TVP Dokument Sobota, 02.10.2021 06:00 DZIKA POLSKA - LAS KORMORANÓW Serial dokumentalny, 24 min, Polska, 2008 Reżyseria: Dorota Adamkiewicz, Joanna Łęska Scenariusz: Joanna Łęska, Dorota Adamkiewicz Kormorany bywają nazywane morskimi krukami. Żyją jednak nie tylko nad morzem, ale i wśród pojezierzy. Swoje gwarne kolonie lęgowe lokują na mało dostępnych wyspach lub w głębi starych lasów. Za żerem udają się na wody, bo ich jadłospis tworzą wyłącznie ryby, łowione z wielką wprawą. To nie usposabia do nich przyjaźnie rybaków. W tym odcinku odwiedzimy osiedla lęgowe tych ptaków, w tym największą w Europie kolonię w Kątach Rybackich nad Zalewem Wiślanym, gdzie ornitolodzy i ichtiolodzy wprowadzają nas w tajniki życia kormoranów, ptaków wciąż nie dość dobrze poznanych. 06:30 DZIKA POLSKA - FENOMENY MARZENNY Serial dokumentalny, 24 min, Polska, 2008 Reżyseria: Dorota Adamkiewicz, Joanna Łęska Scenariusz: Joanna Łęska, Dorota Adamkiewicz Marzena Nowakowska obserwuje zwierzęta dzikie i domowe, wertuje tony dzieł biologicznych, by poznać mechanizmy rządzące ich życiem, a następnie przedstawia te zawiłe zagadnienia w rozbrajająco prostych słowach na łamach kilku popularnych czasopism. Marzenna Nowakowska jest biologiem, ale i zarazem dziennikarką. Jak pisze jeden z drukujących ją stale periodyków jest "jedyną dziennikarką, która od 16 lat udowadnia, że zwierzęta to nasi bracia mniejsi". Nam też to udowodni, zarówno na przykładzie psa Brysia, stałego bohatera jej felietonów, jak i lisa, jelenia, dzika, ważki i innych jej sąsiadów z pomorskich lasów, wśród których malowniczo mieszka. 07:00 NOTACJE - STEFAN BRATKOWSKI. JESTEM Z INNEGO ŚWIATA Cykl dokumentalny, 10 min, Polska, 2015 Stefan Bratkowski - dziennikarz, prawnik, pisarz, były prezes Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich (1980 - 1990) i były prezes Spółdzielni Wydawniczej Czytelnik (1991 - 1992). W 1954 roku wstąpił do Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. Z partii został usunięty dyscyplinarnie w 1981 roku. Był autorem scenariuszy części odcinków serialu telewizyjnego "Najdłuższa wojna nowoczesnej Europy". Otrzymał nagrodę Superwiktora w 2015 r. 07:10 PODWODNY RAJ BORNEO Serial dokumentalny, 25 min, Polska, 2013 Wokół pięciu rajskich wysepek, otaczających Borneo, które odwiedzimy, rozsiane są bogate w życie rafy koralowe. Prawdziwą perłą wśród nich jest Sipadan, mekka płetwonurków. Czy jednak można wejść do raju, nie zetknąwszy się wcześniej ze śmiercią? W jaki sposób żywioł oceanu zawłaszcza i wykorzystuje spoczywający na dnie wrak Syreny? Wody Indo - Pacyfiku są pełne fascynujących i groźnych stworzeń. Dokąd prowadzi Aleja Żarłacza? Czy uda nam się odkryć tajemnicę i spenetrować niebezpieczną Jaskinę Żółwia, gdzie śmierć od stuleci zbiera żniwo? Eksplorując wody wokół północno - wschodniego Borneo, nie tylko staniemy oko w oko z rekinami, żółwiami, barrakudami czy płaszczkami, ale także spotkamy Morskich Cyganów. Kim są? Jak żyją? Nie tylko woda kryje w sobie tajemnice. Tropikalny las deszczowy Borneo także pełen jest zagadek. Jak daleko uda się zapuścić w jego głąb, płynąc dziką rzeką Kinabatangan? Podczas fascynującej borneańskiej wyprawy odwiedzimy rezerwaty ginących gatunków: Sepilog, centrum rehabilitacji orangutanów oraz Labuk Bay, jedyne na świecie sanktuarium nosaczy. W niezwykłą podróż zabierze nas Piotr Matejek, doświadczony płetwonurek z 25 - letnim stażem, którego doświadczenie i wiedza przemienią wyprawę w prawdziwą przygodę. Podwodny raj Borneo to seria filmów dokumentalnych o świecie Borneo i zetknięciu z nim człowieka, dla którego podwodny świat jest całym życiem. 07:40 SIWA - WROTA PUSTYNI ODC. 5 ZEW PUSTYNI Serial dokumentalny, 24 min, Polska, 2012 Reżyseria: Andrzej Misiuk Seria dokumentalna, która stanowi dokumentację niezwykłej wyprawy do Egiptu śladami ludzi, władców i ich bogów. Kiedy kosmiczny wiatr przygody, omiatający planetę Ziemia, rzuca wędrowca na brzeg Wielkiego Oceanu Piasku, perspektywa, z jakiej oglądał do tej pory wszechświat nieodwracalnie zmienia się. Szlak słońca i wiatru bierze swój początek w oazie Siwa, położonej na krańcach Egiptu. To właśnie tu znajduje się wyrocznia Amona - Ra, gdzie pielgrzymujący Aleksander Wielki został obwołany boskim synem, a także słynne źródło Kleopatry. Starożytni władcy upodobali sobie Siwę. Czy odsłoni przed nami swoje tajemnice? Co spotka nas na Górze Umarłych? Wyruszając na wyprawę, wędrowiec miał nadzieję, że pustynia okaże mu więcej łaski niż zaginionej pięćdziesięciotysięcznej perskiej armii, wysłanej przez króla Kambyzesa. Siwą nie można władać, od Siwy można się jedynie uczyć. Pokora, z jaką udał się na zamieszkały przez tajemniczych ludzi kraniec świata, została nagrodzona. 08:15 DZIKIE OPOWIEŚCI. ODC. 5 NATURALNI TRUCICIELE (WILD TALES. EP. 5 NATURE’S DEADLY ALCHEMISTS) Serial dokumentalny, 51 min, Australia, 2018 Reżyseria: Kylie Stott Fascynująca seria przyrodnicza, ukazująca historie kultowych, australijskich zwierząt oraz biologiczne i ewolucyjne czynniki, które je łączą. Każdy film opowiada jedną historię, ale połączone w "Dzikie opowieści" tworzą serię tak urzekającą i różnorodną, jak sama natura. W tym odcinku poznajemy największych trucicieli z Australii. Alchemia była starożytną sztuką, która próbowała przekształcić metale nieszlachetne w złoto i stworzyć lekarstwo, które wyleczyłby każdą chorobę. Starożytni chemicy zawiedli, ale pół miliarda lat przed nimi naturze to się udało. Jad i trucizna to koktajle śmierci. Stworzenia przenoszące śmiertelne toksyny są prosto z naszych koszmarów. Jednak jad jest jednym z największych arcydzieł natury, a te organizmy, które łączą indywidualnie nieszkodliwe chemikalia w śmiertelne mieszaniny, są rzeczywiście niezwykłe. Alchemicy. Jadowite zwierzęta wyewoluowały i przystosowały się do niemal każdego zakątka planety. Przybierają różne kształty i rozmiary, z jadem i truciznami, które ciągle się zmieniają. Historia jadu to intrygująca historia ewolucji; ponad pół miliarda lat temu trucizna i jad były ostatecznością naturalnej broni i są tym nadal. 09:15 TAM, GDZIE ŻYJĄ PAJĄKI (WHERE SPIDERS DWELL) Film dokumentalny, 52 min, Francja/Dania, 2017 Reżyseria: Adam Schmedes Film dokumentalny o pająkach - stworzeniach, które znajdują się w każdym domu i ogrodzie. Jednak ich relacje z ludźmi nigdy nie były łatwe. Coraz więcej ludzi się rodzi, więc toczy się walka między nami i innymi żyjącymi gatunkami o prawo do miejsca zwanego domem. Jakich gatunków nie znosimy, jakie tolerujemy, a jakie zapraszamy do siebie? Gdzieś w Europie jest mały domek na niewielkiej działce. Pająki są potrzebne. Gdyby nie one ten ogród pokrywałaby czterdziestocentymetrowa warstwa martwych robaków i komarów. Tymczasem 400 pająków na metr kwadratowy pilnuje, by tak się nie stało. Wszystkie są mistrzami nie tylko w łapaniu owadów. Każdy gatunek ma własne umiejętności. Pająki znakomicie przystosowują się do otoczenia, nawet do sadzawki. W tym filmie za pomocą nowoczesnych technik filmowania makro będziemy obserwować różne pająki. Film powstawał 3 lata. Pokazuje ciekawostki, sekrety i zabawne sytuacje z życia tych zwierząt, które próbują się zaadaptować i rozwijać w obliczu stałej wrogości ze strony człowieka. Wszystkie te fantastyczne stworzenia żyją tu sobie przyjemnie. Czy są gatunkiem inwazyjnym, który pojawił się wraz z ociepleniem klimatu, czy też takim, który od dawna tu mieszka. To zapomniany zakątek 600 metrów kwadratowych pajęczego sanktuarium. Jednak na jak długo? 10:20 WYBRZEŻE MORZA CZARNEGO. GRUZJA - TYGIEL KAUKAZU (THE BLACK SEA COAST. GEORGIA THE MELTING POT OF CAUCASUS / DIE SCHWARZMEERKÜSTE) Serial dokumentalny, 52 min, Niemcy, 2018 Reżyseria: Steven Galling Seria dokumentalna opowiadająca o krajach położonych wokół Morza Czarnego. Morze Czarne zawsze fascynowało ludzi, o czym świadczą liczne legendy dotyczące tego regionu. Słynie z pięknych krajobrazów, a niektóre osady na jego wybrzeżu mają historię sięgającą ponad 3000 lat. Region charakteryzuje się kontrastami, które wyłoniły się z burzliwej historii, starych tradycji i euforycznej atmosfery. Wzdłuż słynnego wybrzeża - europejskiego na północy, azjatyckiego na południu - leży sześć sąsiednich krajów, które nie mogłyby się bardziej od siebie różnić: Turcja, Rosja, Gruzja, Ukraina, Rumunia i Bułgaria. Film dokładnie bada te fascynujące regiony, odkrywa ich piękno i podsumowuje wartości, wyzwania i nadzieje, które kształtują życie ludzi z tego w dużej mierze nieznanego zakątka ziemi. W tym odcinku - Gruzja. Leży na wschodzie. Niewielkie państwo w regionie Kaukazu jest niepodległe od 1990 roku. Gruzja to starożytny kraj ze spektakularnymi krajobrazami, tradycjami, wyjątkowymi tańcami, najstarszym winem na świecie i niezwykłymi uroczystościami. Miasteczko Ureki to prawdziwy klejnot. Tutejsza plaża była bardzo popularna w czasach sowieckich. Czarny piasek jest żelazisty, lekko magnetyczny i podobno ma właściwości lecznicze. Dr Ramaz Czeiszwili prowadzi tutaj szczególne kuracje. Specjalizuje się w terapii piaskiem magnetycznym. Piasek magnetyczny pomaga leczyć zapalenie kostno - stawowe, ból kości i zaburzenia układu nerwowego. Gruzja to zielone płuca Morza Czarnego. Najpiękniejsze wybrzeże w kraju jest na południu. Adżaria ma góry, rozległe plaże i klimat subtropikalny. Gruzja to także najmniejszy kraj nad Morzem Czarnym. Ma 3 miliony 700 tysięcy mieszkańców - niewiele więcej od Berlina. 11:15 WOKÓŁ MÓRZ II. OSTATNI REJS AMOCO CADIZ (AROUND THE SEA II EP. 8 LE DERNIER VOYAGE DE L AMOCO CADIZ) Serial dokumentalny, 22 min, Francja, 2018 Reżyseria: Herle Jouon Kontynuacja opowieści o krajach, miastach i ludziach, których życie związane jest z wodą. Ocean Spokojny, Karaiby, wybrzeże Francji, Ocean Polarny czy wybrzeże Afryki - będziemy podróżować, żeglować i dowiadywać się wszystkiego o świecie widzianym oczami mieszkańców, którzy żyją i pracują wokół tych niezwykłych miejsc. Raj dla jednych, a dla innych ekologiczne cierpienie. W tym odcinku o katastrofie, która odcisnęła piętno na pamięci zbiorowej Bretończyków. Tankowiec rozbił się przy wejściu do małego portu w Finistre. Czterdzieści lat po wypadku po Amoco Cadiz został już tylko zatopiony kadłub. Na tankowcu doszło do awarii steru. Wysłany na ratunek holownik dotarł zbyt późno. Statek rozbił się o skały. Zebrał się sztab kryzysowy do spraw zagrożeń ekologicznych. Mieszkańcy wybrzeża byli zrozpaczeni. Domagali się podpalenia statku. Amoco Cadiz miał za sobą długi rejs zanim rozbił się o przybrzeżne skały Bretanii. Na początku lutego 1978 roku tankowiec napełnił cysterny w Zatoce Perskiej. Trafiło do nich dwieście dwadzieścia tysięcy ton ropy. Miała zostać przewieziona do portu w Rotterdamie. Piętnastego marca 1978 roku Amoco Cadiz wpłynął do Kanału La Manche. Trwał silny sztorm. Szesnastego rano Pasquale Bardari, włoski kapitan tankowca, mierzył się z silnym wiatrem i wysoką falą. O dziewiątej czterdzieści pięć ster zaczął odmawiać posłuszeństwa. Bardari zszedł z mostka do maszynowni, gdzie dowiedział się o awarii. 11:40 PORTRETY DOKUMENTALNE. MACIEJ DRYGAS Cykl dokumentalny, 30 min, Polska, 2021 Scenariusz: Agnieszka Wąsikowska Zdjęcia: Grzegorz Myjkowski Cykl pod nazwą "Portrety dokumentalne", to seria rozmów z wybitnymi filmowcami zajmującymi się sztuką dokumentu. Bohaterami poszczególnych odcinków są zarówno uznani twórcy tego gatunku, jak i przedstawiciele młodego pokolenia filmowców - dokumentalistów. Cykl ma na celu stworzenie panoramy polskiego dokumentu poprzez realizację filmowych portretów opowiadających o danym twórcy, jego drodze i przekrojowo opisujących jego twórczość na przykładzie wybranych dzieł. Bohaterem tego odcinka jest Maciej Drygas. 12:15 NASZA MAŁA POLSKA. Film dokumentalny, 70 min, Polska, 2018 Reżyseria: Matej Bobrik Zdjęcia: Michał Stajniak Muzyka: Tymoteusz Witczak Co roku kilkanaścioro młodych Japończyków rozpoczyna studia na Wydziale Polonistyki Tokijskiego Uniwersytetu Studiów Zagranicznych. Mają po kilkanaście lat, nie umieją wymówić słowa kiełbasa i sądzą, że ludzie w Polsce piją mleko z olbrzymich kartonów. Jednym z obowiązkowych zadań studentów drugiego roku jest wystawienie sztuki teatralnej w języku polskim. W tym roku będzie to "Męczeństwo Piotra Oheya" Sławomira Mrożka. Matej Bobrik w swoim filmie dokumentalnym "Sztuka zrozumienia" z dystansem godnym antropologa i ciepłym humorem, opowie o ich zmaganiach nie tylko z językiem polskim, lecz także ze zderzeniem wyobrażeń z rzeczywistością. 13:35 NAJPIĘKNIEJSZA JASKINIA ŚWIATA Film dokumentalny, 15 min, Polska, 1986 Scenariusz i reżyseria: Jan Jakub Kolski, Jarosław Żamojda Zdjęcia: Jan Jakub Kolski, Jarosław Żamojda Film wyprodukowany przez łódzką Wytwórnię Filmów Oświatowych. Jeden z pierwszych dokumentów Jana Jakuba Kolskiego z cyklu filmów przyrodniczych. Debiut autorski dwóch młodych realizatorów, będący poetycko - filozoficzną impresją na temat samotności, bezimienności w wielkomiejskim tłumie, poszukiwania drogi do drugiego człowieka. "Trzeba go szukać nawet wtedy, gdy brakuje sił i nadziei. To trochę tak jak z jaskinią". Jaskinia, z trudem i mozołem zdobywana, by olśnić niespodziewanym pięknem, jest parabolą ludzkich tęsknot i nadziei. 13:50 ZIMA W PUSZCZY BIAŁOWIESKIEJ Film dokumentalny, 11 min, Polska, 1947 Reżyseria: Włodzimierz Puchalski Film wyprodukowany przez łódzką Wytwórnię Filmów Oświatowych. Jeden z pierwszych filmów Włodzimierza Puchalskiego - prekursora polskiego filmu przyrodniczego. Film z 1947 roku, zrealizowany w Instytucie Filmowym, ukazuje Puszczę Białowieską zimą. Prezentuje także ówczesne praktyki myśliwskie - przedstawione jako konieczny odstrzał zwierząt uznanych - z punktu widzenia gospodarki ludzkiej - za "szkodniki". 14:05 ŻYCIE W POWIETRZU. ZATŁOCZONE NIEBO (LIFE IN THE AIR. CROWDED SKIES) Film dokumentalny, 48 min, Wielka Brytania, 2015 Reżyseria: James Brickell W serialu BBC Worldwide informacje o lataniu i życiu zwierząt w przestworzach. Życie ponad ziemią nie jest łatwe. Tymczasem na całym świecie rozmaite zwierzęta robią coś, o czym my możemy tylko pomarzyć. Wznoszą się w powietrze. Przekonamy się, jak wiele niezwykłych zwierząt świetnie radzi sobie w powietrzu: jakie stosują sztuczki, by oderwać się od ziemi. Z pomocą specjalnie przeszkolonych zwierząt, wykorzystując nowoczesny sprzęt i efekty specjalne, postaramy się wyjaśnić, jak zwierzęta wznoszą się w powietrze? Poznamy niezwykłe gatunki, stosujące rozmaite techniki. Nad naszymi głowami do wysokości pięciu tysięcy metrów żyją dziś miliardy zwierząt. O istnieniu wielu z nich nie mamy pojęcia. Pokonały siłę ciężkości, opanowały do perfekcji umiejętność lotu i skolonizowały przestworza, wykorzystując możliwości, jakie daje powietrzna przestrzeń. Ponad ziemią żyje ponad tysiąc gatunków ssaków i około dziesięciu tysięcy gatunków ptaków. Najwięcej jednak jest tych najmniejszych. Im uważniej się przyjrzeć, tym więcej ich dostrzeżemy. Są ich całe chmary. 98 procent latających wokół nas zwierząt to owady. Większość z nich nie ma nawet swoich nazw. Nad naszymi głowami jest tłoczniej i bardziej niebezpiecznie, niż mogłoby się wydawać. Drapieżniki czają się wszędzie. Na każdej wysokości nad powierzchnią ziemi przestrzeń powietrzna tętni życiem. Tysiące gatunków tworzą na niebie szlaki szybkiego ruchu. Wędrują nimi na dużych dystansach, szukając pożywienia albo migrując. Wśród nich są motyle, a nawet biedronki. Ponad tysiąc metrów nad nami ćmy przelatują z prędkością osiemdziesięciu kilometrów na godzinę. Co dzieje się, gdy tak wiele zwierząt żyje na krzyżujących się podniebnych szlakach? Jak konkurują ze sobą? Jak zdobywają partnerów? Jak wyszukują pożywienie? Jak polują i jak unikają ataku drapieżników? Tu, na górze, zwierzęta stają przed wyzwaniami, którym wyjątkowo trudno sprostać. W ekstremalnych warunkach życia w zatłoczonej przestrzeni panuje nieustępliwa rywalizacja. Za każdym razem, gdy zwierzę wzbija się w powietrze, dokonuje się mały cud natury. Dopiero zaczynamy poznawać niezwykły świat, którego mieszkańcy żyją na przekór sile ciężkości. Ekipa filmowców spędziła ponad trzysta dni w terenie, rejestrując niezwykłe zachowania zwierząt ponad ziemią. Zdołaliśmy uchwycić nigdy dotąd niemożliwe do zarejestrowania szczegóły, dzięki którym łatwiej zrozumieć, jak zwierzętom udaje się przetrwać w tym środowisku. 15:05 FAKTOMANIA (FACTOMANIA) Serial dokumentalny, 47 min, Wielka Brytania, 2014 Reżyseria: John Farren, Emma Parkins Popularnonaukowa seria dokumentalna. Dynamiczne połączenie faktów, zabawy, przekomarzania się, animacji, eksperymentów - i rywalizacji. Najbardziej niesamowite fakty świata i wybuchowe eksperymenty, niezwykłe animowane opowieści i dziwne akrobacje. W każdym odcinku gospodarze Dom Byrne (Mr Curious), Fran Scott (Bold Experimentalist) i Greg Foot (Daredevil Scientist) mają trzy szanse na wygraną. Mogą przyznawać sobie nawzajem punkty za maksimum faktów i maksimum zabawy. 16:05 LEKCJA GOTOWANIA: NAUKOWIEC KONTRA SZEF KUCHNI (CHEF VS SCIENCE: THE ULTIMATE KITCHEN CHALLENGE (MARK MIODOWNIK'S MAGICAL KITCHEN)) Film dokumentalny, 50 min, Wielka Brytania, 2016 Reżyseria: Jeff Wilkinson Najlepszy szef kuchni i czołowy naukowiec idą łeb w łeb w kuchni, aby zobaczyć, kto może wyprodukować najlepsze jedzenie. Marcus Wareing to dwugwiazdkowy szef kuchni Michelin, który jest u szczytu kariery - jego słynne dania są wynikiem wieloletniego doświadczenia i szkoleń. Ale teraz stoi przed nieprawdopodobnym wyzwaniem. Mark Miodownik to materiałoznawca, osoba bardziej obeznana z plastikiem niż ciastem. Czy Mark może wykorzystać swoją wiedzę naukową, aby prześcignąć tego czołowego szefa kuchni? Gotując, przez serię kursów, Mark pokazuje naukę stojącą za naszymi ulubionymi potrawami, ujawniając niesamowite przemiany, jakim podlega kuchnia w kuchni. 17:05 SIMON REEVE ODKRYWA KARAIBY CZ. 3 (CARIBBEAN WITH SIMON REEVE) Film dokumentalny, 59 min, Wielka Brytania, 2015 Reżyseria: Sam Bagnall Simon Reeve wyrusza w podróż po Morzu Karaibskim, gdzie znajdują się jedne z najbardziej egzotycznych i kuszących miejsc na Ziemi. Region ten to tysiące wysp i tropikalne wybrzeże kontynentalne; jest on pełen historii, konfliktów, ciekawych kultur, przygód, dzikiej przyrody, uroku i kolorowych postaci. 18:10 PODRÓŻE Z HISTORIĄ S.I - ODC. 8 ZAMEK CZY LEPIANKA - DYLEMATY ŚREDNIOWIECZA Serial dokumentalny, 26 min, Polska, 2015 Scenariusz i reżyseria: Radosław Kotarski Czy naprawdę ludzie w średniowieczu żyli wyłącznie w zamkach lub zimnych lepiankach? Okazuje się, że takie wyobrażenie nie ma nic wspólnego z prawdą. Rycerze i książęta na potrzeby mieszkalne budowali zagadkowe wieże, które, niestety, w większości nie przetrwały. Na szczęście takiego losu nie podzieliła unikatowa na skalę światową wieża w Siedlęcinie na Dolnym Śląsku. Radosław Kotarski odwiedza to ciekawe miejsce, by sprawdzić, w jakich warunkach żyli tam ludzie 700 lat temu. Odkrywa również tajemnicze malowidła ścienne, które przedstawiają losy dzielnego Lancelota, rycerza króla Artura. 18:40 PODRÓŻE Z HISTORIĄ S.I - ODC. 5 W STAROPOLSKIEJ ZAGRODZIE Serial dokumentalny, 27 min, Polska, 2015 Scenariusz i reżyseria: Radosław Kotarski Gdzie dawniej przechowywano żywność, gdy jeszcze nie było lodówek? Dlaczego stawiano tajemniczą i wysoką konstrukcję na czterech palach obok domu? Jaka potrawa jest naprawdę rdzennie polska? Na te pytania odpowiada Radosław Kotarski, który tym razem odkrywa tajemnice dawnego gospodarstwa wiejskiego. Wciela się w rolę rolnika, sprawdza jak wyrabiano sery i próbuje ustalić, jakie zwierzęta hodowano w staropolskiej zagrodzie. 19:10 ZAKOCHAJ SIĘ W POLSCE - ODC. 68 GRUDZIĄDZ Magazyn, 22 min, Polska, 2018 Reżyseria: Ewa Grodzka Scenariusz: Agata Sałapa Zdjęcia: Jacek Banach, Jarosław Wątor Grudziądz nie bez przyczyny nazywany jest miastem garnizonowym. Z racji strategicznego położenia miasto od wieków było związane z wojskiem. I nie chodzi tylko o średniowieczny zamek, ale też pobliską XIX - wieczną cytadelę i forty. Co więcej w 20 - leciu międzywojennym funkcjonowało tu Centrum Szkolenia Kawalerii, dlatego do dziś kultywuje się tu ułańskie tradycje. W Polsce tylko kilka miast ma rozpoznawalną na pierwszy rzut oka panoramę. Jednym z nich jest Grudziądz i jego gotyckie spichlerze, majestatycznie górujące nad wiślanym brzegiem. W listopadzie 2017 roku wpisano je na listę Pomników Historii. Miasto, z racji strategicznego położenia, przez wieki odgrywało ważną rolę w burzliwej historii ziemi chełmińskiej. Jego początki sięgają pierwszych Piastów, a konkretnie 1064 roku, z którego pochodzi pierwsza wzmianka o Grudziądzu. W 1218 roku Konrad Mazowiecki nadał tę osadę biskupowi misyjnemu Chrystianowi, jednak 13 lat później przekazano ją Krzyżakom. Na wzniesieniu, na wysokości około 60 metrów nad taflą Wisły, w XIII wieku zakon krzyżacki wzniósł zamek obronny, zbudowany na planie czworoboku. W czasie licznych wojen zamek został zniszczony. Grudziądz nie bez przyczyny nazywany jest "miastem garnizonowym". Z racji strategicznego położenia miasto od wieków było związane z wojskiem. I nie chodzi tylko o średniowieczny zamek, ale też pobliską XIX - wieczną cytadelę i forty. Co więcej w 20 - leciu międzywojennym szkolono tu kawalerzystów, dlatego do dziś w mieście kultywuje się ułańskie tradycje. Pod Grudziądzem znajdują się również pokłady wód geotermalnych, bogatych w różne mikroelementy. 45 minut inhalacji solanką równa się dniu spędzonemu nad morzem, dlatego Tomasz Bednarek kończy zwiedzanie miasta właśnie w tutejszej tężni. 19:40 PIERWSZE ETIUDY Film dokumentalny, 18 min, Polska, 1949 Reżyseria: Kazimierz Sheybal Scenariusz: Kazimierz Sheybal Zdjęcia: Feliks Średnicki, Władysław Nagy Dokument prezentuje sposoby realizacji pierwszych etiud filmowych w okresie powojennym w Polsce. Studenci Wyższej Szkoły Filmowej w Łodzi, pod okiem profesorów, zgłębiają tajniki wiedzy potrzebnej do realizacji filmu. Począwszy od scenariusza poprzez scenografie, oświetlenie na planie, zapis dźwięku aż po końcowy montaż taśmy filmowej. Nie obyło się też bez krytyki polskich przedwojennych produkcji filmowych, jako mało wartościowych i niezgodnych z socjalistyczną rzeczywistością. Etiuda Szkoły Filmowej. 20:10 NOWY JORK NA PIECHOTĘ (THE WORLD BEFORE YOUR FEET) Film dokumentalny, 91 min, USA, 2018 Reżyseria: Jeremy Workman Bohaterem filmu jest człowiek, który przemierzył Nowy Jork na piechotę. Ulica po ulicy. Przez ponad sześć lat i z powodów, których nie potrafi wyjaśnić, 37 - letni Matt Green przemierzył każdą przecznicę, na każdej ulicy w Nowym Jorku, pokonując ponad 8 000 mil. Film opowiada historię niezwykłych, osobistych poszukiwań jednego człowieka i nieoczekiwanej podróży odkrywczej i pełnej zachwytu. 21:50 (NIE)UCZCIWOŚĆ: PRAWDA O KŁAMSTWACH ((DIS)HONESTY: THE TRUTH ABOUT LIES) Film dokumentalny, 52 min, USA, 2015 Reżyseria: Yael Melamede Zdjęcia: Tom, Asc Hurwitz Muzyka: John Dragonetti Film dokumentalny, z którego dowiemy się całej prawdy o kłamstwach. Podobno kłamstwo leży w ludzkiej naturze, a niewątpliwie towarzyszy nam co dnia. Znany amerykański psycholog i profesor ekonomii behawioralnej, Dan Ariely, na podstawie konkretnych przykładów z życia codziennego, opinii ekspertów, wyników eksperymentów behawioralnych i materiałów archiwalnych pokazuje jak kłamstwo wpływa na życie jednostek i społeczeństw. Stara się też odpowiedzieć na podstawowe pytania: dlaczego kłamiemy i jak to robimy. Dan Ariely jest profesorem Duke University i założycielem Centrum Zaawansowanego Myślenia Wstecznego. Razem z kolegami i studentami przeprowadza setki doświadczeń, by zrozumieć ludzkie zachowanie. W ostatnich latach skupia się na nieuczciwości. Analizuje skandale w świecie biznesu: Enron, WorldCom, kryzys finansowy 2008 roku. Zauważyli wzrost oszustw w świecie sportu zawodowego oraz kłamstw politycznych o katastrofalnych skutkach. Chcemy patrzeć w lustro i myśleć, że jesteśmy dobrzy, uczciwi, wspaniali. Jednocześnie chcemy samolubnie zyskać na własnej nieuczciwości. Póki oszukujemy tylko troszkę, nasz wizerunek ani nasze samopoczucie nie ponoszą uszczerbku. Nazywamy to "współczynnikiem niepewności". To jednoczesna zdolność postępowania wbrew zasadom i dobrego samopoczucia. W życiu codziennym jest wiele przykładów współczynnika niepewności. Kłamstwo jest jak nóż. Można nim kogoś dźgnąć. To jest złe. Ale można go użyć do posmarowania chleba i nie ma w tym nic złego. Nieuczciwość jest zaraźliwa. Widzimy to w wielu sytuacjach, w świecie rzeczywistym i w eksperymentach. Ma szersze uwarunkowania, łączy się z naszymi przekonaniami o otaczających nas ludziach. W krajach skandynawskich ponad 60 procent mieszkańców twierdzi, że większości ludzi można ufać. W innych krajach, zwłaszcza w Afryce i w Ameryce Południowej, uważa tak niespełna dziesięć procent mieszkańców. Okazuje się, że zaufanie społeczne pobudza wzrost gospodarczy. Jest dla gospodarki znacznie ważniejsze niż poziom umiejętności. Możemy się wiele nauczyć i wiele zyskać dzięki zrozumieniu naszych ułomności etycznych. Rozumiemy nasze ograniczenia, kiedy tworzymy świat fizyczny. Budujemy drogi i mosty, by pokonać przeszkody, których nie pokonamy o własnych siłach. Zapominamy jednak o tym, że nasze umysły są ograniczone i niedoskonałe. Nauka inspiruje nas do zastanowienia się nad tą kwestią. Nie będzie łatwo, ale możemy zbudować lepszy, uczciwszy świat. 22:55 AMERYKAŃSKI SEN Film dokumentalny, 25 min, Polska, 2017 Scenariusz i reżyseria: Marek Skrzecz Zdjęcia: Kacper Sędzielewski, Damian Kocur Głuchołazy - niewielkie miasto, które w latach dziewięćdziesiątych tętniło życiem, obecnie wymiera. W miasteczku panuje duże bezrobocie, a część mieszkańców wyjechała. W tym miejscu bez perspektyw nastoletni Szymon postanawia spełnić swoje wielkie marzenie. Chce zostać zapaśnikiem amerykańskiego wrestlingu. Źródło: www.studiomunka.pl 23:30 IZRAEL: ATOMOWE TABU (ISRAEL AND THE BOMB) Film dokumentalny, 51 min, Niemcy, 2012 Reżyseria: Dirk Pohlman W roku 1986 londyński Sunday Times opublikował sensacyjny wywiad z Mordechajem Vanunu, który ujawnił materiały dowodzące, że Izrael ma broń jądrową. Vanunu uczestniczył w badaniach nad bronią jądrową i potwierdził tylko to, co było tajemnicą poliszynela. Mimo to izraelscy agenci uprowadzili go w Rzymie i zawieźli do kraju, gdzie został uznany za szpiega, osądzony za zdradę i skazany na długoletnie więzienie. W roku 1948 przywódcy młodego izraelskiego państwa zadeklarowali, że Żydzi już nigdy nie będą tak bezbronni jak w obliczu tragedii Holokaustu. Dzięki zakulisowej pomocy Francji, Wielkiej Brytanii, Stanów Zjednoczonych i Niemiec zbudowali ogromny arsenał jądrowy, do którego jednak nigdy się nie przyznali. W konsekwencji nie podpisali traktatów o kontroli zbrojeń. Nie zgadzają się też na zagraniczne kontrole. Ich domniemany arsenał działa odstraszająco na wrogo usposobione państwa arabskie, a z drugiej strony skłania zachodnie mocarstwa zaniepokojone ewentualnością konfliktu jądrowego na Bliskim Wschodzie do zaopatrywania sojusznika w broń konwencjonalną. W ten sposób Izrael stał się potęgą militarną. Państwo żydowskie konsekwentnie realizuje tzw. strategię nieprzejrzystości w polityce zagranicznej i krajowej. Większość obywateli przestrzega jej skomplikowanych reguł. Jednym z nielicznych wyjątków był Mordechaj Vanunu. 00:35 TINTORETTO. CZŁOWIEK, KTÓRY ZABIŁ MALARSTWO (TINTORETTO AND THE NEW VENICE / TINTORETTO. THE MAN WHO KILLED PAINTING / TINTORETTO UND DAS NEUE VENEDIG) Film dokumentalny, 52 min, Włochy/Niemcy, 2019 Reżyseria: Erminio Perocco Scenariusz: Costanza Casati Zdjęcia: Giovanni Andreotta Film dokumentalny o włoskim malarzu Jacopo Robusti Tintoretto, który urodził się w Wenecji ponad 500 lat temu i był znany w czasach strachu, niepewności i reformacji. Jego najsłynniejsze dzieła tworzą strukturę filmu i są znaczącymi elementami w jego twórczości. Film opowiada historię jego życia na tle jego czasów. XVI wiek był okresem rozkwitu Wenecji, jednego z najbogatszych miast handlowych Włoch i innowacyjnego centrum kulturalnego Europy. Połyskujące miasto poświęcone pięknu, z pałacami i kościołami pełnymi obrazów i fresków. To tło filmu. W tym mieście Tintoretto urodził się jako syn farbiarza. Ambitny artysta uczył się w pracowni Tycjana i szybko znalazł własny styl, co pomogło mu zyskać sławę za życia. Szybkie pociągnięcia pędzlem, przez co jest uważany za pierwszego malarza akcji w historii sztuki. Tintoretto był katolikiem, ale sympatyzował z reformatorskimi pomysłami. Ten film chronologicznie opowiada historię jego życia, od ambitnego młodego artysty, który wynalazł swój własny i innowacyjny język wizualny w rywalizacji z Tycjanem, Rafaelem i Michałem Aniołem, mistrzami swoich czasów. Ta biograficzna narracja przeplata się z historią Wenecji, republiki morskiej, która była bramą do Europy przez otwarte szlaki handlowe, a tym samym stała się odzwierciedleniem radykalnie zmieniającego się porządku światowego: kwestie religijne oczywiście zostały zakwestionowane, społeczne i polityczne pretensje upublicznione. Jego zdjęcia nadają filmowi strukturę narracyjną. Każdy temat jest inicjowany przez jedną z jego najważniejszych prac. Rekonstrukcja przed złotym tłem Wenecji, wysokiej jakości i kinowa inscenizacja, XVI wiek i Tintoretto wskrzeszają i zanurzają widza w świecie pompatycznej architektury. Animacje map, historyczne listy i dokumenty są dowodem czasu, który eksperci wyjaśniają i klasyfikują w wywiadach. 01:35 PRZEMYŚL - ZŁAMANE MARZENIA Film dokumentalny, 60 min, Polska, 2019 Scenariusz i reżyseria: Tomasz Magierski Zdjęcia: Maciej Magowski Arianka Spiegel jest cudownym dzieckiem, nazywana przez prasę polską Shirley Temple. W wieku lat siedmiu występuje na scenie "Cyrulika Warszawskiego", grając na fortepianie, śpiewa i recytuje wiersze między innymi Tuwima i Brzechwy. Arianka gra też epizody w paru polskich przedwojennych filmach, między innymi w "Gehennie" Michała Waszyńskiego. Ma 9 lat, kiedy wybucha wojna. Starsza o sześć lat Renia jest niebywale wrażliwa, skryta i romantyczna. Od stycznia 1939 roku pisze swój pamiętnik, w którym zamieszcza wspaniałe wiersze, czasem miłosne, a czasem inspirowane rzeczywistymi wydarzeniami. 700 - stronicowy dziennik opisuje jej samotność, pierwszą miłość, życie codzienne, najpierw podczas sowieckiej, a potem niemieckiej okupacji Przemyśla. Oddaje okrucieństwa i poniżenia doświadczane w przemyskim getcie. Renia pisze do ostatniego dnia swojego życia. Dwa tygodnie po skończeniu 18 lat, pojedynczym strzałem, zostaje zamordowana na ulicy Przemyśla. Arianę ratuje z getta chłopak Reni. Do Warszawy, do mamy przewozi ją ojciec koleżanki z klasy, który jak dzisiaj wiemy, pracował z oddziale Żegoty w Przemyślu. W Warszawie zostaje ochrzczona i umieszczona w stosunkowo bezpiecznym klasztorze urszulanek. Matka na aryjskich papierach pracuje w biurze Hotelu Europejskiego. Poznaje tam niemieckiego oficera, który się w niej zakochuje i wysyła ją razem z córką do bezpiecznej wtedy jeszcze Austrii. Dzieje się to tuż przed wybuchem powstania warszawskiego. W Austrii zostają wyzwolone przez Amerykanów. Chłopak Reni przeżył obóz w Oświęcimiu i po wojnie doprowadził to tego, że dziennik Reni wrócił do jej siostry, obecnie mieszkającej w Nowym Jorku. To dzięki niemu mamy szansę tę historię opowiedzieć w całości. 02:45 ARAM Film dokumentalny, 56 min, Polska, 2014 Scenariusz i reżyseria: Krzysztof Talczewski Muzyka: Andrzej Milanowski Aram to pseudonim Arkadiusza Rybickiego, polityka, działacza społecznego, posła. 10 kwietnia 2010 roku zginął w Smoleńsku, w drodze na obchody 70. rocznicy zbrodni katyńskiej. Miał wówczas 57 lat. 40 lat wcześniej w Stoczni Gdańskiej wykonał napis "Nie zapomnimy Katynia". Już jako siedemnastolatek rozpoczął działalność opozycyjną. Od 1979 roku był związany z Ruchem Młodej Polski, redagował czasopismo "Bratniak". W sierpniu 1980 roku współpracował ze strajkującymi robotnikami Wybrzeża, spisał 21 postulatów Międzyzakładowego Komitetu Strajkowego. Po pamiętnym sierpniu zaangażował się w działalność NSZZ "Solidarność". Był internowany w stanie wojennym. W drugiej połowie lat 80. podjął pracę w sekretariacie Lecha Wałęsy, w końcu lat 90. został wiceministrem kultury, a potem posłem do Sejmu z ramienia PO. Razem z żoną kierował fundacją opiekującą się dziećmi autystycznymi. Mimo swoich często konserwatywnych poglądów był niezmiernie otwarty na otaczający go świat. Maniery dżentelmena potrafił łączyć z poczuciem abstrakcyjnego humoru i dystansu do pełnionych przez siebie funkcji. Zawsze kierował się zasadami, w które szczerze wierzył i wzbudzał szacunek także u osób, które niekoniecznie podzielały jego poglądy. Historia życia Arama została opowiedziana w pierwszej osobie. Wpisuje się w wydarzenia polityczne, społeczne i kulturowe, które z całą pewnością nie były mu obojętne i zostawiły ślad w jego percepcji świata. Film jest barwny i różnorodny, bo życie Arama było barwne i różnorodne. Licealista wzywający w grudniu 1980 robotników do walki o niepodległość, hipis sprzyjający obecności amerykańskiej w Wietnamie, konserwatysta uwielbiający Doorsów i Jimiego Hendrixa, prawicowiec szyjący dżinsy i chodzący w lenonówkach, opozycjonista mający tysiące pomysłów i niezmiernie aktywny w ich realizacji, delikatny i wrażliwy w relacjach międzyludzkich, twardy i bezkompromisowy w stosunku do władzy komunistycznej. Wysoki urzędnik państwowy w niepodległej Polsce, zaangażowany w powstanie ważnych projektów społeczno - politycznych potrafi stać się producentem anarchizującej emisji telewizyjnej. Aram uwielbiał opowiadać anegdoty i vice versa, jego bliscy chętnie żartowali o nim samym. Film jest rodzajem kolażu ułożonego przez rodzinę i przyjaciół.