TVP Historia Piątek, 01.10.2021 06:50 BYŁ TAKI DZIEŃ - 1 PAŹDZIERNIKA Felieton, 2 min, Polska, 2006 Autor: Janusz Weychert 1817 - powstało Towarzystwo Filomatów; 1905 - pierwsze obrazy malarzy nazwanych później fowistami; 1977 - rozwój niezależnej prasy w PRL - poza cenzurą; 1977 - koniec kariery Pelego; 07:20 CZAS HONORU - POWSTANIE - ODC. 12 "WARSZAWA" Serial wojenny, 44 min, Polska, 2014 Reżyseria: Jan Hryniak Scenariusz: Jarosław Sokół Aktorzy: Jan Wieczorkowski, Antoni Pawlicki, Jakub Wesołowski, Maciej Zakościelny Na Czerniakowie sytuacja staje się krytyczna. Nawet gdy powstańcy otrzymują wsparcie ogniowe z drugiej strony Wisły, uderza ono w pozycje Polaków, a nie w Niemców. Podczas ostrzału Janek zostaje ranny. Władek próbuje wymóc na Siergiejewie kolejny desant berlingowców. Orlicki chwali Michała za złamanie szyfru używanego przez Armię Czerwoną. Niestety, nie traktuje tej informacji poważnie, ponieważ została ona uzyskana od Niemca. Michał ma zgodę na przeniesienie na Czerniaków. Ostatnią noc w Śródmieściu spędza z Halszką. Rainer dostaje rozkaz likwidacji obozu przejściowego. Nakazuje Woźniakowi osobiście nadzorować transport więźniów do innych placówek. W tej chwili interesuje go już tylko archiwum. Władek informuje Bronka, Bolka i Janka o koniecznym odwrocie z Czerniakowa. Część rannych trzeba ewakuować na praską stronę. Pomimo odniesionych ran Janek chce walczyć dalej. Bronek ma przeprawić się na praską stronę z rannymi i tam na terenach kontrolowanych przez Armię Czerwoną organizować polskie podziemie. Gdy zapada zmrok, Siergiejew stara się wyprowadzić grupę rannych powstańców do łodzi, aby przeprawić się na praską stronę Wisły. Podczas próby przedarcia się do rzeki, eskorta zostaje ostrzelana przez Niemców. O świcie niedobitki grupy lądują na drugim brzegu Wisły. Między Bronkiem a Siergiejewem dochodzi do decydującej rozmowy. Na barykadzie ochraniającej właz kanałowy, Ruda i Władek chcą wziąć ślub. Żołnierze z Czerniakowa ewakuują się kanałami do Śródmieścia. 08:30 ALFABET ANDRZEJA DOBOSZA - ARCHITEKCI - ZBIGNIEW KARPIŃSKI, BOHDAN PNIEWSKI Reportaż, 12 min, Polska, 2021 Reżyseria: Agnieszka Jęksa Scenariusz: Agnieszka Jęksa, Zuzanna Elbert - Stelmach Muzyka: Filip Kuncewicz Wykonawcy: Andrzej Dobosz (prowadzący) Cykl poświęcony życiu kulturalnemu w czasach PRL. Przewodnikiem po tych czasach jest Andrzej Dobosz, felietonista, krytyk literacki, autor książek: "Pustelnik z Krakowskiego Przedmieścia", "Generał w bibliotece" oraz "Z różnych półek". Każdy odcinek opowiada o innym bohaterze czy miejscu. Bohaterami tego odcinka są architekci: Zbigniew Karpiński i Bohdan Pniewski. 08:50 MARZYCIEL. KORNEL MORAWIECKI Film dokumentalny, 52 min, Polska, 2020 Reżyseria: Marcin Bradke Scenariusz: Marcin Bradke Zdjęcia: Mateusz Jerzmański, Robert Sitek Muzyka: Konstancja Kochaniec "Marzyciel. Kornel Morawiecki" to film dokumentalny o Kornelu Morawieckim, zrealizowany już po śmierci głównego bohatera. Było to możliwe dzięki nagranej w roku 2016 notacji, udostępnionej przez Dolnośląską Solidarność. W filmie występują krewni, przyjaciele i bliscy współpracownicy marszałka seniora. Wykorzystano archiwalia TVP, materiały IPN oraz ze zbiorów prywatnych. Nie uwypuklamy działalności politycznej i patriotycznej Morawieckiego, choć i o tym jest mowa. Raczej koncentrujemy się na tym, jakim był człowiekiem, ojcem i przyjacielem. Filmów o Solidarności Walczącej powstało już kilka, nie było jednak dotąd obrazu poświęconego Kornelowi Morawieckiemu. Ten jest pierwszy. 09:45 PRASA DONOSI - UBEZPIECZENIA SPOŁECZNE W II RP Felieton, 5 min, Polska, 2021 Scenariusz: Magdalena Majewska Tematem kolejnego odcinka są ubezpieczenia społeczne. Przypomnimy organizację służby zdrowia, wprowadzenie rent i emerytur, omówimy też reformę ubezpieczeń społecznych z 1933 roku i jaki był realny dostęp obywateli do opieki medycznej. 09:55 SENSACJE XX WIEKU - WIĘZIEŃ SPECJALNY Kameralne i studyjne (widowisko), 46 min, Polska, 2002 Reżyseria: Adek Drabiński Scenariusz: Bogusław Wołoszański Zdjęcia: Przemysław Skwirczyński Wykonawcy: Bogusław Wołoszański pProwadzący) Specjalny więzień nr 854. Tylko komendant specjalnego obozu na Syberii znał jego nazwisko i powód, dla którego przywieziono go tutaj w maju 1963 roku. Kim był? Artylerzysta Oleg Władymirowicz Pieńkowski walczył w wielkiej wojnie ojczyźnianej. Potem ukończył Akademię Wojskową. W 1948 roku zaproponowano mu studia w Wojskowej Akademii Dyplomacji, która była w istocie szkołą szpiegów. W 1953 roku jako wykształcony szpieg rozpoczął pracę w IV Zarządzie ds. Bliskiego Wschodu w Ankarze. 10:50 ZOSTANIE LEGENDA Film dokumentalny, 28 min, Polska, 1998 Reżyseria: Maciej Pieprzyca Scenariusz: Kazimierz Bosek, Maciej Pieprzyca, Maciej Pieprzyca Zdjęcia: Dariusz Szymura, Dariusz Szymura Muzyka: Bronisław Duży Wykonawcy: Jorgos Skolias, Jurgos Skolias, Grzegorz Kapołak Jest to portret polskiej społeczności, która około 300 lat temu przywędrowała na Węgry z okolic Spisza i Orawy. Osiedlili się w węgierskich górach, w Derenku. Żyją w skrajnie ciężkich warunkach. Społeczność ta, która dzięki swojej odrębności kulturowej przeżyła setki lat, dziś skazana jest na wymarcie. Młodzi powyjeżdżali, starsi odchodzą. Po kulturze i gwarze polskich derenczan, pozostanie tylko legenda. 11:25 MARZYCIELE - WACŁAW FELCZAK Dysk./wywiad/debata, 23 min, Polska, 2021 Reżyseria: Sylwester Szefer Scenariusz: Sylwester Szefer Zdjęcia: Wojciech Kursa Muzyka: Marcin Gałażyn Wykonawcy: Piotr Legutko (prowadzący), Paweł Nowakowski Kolejnym bohaterem programu z cyklu "Marzyciele" jest Wacław Felczak, historyk, znawca tematyki węgierskiej, podczas wojny organizujący ruch kurierów na trasie Budapeszt - Warszawa. Po 1945 kontynuował działalność kurierską, m.in. pomagając w ucieczce przywódców PSL z komunistycznej Polski. W 1948 roku został skazany na dożywocie. Po 1956 podjął pracę naukową w Instytucie Historii UJ. Pochowany na Pęksowym Brzyzku w Zakopanem. 12:00 CZARNE CHMURY - ODC. 4/10 - PRZEPRAWA Serial przygodowy, historyczny, 50 min, Polska 1973 Reżyseria: Andrzej Konic Scenariusz: Ryszard Pietruski Zdjęcia: Antoni Wójtowicz Muzyka: Waldemar Kazanecki Aktorzy: Leonard Pietraszak, Ryszard Pietruski, Edmund Fetting, Stanisław Niwiński, Tadeusz Białoszczyński, Anna Seniuk, Janusz Zakrzeński, Jerzy Zelnik, Mariusz Dmochowski, Józef Nalberczak, Bronisław Pawlik, Elżbieta Starostecka i inni Pułkownik Dowgird pojedynkuje się z rotmistrzem Zarembą. Długo ważą się losy walki, wreszcie pan Krzysztof zwycięża. Zostawia Zarembę żywego, z szablą, ale bez konia. Obaj z Kacprem ruszają w dalszą drogę. W klasztorze, w którym zatrzymują się na odpoczynek, dogania ich oddział Knothego. Zbiegom pomagają wędrowni komedianci. Udaje im się wymknąć z potrzasku i schronić w pobliskiej karczmie. Ale rajtarzy są tuż, tuż. 13:05 NIEZWYKŁE MIASTA - AMSTERDAM. ODC. 1/3 (SECRET CITIES SERIA 1) Film dokumentalny, 50 min, Wielka Brytania, 2017 Wykonawcy: Janina Ramirez (prowadząca), Alastair Sooke (prowadzący) Fascynujące historie zabytków sztuki, które ukształtowały trzy olśniewająco piękne miasta. Amsterdam, Sankt Petersburg i Barcelona są odwiedzane przez turystów, którzy spacerują po wydeptanych ścieżkach wokół wielkich galerii, pałaców i placów. Ale w tej serii historyk sztuki Janina Ramirez i krytyk sztuki Alastair Sooke odkrywają istotę każdego miasta w świeży i fascynujący sposób, schodząc z utartych szlaków, odwiedzając wybrane przez siebie zabytki, które ich zdaniem trzeba zobaczyć. W Amsterdamie badają kontrasty w sercu miasta, które podsycały mistrzów takich jak Rembrandt i Vermeer. W Petersburgu odkrywają, w jaki sposób sztuka została wykorzystana do zwiększenia władzy przywódców. W Barcelonie pokazują miasto naznaczone katalońską walką o pełną niezależność. 14:10 WE WŁADANIU MONSUNÓW - SUSZA ODC. 3/5 (LANDS OF THE MONSOON) Film dokumentalny, 50 min, Wielka Brytania, 2014 Część 3. Susza Egzotyka, przyroda i kultura południowej Azji zostały ukształtowane przez jedno z największych zjawisk na ziemi: wiatry monsunowe. Przemierzają one ten rozległy region, zamieniając suszę w potop. Życie ludzi i zwierząt zdominowane jest przez to szalejące zjawisko pogodowe. Od północnych wybrzeży Australii po najwyższe szczyty Himalajów, pustynie północnych Indii, do bujnych lasów równikowych Borneo - uczestniczymy we wspaniałej podróży przez ziemie monsunu. Po drodze poznajemy różnorodne smaki i kolory niezwykłej przyrody oraz kultur w różnych regionach. Dowiadujemy się, w jaki sposób mieszkańcy tych terenów radzą sobie z burzliwą pogodą. Film to fascynująca historia relacji między naturą a ludźmi, którzy żyją przez tysiące lat w cieniu monsunu. 17:20 POWSTANIE ZWYKŁYCH LUDZI Film dokumentalny, 53 min, Polska, 2004 Reżyseria: Paweł Kędzierski Scenariusz: Paweł Kędzierski Zdjęcia: Michał Bukojemski Zebrane od cywilnych uczestników Powstania Warszawskiego relacje posłużyły do zbudowania wielowątkowej, pozbawionej patosu filmowej opowieści o życiu codziennym powstańczej Warszawy. Od początkowej radości z wywalczonej na kilku ulicach wolności po rozpacz zniszczonego miasta. Są to losy mieszkańców zasypywanych piwnic i podwórek zamienionych w cmentarze. Nie byli powstańcami, nie walczyli na barykadach, jednak również są bohaterami tego powstania. To ich gnano przed czołgami, wywożono do obozów, to ich zginęło najwięcej. 18:55 CZAS HONORU - ODC. 1 SKOK Serial wojenny, 48 min, Polska 2008 Reżyseria: Michał Kwieciński, Michał Rosa, Wojciech Wójcik Scenariusz: Jarosław Sokół Zdjęcia: Piotr Wojtowicz Aktorzy: Maciej Zakościelny, Jakub Wesołowski, Jan Wieczorkowski, Antoni Pawlicki, Jan Englert, Katarzyna Gniewkowska, Maja Ostaszewska, Ewa Wencel, Krzysztof Stelmaszyk, Krystian Wieczorek, Łukasz Konopka, Michał Kowalczyk i inni Byli młodzi, pełni energii, zapału i wiary. Pięknie żyli i pięknie ginęli - dumnie, z godnością. O takich właśnie ludziach opowiada serial "Czas honoru" odwołujący się do fascynującej i stosunkowo mało znanej karty historii polskiego ruchu oporu podczas II wojny światowej. Wiosną 1941 r. grupa przeszkolonych w Anglii polskich żołnierzy została zrzucona na teren okupowanej Polski. Mieli tu przeprowadzać akcje dywersyjne. Na ekranie mają twarze popularnych aktorów: Jana Englerta, Macieja Zakościelnego, Jana Wieczorkowskiego, Jakuba Wesołowskiego i Antoniego Pawlickiego, którzy znakomicie odnajdują się w wojenno - sensacyjnej konwencji. Dodatkowego dramatyzmu i autentyzmu przydają serialowi archiwalne zdjęcia z czasów wojny przeplatające poszczególne wątki. W wojennym, epicko - heroicznym klimacie utrzymana jest również czołówka filmu i towarzysząca jej muzyka. Poznajemy ich jeszcze w Anglii, gdy kończą przeszkolenie. Oddział składa się z pięciu osób. Najstarszy, Czesław Konarski (Jan Englert), zawodowy major Wojska Polskiego, po klęsce wrześniowej wraz z synami: Władkiem (Jan Wieczorkowski), sportowcem i porucznikiem WP, oraz młodszym Michałem (Jakub Wesołowski), studentem medycyny, przedostał się do Anglii. Obaj młodzieńcy również wchodzą w skład oddziału. W kraju została żona Czesława, lekarka Maria (Katarzyna Gniewkowska), która od tamtej pory nie miała wieści od męża i synów, nie wie nawet, czy żyją. Pozostali członkowie oddziału to: Janek Markiewicz (Antoni Pawlicki), absolwent architektury, urodzony w rodzinie rzemieślniczej na warszawskiej Pradze, oraz Bronek Woyciechowski (Maciej Zakościelny), przed wojną jedyny dziedzic fortuny warszawskiego fabrykanta. W Warszawie została jego narzeczona, aktorka Wanda (Maja Ostaszewska). Ona też w 1939 r. straciła kontakt z ukochanym, jest przekonana, że Bronek nie żyje. A bez niego życie straciło dla niej sens. Dziewczyna zażywa kupioną pokątnie truciznę. Na szczęście, okazuje się, że nie był to cyjanek, jak sądziła. Wanda trafia do szpitala, gdzie doktor Maria próbuje ją odratować. Przebywająca w Anglii piątka żołnierzy wprost rwie się do walki. Już nie mogą się doczekać, kiedy zostaną wysłani do Polski. Kilka wcześniejszych prób dotarcia nad terytorium ojczyzny kończyło się fiaskiem. Teraz wreszcie do kraju zostaje przesłana na falach BBC wiadomość o planowanym zrzucie spadochroniarzy w okolicach Chojnowa. Oddział rusza niewielkim samolotem w drogę. Tymczasem w Warszawie podczas łapanki zostaje schwytana grupa Polaków, którzy mają być rozstrzelani w lesie. Są wśród nich: młody działacz ruchu oporu Antek (Michał Kowalczyk) i działający od niedawna w konspiracji Karol Ryszkowski (Łukasz Konopka), do 1937 r. oficer polskiego wywiadu, wyrzucony stamtąd dyscyplinarnie. W ostatniej chwili Ryszkowski, powołując się na znajomość z majorem Abwehry Martinem Halbe (Krystian Wieczorek), unika rozstrzelania. Halbe zna go jeszcze sprzed wojny, kiedy spotkali się na zawodach jeździeckich. Teraz, aby ratować swoją skórę, Ryszkowski odwieziony do siedziby gestapo wyjawia Niemcom miejsce planowanego zrzutu spadochroniarzy. Major Halbe wiąże z dawnym agentem wywiadu dalsze plany. Kierując się informacjami Ryszkowskiego, gestapo, pod dowództwem standartenfuhrera Gerda Kellera (Krzysztof Stelmaszyk), urządza w okolicach Chojnowa zasadzkę na spadochroniarzy. Nad miejscem zrzutu pojawia się angielski samolot. 19:50 A WIĘC WOJNA - /31/ Reportaż, 4 min, Polska, 2019 Autor: Elżbieta Szumiec - Zielińska 1 października. Niedziela. Do Warszawy wkraczają oddziały 10. dywizji, wchodzące w skład oblegającej miasto 8. armii niemieckiej. Okupanci zajmują Komendę Miasta. Na placu Piłsudskiego odbywa się defilada. Niemcy przez megafony umieszczone na samochodach informują o zajęciu miasta. Stefan Starzyński wzywa mieszkańców Warszawy do pracy przy odbudowie miasta. Kontradmirał Józef Unrug decyduje się na podjecie rozmów o kapitulacji Helu. Rozmowy toczą się w sopockim Grand Hotelu. Podpisana po południu kapitulacja wejdzie w życie następnego dnia. W przemówieniu radiowym Winston Churchill wyraża przekonanie, że Polska odzyska niepodległość. W Paryżu odbywa się pierwsze posiedzenie rządu generała Władysława Sikorskiego. 20:15 TEATR TELEWIZJI. SCENA FAKTU - PRZERWANIE DZIAŁAŃ WOJENNYCH Teatr, 79 min, Polska 2009 Scenariusz i reżyseria: Juliusz Machulski Zdjęcia: Witold Adamek Muzyka: Piotr Majchrzak Aktorzy: Piotr Fronczewski (Kazimierz Iranek - Osmecki), Krzysztof Stelmaszyk (Erich von dem Bach), Jerzy Schejbal (Zygmunt Dobrowolski), Adam Woronowicz (Alfred Korczyński), Grzegorz Damięcki (Franciszek Herman), Marek Kalita (Goltz), Krzysztof Banaszyk (Fischer), Ireneusz Czop, Paulina Chruściel, Marek Łukasik Przedpremierowy pokaz spektaklu "Przerwanie działań wojennych" odbył się w Muzeum Powstania Warszawskiego. Sztuka powstała na podstawie wspomnień Kazimierza Iranka - Osmeckiego, znanych pod tytułem "Ostatni akt" i opublikowanych w wydanym w Polsce zbiorze "Powołanie i przeznaczenie". To zapis kilkunastu godzin dramatycznych negocjacji w sprawie zakończenia powstania warszawskiego, prowadzonych przez polskich oficerów z niemieckim generałem von dem Bachem. Tytuł spektaklu zwraca uwagę na fakt, że zakończenie powstania było przerwaniem działań wojennych, a nie kapitulacją. Widz jest świadkiem profesjonalizmu polskich oficerów, świetnie przygotowanych do rozmów i starających się wywalczyć jak najkorzystniejsze dla polskiej strony warunki. "Ci panowie potrafili się wznieść ponad to całe cierpienie i jak rasowi negocjatorzy wynegocjować dla kilkudziesięciu tysięcy powstańców i ludności cywilnej to, że przeżyli" - powiedział Machulski - "To nieznana chlubna karta polskiej historii. Zrobili wszystko, co dało się zrobić." W myśl negocjacji, Niemcy uznali żołnierzy Armii Krajowej za jeńców wojennych, dzięki czemu zostały im przyznane prawa kombatanckie. Ludność cywilna miała być chroniona i traktowana zgodnie z konwencjami wojennymi. Ten drugi warunek został przez hitlerowców złamany. Cywilna część Warszawy, jej mieszkańcy zostali osadzeni w obozie w Pruszkowie, skąd masowo wywożono ich do obozów koncentracyjnych i na przymusowe roboty. Spektakl rozpoczyna się sceną przyjazdu polskich oficerów do dworku w Ożarowie pod Warszawą, gdzie 2 października 1944 r. dochodzi do spotkania Ericha von dem Bacha, głównodowodzącego wojsk niemieckich w Warszawie, i szefa jego sztabu, pułkownika Goltza z pułkownikiem Kazimierzem Irankiem - Osmeckim, szefem delegacji Armii Krajowej, któremu towarzyszą: podpułkownik Franciszek Herman, podpułkownik Zygmunt Dobrowolski oraz porucznik Alfred Korczyński, tłumacz strony polskiej. Członkowie delegacji przybywają z rozkazem dowódcy powstania, generała Bora - Komorowskiego, który upoważnił ich do przeprowadzenia pertraktacji i podpisania umowy o złożeniu broni przez oddziały Armii Krajowej walczące w Warszawie. Pełen podziwu dla umiejętności dowódczych generała, a także dla bitności żołnierzy AK, von dem Bach gratuluje decyzji o kapitulacji. Te słowa wzburzają pułkownika Iranka - Osmeckiego, który chłodno poprawia gospodarza, mówiąc zdecydowanym tonem nie o kapitulacji, lecz o przerwaniu działań wojennych. Ten zdecydowany ton utrzyma do samego końca trudnych negocjacji. Juliusz Machulski kończy swój spektakl fragmentem archwalnego filmu z powstania. Kazimierz Iranek - Osmecki po wojnie osiadł w Londynie, nie przyjął awansu na generała. Zmarł w 1984 r. w wieku 86 lat. Zygmunt Dobrowolski po wojnie wrócił do karju, zmarł w 1972 r. w Zabrzu, przeżywszy 75 lat. Franciszek Herman był sądzony w 1951 r. w tzw. procesie generałów. Zmarł rok później w mokotowskim więzieniu, mając 48 lat. 22:45 CZARNI BARONOWIE Film dokumentalny, 57 min, Polska, 2000 Reżyseria: Wanda Różycka Zborowska Scenariusz: Kazimierz Bosek Zdjęcia: Krystian Matysek W latach czterdziestych i pięćdziesiątych na terytorium podbitej przez ZSRR Europy - w Polsce, Czechosłowacji, na Węgrzech i w Rumunii, pod szyldem wojska stworzono sieć ośrodków przymusowej pracy. Tysiące żołnierzy pracowało jak niewolnicy w kopalniach. Żyli i umierali w okropnych warunkach. Taki los spotkał tych, których rodzice byli nie po myśli rządzących. Rozkaz wcielania poborowych i zmuszania ich do niewolniczej pracy podpisał marszałek Rokossowski. 00:55 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - W OBRONIE PODKARPACIA Magazyn, 22 min, Polska, 2019 Autor: Adam Sikorski Wykonawcy: Artur Kalicki W obronie Podkarpacia Jak napisał ks. Jan Twardowski: rzeczy maja swą własną, po umarłych, pamięć. Nasza wyprawa od takiej właśnie rzeczy się rozpoczyna. Trafiła do Krośnieńskiego Muzeum Pól Bitewnych Podkarpacia. A ten niezwykły przedmiot to ryngraf Antoniego Żubryda, dowódcy samodzielnego batalionu NSZ, największego oddziału partyzanckiego II konspiracji na Podkarpaciu. Dziś będziemy wspominać działalność tego wyjątkowego dowódcy i jego podkomendnych. 01:25 SENSACJE XX WIEKU - WIĘZIEŃ SPECJALNY Kameralne i studyjne (widowisko), 46 min, Polska, 2002 Reżyseria: Adek Drabiński Scenariusz: Bogusław Wołoszański Zdjęcia: Przemysław Skwirczyński Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) Specjalny więzień nr 854. Tylko komendant specjalnego obozu na Syberii znał jego nazwisko i powód, dla którego przywieziono go tutaj w maju 1963 roku. Kim był? Artylerzysta Oleg Władymirowicz Pieńkowski walczył w wielkiej wojnie ojczyźnianej. Potem ukończył Akademię Wojskową. W 1948 roku zaproponowano mu studia w Wojskowej Akademii Dyplomacji, która była w istocie szkołą szpiegów. W 1953 roku jako wykształcony szpieg rozpoczął pracę w IV Zarządzie ds. Bliskiego Wschodu w Ankarze. 02:20 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ - KURSK CZ. 2 Magazyn, 24 min, Polska, 1994 Scenariusz: Bogusław Wołoszański Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) Cykliczna audycja popularyzująca wiedzę o historii II wojny światowej. Druga część odcinka poświęconego bitwie o Kursk.