TVP Historia Czwartek, 29.09.2022 06:50 BYŁ TAKI DZIEŃ - 29 WRZEŚNIA Felieton, 2 min, Polska, 2006 Autor: Janusz Weychert 1902 - zmarł Emil Zola; 1954 - w Gdańsku znaleziono ślady działalności św. Wojciecha (mały krzyżyk); 1968 - kolejny pociąg z Dworca Gdańskiego w Warszawie z ludźmi pozbawionymi obywatelstwa polskiego przez władze komunistyczne; 1984 - zmarł Jerzy Wasowski; 07:05 CZAS HONORU - ODC. 21 "GRUPA RAINERA" S. II Serial wojenny, 45 min, Polska, 2009 Reżyseria: Michał Kwieciński, Michał Rosa, Grzegorz Kuczeriszka Scenariusz: Ewa Wencel, Jarosław Sokół Aktorzy: Ewa Wencel, Katarzyna Gniewkowska, Krzysztof Stelmaszyk, Maciej Zakościelny, Jakub Wesołowski, Jan Wieczorkowski, Antoni Pawlicki Grażyna pomaga Wandzie wydostać się z izolatki. Janek szuka kryjówki dla Leny, z pomocą Sitka postanawia ukryć narzeczoną w piwnicy jego kamienicy. Margaret ostrzega Michała, że Niemcy pytali już o niego w odlewni. Ruda zajmuje się obserwacją domu, gdzie zainstalowano radiostację. Rappke wypuszcza na miasto grupę agentów. Jeden z nich trafia do szpitala Marii, inny na Kercelak, gdzie ma handlować dokumentami. Danka przekazuje Margaret zgłoszenie Heleny do pracy w konspiracji. W lokalu Woźniaka goście podejrzewani o kontakt z podziemiem kierowani są do stolika z zainstalowanym podsłuchem. Kamil wtajemnicza w sprawy radiostacji nowego telegrafistę, Stefana. Władek zaprasza Rudą, Kamila i Stefana do restauracji. Woźniak poznaje Władka, dzwoni z informacją do gestapo. Halbe mówi Michałowi, że widział go z kochanką. W zamian za dyskrecję oczekuje zaaranżowania spotkania z Celiną. 07:55 W KOTLE HISTORII - STEP I ŚWIĘTO. BENEDYKT POLAK PRZED CHANEM Magazyn, 25 min, Polska, 2022 Reżyseria: Jerzy Grabowski Scenariusz: Łukasz Modelski Wykonawcy: Łukasz Modelski (prowadzący) W lipcu 1246 r. dwaj franciszkanie legat papieski Włoch Carpini i tłumacz z Wrocławia Benedykt Polak stanęli przed obliczem wielkiego chana. Był to pierwszy kontakt z imperium Mongołów, na długo przed wyprawą Marco Polo, która przypadła dopiero w czasach panowania następnego władcy. Z tej wyprawy franciszkanie przywieźli nie tylko list chana do papieża, lecz także zaskakujące wieści o smakach i obyczajach panujących w imperium mongolskim. Choć Benedykt Polak jest mniej znany niż Marco Polo, to spisana przez niego "Historia Tatarów" (Historia Tartarorum) jest uznawana przez historyków za bardziej rzetelną niż "Opisanie świata" Marco Polo. Łukasz Modelski, redaktor, historyk sztuki i kultury średniowiecza, autor książek o historii kuchni, uczestnik inicjatyw kulinarnych związanych z próbami ustalenia kanonu polskiej kuchni, przypomni tradycyjne smaki kuchni mongolskiej, gotując cujwan składający się z rosołu, ciasta i mięsa. 08:30 HISTORIA POLSKI - AFRYKA MOJEGO DZIECIŃSTWA Film dokumentalny, 51 min, Polska, 2009 Reżyseria: Ewa Misiewicz Scenariusz: Dorota Kabalewska, Ewa Misiewicz Zdjęcia: Piotr Wąsowski, Henryk Janas, Andrzej Adamczak Muzyka: Tadeusz Woźniak W latach 1942 - 1948 w osiedlach dla polskich uchodźców utworzonych w Kenii, Tanzanii, Ugandzie w Afryce Wschodniej oraz w Zambii, Zimbabwe i RPA w Afryce Południowej przebywało 18 tysięcy Polaków, w tym 8 tysięcy dzieci. Bohaterów dokumentu do Afryki rzuciły losy II wojny światowej, której doświadczyli jako dzieci. Mieli wówczas po 6 - 10 lat, okrutna wojna sprawiła, że nie dane im było zaznać szczęśliwego, beztroskiego dzieciństwa. Poznali za to, co to ból, strach, głód i cierpienie. Tamte lata obfitowały w dramatyczne przeżycia, ale w pamięci świadków minionych czasów pozostały też wspaniałe wspomnienia. Kamera pokazuje zderzenie dwóch światów: zimnej, skutej lodem Syberii i pięknej, dzikiej Afryki. O utraconym i odzyskanym dzieciństwie mówią: Halina Machalska, Danuta Dziedzic - Sedlak, Krystyna Pryjomko - Serafin, Piotr Łabuz, Kazimierz Majewski, Mieczysław Pożarski. Wszyscy oni jako dzieci wraz z rodzinami w 1940 r. zostali wysiedleni ze swoich domów przez NKWD i wywiezieni na Sybir, gdzie ludzie ludziom zgotowali straszny los. Kiedy Stalin uwolnił Polaków, rozpoczęła się wielka wędrówka na południe przez Uzbekistan i Iran. Wygnańców dziesiątkowały groźne choroby: tyfus, czerwonka. Ci, którym udało się przeżyć, szli dalej, a celem była Afryka, dziki i nieznany kraj, o którym wiedzieli jedynie, że tam odlatują na zimę bociany. Ostatni etap podróży wiódł przez dżunglę, aż wreszcie dotarli do Tengeru, największego osiedla polskiego w Afryce. Nękani głodem i poniewierką wysiedleńcy nareszcie znaleźli swój raj na ziemi. Każdy miał swój dach nad głową i własne poletko do uprawy. Bohaterowie dokumentu wspominają tamte chwile, pamiętając, jak ich sąsiedzi sadzili pomidory, ogórki, słoneczniki, by stworzyć sobie w ten sposób kawałek małej Polski. Dla 8 tysięcy dzieci, które na sześć lat trafiły do osiedla polskich uchodźców, był to czas radości, beztroskich zabaw, wycieczek krajoznawczych, świętowania narodowych uroczystości, jak 3 Maja, ale też szkolnych obowiązków. Na całe życie zapamiętali Afrykę swego dzieciństwa, gdzie przeżyli niezapomniane przygody, dorastali w egzotycznym świecie otoczeni troskliwą opieką. Teraz w jesieni życia, rozproszeni po świecie, tęsknią za tamtym beztroskim dzieciństwem, z nostalgią myślą o dzikiej afrykańskiej przyrodzie i niepowtarzalnym zapachu Afryki. Niektórzy z nich wracają tam co roku. Krystyna Pryjomko - Serafin powróciła do Afryki po 50 latach, a w podróży towarzyszył jej syn, któremu chciała pokazać kraj swego dzieciństwa. Niedaleko Tengeru zobaczyła więzienie, gdzie przebywały matki z dziećmi. Po powrocie do Anglii zorganizowała pomoc, publikując artykuł w "Dzienniku Polskim". Odzew był natychmiastowy, zewsząd napływały pieniądze. Dzieki hojności tych, którzy w latach 1942 - 1948 mieszkali w Tengerze, powstało Schronisko św. Gabriela. Jego założycielka, pani Krystyna, pragnęła w ten sposó przywrócić biednym afrykańskim dzieciom utracone dzieciństwo. 09:45 SENSACJE XX WIEKU - ZAGINIONE ARCHIWA, CZ. 1 Kameralne i studyjne (widowisko), 24 min, Polska, 2001 Reżyseria: Wojciech Pacyna Scenariusz: Bogusław Wołoszański, Jan Tarczyński Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) Pierwsza część odcinka poświęconego roli polskiego wywiadu w okresie II wojny światowej. 31 sierpnia 1939 roku pracownicy Ministerstwa Spraw Zagranicznych, archiwów wojskowych i wywiadu rozpoczęli gorączkowe palenie akt. Niestety, nie udało się zniszczyć lub zabezpieczyć wszystkich akt; niektóre bardzo ważne dokumenty trafiły w ręce Abwehry. Wiadomo, że na ich podstawie tylko w 1939 roku aresztowano 15 osób zwerbowanych przez wywiad polski, z których 10 skazano na śmierć. Śmierć poniosło także wielu oficerów II Oddziału, szczególnie zajadle tropionych przez Abwehrę. 10:15 SENSACJE XX WIEKU - ZAGINIONE ARCHIWA, CZ. 2 Kameralne i studyjne (widowisko), 24 min, Polska, 2001 Reżyseria: Wojciech Pacyna Scenariusz: Bogusław Wołoszański, Jan Tarczyński Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) Druga część odcinka poświęconego roli polskiego wywiadu w okresie II wojny światowej. 31 sierpnia 1939 pracownicy Ministerstwa Spraw Zagranicznych, archiwów wojskowych i wywiadu rozpoczęli gorączkowe palenie akt. Niestety nie udało się zniszczyć lub zabezpieczyć wszystkich akt; niektóre z bardzo ważnych dokumentów trafiły w ręce Abwehry. Wiadomo, że na ich podstawie tylko w 1939 roku aresztowano 15 osób zwerbowanych przez wywiad polski, z których 10 skazano na śmierć. Śmierć poniosło także wielu oficerów II Oddziału, szczególnie zajadle tropionych przez Abwehrę. 10:50 PRZELOT NAD ZDOBYTYM MIASTEM Film dokumentalny, 22 min, Polska, 2012 Reżyseria: Andrzej Kałuszko Scenariusz: Krzysztof Jaszczyński Na podstawie archiwalnych ujęć z przelotu samolotu niemieckiego nad Warszawą z 28 września 1939 roku film pokazuje kapitulującą stolicę z dymiącymi jeszcze kamienicami i zburzonymi domami. Jest to ostatni obraz Warszawy w przedwojennym kształcie, zanim zostanie doszczętnie zniszczona przez Niemców po Powstaniu Warszawskim. Aby ułatwić współczesnemu widzowi orientację, film zawiera animacje komputerowe 3 D z przelotu samolotu oraz mapę Warszawy z 1935 roku z ulicami, które widoczne są na filmie, a także stopklatki z dopisanymi nazwami obiektów i ulic. Oryginalne ujęcia są stabilizowane i zwolnione. Filmowi towarzyszy specjalnie skomponowana do niego muzyka. 11:15 POCZĄTEK Film dokumentalny, 30 min, Polska, 2013 Reżyseria: Andrzej Kałuszko Scenariusz: Krzysztof Jaszczyński Film przedstawia pierwszy tydzień okupacji niemieckiej w Warszawie - od kapitulacji stolicy 28 września 1939 roku do defilady wojsk hitlerowskich z udziałem Hitlera w Alejach Ujazdowskich 5 października 1939 roku. Archiwalne ujęcia lotnicze zniszczonych domów, kamienic, budynków, ulic, fabryk i ujęcia z ziemi ludzi poszukujących bliskich w dopalających się zgliszczach, ujęcia Wojska Polskiego wychodzącego z miasta do 5 - letniej niewoli jenieckiej i wkraczających oddziałów niemieckich zajmujących miasto i komendanturę, ujecia tysięcy ludzi oczekujących na wyjscie z miasta lub talerz zupy czy bochenek chleba pokazują grozę tego czasu. Uzupełnieniem obrazu są autentyczne wycinki prasowe z ówczesnych gazet dzień po dniu pokazujące narastającą grozę okupacji w wielu sferach. Poza jedynym 15 - sekundowym słynnym komunikatem głosowym z Polskiego Radia 30 - minutowemu filmowi nie towarzyszy żaden komentarz, a jedynie specjalnie skomponowana muzyka. 11:50 W PRL-U - PIENIĄDZE W PRL Dysk./wywiad/debata, 25 min, Polska, 2022 Scenariusz: Grzegorz Sieczkowski Wykonawcy: Beata Michniewicz (prowadząca) Pieniądze zawsze dobrze mieć, ale też w PRL - u nie było łatwo je zdobyć, bo władza pilnowała, żeby ludzie się nie bogacili. Ludzie więc pieniądze przechowywali na różne sposoby. Od najprostszych w szafie pod bielizną (tzw. w skarpecie) do bardziej wymyślnych metod takich jak zakopywanie słoików w ogródku, co ironicznie nazywano bankiem ziemskim. Władza nadmiar gotówki starała się w różny sposób ściągać z rynku. W tym celu organizowano różnego rodzaju premie dla oszczędzających, najbardziej znaną formą były książki samochodowe. Na specjalnej książce oszczędnościowej deponowało się odpowiednią kwotę i później ta książeczka brała udział w losowaniu samochodów. Można było posiadać kilka takich książeczek. Zachodnimi walutami handlować nie było wolno, ale obywatele PRL mogli za nie legalnie kupować rzeczy w specjalnych sklepach. Zanim powstał słynny Pewex, deficytowe w Polsce Ludowej towary sprzedawały oddziału banku PeKaO. Prowadzenie: Beata Michniewicz Goście: Andrzej Sadowski - ekonomista, publicysta, prezydent Centrum im. Adama Smitha, Grzegorz Sieczkowski - dziennikarz, publicysta, pisarz 12:20 DIAMENT ŚMIERCI - ODC. 4/5 - DWAJ BRACIA Serial dla młodzieży, 54 min, Polska, 1986 Reżyseria: Paweł Komorowski Scenariusz: Paweł Komorowski, Krzysztof Winiewicz Zdjęcia: Krzysztof Winiewicz Aktorzy: Emir Buczacki, Zbigniew Borek, Wiesław Gołas, Dobri Dobrew, Aleksander Goczew, Nikoła Hadżijanew, Lubo Dimow, Andrzej Kozak Hanusz i Semen ukryci w jaskini oczekują na ratunek. Mongoł sprowadza pomoc i przyjaciele docierają nad Dniepr. 13:25 WYKORZENIENI. EUROPA 1945 (LES DRACINS, L'EUROPE EN 1945) Film dokumentalny, 52 min, Francja, 2019 Reżyseria: Jrome Lambert, Philippe Picard 8 maja 1945 roku w Europie świętowano zakończenie II wojny światowej, ale po euforii zwycięstwa, pokój, a z nim nowe granice wielu państw, oznaczał przesiedlenia milionów mężczyzn, kobiet i dzieci. Dzięki świadectwu kilku z nich, film "Wykorzenieni. Europa 1945" ukazuje koniec wojny z punktu widzenia zwykłych ludzi - ich domostwa znalazły się na terenach przyznanych innemu państwu. Przybliża historię powojennych przesiedleń w Europie Wschodniej widzianą oczami Francuzów, którzy dystansują się od decyzji podjętych przez Wielką Trójkę i mówią wprost, że pokój zbudowano na niemoralnych zasadach. Nikt nie pytał o zdanie najbardziej zainteresowanych: ludzi, którzy mieli stracić swoje domy i zacząć nowe życie od początku na obcej ziemi. Oprócz relacji wysiedlanych - wówczas dzieci, wykorzystano archiwalne materiały filmowe, podkreślając, że większość z nich ma charakter propagandowy i nie oddaje rzeczywistych warunków, w jakich odbywała się przymusowa wędrówka ludów. W lutym 1945 roku nazistowskie Niemcy jeszcze się nie poddały, ale dla aliantów zwycięstwo było już kwestią czasu. Od lata 1944 roku armia III Rzeszy była w odwrocie. Wojska alianckie wylądowały w Normandii, a na część terytoriów Ukrainy i Polski wkroczyła Armia Czerwona. Konflikt jeszcze się nie skończył, a w Jałcie, nad brzegiem Morza Czarnego, decydowano o przyszłości Europy. Churchill i Roosevelt negocjowali ze Stalinem kształt powojennej Europy. Z silną pozycją militarną Stalin zamierzał rozszerzyć granice Związku Sowieckiego na zachód kosztem sąsiadów, Polski i Ukrainy, którzy zostali głównymi ofiarami tego porozumienia. Zatwierdzone na konferencji w Poczdamie w sierpniu 1945 roku porozumienia jałtańskie doprowadziły do największego transferu ludności w historii. Zamysłem przywódców alianckich było stworzenie państw jednorodnych etnicznie. Stalin twierdził bowiem, że: "problem narodowości to tylko problem transportu", a Churchill dodawał: "Przesiedlenia są najbardziej satysfakcjonującym rozwiązaniem, aby położyć kres mieszaniu ludności, które jest źródłem niekończących się problemów". Po ustanowieniu nowych granic kilkanaście milionów ludzi zostało wysiedlonych ze swoich ojczyzn i zmuszonych do emigracji. 14:35 OCZY ATAKAMY (EYES OF THE ATACAMA) Film dokumentalny, 52 min, Austria, 2013 Reżyseria: Annette Scheurich, Klaus Scheurich Film dokumentalny o pustyni Atakama w Chile, leżącej na wysokości ponad 5 tysiecy metrów. To najbardziej sucha pustynia na świecie. Wyjątkowo nieprzyjazna życiu sceneria, ale wymarzone miejsce, by obserwować narodziny Wszechświata. Właśnie tutaj znajduje się ALMA (Atacama Large Millimeter/submillimeter Array) - największy na świecie interferometr radiowy. Astronomowie stwierdzili, że warunki, jakie tu panują, są w innych miejscach globu nieosiągalne. Obserwatorium jest położone tak wysoko, że pracujący w nim astronomowie muszą korzystać z masek tlenowych. Ponad 60 radioteleskopów prowadzi stałą obserwację kosmosu, nawet najbardziej odległych obłoków gazów i pyłów, z których tworzą się nowe gwiazdy i galaktyki. W tym filmie animowane sekwencje odtwarzają wizje niewyobrażalnych zjawisk potrzebnych do zrozumienia stworzenia życia, pochodzenia Wszechświata i natury nieskończoności. Przy okazji warto zauważyć wyjątkowe piękno samej pustyni Atakamy. 16:55 ALFABET ANDRZEJA DOBOSZA - HISTORYCY FILOZOFII Reportaż, 15 min, Polska, 2022 Reżyseria: Agnieszka Jęksa Scenariusz: Agnieszka Jęksa, Zuzanna Elbert - Stelmach Zdjęcia: Grzegorz Myjkowski, Mateusz Wołoczko Muzyka: Filip Kuncewicz Wykonawcy: Andrzej Dobosz (prowadzący) Bohaterami tego odcinka są historycy filozofii: Władysław Tatarkiewicz i Stefan Świeżawski. 17:20 CZAS HONORU - ODC. 22 "STRZAŁY NA PAWIAKU" S. II Serial wojenny, 47 min, Polska, 2009 Reżyseria: Michał Kwieciński, Michał Rosa, Grzegorz Kuczeriszka Scenariusz: Ewa Wencel, Jarosław Sokół Aktorzy: Ewa Wencel, Katarzyna Gniewkowska, Krzysztof Stelmaszyk, Maciej Zakościelny, Jakub Wesołowski, Jan Wieczorkowski, Antoni Pawlicki Michał melduje Margaret, że Halbe chce się spotykać z Celiną. Dla dziewczyny udział w tej akcji to rozkaz, nie chce tylko, by dowiedział się o tym jej narzeczony. Dla kamuflażu Michał i Celina wprowadzają się do wspólnego mieszkania. Bronek wie od Heleny, że Wanda wyszła z izolatki na Pawiaku. Janek odwiedza Lenę w kryjówce, przynosi jej jedzenie. Władek próbuje wykraść mundury kierowców Reichsbanku, przyłapany przez nadzorcę Lippkego, zabija go. W tej sytuacji Doktor odwołuje akcję napadu na bank. Janek prosi Bronka o kontakt z fałszerzem, który ma dostęp do lewych papierów. Trafia na Kercelak i poznaje Wysockiego, jednego z niemieckich agentów. Wanda dowiaduje się od Grażyny o terminie organizowanej ucieczki. Bronek przebija się na Pawiak. Rappke informuje Rainera, że pelengator namierzył radiostację w rejonie Józefowa. Halbe poznaje Michała i Celinę z Rainerem. Danka prosi Helenę, by ta pomogła jej kuzynowi, Włodkowi. Helena nie wie, że to jeden z agentów Rainera. 18:15 A WIĘC WOJNA - /29/ Reportaż, 4 min, Polska, 2019 Autor: Elżbieta Szumiec - Zielińska 29 września. Piątek. Rozpoczyna się wymarsz polskich oddziałów z Warszawy do niewoli niemieckiej. Na ulicach miasta rozplakatowana zostaje odezwa dowódcy Armii "Warszawa", generała Juliusza Rómmla, informująca o warunkach kapitulacji. W Warszawie pojawiają się pierwsze odziały niemieckie. Prezydent Warszawy Stefan Starzyński informuje, że 30 września o godzinie 15.00 mieszkańcom wydawana będzie w sześciu punktach miasta bezpłatnie zupa z niemieckich kuchni polowych. Należy pamiętać o zabraniu odpowiedniego naczynia. Polski rząd protestuje przeciwko niemiecko - sowieckiemu układowi o granicach i przyjaźni z 28 września w sprawie podziału terytorium Polski. W wydanym oświadczeniu czytamy m.in.: Polska nigdy nie uzna tego aktu przemocy i silna słusznością swej sprawy nie zaprzestanie walki aż do czasu, gdy po wyzwoleniu jej terytoriów od najeźdźców ustanowi swoje słuszne prawa w ich całości. "Monitor Polski" publikuje zarządzenie prezydenta Rzeczypospolitej Ignacego Mościckiego o wyznaczeniu na Następcę Prezydenta Władysława Raczkiewicza. Anulowane zostaje poprzednie zarządzenie o wyznaczeniu na ten urząd generała Bolesława Wieniawy - Długoszowskiego. Jego kandydatura została cofnięta wskutek protestu rządu Francji. 18:20 HISTORIA MEDIÓW - MEDIA STORY - SZYBCIEJ I CZĘŚCIEJ Dysk./wywiad/debata, 23 min, Polska, 2022 Reżyseria: Wojciech Kursa, Monika Skwirtniańska Scenariusz: Paweł Nowakowski, Wiktor Szymborski Wykonawcy: Paweł Nowakowski (prowadzący), Wiktor Szymborski (prowadzący) W tym odcinku prowadzący opowiadają o początkach polskiej prasy. 18:45 ARCHIWUM ZIMNEJ WOJNY - MANIPULACJA, DEZINFORMACJA, INTOKSYKACJA Magazyn, 30 min, Polska, 2022 Reżyseria: Jan Sosiński Scenariusz: Andrzej Mietkowski, Jan Sosiński Muzyka: Piotr Dziki Chancewicz Wykonawcy: Andrzej Mietkowski (prowadzący) Dominacja w sferze informacji odgrywa w konfliktach zbrojnych ogromną rolę. To zadanie Moskwa wykonała na piątkę. Obywatele słyszą tylko jeden głos. Głos Kremla. O dezinformacji w Rosji i jej wpływie na społeczeństwo wypowiadają się: dr hab. Daniel Boćkowski - historyk, specjalista ds. Rosji, Barbara Włodarczyk - wieloletnia korespondentka TVP w Moskwie oraz Piotr Skwieciński - dziennikarz i dyplomata. 19:20 HISTORIA POLSKI - WOJNA TOTALNA CZ. 1 ODC. 1 Film dokumentalny, 41 min, Polska, 2018 Reżyseria: Jędrzej Lipski, Piotr Mielech Scenariusz: Jędzrzej Lipski, Piotr Mielech cz. 1, odc. 1 Dokument poświęcony stratom materialnym, jakie w czasie II wojny światowej poniosła Polska. Film jest rzetelną syntezą wiedzy, jaką posiadają naukowcy, historycy i dziennikarze zajmujący się tą tematyką. Realizacja oparta na wykorzystaniu wyników wieloletnich badań i poszukiwań naukowców z Polski, Niemiec, Francji, Holandii. Ich skrupulatna praca w archiwach rozmieszczonych w najodleglejszych zakątkach świata, doprowadziła do ujawnienia wstrząsających faktów, które dotąd nie były znane szerokiej opinii publicznej, nie tylko na zachodzie Europy, ale także w Polsce. 20:15 INDEKS I KARABIN. TAJNE NAUCZANIE Film dokumentalny, 56 min, Polska, 2021 Reżyseria: Hanna Etemadi Scenariusz: Hanna Etemadi "Indeks i karabin" to opowieść o idei tajnego nauczania jako formy przeciwstawiania się hitlerowskim planom zamienienia Polaków w niewolników, poprzez biologiczne wyniszczenie inteligencji i likwidację placówek oświaty. Film przypomni moment powstania tajnego nauczania już w czasie obrony Warszawy i utworzenia Obywatelskiego Komitetu Obrony Warszawy, w ścisłym związku z tworzonymi równocześnie strukturami walki zbrojnej. Już w październiku 1939 roku powstała Tajna Organizacja Nauczycielska TON, która później stała się koordynatorem tajnego nauczania na wszystkich poziomach nauczania w całej Polsce. Trzy główne ośrodki tajnego nauczania to Warszawa, Kraków, Poznań. Tajne nauczanie zwłaszcza na szczeblu wyższym było ściśle związane z walką zbrojną, co było szczególnie widoczne w tzw. wpadkach, np. wykrycie, aresztowanie, a następnie śmierć całego kompletu socjologii na Żoliborzu w Warszawie, co było skutkiem aresztowania na ulicy dwóch łączniczek. 21:00 GIGANCI HISTORII - STEFAN BATORY I JEGO CZASY Teleturniej, 45 min, Polska, 2022 Reżyseria: Tomasz Motyl Scenariusz: Mikołaj Korzyński Wykonawcy: Przemysław Babiarz (rowadzący) Z bożej łaski król Polski, wielki książę litewski, ruski, pruski, mazowiecki, żmudzki, kijowski, wołyński, podlaski, inflancki, a także książę siedmiogrodzki - - Stefan Batory. Prawdziwy gigant jest bohaterem dzisiejszego odcinka. Świetny wojskowy, zręczny polityk, poliglota. Pojawił się w Polsce, kiedy po okresie bezkrólewia wybrano na tron Annę - niemłodą córkę Zygmunta Starego. Obiecał po ślubie i koronacji odbić ziemie zagrabione przez Rosję i słowa dotrzymał. Stefan Batory dbał o rozwój gospodarki i kultury, ale do historii przeszedł głównie jako pogromca cara Iwana IV Groźnego, którego pozbawił planów dostępu do Bałtyku. Zmarł przygotowując się do następnej wojny z Rosją. Stefan Batory i jego czasy to temat tego odcinka programu. 21:50 EKSPERTYZA - ŻOŁNIERZE "BARTKA" Reportaż, 21 min, Polska, 2019 Reżyseria: Tomasz Kamiński, Piotr Litka Scenariusz: Piotr Litka We wrześniu 1946 roku doszło do kilku zbiorowych mordów na żołnierzach Narodowych Sił Zbrojnych. Ich sprawcami byli funkcjonariusze komunistycznego Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego. Ta tajna operacja specjalna nosiła kryptonim: Lawina, a jej celem była fizyczna likwidacja zgrupowania NSZ z terenu Podbeskidzia pod dowództwem Henryka Flamego ps. Bartek". Z dotychczasowych ustaleń śledztwa IPN wynika, że ubecy dokonali zabójstwa 69 żołnierzy tej formacji poprzez oddanie strzału z broni palnej w potylicę; zabójstwa 30 - 40 osób poprzez wysadzenie ich w powietrze w zaminowanym drewnianym baraku na terenie poniemieckiego lotniska w Starym Grodkowie, a także wysadzenie w powietrze co najmniej kilkudziesięciu żołnierzy w zaminowanej murowanej oborze na terenie miejscowości Barut. Biegli z krakowskiego Instytutu Ekspertyz Sądowych od lat zajmują się w swojej praktyce orzeczniczej skomplikowanymi badaniami genetycznymi. Takie właśnie ekspertyzy wykonali na potrzeby prowadzonego przez katowicki pion śledzcy IPN śledztwa. Jego wyniki okazały się zaskakujące. 23:15 OD ZMIERZCHU DO ŚWITU Film dokumentalny, 49 min, Polska, 2022 Reżyseria: Agnieszka Ostrowska Scenariusz: Agnieszka Ostrowska Film opowiada o walce z komunizmem i przemianach w Europie Środkowej i Wschodniej za pośrednictwem konkretnych miejsc lub obiektów, które były niemymi świadkami przełomowych wydarzeń w dziejach naszego regionu. Plac Bema w Budapeszcie, na którym węgierscy studenci protestowali przeciwko władzy sowieckiej w 1956 roku. Mur Berliński, ideologicznie dzielący Berlin od 1961 do 1989. Brama nr 2 Stoczni Gdańskiej, świadek wielu strajków, a także ogłoszenia powstania NSZZ Solidarność w 1980. Ściana Johna Lennona w Pradze, pokrywana antyrządowymi graffiti za czasów Czechosłowacji w latach 80. ubiegłego wieku. Pomniki Łańcucha Bałtyckiego w Krajach Bałtyckich, upamiętniające wydarzenie z 1989 roku, kiedy to prawie 2 miliony ludzi utworzyło kordon rozciągający się na terenie podówczas republik sowieckich Estonii, Łotwy i Litwy, domagających się wolności. Współczesne ujęcia z tych miejsc przeplatają się z materiałami archiwalnymi. Komentarzom świadków wydarzeń towarzyszą wypowiedzi młodych ludzi, którzy mówią o tym, w jakim stopniu nasza współczesna historia ich interesuje i jakie wyciągnęli z niej wnioski. W dobie inwazji Rosji na Ukrainę film nabrał nowych znaczeń. Jak widać, wolność nie jest dana raz na zawsze. Historia lubi się powtarzać. Film realizowany był ponad dwa i pół roku, w siedmiu stolicach Europy. (Producent: Fundacja Centrum Stosunków Międzynarodowych) 00:25 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - CENA WOJENNEGO SUKCESU Magazyn, 23 min, Polska, 2017 Autor: Adam Sikorski Wykonawcy: Artur Kalicki W pejzaż Rabki - Zdroju, którą dziś odwiedzamy, wpisana jest pewna tajemnica, z którą zechcemy się zmierzyć. Spotykamy się z Ludwikiem Gackiem, mieszkańcem Rabki, który wskaże nam miejsce ostatniego, tragicznego kontaktu z ziemią polskiego samolotu. Był to PZL 23 Karaś z 31. Eskadry Rozpoznawczej. Wraz z kolegami poszukiwaczami spróbujemy odnaleźć szczątki tej maszyny. Literatura przedmiotu powtarza informację, że samolot, uderzając w dom rodziny państwa Smoleniów, był pusty. Załoga w składzie: por. obserwator Antoni Soroko, ppor. pilot Ignacy Labiega i pchor. obserwator Stefan Pigłowski wyskoczyli na spadochronach. Podobno trafili do niewoli niemieckiej. Nie ma jednak pewności co do tego, jaki był los załogi Karasia. Spróbujemy też dociec, dlaczego los tej maszyny zakończył się tak dramatycznie. 00:55 SENSACJE XX WIEKU - ZAGINIONE ARCHIWA, CZ. 1 Kameralne i studyjne (widowisko), 24 min, Polska, 2001 Reżyseria: Wojciech Pacyna Scenariusz: Bogusław Wołoszański, Jan Tarczyński Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) Pierwsza część odcinka poświęconego roli polskiego wywiadu w okresie II wojny światowej. 31 sierpnia 1939 roku pracownicy Ministerstwa Spraw Zagranicznych, archiwów wojskowych i wywiadu rozpoczęli gorączkowe palenie akt. Niestety, nie udało się zniszczyć lub zabezpieczyć wszystkich akt; niektóre bardzo ważne dokumenty trafiły w ręce Abwehry. Wiadomo, że na ich podstawie tylko w 1939 roku aresztowano 15 osób zwerbowanych przez wywiad polski, z których 10 skazano na śmierć. Śmierć poniosło także wielu oficerów II Oddziału, szczególnie zajadle tropionych przez Abwehrę. 01:20 SENSACJE XX WIEKU - ZAGINIONE ARCHIWA, CZ. 2 Kameralne i studyjne (widowisko), 24 min, Polska, 2001 Reżyseria: Wojciech Pacyna Scenariusz: Bogusław Wołoszański, Jan Tarczyński Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) Druga część odcinka poświęconego roli polskiego wywiadu w okresie II wojny światowej. 31 sierpnia 1939 pracownicy Ministerstwa Spraw Zagranicznych, archiwów wojskowych i wywiadu rozpoczęli gorączkowe palenie akt. Niestety nie udało się zniszczyć lub zabezpieczyć wszystkich akt; niektóre z bardzo ważnych dokumentów trafiły w ręce Abwehry. Wiadomo, że na ich podstawie tylko w 1939 roku aresztowano 15 osób zwerbowanych przez wywiad polski, z których 10 skazano na śmierć. Śmierć poniosło także wielu oficerów II Oddziału, szczególnie zajadle tropionych przez Abwehrę. 01:50 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ - DROGA PRZEZ PIEKŁO CZ. 2 Magazyn, 28 min, Polska, 1993 Scenariusz: Bogusław Wołoszański, Maciej Zakrocki Zdjęcia: Zbigniew Maziarz Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) Audycja cykliczna popularyzująca wiedzę o historii II wojny światowej. Wykorzystano w niej materiały archiwalne. Odcinek poświęcony alianckim konwojom morskim dostarczającym zaopatrzenie w sprzęt wojskowy dla ZSRR do portów w Murmańsku i Archangielsku.