TVP Kultura Poniedziałek, 26.09.2022 09:00 PORA UMIERAĆ Film obyczajowy, Polska 2007 Scenariusz i reżyseria: Dorota Kędzierzawska Zdjęcia: Artur Reinhart Muzyka: Włodzimierz Pawlik Aktorzy: Danuta Szaflarska, Krzysztof Globisz, Patrycja Szewczyk, Kamil Bitau, Robert Tomaszewski, Małgorzata Rożniatowska, Witold Kaczanowski, Weronika Karwowska, Kai Schoenhals i inni Tak jak dla 88 - letniej Krystyny Feldman rolą życia okazała się zagrana w wieku 88 lat postać Nikifora, tak starsza od niej o rok Danuta Szaflarska (rocznik 1915) dała brawurowy popis swoich umiejętności aktorskich w filmie "Pora umierać", gdzie wystąpiła już jako dama 92 - letnia, ale wspaniałej formy mógłby jej pozazdrościć niejeden 60 - latek. Jej występ doceniło jury FPFF w Gdyni w 2007 r. , gdzie aktorka zdobyła nagrodę za główną rolę kobiecą (za rolę Anieli otrzymała również Orła - Polską Nagrodę Filmową). Ponadto dziełu Doroty Kędzierzawskiej przyznano też nagrodę za dźwięk, nagrodę dziennikarzy i Złotego Klakiera dla najdłużej oklaskiwanego filmu. Obraz ten doceniono również na festiwalach w Trieście, San Francisco, Leeds i Malmoe oraz na krajowych festiwalach i przeglądach. "Pora umierać" to utrzymana w nostalgicznej, poetyckiej tonacji (jak zresztą wszystkie filmy Doroty Kędzierzawskiej) opowieść o starości, przemijaniu i samotności, o pragnieniu bycia potrzebnym aż do końca, o wierności zasadom i wartościom, które nie powinny ustępować przed naporem nowego tylko dlatego, że to nowe jest silniejsze, bardziej przebojowe, zachłanne. W filmie niewiele się dzieje, ale od wydarzeń i wartkich dialogów ważniejsze są tu nastroje, spojrzenia, gesty. Bohaterka filmu, sędziwa pani Aniela, mieszka z ukochaną suczką Filą w przedwojennej, mocno już nadgryzionej zębem czasu drewnianej willi pod Warszawą, utrzymanej w stylu falenicko - otwockim. Po latach dzielenia obszernego lokum z licznymi, dokwaterowanymi jej lokatorami, wreszcie pozbywa się ostatniego z nich. Znów może się poczuć naprawdę u siebie. Z satysfakcją i dumą właścicielki przechadza się po opustoszałych pomieszczeniach, wierzy, że teraz zacznie nowy etap w życiu. Ale syn Witek, który odwiedza ją od czasu do czasu z wnuczką, otyłą 8 - latką w okularach, nie zamierza spełniać matczynych marzeń o zamieszkaniu z nią z powrotem w rodzinnym domu. Nie ma na to również ochoty ani jego żona Marzenka, która nigdy nie była z teściową w najlepszych stosunkach, ani wnuczka, bardziej zainteresowana otrzymaniem w prezencie babcinego pierścionka niż mieszkaniem w nieciekawym dla niej miejscu. Na domiar złego, staruszkę nachodzą wysłannicy jej nowobogackiego sąsiada, który chętnie odkupiłby atrakcyjną działkę, a drewnianą ruderę po prostu rozebrał, żeby nie zasłaniała mu widoku. Dla Anieli jednak ten dom ma przede wszystkim wartość sentymentalną i nie wyobraża sobie jego sprzedaży: to przecież jej młodość, życie rodzinne, rozliczne pamiątki i wspomnienia. Każdy kąt, każdy sprzęt ma tutaj swoją historię, która jest także jej historią. Staruszka liczy więc, że syn przynajmniej wyperswaduje sąsiadowi próby wywierania na nią nacisków. Zamiast tego odkrywa jednak, że Witek potajemnie, późnym wieczorem, odwiedził wraz z żoną sąsiada, i że to właśnie on, a nie synowa, usiłuje dogadać się z "wrogiem" za plecami matki. Wzburzona nielojalnością i zdradą syna Aniela dochodzi do wniosku, że w takiej sytuacji pora umierać. Odwołuje telefonicznie dalsze wizyty syna, zakrywa kirem lustra, zatrzymuje stary zegar, wkłada czarną suknię, zapala świecę i z różańcem w rękach układa się na łóżku, by czekać na śmierć. Szybko jednak zmienia zdanie. Postanawia działać, biorąc sprawy w swoje ręce. 12:00 WIELKI, CIEMNY LAS (DARK, DARK WOODS) Film animowany, 5 min, Dania, 2017 Reżyseria: Emile Gignoux Scenariusz: Alexandre Hatimi, Louise Emilie Hovgard, Mik Lovenbalch Kirchheiner Krótki film animowany. Księżniczka Maria ma dość swojego królewskiego życia, na które składają się tylko lekcje i obowiązki. Przytłoczona księżniczka wyrusza na ekscytującą przygodę z potworami kryjącymi się w ciemnym lesie. 12:05 OPOWIADANIE KSIĘŻYCA Film animowany, 12 min, Polska, 1955 Autor: Hans Christian Andersen Reżyseria: Włodzimierz Haupe Scenariusz: Włodzimierz Haupe, Halina Bielińska Wykonawcy: Bronisław Pawlik, Seweryn Butrym Krótki film animowany. Adaptacja baśni Hansa Christiana Andersena o chłopcu, który według przepowiedni miał zostać królem. 12:30 NIEDZIELA Z... KRZESIMIREM DĘBSKIM Dysk./wywiad/debata, 40 min, Polska, 2022 Pracowałem niemal w każdej branży muzycznej. Rockowcy uważają mnie za muzyka rockowego, jazzmani za jazzmana, jeszcze inni za kompozytora muzyki filmowej. Tymczasem wiem, że mój świat to świat muzyki poważnej. Tak mówi o sobie bohater kolejnego odcinka programu "Niedziela z..." Krzesimir Dębski. 13:30 RODZINA POŁANIECKICH - ODC. 5/7 SPEŁNIENIE Serial obyczajowy, 80 min, Polska 1978 Reżyseria: Jan Rybkowski Scenariusz: Andrzej Mularczyk, Bożena Hlebowicz na podstawie powieści Henryka Sienkiewicza Zdjęcia: Marek Nowicki Muzyka: Wojciech Kilar Aktorzy: Anna Nehrebecka, Andrzej May, Andrzej Chrzanowski, Teresa Lipowska, Jan Englert, Czesław Wołłejko, Bronisław Pawlik, Ewa Żukowska, Ewa Szykulska, Anna Milewska, Andrzej Seweryn, Leonard Pietraszak, Alicja Jachiewicz, Irena Malkiewicz, Andrzej Szalawski i inni Wiosna roku 1894. Odbywa się ślub Maryni i Stanisława. Miodowy miesiąc młodzi spędzają w Wenecji, spotykają tam malarza Bukackiego. Tymczasem w Warszawie Maszko popada w coraz większe kłopoty finansowe; majątek żony okazał się bowiem mitem tworzonym po to, by znaleźć męża. Połanieccy po powrocie z Wenecji często bywają na letnisku u Bigiela, wspólnika Stacha, gdzie spotykają się z licznymi znajomymi. 15:25 ZNACHOR Melodramat, 127 min, Polska 1981 Reżyseria: Jerzy Hoffman Scenariusz według powieści Tadeusza Dołęgi - Mostowicza: Jacek Fuksiewicz, Jerzy Hoffman Zdjęcia: Jerzy Gościk Muzyka: Piotr Marczewski Aktorzy: Jerzy Bińczycki, Anna Dymna, Tomasz Stockinger, Bernard Ładysz, Bożena Dykiel, Artur Barciś, Andrzej Kopiczyński, Piotr Fronczewski, Piotr Grabowski, Jerzy Trela, Maria Homerska, Igor Śmiałowski, Arkadiusz Bazak, Jerzy Block, Bogusław Sochnacki "Znachora", jak żaden inny polski film przedwojenny, otacza legenda. Wpłynęła na nią niezwykła popularność książki Tadeusza Dołęgi - Mostowicza, według której został zrealizowany. Już w 1934 roku Michał Waszyński przeniósł na ekran inną powieść tego autora - "Prokurator Alicja Horn", cztery lata później zrealizował "Znachora", a w roku 1939 "Testament profesora Wilczura". Ten ostatni film po raz pierwszy zaprezentowany został w Generalnej Guberni w roku 1942, ale nie zachowała się jego żadna kopia, wiadomo jedynie, że w pierwszej scenie "Testamentu" pojawia się sam Dołęga - Mostowicz. W sumie w latach 1934 - 39 przeniesiono na ekran 10 dzieł tego pisarza i bez przesady powiedzieć można, iż miał on bardzo duży wpływ na oblicze polskiego kina lat 30. Do jego utworów sięgano także po wojnie. W 1956 Jan Rybkowski zrealizował "Nikodema Dyzmę", a w roku 1983 Stanisław Lenartowicz "Pamiętnik pani Hanki". Powodzenie wprowadzonych do szerokiego rozpowszechniania na początku lat 70. przedwojennych kinowych przebojów, takich jak "Znachor" i "Profesor Wilczur", sprawiło, że TVP nakręciła dwa seriale według utworów Dołęgi - Mostowicza - "Doktor Murek" i "Kariera Nikodema Dyzmy". W roku 1982 powstała kolejna adaptacja "Znachora" zrealizowana przez Jerzego Hoffmana z Jerzym Binczyckim w roli głównej. Opuszczony przez żonę Beatę i siedmioletnią córeczkę Marysię znany chirurg, profesor Wilczur, szuka pocieszenia w alkoholu. Zostaje ograbiony i pobity, na skutek czego traci pamięć. Po kilkunastu latach włóczęgi, pod przybranym nazwiskiem Antoniego Kosiby, osiada na wsi i zyskuje sławę jako znakomity znachor. Marysia, którą umierająca matka oddała na wychowanie właścicielce sklepu, wyrosła na piękną pannę i pracuje u swej opiekunki. Zakochuje się z wzajemnością w młodym hrabim, Leszku Czyńskim, ale jego rodzice nie zgadzają się na ślub. Do dziewczyny wzdycha też syn karczmarza, Zenek, który patrzy z zawiścią na jej znajomość z Czyńskim. Kiedy młodzi wybierają się na wycieczkę motocyklem, Zenek zastawia na nich pułapkę i oboje ulegają wypadkowi. Marysia jest umierająca. Życie ratuje jej znachor Kosiba, który kradnie potrzebne do operacji narzędzia chirurgiczne. Trafia za to do więzienia. Tymczasem Leszek Czyński po wyjściu ze szpitala wyjeżdża na rekonwalescencję do Szwajcarii. Matka okłamuje go, że Marysia nie żyje. Hrabia wraca do kraju z zamiarem popełnienia samobójstwa na grobie ukochanej. 20:00 KINO MOCNYCH WRAŻEŃ - ZA KILKA DOLARÓW WIĘCEJ (FOR A FEW DOLLARS MORE/ PER QUALCHE DOLLARO IN PIU) Western, 127 min, Włochy/Niemcy/Hiszpania 1966 Reżyseria: Sergio Leone Scenariusz: Luciano Vincenzoni i Sergio Leone Muzyka: Ennio Morricone Występują: Clint Eastwood, Lee Van Cleef, Gian Maria Volonté, Luigi Pistilli, Mario Brega, Antonio Molina Rojo, Klaus Kinski, Rosemary Dexter i inni Podejmowane wielokrotnie przez różnych europejskich reżyserów próby stworzenia na Starym Kontynencie imitacji westernu grzeszyły brakiem polotu i nieudolnością. Gdy w 1964 r. początkujący włoski reżyser Sergio Leone nakręcił film "Za garść dolarów", na wszelki wypadek, w obawie przed niepochlebnymi recenzjami, umieścił w czołówce nie swoje prawdziwe nazwisko, ale pseudonim Bob Robertson. Film okazał się prawdziwą sensacją kasową: tylko we Włoszech po kilku zaledwie tygodniach eksploatacji przyniósł 430 mln lirów zysku. Leone jako pierwszy zdołał złamać amerykański monopol na ten gatunek filmowy i, zachęcony sukcesem, zrealizował rok później, już pod swoim nazwiskiem, ale z tymi samymi aktorami, drugą część "dolarowej" trylogii - "Za kilka dolarów więcej". Ostatnia - "Dobrzy, źli i brzydcy" powstała w 1966 r., lecz nie zakończyła przygody Sergia Leone z westernem. Reżyser jeszcze wielokrotnie wracał do tego typu filmów realizując m.in. "Dawno temu na Dzikim Zachodzie" czy "Garść dynamitu". "Za kilka dolarów więcej", uważany przez wielu krytyków za najdoskonalszy przykład "spaghetti westernu", miał już wszystkie typowe cechy gatunku: amerykański koloryt, sporą dawkę okrucieństwa (w filmie pada ok. 40 trupów) i trochę nihilistyczny wydźwięk. Sergio Leone dorzucił do tego jeszcze jeden wyróżnik: znakomitą muzykę Ennia Morricone, która nadawała jego spaghetti-westernom specyficzny klimat. "Za kilka dolarów więcej" to historia dwóch sławnych rewolwerowców: Douglasa Mortimera (Lee Van Cleef) i tajemniczego Człowieka Bez Imienia (Clint Eastwood), którzy polują na bandytę imieniem Indio (Gian Maria Volonté). Za jego głowę wyznaczono wysoką nagrodę. Obaj "myśliwi" reprezentują odmienne "szkoły" i "pracują" krańcowo różnymi metodami. Człowiek Bez Imienia lubi improwizację. Nieomylne oko, błyskawiczny refleks, niemal cyrkowa zręczność dają mu pewność zwycięstwa. Jest przy tym cyniczny i bezwzględny, nie kryje, że jest "łowcą głów" dla pieniędzy. Starszy, Mortimer, okupił zapewne swoją mądrość życiową i rozsądek ciężkimi doświadczeniami. Przygotowuje się do akcji z pedantyczną dokładnością, opracowuje jej szczegółowy plan. Wynik polowania na Indio będzie zarazem rozstrzygnięciem zawodowego pojedynku obu mistrzów. Pewnego dnia dowiadują się, że Indio szykuje skok na bank w El Paso. Przybywają tam za późno. Okazuje się, że Indio wraz ze swą bandą uciekł, zabierając zrabowane pieniądze. Mortimer i Człowiek Bez Imienia rozpoczynają pościg. Westernowa trylogia Sergia Leone uczyniła z Clinta Eastwooda gwiazdę ekranu. Bohater telewizyjnego serialu "Rawhide" pewnie jeszcze długo terminowałby w amerykańskiej telewizji, gdyby nie propozycja włoskiego twórcy. Po trzech udanych rolach wrócił do Hollywood w glorii sławy, zajmując należne miejsce obok Johna Wayne'a i Steve'a McQueena. 22:20 KRONOS - WRÓŻBY Dysk./wywiad/debata, 30 min, Polska, 2022 Wykonawcy: Piotr Nowak (prowadzący) W kolejnym odcinku programu "Kronos" profesor Piotr Nowak wraz z zaproszonymi do studia gośćmi poddaje analizie pojęcia z zakresu filozofii, religii, historii. Tematem kolejnego odcinka są wróżby. Wróżba, czyli przepowiadanie przyszłości. Dlaczego ludzie chcą znać swoją przyszłość? Czy ktoś może znać naszą przyszłość bez naszej wiedzy? Czy można czynnie przeciwstawić się wróżbie? 23:10 PANORAMA KINA POLSKIEGO - ŻELAZNY MOST Dramat, 80 min, Polska, 2019 Reżyseria: Monika Jordan - Młodzianowska Scenariusz: Monika Jordan - Młodzianowska Zdjęcia: Piotr Kukla Aktorzy: Bartłomiej Topa, Julia Kijowska, Łukasz Simlat, Cezary Łukaszewicz, Andrzej Konopka Sztygar Kacper, rozdzielając zadania pracującym pod ziemią górnikom, wysyła swojego przyjaciela, Oskara, na najdalsze odcinki, by mieć więcej czasu na spotkania z jego żoną, Magdą. Jedno ze spotkań kochankom przerywa telefon z kopalni - miał miejsce wstrząs o niespotykanej sile, nie ma kontaktu z załogami pracującymi pod ziemią. Wkrótce okazuje się, że niewiadomy jest los Oskara. Uwalniający się metan uniemożliwia bezpieczne dotarcie do zasypanego, dlatego za namową Kacpra, kierownik akcji ratunkowej zarządza przedostanie się do niego za pomocą otworu drążonego z powierzchni, podobnie jak to zrobiono podczas słynnej akcji w Chile. Kochankowie rzucają się w wir akcji ratunkowej, mając nadzieję, że ratując przyjaciela, ocalą także własne sumienia. 00:45 SCENA MUZYCZNA - DĘBICZ/KUROPACZEWSKI - ADELA Koncert, 46 min, Polska, 2022 Reżyseria: Małgorzata Kosturkiewicz Wykonawcy: Aleksander Dębicz, Łukasz Kuropaczewski Pianista Aleksander Dębicz i gitarzysta Łukasz Kuropaczewski prezentują materiał z płyty "Adela". Artyści zaaranżowali na fortepian i gitarę utwory m.in. Bacha, Ravela czy Satiego. 01:45 OKNO NA PODWÓRZE (REAR WINDOW) Film sensacyjno - kryminalny, 108 min, USA 1954 Reżyseria: Alfred Hitchcock Scenariusz: John Michael Hayes Aktorzy: James Stewart, Grace Kelly, Wendell Corey, Thelma Ritter, Raymond Burr i inni "On zawsze wie, czego chce i potrafi to osiągnąć" - powiedział o Hitchcocku francuski reżyser filmowy Francois Truffaut. Mistrz napięcia i grozy udowodnił swoją wielkość, realizując "Okno na podwórze", "Zawrót głowy", "Psychozę", "Ptaki" - filmy które przyniosły mu największy rozgłos. Niekoronowany król kryminału do perfekcji opanował sztukę stopniowania napięcia u widzów oraz manipulowania ich emocjami i uczuciami, chociaż sam twierdził, że jest tylko reżyserem filmów rozrywkowych. Do jego ulubionych aktorek należała Grace Kelly, która swoją ogromną popularność zawdzięczała właśnie Hitchcockowi. Za rolę Lisy Fremont w "Oknie na podwórzu" otrzymała nagrodę krytyki nowojorskiej. Kiedy reżyser kończył 75 lat, aktorka już jako księżna Monaco Gracia Patricia przybyła na przyjęcie wydane z tej okazji, by złożyć mistrzowi hołd. Scenariusz "Okna na podwórze" powstał na podstawie opowiadania Cornella Woolricha o tym samym tytule. Hitchcock, który mawiał o sobie, że jest człowiekiem ogarniętym obsesją podglądania innych, uczynił bohaterem swego filmu fotoreportera przykutego na jakiś czas do fotela i z nudów obserwującego lokatorów z naprzeciwka. Jeff ze złamaną nogą w gipsie z braku ciekawszego zajęcia gapi się w okna sąsiadów. Z coraz większym zaciekawieniem uczestniczy w prywatnym życiu świeżo poślubionej pary, młodej tancerki, znanego kompozytora, samotnej kobiety, czy też państwa Thorwaldów. Szczególne zainteresowanie reportera budzą ci ostatni. On jest mężczyzną w sile wieku, ona kobietą schorowaną, która z łóżka tyranizuje swego męża. Pewnego dnia pani Thorwald znika. Kiedy Jeff widzi o drugiej nad ranem Larsa wychodzącego z domu i dźwigającego ciężką walizę, zaczyna podejrzewać morderstwo. Dzieli się swymi spostrzeżeniami z pielęgniarką Stellą, ze swoją dziewczyną - wziętą modelką Lisą Fremont oraz kolegami. Jednak nikt początkowo nie chce uwierzyć w jego słowa. Po mistrzowsku zrealizowane "Okno na podwórze" otrzymało cztery nominacje do Oscara. Film do końca trzyma widzów w ogromnym napięciu, chociaż reżyser przekazuje wydarzenia z pozycji bohatera przykutego do fotela i akcja toczy się przez cały czas w jednym pomieszczeniu. Jako Jeff wystąpił James Stewart. Pod koniec filmu rozwścieczony Thorwald wpada do pokoju Jeffa i wyrzuca go przez okno. Na jednej z konferencji prasowych Stewart zapytany przez dziennikarza, jak czuł się w roli lądującego za oknem, odpowiedział: "czułem się świetnie, ponieważ to nie byłem ja". Film "Okno na podwórze" znalazł się w piętnastce najbardziej kasowych produkcji 1954 roku. Trzydzieści lat później powtórnie święcił triumfy. W 1983 roku, po dwudziestu latach embarga narzuconego przez samego reżysera, wszedł na ekrany amerykańskich kin.