TVP Historia Środa, 06.10.2021 06:50 BYŁ TAKI DZIEŃ - 6 PAŹDZIERNIKA Felieton, 2 min, Polska, 2006 Autor: Janusz Weychert 1889 - w Paryżu otwarto kabaret Moulin Rouge; 1927 - pierwszy film dźwiękowy; 1973 - wojna Jom Kippur; 1976 - aresztowanie "bandy czworga" w Chinach; 07:15 CZAS HONORU - ODC. 3/13 PRZYDZIAŁ Serial wojenny, 47 min, Polska, 2008 Reżyseria: Michał Kwieciński, Michał Rosa, Wojciech Wójcik Scenariusz: Jarosław Sokół, Jerzy Matysiak Aktorzy: Jan Englert, Maciej Zakościelny, Jakub Wesołowski, Jan Wieczorkowski, Antoni Pawlicki, Maja Ostaszewska, Ewa Wencel, Katarzyna Gniewkowska, Krzysztof Stelmaszyk, Piotr Żurawski, Anna Romantowska, Agnieszka Więdłocha, Krzysztof Globisz, Michał Krzysztof Kowalczyk Major Halbe z Abwehry proponuje Karolowi współpracę, szantażując go groźbą uśmiercenia siostry więzionej w Oświęcimiu. Karol ma podawać się za specjalnego wysłannika władz londyńskich przysłanego do Warszawy jako swego rodzaju kontroler. Członkowie oddziału dywersantów zostają rozmieszczeni w różnych kwaterach. Nie wolno im kontaktować się z rodziną i znajomymi. Ten rozkaz nie będzie jednak ściśle przestrzegany. Antek zaprzyjaźnia się z Wandą. Michał widzi ich oboje przez okno, ma wrażenie, że tych dwoje coś łączy. Mówi Bronkowi, że Wanda chyba kogoś ma. Helena odwiedza Marię. Nie chce, aby w jej mieszkaniu ukrywał się ranny człowiek, obawia się, że to zbyt ryzykowne. W takiej sytuacji Maria postanawia przenieść Antka w inne miejsce. Janek odwiedza mieszkanie swojej narzeczonej, Leny Sajkowskiej. Mieszkają tam już Niemcy. Chłopak dowiaduje się, że Lena wraz z rodziną została przesiedlona do getta. Niemcy dogrzebali się w papierach, że Sajkowscy mają żydowskie pochodzenie. Władek, mimo wyraźnych rozkazów, odwiedza matkę w szpitalu. Po wyjściu zostaje aresztowany w ulicznej łapance. Trafia do siedziby gestapo w alei Szucha. Karol po zwolnieniu odwiedza swoją byłą żonę Wandę. Mówi, że jest poszukiwany przez gestapo. Wanda postanawia przez jakiś czas ukryć go u siebie. Karol przedstawia jej swoją sfabrykowaną legendę i wciąga Wandę do konspiracji. Janek zostaje przydzielony do komórki, która zajmuje się produkcją fałszywych dokumentów. Bronek spotyka Helenę. Na prośbę kobiety postanawiają, że lepiej będzie nie mówić Wandzie, że jest on znów w Warszawie, bo dziewczyna już się pogodziła z jego śmiercią. Bronek ma przejąć dowództwo nad oddziałem, który dokonuje egzekucji na zdrajcach. Władek trafia na przesłuchanie do Rappkego. Jest torturowany. 08:40 GŁOSY Z DALEKA Film dokumentalny, 41 min, Polska, 1992 Reżyseria: Irena Kamieńska, Andrzej Piekutowski Scenariusz: Irena Kamieńska, Andrzej Piekutowski Wspomnienia Polaków zesłanych w czasie ostatniej wojny do Kazachstanu. Po przyjeździe na miejsce zastali przerażającą swym ogromem pustkę stepu, żadnego drzewa, żadnej nierówności. Zostali rozwiezieni do kołchozów. Ku swojemu zdziwieniu w kazachskich wioskach spotkali wielu Polaków. Byli to dawni mieszkańcy radzieckiej Ukrainy zesłani tu w roku 1936. Zwieziono ich całymi rodzinami, wraz z dobytkiem i zostawiono w szczerym polu. Gnieździli się w szałasach i ziemiankach, umierali masowo z powodu głodu i chorób. Ci przywiezieniu do Kazachstanu w roku 1940 zamieszkali w domach kołchoźników, najczęściej w jednej wspólnej izbie, część z nich musiała sobie jednak wybudować domy - ziemianki z suszonej na słońcu gliny i darni. Pracowali w kołchozach, najczęściej przy uprawie zbóż lub hodowli bydła. Kołchozy były biedne, nieustannie rozkradane przez miejscową ludność. Zresztą w tak ciężkich warunkach kradzież jedzenia była jednym z warunków przeżycia. Najgorsza w Kazachstanie była zima. W czasie burz śnieżnych - "buranów" - zasypywane były całe wioski. Zamarzniętych ludzi znajdowano przy samych domach. Śmierć w zimie oznaczała ogromne kłopoty związane z pogrzebaniem zwłok. W zamarzniętej na kamień ziemi nie udawało się wykopać dostatecznie głębokiego grobu, a płytko zagrzebane zwłoki wywlekane były przez wilki. Ogromnym ciosem dla zesłańców było zerwanie kontaktów z rodzinami w Polsce. Dopiero wtedy w pełni odczuli oderwanie od domu. Szybko nadeszło też coś gorszego - nieustanny głód. Całą żywność z kołchozów oddawano dla potrzeb wojny. Za kradzież jedzenia groziły najsurowsze kary. Nadzieja pojawiła się wraz z tworzeniem się armii Andersa. Matki wysyłały do niej swych synów, mając nadzieję, że to ocali ich od śmierci głodowej. Ksiądz, który jako kapelan w armii Andersa rozpoczął pracę duszpasterską wśród zesłańców, wspomina, że wszędzie, gdzie tylko zdołał dojechać, zastawał ludzi w stanie skrajnego wyczerpania fizycznego i psychicznego. Wielu z nich umierało w osamotnieniu, nędzy i braku jakiejkolwiek nadziei. Oznaką kończącej się wojny były powroty okaleczonych mężczyzn - inwalidów wojennych. Polaków zaczęto też wzywać do siedzib NKWD, gdzie nakłaniano ich do zmiany obywatelstwa z polskiego na rosyjskie. A oni wiedzieli, że dokument z napisem "Polak" jest ostatnią nicią łączącą ich z krajem. Tej szansy nie mieli Polacy zesłani w roku 1936, nie mieli też szansy na powrót do ojczyzny. 09:35 SENSACJE XX WIEKU - DECYDUJĄCY CIOS Kameralne i studyjne (widowisko), 47 min, Polska, 2004 Reżyseria: Adek Drabiński Scenariusz: Bogusław Wołoszański Zdjęcia: Waldemar Szmidt Wykonawcy: Bogusław Wołoszański Aktorzy: Ziemowit Pędziwiatr, Cezary Żak, Juliusz Krzysztof Warunek, Zbigniew Paterak, Mirosław Neinert, Andrzej Dopierała, Ryszarda Celińska, Anna Kudulska, Grzegorz Sikora, Anna Dobrowolska, Bolesław Abart, Jerzy Schejbal "Jesteś śmieciem. Jutro odejdziesz z tego miłego więzienia do obozu koncentracyjnego. Stamtąd pewnie nie wyjdziesz żywy, gdyż Niemcy trzeba czyścić z takich jak ty. Jednak - szef tajnych służb SS Reinhard Heydrich zawiesił głos - w swoim parszywym życiu miałeś szczęście, że spotkałeś von Fritscha." Przerażony Otto Schmidt obiecał odwołać zeznania, wyprzeć się spotkania z oficerem. "Przeciwnie" - zaoponował Heydrich. Oznajmił więźniowi, że ma podtrzymać oskarżenie przeciwko generałowi. "Ależ to był kapitan! Kapitan Fritsch! - wołał zdesperowany Schmidt. Heydrich zdawał się nie słyszeć rozpaczliwych wyjaśnień kryminalisty."Spotkałeś generała von Fritscha! Szantażowałeś go. Dał ci pieniądze. Rozpoznasz go na zdjęciu. Tylko w ten sposób ocalisz życie... ". Wiosną 1936 roku atmosfera zagrożenia w Europie gęstniała. Hitler otwarcie parł do wojny. Jego podwładni z NSDAP i SS gremialnie popierali awanturnicze plany. Za to starzy, cesarscy jeszcze generałowie, tacy jak minister wojny von Blomberg oraz dowódca sił lądowych von Fritsch protestowali. Twierdzili, że Wehrmacht nie jest jeszcze przygotowany do starcia ze światowymi potęgami. Hitler zrozumiał, że musi czym prędzej zastąpić oponentów posłusznymi, przepojonymi narodowosocjalistycznym duchem oficerami. Niestety, obaj antagoniści fuhrera mieli wielki autorytet wśród kadry oficerskiej. Przed usunięciem ze stanowisk należało ich więc oczernić, skompromitować, splugawić. Wodzowi pomagali w tym dziele najbliżsi współpracownicy: Himmler, Heydrich oraz Goering. Zarówno dostojnicy z SS, jak i dowódca lotnictwa, pragnęli osłabić siły lądowe, a może nawet przejąć kontrolę nad tą formacją. Marszałek Blomberg ułatwił przeciwnikom zadanie. Ożenił się ze znacznie od siebie młodszą kobietą rejestrowaną w przeszłości przez policję jako prostytutka. Musiał ustąpić ze stanowiska. Generał pułkownik baron von Fritsch nie miał małżonki lekkich obyczajów, więc oskarżono go o homoseksualizm na podstawie zeznań kryminalisty. Choć sąd oficerski odrzucił zarzuty, generał nie doczekał się pełnej rehabilitacji. Wyruszył na wojnę jako dowódca pułku artylerii i zginął pod Warszawą. Fałszywy świadek Otto Schmidt, wbrew obietnicom Heydricha, został zastrzelony. Zaś ani Himmler, ani Goering, choć dobrze wykonali brudną robotę, nie odebrali wymarzonej nagrody - nie podporządkowali sobie armii. Żaden z akolitów Adolfa nie miał prawa wyrosnąć zbyt wysoko. 10:40 PASTERZ Z KOBANYI Film dokumentalny, 45 min, Polska, 2005 Reżyseria: Marek Maldis, Grzegorz Łubczyk Scenariusz: Marek Maldis, Grzegorz Łubczyk Zdjęcia: Andras Takaos Wykonawcy: ks. Maciej Józefowicz, Ernest Niżałowski, ks. prof. Józef Wołóczański, prof. dr. Mieczysław Wieliczko Aktorzy: Daniel Józsa Film przedstwia sylwetkę księdza Wincentego Danka, najwybitniejszej postaci węgierskiej Polonii XX stulecia. Ksiądz Danek trafił do kapłaństwa drogą nietypową - po śmierci żony i dwóch synów. Tragedia ta spowodowała, że ten lwowski prawnik obrał drogę prowadzącą do święceń kapłańskich. Mimo słabego zdrowia, został skierowany w 1907 roku do pracy duszpasterskiej w Budapeszcie, wśród emigrantów z południa Polski. Gromadząc środki, pokonując liczne trudności, zbudowal Kościół Polski i Dom Polski w Kobanyi pod Budapesztem. Stworzył Stowarzyszenie "Jutrzenka" dla polonijnej mlodzieży, wspomógł koonspirację w czasie II wojny światowej 12:15 CZARNE CHMURY - ODC. 7/10 - PANTOMIMA Serial przygodowo - historyczny, 50 min, Polska 1973 Reżyseria: Andrzej Konic Scenariusz: Antoni Guziński, Ryszard Pietruski Zdjęcia: Antoni Wójtowicz Muzyka: Waldemar Kazanecki Aktorzy: Leonard Pietraszak, Ryszard Pietruski, Edmund Fetting, Stanisław Niwiński, Tadeusz Białoszczyński, Anna Seniuk, Janusz Zakrzeński, Jerzy Zelnik, Artur Młodnicki, Mariusz Dmochowski, Józef Nalberczak, Bronisław Pawlik, Elżbieta Starostecka i inni Hetman Sobieski powraca do Warszawy, a dowiedziawszy się o aresztowaniu Dowgirda przez straż marszałkowską, poleca natychmiast uwolnić pułkownika. Hollstein nie myśli jednak poddać się, knuje nową intrygę. Doprowadza do pojedynku pana Krzysztofa ze szlachcicem Andrzejem, który ginie w czasie walki. Namiestnik oskarża o zabójstwo Dowgirda, grozi mu za to kara śmierci. Wierny Kacper znów śpieszy z pomocą swemu pułkownikowi. Wyjawia hetmanowi prawdę - to wynajęty zbir zabił człowieka, z którym pojedynkował się jego pan. Hetman Sobieski wydaje przyjęcie na cześć delegacji Stanów Pruskich. W czasie zabawy wędrowni komedianci odgrywają pantomimiczną scenę pojedynku i zabójstwa, a przebrany za aktora Dowgird ujawnia sprawców mordu. Zdemaskowany Hollstein musi stanąć do pojedynku z panem Krzysztofem. 13:20 JOHN FORD, CZŁOWIEK KTÓRY WYMYŚLIŁ DZIKI ZACHÓD (JOHN FORD, THE MAN WHO INVENTED AMERICA) Film dokumentalny, 53 min, Francja, 2018 Reżyseria: Jean - Christophe Klotz Dokument opowiadający o życiu znanego amerykańskiego reżysera, autora ponad 150 dzieł, twórcy, który zdobył więcej Oscarów niż jakikolwiek inny reżyser. Dokument rzuca światło na znaczenie jego najwybitniejszych filmów. 14:25 POLA WIELKICH BITEW S.V - LINIA HINDENBURGA (BATTLEFIELDS) Film dokumentalny, 52 min, Francja, 2019 Scenariusz: Serge Tigneres Latem 1918 roku, po niemieckich ofensywach wiosennych, ententa odzyskała inicjatywę. Po sukcesie francusko - amerykańskiej kontrofensywy nad Marną - od 18 lipca do 6 sierpnia 1918 roku - Niemcy zostali wyparci na północ od tej rzeki. Głównodowodzący Brytyjskich Sił Ekspedycyjnych Marszałek Douglas Haig podjął decyzję o ataku nad Sommą. Celem było usuniecie wroga z Pikardii, którą częściowo zajmował od marca. 8 sierpnia wojska francusko - brytyjskie, wspierane przez korpusy australijski i kanadyjski, zaatakowały od strony Amiens. Niemcy, zaskoczeni brakiem przygotowania artyleryjskiego, zostali rozgromieni przez 456 czołgów sojuszniczych. Tylko 8 sierpnia, w czarnym dniu armii niemieckiej - jak napisał w swoich Pamiętnikach marszałek Ludendorff - sojusznicy z ententy posunęli się o 16 km i wzięli do niewoli ponad 6, 5 tys. jeńców. Pod koniec lata ententa zaczęła odzyskiwać wcześniej utracone tereny. We wrześniu wojska francusko - brytyjskie skutecznie przedzierały się na północ. Po odzyskaniu panowania nad Sommą, miały nękać Niemców w odwrocie, ścigając ich aż Linii Hindenburga. Linię obronną zbudowano zimą 1916 - 17, z inicjatywy generałów Paula Von Hindenburga i Ericha Ludendorffa. Rozległy system fortyfikacji miał umożliwić armii niemieckiej wycofanie się i skrócenie frontu. Linię wyznaczono od 10 do 50 km za frontem w jego przebiegu w roku 1916. Rozciągała się od Morza Północnego do Verdun. Podzielono ją na pięć stref operacyjnych. Najpotężniejsza zwana Linią Zygfryda, o długości 160 km, łączyła Lens - na północy, z Reims - na południu. Budowę ukończono w ciągu 5 miesięcy przy udziale pół miliona robotników: niemieckich cywilów oraz Francuzów i Belgów z obozów pracy przymusowej, jak też Rosjan - jeńców wojennych. Linia Zygfryda składała się z okopów o głębokości 5 metrów, w pasie o szerokości 4 km. Przed pierwszą linią ustawiono zasieki. Kazamaty oraz schrony zbudowano z żelbetu i płyt stalowych. Trzy kilometry przed główną linią powstał kordon lżejszych placówek, których zadaniem było spowolnienie atakujących. Pomiędzy tymi liniami znajdował się pas ziemi niczyjej znajdujący się pod ostrzałem artyleryjskim i karabinów maszynowych. Wykopano również rowy przeciwczołgowe. Dziennikarz i historyk Serge Tignres chciał poznać powody, dla których latem 1918 roku Niemcy wycofali się za Linię Hindenburga i w jaki sposób żołnierze ententy pokonali kanał. Jaka była ich taktyka? Jakie siły zaangażowano? Serge gromadził świadectwa i zbierał dane. Pasjonaci historii odtworzyli warunki, w jakich walczono. Wykazali, że latem 1918 roku rozpoczęła się wojna innego rodzaju, nowoczesna, zapowiadająca jeszcze straszniejsze konflikty. Żołnierze wielu narodowości podjęli się jednego z najbardziej ryzykownych zadań I wojny światowej. Otrzymali rozkaz zdobycia Linii Hindenburga! 15:30 GIGANCI HISTORII - ODC. 43. POWSTANIE WARSZAWSKIE Teleturniej, 45 min, Polska, 2020 Reżyseria: Tomasz Motyl Scenariusz: Mikołaj Korzyński Wykonawcy: Przemysław Babiarz (prowadzący) W największym zrywie oporu w Europie w czasie II Wojny Światowej zginęło 16 tysięcy żołnierzy i 200 tysięcy cywilów. Powstańcy warszawscy stanęli na ochotnika przeciwko niemieckiej okupacji 1 sierpnia 1944 roku. Marzenie o życiu w wolnej od Niemców i nadciągających Rosjan Polsce było większe niż strach. Przez dwa miesiące warszawiacy walczyli z miażdżącą przewagą wroga. Chcieli żyć normalnie. W tym czasie działały kina i odbywały się spektakle teatralne, na ślubnym kobiercu stanęło 256 par. Dzięki tym ludziom Warszawa przeżyła własną śmierć. Powstanie Warszawskie, które wpłynęło na losy i postawy kolejnych pokoleń Polaków, będzie tematem tego odcinka teleturnieju. 16:25 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - PRZESZŁOŚĆ TO JAK DZIŚ, TYLKO TROCHĘ DALEJ Magazyn, 22 min, Polska, 2019 Autor: Adam Sikorski Wykonawcy: Artur Kalicki 1. "Przeszłość to jak dziś, tylko trochę dalej". To zdumiewające, jak wydarzenia, odległe o dwie setki lat, mogą przekrzyczeć wiele innych, późniejszych zdarzeń, dopominających się o rangę i uwagę zdarzeń. Warunek jest jeden: społeczeństwa lokalne muszą zidentyfikować ich uczestników jako swoich. W Muszynce zwrot: "Nasi konfederaci" nikogo nie dziwi. To pamięć o konfederacji barskiej potrafi zgromadzić ludzi różnych pokoleń, spojonych tradycją. Od kilku lat regionaliści organizują tu majówki. Muszynka jest bowiem najlepiej zachowanym w Polsce obozem konfederatów. 2. Nowe tropy. Nasza kolejna opowieść zaczyna się na Mazowszu, w gminie Poświętne. Tu, na miejscowym cmentarzu, spoczęła załoga Karasia z 55. Eskadry Bombowej Lekkiej. Relacjonowaliśmy już poszukiwania wraku tego samolotu na polach wsi Grabie Nowe. Dziś uczestniczymy w uroczystości odsłonięcia tablicy, poświęconej lotnikom, którzy w tej katastrofie zginęli. 16:55 ŚLADAMI ESKULAPA - CHŁOPIEC CZY DZIEWCZYNKA Magazyn, 22 min, Polska, 2021 Scenariusz: Wiktor Szymborski, Paweł F. Nowakowski Muzyka: Marcin Gałażyn Wykonawcy: Paweł Nowakowski (prowadzący), Wiktor Szymborski (prowadzący) W tym odcinku opowiadamy o historii i rozwoju położnictwa. 17:30 DESPERACI - WYBUCHOWA HISTORIA PRL-U - AULA Film dokumentalny, 24 min, Polska, 2006 Reżyseria: Maciej Muzyczuk, Aneta Chwalba Scenariusz: Maciej Muzyczuk, Aneta Chwalba W nocy z 5 na 6 października 1971 roku została wysadzona w powietrze aula Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Opolu. Nazajutrz miały się tam odbyć centralne obchody święta Milicji Obywatelskiej i Służby Bezpieczeństwa z udziałem władz państwowych i szczególnie zasłużonych funkcjonariuszy resortu spraw wewnętrznych. Natychmiast rozpoczęto szeroko zakrojone śledztwo, jednak przez długi czas nie potrafiono wytypować sprawców. Dopiero w lutym 1972 roku aresztowano autorów zamachu - braci Jerzego i Ryszarda Kowalczyków. W trakcie procesu, który odbył się we wrześniu tegoż roku zostali oni oskarżeni nie tylko o wysadzenie auli, ale także o to, że "działając w celu osłabienia władzy ludowej i wywołania zaburzeń, próbowali dokonać gwałtownego zamachu na życie działaczy politycznych i państwowych". Historię zamachu ukazano poprzez wypowiedzi obu braci. Autorzy filmu ukazują okoliczności dojrzewania w braciach decyzji o wysadzeniu auli, przypominają także ich przeżycia więzienne. 18:00 ROKOSZANIN Film dokumentalny, 26 min, Polska, 2020 Reżyseria: Izabela Pieczara, Tomasz Kamiński Scenariusz: Izabela Pieczara, Tomasz Kamiński, Tomasz Szarliński Zdjęcia: Andrzej Misaczek, Maciej Mroziewski, Wojciech Kursa Mikołaj Zebrzydowski to jedna z najważniejszych postaci Polski II połowy XVI i początku XVII wieku, Film spróbuje zmierzyć się z czarną legendą, która otacza przywódcę sławnego buntu przeciwko królowi Zygmuntowi III Wazie. Przedstawimy istotne wydarzenia z życia Mikołaja Zebrzydowskiego: w młodości był żołnierzem i za panowania Stefana Batorego brał udział w wojnie polsko - rosyjskiej, walczył m.in. pod Pskowem. Potem zajmował wysokie stanowiska w administracji państwowej: był marszałkiem wielkim koronnym (odpowiednik współczesnego ministra spraw wewnętrznych), wojewodą krakowskim, marszałkiem Trybunału Głównego Koronnego (najwyższego sądu apelacyjnego Rzeczypospolitej). Drugim ważnym wątkiem filmu jest opowieść o sanktuarium w Kalwarii Zebrzydowskiej, nazywanym Polską Jerozolimą. Jej fundatorem był właśnie Mikołaj Zebrzydowski, znany ze swojej pobożności i filantropii. W 2020 roku minęło 400 lat od śmierci Zebrzydowskiego. 18:30 ARCHIWUM ZIMNEJ WOJNY - KRETY W "DRUGIM OBIEGU" Magazyn, 25 min, Polska, 2021 Reżyseria: Jan Sosiński Scenariusz: Andrzej Mietkowski, Jan Sosiński Muzyka: Piotr Dziki Chancewicz Wykonawcy: Andrzej Mietkowski (prowadzący) Kontrolowanie podziemnej poligrafii było jednym z głównych zadań SB w walce z opozycją. Jednak doraźne sukcesy, jak zamykanie drukarń i drukarzy nie pozwalały skutecznie infiltrować opozycji. Co innego wydawnictwa, kierowane przez funkcjonariuszy służb. O infiltracji drugiego obiegu przez SB mówią m.in. niezależni wydawcy z tamtych lat - Czesław Bielecki i Wacław Holewiński, a także dr hab. Sebastian Ligarski z IPN. Zobaczymy też materiały operacyjne Służby Bezpieczeństwa z wpadek podziemnych wydawnictw. 18:55 CZAS HONORU - ODC. 4 PRZYSIĘGA Serial wojenny, 45 min, Polska, 2008 Reżyseria: Michał Kwieciński, Michał Rosa, Wojciech Wójcik Scenariusz: Jarosław Sokół, Jerzy Matysiak Aktorzy: Jan Englert, Maciej Zakościelny, Jakub Wesołowski, Jan Wieczorkowski, Antoni Pawlicki, Maja Ostaszewska, Ewa Wencel, Katarzyna Gniewkowska, Krzysztof Stelmaszyk, Piotr Żurawski, Łukasz Konopka, Agnieszka Więdłocha, Anna Romantowska Janek mieszka u stolarza Maciejewskiego. Jego 16 - letnia wnuczka Jadzia podkochuje się w Janku. Z kolei Bronek mieszka u kolejarza Edwarda, którego żona Wisia próbuje uwieść przystojnego dywersanta. Czesław i Michał mieszkają w dworku Dobrzańskich. Mają zorganizować komórkę kontrwywiadu. Bronek spotyka się ze swoimi ludźmi, którzy przeprowadzili ostatnio nieudaną akcję i chcą wbrew rozkazom naprawić swój błąd - zlikwidować zdrajcę. Władek podejmuje nieudaną próbę ucieczki. Jest przesłuchiwany i torturowany. Leon Sajkowski próbuje bezskutecznie wydostać się razem z rodziną z getta. Składa podania do władz, twierdzi, że on i jego bliscy nie są żydowskiego pochodzenia. Karol zaprzysięga Wandę i swojego dawnego podwładnego Woźniaka. Wykorzystuje w tym celu zaprzyjaźnionego księdza. 19:50 A WIĘC WOJNA - /36/ Reportaż, 4 min, Polska, 2019 Autor: Elżbieta Szumiec - Zielińska 6 października. Piątek. Przed południem Samodzielna Grupa Operacyjna "Polesie" generała Franciszka Kleeberga składa broń. Do niewoli idzie ponad 1200 oficerów i blisko 17 000 żołnierzy. Oprócz generała Kleeberga do niewoli trafiają generałowie: Zygmunt Podhorski, Ludwik Kmicic - Skrzyński i Czesław Młot - Fijałkowski. Wcześniej żołnierze otrzymują żołd. Niektóre oddziały niszczą broń maszynową, zakopują amunicję i część broni ręcznej. Adolf Hitler przemawia na specjalnej sesji Reichstagu. "O co ma się teraz prowadzić wojnę? O restytucję Polski? Polska Traktatu Wersalskiego nie powstanie nigdy więcej! [] W historii niemieckiej nie powtórzy się nigdy więcej listopad 1918 roku" - mówi. Podaje także oficjalne straty poniesione przez armię niemiecką w Polsce. Było to ponad 10, 5 tys. poległych, ponad 3 tys. zaginionych i ponad 30 tys. rannych. Sześć dni później prasa krajów neutralnych - korzystająca z poufnych danych Wehrmachtu - podała inne dane. Było to ponad 91 tys. poległych, ponad 63 tys. ciężko rannych i blisko 85 tys. lekko rannych. Według danych powojennych straty niemieckie wyniosły około 50 tys. zabitych, rannych i zaginionych. We wrześniu 1939 roku Polska samotnie stawiła zbrojny opór najazdom z Zachodu i Wschodu, budząc Europę i świat z letargu. Przerwała tym samym pasmo pokojowych podbojów Hitlera. Pokazała też światu prawdziwą naturę zbrodniczego stalinowskiego reżimu. Nie podpisała ani wobec Niemców, ani wobec Sowietów aktu kapitulacji. W czasie trwających do 6 października walk straciliśmy około 70 tys. żołnierzy i oficerów. Rannych było 133 tys. Do niewoli niemieckiej trafiło około 420 tys. żołnierzy. Zaś w niewoli sowieckiej znalazło się 200 tysięcy żołnierzy. Około 88 tysięcy żołnierzy przedostało się za granicę. Działania obu agresorów skierowane były także wobec ludności cywilnej. Zniszczenie Polski jest naszym pierwszym zadaniem. Celem musi być nie dotarcie do jakiejś oznaczonej linii, lecz zniszczenie żywej siły. Nawet gdyby wojna miała wybuchnąć na Zachodzie, zniszczenie Polski musi być pierwszym naszym zadaniem. (...) Podam dla celów propagandowych jakąś przyczynę wybuchu wojny. Mniejsza z tym, czy będzie ona wiarygodna, czy nie. Zwycięzcy nikt nie pyta, czy powiedział prawdę, czy też nie. (...) Bądźcie bez litości, bądźcie brutalni. - mówił Adolf Hitler do dowódców w przededniu podpisania paktu Ribbentrop - Mołotow. 1 września zaatakował. Kilkanaście dni później, 17 września uderzył Stalin. Pięciotygodniowy opór regularnej polskiej armii w tak dużym stopniu wyczerpał siły Wehrmachtu, że Niemcy byli zmuszeni przełożyć atak na Francję z jesieni 1939 roku na wiosnę roku 1940. Druzgocąca klęska Francji, Belgii i Holandii oraz wojsk brytyjskich na kontynencie w maju i czerwcu 1940 roku pokazała światu właściwą skalę polskiego oporu we wrześniu 1939 roku. Ten opór wzrastał w kolejnych latach okupacji, zarówno niemieckiej, jak i sowieckiej. Walczących Polaków wiązał ostatni rozkaz dowódcy Samodzielnej Grupy Operacyjnej "Polesie", generała Franciszka Kleeberga: "Wiem, że staniecie, gdy będziecie potrzebni. Jeszcze Polska nie zginęła. I nie zginie!" 20:00 TAJEMNICE III RZESZY - ODC. 4/6 PIENIĄDZE HITLERA (LAST SECRETS OF THE THIRD REICH. HITLER'S MONEY) Film dokumentalny, 50 min, Niemcy, 2011 Reżyseria: Alexander Berkel, Stefan Brauburger Na nazistowskim wiecu Hitler prezentuje się jako skromny wódz, oddany narodowi. "Uważajcie mnie za człowieka, który nie przynależy do żadnej klasy. Nie mam nic, poza więzią z narodem niemieckim". Minister propagandy Joseph Goebbels przedstawiał Fuehrera jako sługę narodu, który z biedy doszedł na szczyt. Było to niezupełnie zgodne z prawdą. Tworzony przez nazistowską propagandę mit ascetycznego, bezinteresownego Fuehrera, gotowego do największych wyrzeczeń w imię ojczyzny i narodu, nie miał nic wspólnego z rzeczywistością. Z dokumentów i badań wynika, że Hitler był multimilionerem, żył w wielkim luksusie na koszt państwa. Wykorzystywał publiczne pieniądze. Uchylał się od płacenia podatków. Czerpał korzyści z przymusowej sprzedaży swego politycznego manifestu Mein Kampf. Otrzymywał ogromne datki od bogatych przemysłowców. Jako wódz przyciągał uwagę i pieniądze, a granice między funduszami partii a prywatnymi rachunkami Hitlera stawały się płynne. Prowadził bardzo wygodne życie. Wstawał późno, spędzał niewiele czasu w biurze, po południu pił herbatę do ciasta, wieczorami oglądał filmy, lubił się otaczać partyjnymi towarzyszami i przyjaciółmi. Osoby, które łączyły z Hitlerem interesy, frustrował fakt, że tak niewiele uwagi poświęcał zarządzaniu. Po wojnie miliony marek na koncie Hitlera straciły na wartości. Dawna waluta zniknęła w 1948 roku wraz z reformą monetarną. Pieniądze ze spadku Hitlera przypadły w udziale rządowi Bawarii. Pozostała część schedy - zbiory sztuki, nabyte dla Muzeum Hitlera w Linzu znajdują się w gestii Republiki Federalnej Niemiec. Wydobyto je z kopalni soli w Aultaussee w Austrii, gdzie zostały ukryte przed nalotami bombowymi aliantów. Niemcy planowali wysadzić w powietrze wejścia do kopalni, zanim przybyli Amerykanie, ale plan się nie powiódł. Zarejestrowano więc tysiące obrazów i sprawdzano, czy nie zostały skradzione. Wiele z nich wróciło do Francji czy Holandii, skąd wcześniej zostały wywiezione podczas niemieckiej okupacji. Ustalono też, że niemal dwie trzecie kolekcji Hitlera nabyto legalnie. Dzieła te przekazano rządowi Niemiec Zachodnich. Oprócz kilku budynków w Alpach bawarskich niewiele pozostało z niegdyś ogromnej fortuny Hitlera. Wierny sługa Niemiec nie tylko dopuszczał się oszustw podatkowych, ale też przywłaszczał sobie zrabowane dzieła sztuki. 21:05 THE TRAP. 40 YEARS OF WAR IN AFGANISTAN - AFGANISTAN, PORANIONY KRAJ CZĘŚĆ 1. (THE TRAP. 40 YEARS OF WAR IN AFGANISTAN / AFGANISTAN. STURZ IN DEN ABGRUND/AFGHANISTAN - THE WOUNDED LAND) Film dokumentalny, 44 min, Niemcy, 2020 Reżyseria: Marcel Mettelsiefen, Mayte Carrasco Dwuczęściowy film dokumentalny o historii Afganistanu. Na początku lat 70. Afganistan wydawał się rajem dla hipisów poszukujących nieskażonego piękna, tanich narkotyków i egzotycznej przygody. Kobiety miały więcej wolności, a ludzie żyli w pokoju. W rzeczywistości kraj znajdował się na rozdrożu: między Wschodem a Zachodem, islamem i komunizmem, nowoczesnością i tradycją. Kiedy komuniści przejęli władzę, wszystkie te sprzeczności wybuchły i rozpoczęła się niekończąca się wojna. Grupa młodych buntowników - mudżahedinów z determinacją przeciwstawiając się armii radzieckiej ostatecznie tę wojnę wygrała. Zachodnie media zwróciły uwagę, kreując niejako legendę, podkreślając zasługi ich kultowego dowódcy Ahmada Szaha Masuda, jako człowieka, który wygrał zimną wojnę. Pozostawiony sam sobie, chcąc zadbać o przyszłość swojej ojczyzny, Masud i inni dowódcy ruchu oporu kontynuowali walkę. Tym razem jednak skierowaną przeciwko sobie. Afganistan opętany chaosem brutalnej wojny domowej stał się też poligonem i bazą treningową dla terrorystycznej siatki Osamy Bin Ladena. Po 11 września miliony Afgańczyków liczyły na powrót złotej ery, ale ich zejście do otchłani trwało nadal. Dawni wojownicy dzisiaj stali się rządzącymi. Naród cały czas dotykała spirala przemocy, która wydawała się nie mieć końca. Dokument przedstawia historię konfliktu, który naznaczył świat, w jakim dzisiaj żyjemy, poprzez osobiste historie naszych bohaterów - wojowników i cywilów, mężczyzn i kobiet, poprzez opowieści z pierwszej ręki świadków wojny 40 - lecia oraz materiały filmowe odkryte w Afganistanie, Rosji i świecie arabskim. 22:05 KARBALA Dramat wojenny, 111 min, Polska 2015 Scenariusz i reżyseria: Krzysztof Łukaszewicz Zdjęcia: Arkadiusz Tomiak Muzyka: Cezary Skubiszewski Występują: Bartłomiej Topa, Antoni Królikowski, Hristo Shopov, Atheer Adel, Leszek Lichota, Michał Żurawski, Tomasz Schuchardt, Zbigniew Stryj i inni Irak, rok 2004. Polscy i bułgarscy żołnierze pod dowództwem kapitana Kalickiego dostają rozkaz obrony ratusza w Karbali. Okrążeni przez przeważające siły wroga, pozbawieni łączności z bazą oraz zapasów żywności i amunicji, podejmują bohaterską walkę. Scenariusz "Karbali" powstał na podstawie faktów. Od 3 do 6 kwietnia 2004 roku około 40 polskich i bułgarskich żołnierzy broniło ratusza w centrum Karbali przed atakami kilkuset szyickich rebeliantów, którzy dostali się do miasta udając pielgrzymów uczestniczących w święcie Aszura. Terroryści najpierw dokonali kilku zamachów bombowych, których ofiarami padli cywile, a następnie otoczyli ratusz i odcięli go od świata zewnętrznego. W dwupiętrowym budynku pozostała jedynie garstka (w porównaniu z siłami wroga) Polaków i Bułgarów. Iraccy policjanci, strzegący znajdującego się w ratuszu więzienia, masowo zdezerterowali. Islamscy bojówkarze wezwali obrońców do kapitulacji, a kiedy ci odmówili, rozpoczęli szturm. Pomimo przygniatającej przewagi przeciwnika ratusz udało się utrzymać aż do przybycia posiłków. Nikt z bohaterskich obrońców nie zginął. Niestety, ich godny podziwu wyczyn z powodów politycznych został na kilka lat skazany na zapomnienie. Amerykanom bardzo zależało na zatajeniu faktu, że w Karbali zdezerterowały niemal wszystkie siły policyjno - wojskowe odtwarzanego właśnie zgodnie z życzeniem władz USA państwa irackiego. W związku z tym obronę miejscowego City Hall oficjalnie przypisano... Irakijczykom. Dopiero kilka lat temu prawda przedostała się do mediów i opinii publicznej, także za sprawą "Karbali" Krzysztofa Łukaszewicza. Film, zarówno pod względem formy, jak i treści śmiało czerpie ze stylistyki współczesnego wojennego kina amerykańskiego (np. "Helikopter w ogniu" Ridleya Scotta). Nie jest to jednak naśladownictwo niewolnicze. Sprawdzone wzorce narracyjne i wizualne Łukaszewicz bardzo zręcznie wkomponowuje w słowiańską (czyli polską i bułgarską) mentalność swoich bohaterów, umiejętnie różnicuje ich charaktery, za pomocą zwięzłych dialogów "dopisując" każdemu szczegóły biograficzne, dzięki którym stają się bliżsi widzowi. Fabuła "Karbali" toczy się wartko niczym w kinie akcji, a jednocześnie ani przez chwilę nie ma się wrażenia, że reżyser idzie w stronę niewyszukanego kina rozrywkowego a la "Rambo". Przeciwnie - patosu tu raczej niewiele (choć trochę jest, ale uzasadniony), żołnierzom często towarzyszy strach, zdarza im się ulegać słabościom. Brak też stereotypowego podziału na dobro i zło, są za to trudne nierzadko wybory moralne i tragedie, po których duchowe blizny pozostaną na zawsze. Mimo skromnego budżetu "Karbala" Łukaszewicza wytrzymuje porównanie z hollywoodzkimi "blockbusterami", którymi się inspirowała. To - jak napisał jeden z krytyków - film z werwą, pazurem, autentyczny, szczery. Spora w tym zasługa świetnego aktorstwa (zwłaszcza Bartłomieja Topy w głównej roli), "prestidigitatorskiego" kunsztu operatora Arkadiusza Tomiaka (pieniędzy starczyło tylko na osiem dni w Jordanii, resztę zdjęć zrealizowano w Polsce) oraz świetnie budującej klimat, orientalizującej muzyki Cezarego Skubiszewskiego. Karbala, początek kwietnia 2004 roku. Kilkunastoosobowy oddział pod dowództwem kapitana Kalickiego zostaje wysłany do miejskiego ratusza, by wzmocnić jego załogę złożoną z niespełna dwudziestu żołnierzy bułgarskich i sporej grupy irackich policjantów. W mieście jest niespokojnie, zbliża się święto Aszura, podczas którego spodziewane jest przybycie wielu tysięcy pielgrzymów. Rozkaz z bazy jest jasny - City Hall należy utrzymać za wszelką cenę, aż do przybycia ewentualnych posiłków, co powinno nastąpić w ciągu doby. Polscy żołnierze, którzy jako członkowie "misji stabilizacyjnej", przybyli do Iraku raczej pilnować porządku niż brać udział w regularnej wojnie, są wyraźnie gorzej uzbrojeni od swych amerykańskich kolegów. Blacha ich samochodów jest tak cienka, że nie zapewnia dostatecznej ochrony przed kulami. Tymczasem tuż po przybyciu do karbalskiego ratusza, Polacy muszą przejść prawdziwy chrzest bojowy. W sąsiedztwie budynku dochodzi do krwawych zamachów terrorystycznych, iraccy policjanci, stanowiący przygniatającą większość załogi, dezerterują. Muzułmańscy bojówkarze otaczają ratusz i odcinają ludziom Kalickiego łączność z bazą. Na domiar złego wśród Polaków są problemy z morale, związane z wydarzeniami sprzed przybycia do budynku. Młody sanitariusz Kamil Grad ląduje w areszcie oskarżony o tchórzostwo i niewykonanie rozkazu, przez co zginął jego kolega. Inny z żołnierzy trafia do niewoli, w związku z czym istnieje groźba, że może zostać wykorzystany jako żywa tarcza podczas ataku na ratusz. Wraz z nadejściem nocy kilkuset rebeliantów rozpoczyna szturm. Polakom i Bułgarom udaje się go jednak odeprzeć. Podczas towarzyszącego walce chaosu Farid, ostatni iracki policjant pozostały w budynku, pomaga Kamilowi Gradowi uciec z aresztu i ukrywa go w swoim domu. Niedługo potem zjawia się tam grupa bojówkarzy, nakazując Faridowi wrócić do ratusza i wykorzystując zaufanie, którym darzy go Kalicki, pomóc islamistom zdobyć City Hall. 01:10 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - PRZESZŁOŚĆ TO JAK DZIŚ, TYLKO TROCHĘ DALEJ Magazyn, 22 min, Polska, 2019 Autor: Adam Sikorski Wykonawcy: Artur Kalicki 1. "Przeszłość to jak dziś, tylko trochę dalej". To zdumiewające, jak wydarzenia, odległe o dwie setki lat, mogą przekrzyczeć wiele innych, późniejszych zdarzeń, dopominających się o rangę i uwagę zdarzeń. Warunek jest jeden: społeczeństwa lokalne muszą zidentyfikować ich uczestników jako swoich. W Muszynce zwrot: "Nasi konfederaci" nikogo nie dziwi. To pamięć o konfederacji barskiej potrafi zgromadzić ludzi różnych pokoleń, spojonych tradycją. Od kilku lat regionaliści organizują tu majówki. Muszynka jest bowiem najlepiej zachowanym w Polsce obozem konfederatów. 2. Nowe tropy. Nasza kolejna opowieść zaczyna się na Mazowszu, w gminie Poświętne. Tu, na miejscowym cmentarzu, spoczęła załoga Karasia z 55. Eskadry Bombowej Lekkiej. Relacjonowaliśmy już poszukiwania wraku tego samolotu na polach wsi Grabie Nowe. Dziś uczestniczymy w uroczystości odsłonięcia tablicy, poświęconej lotnikom, którzy w tej katastrofie zginęli. 01:45 SENSACJE XX WIEKU - DECYDUJĄCY CIOS Kameralne i studyjne (widowisko), 47 min, Polska, 2004 Reżyseria: Adek Drabiński Scenariusz: Bogusław Wołoszański Zdjęcia: Waldemar Szmidt Wykonawcy: Bogusław Wołoszański Aktorzy: Ziemowit Pędziwiatr, Cezary Żak, Juliusz Krzysztof Warunek, Zbigniew Paterak, Mirosław Neinert, Andrzej Dopierała, Ryszarda Celińska, Anna Kudulska, Grzegorz Sikora, Anna Dobrowolska, Bolesław Abart, Jerzy Schejbal "Jesteś śmieciem. Jutro odejdziesz z tego miłego więzienia do obozu koncentracyjnego. Stamtąd pewnie nie wyjdziesz żywy, gdyż Niemcy trzeba czyścić z takich jak ty. Jednak - szef tajnych służb SS Reinhard Heydrich zawiesił głos - w swoim parszywym życiu miałeś szczęście, że spotkałeś von Fritscha." Przerażony Otto Schmidt obiecał odwołać zeznania, wyprzeć się spotkania z oficerem. "Przeciwnie" - zaoponował Heydrich. Oznajmił więźniowi, że ma podtrzymać oskarżenie przeciwko generałowi. "Ależ to był kapitan! Kapitan Fritsch! - wołał zdesperowany Schmidt. Heydrich zdawał się nie słyszeć rozpaczliwych wyjaśnień kryminalisty."Spotkałeś generała von Fritscha! Szantażowałeś go. Dał ci pieniądze. Rozpoznasz go na zdjęciu. Tylko w ten sposób ocalisz życie... ". Wiosną 1936 roku atmosfera zagrożenia w Europie gęstniała. Hitler otwarcie parł do wojny. Jego podwładni z NSDAP i SS gremialnie popierali awanturnicze plany. Za to starzy, cesarscy jeszcze generałowie, tacy jak minister wojny von Blomberg oraz dowódca sił lądowych von Fritsch protestowali. Twierdzili, że Wehrmacht nie jest jeszcze przygotowany do starcia ze światowymi potęgami. Hitler zrozumiał, że musi czym prędzej zastąpić oponentów posłusznymi, przepojonymi narodowosocjalistycznym duchem oficerami. Niestety, obaj antagoniści fuhrera mieli wielki autorytet wśród kadry oficerskiej. Przed usunięciem ze stanowisk należało ich więc oczernić, skompromitować, splugawić. Wodzowi pomagali w tym dziele najbliżsi współpracownicy: Himmler, Heydrich oraz Goering. Zarówno dostojnicy z SS, jak i dowódca lotnictwa, pragnęli osłabić siły lądowe, a może nawet przejąć kontrolę nad tą formacją. Marszałek Blomberg ułatwił przeciwnikom zadanie. Ożenił się ze znacznie od siebie młodszą kobietą rejestrowaną w przeszłości przez policję jako prostytutka. Musiał ustąpić ze stanowiska. Generał pułkownik baron von Fritsch nie miał małżonki lekkich obyczajów, więc oskarżono go o homoseksualizm na podstawie zeznań kryminalisty. Choć sąd oficerski odrzucił zarzuty, generał nie doczekał się pełnej rehabilitacji. Wyruszył na wojnę jako dowódca pułku artylerii i zginął pod Warszawą. Fałszywy świadek Otto Schmidt, wbrew obietnicom Heydricha, został zastrzelony. Zaś ani Himmler, ani Goering, choć dobrze wykonali brudną robotę, nie odebrali wymarzonej nagrody - nie podporządkowali sobie armii. Żaden z akolitów Adolfa nie miał prawa wyrosnąć zbyt wysoko. 02:45 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ - PODWODNA WOJNA CZ 2 Magazyn, 29 min, Polska, 1991 Scenariusz: Maciej Zakrocki, Bogusław Wołoszański Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) Część druga audycji, w której Bogusław Wołoszański przedstawia przebieg działań wojennych prowadzonych przez niemieckie okręty podwodne u - booty. W programie wykorzystano archiwalne materiały filmowe. W tym odcinku autorzy skupiają się na początkowym okresie II wojny światowej, kiedy to obie strony konfliktu doskonaliły swój sprzęt i techniki działań.