TVP Historia Sobota, 09.10.2021 06:55 BYŁ TAKI DZIEŃ - 9 PAŹDZIERNIKA Felieton, 2 min, Polska, 2006 Autor: Janusz Weychert 1920 - wyzwolenie Wilna przez oddziały gen. Lucjana Żeligowskiego; 1945 - w Paryżu powstała ENA - Państwowa Szkoła Administracji; 1977 - zmarł aktor Zdzisław Maklakiewicz; 1980 - literacki Nobel dla Czeslawa Miłosza; 07:05 BIBLIA - DAWID, CZ. 2 (THE BIBLE - DAVID P. 2) Serial religijny, 44 min, Niemcy/Włochy/Francja/USA, 2002 Reżyseria: Robert Markowitz. Aktorzy: Nathalniel Parker, Sheryl Lee, Jonathan Price, Leonard Nimoy Biblijna historia Dawida, najsławniejszego króla Izraela. Służył na dworze króla Saula, którego gniew i smutek potrafił odpędzić grą na cytrze. Kiedy Dawid dorósł i odniósł zwycięstwo nad Filistynami, Saul zazdrosny o jego sławę i miłość ludu, postanowił go zgładzić. Nie takie były jednak wyroki Pana. Po śmierci Saula, starszyzna Izraela namaściła Dawida na króla. Odtąd panował sprawiedliwie, staczał zwycięskie bitwy i rozpoczął budowę świątyni. Jego najtrwalszym dziełem były psalmy, które po sobie pozostawił. 07:55 ŚLADAMI ESKULAPA - CHŁOPIEC CZY DZIEWCZYNKA Magazyn, 22 min, Polska, 2021 Scenariusz: Wiktor Szymborski, Paweł F. Nowakowski Muzyka: Marcin Gałażyn Wykonawcy: Paweł Nowakowski (prowadzący), Wiktor Szymborski (prowadzący) W tym odcinku opowiadamy o historii i rozwoju położnictwa. 08:25 WOJOWNICY CZASU - CO FRANCUZ WYMYŚLI, TO POLAK POLUBI, CZYLI DZIEŃ W XIĘSTWIE Film dokumentalny, 28 min, Polska, 2021 Reżyseria: Grzegorz Gajewski Scenariusz: Grzegorz Gajewski Zdjęcia: Krzysztof Krzyżanowski, Grzegorz Gajewski Muzyka: Krzysztof Ridan Cykl dokumentalny o grupach rekonstrukcji historycznej, inscenizacjach bitew i tradycjach wojskowych. 09:00 TULIPAN - ODC. 3/6 Serial kryminalno - obyczajowy, 57 min, Polska 1986 Reżyseria: Janusz Dymek Scenariusz: Andrzej Swat Zdjęcia: Antoni Wójtowicz Muzyka: Andrzej Korzyński Aktorzy: Jan Monczka, Jerzy Kryszak, Anna Gronostaj, Krystyna Tkacz, Stanisław Brudny, Małgorzata Boratyńska, Marta Klubowicz, Zofia Merle, Ewa Sudakiewicz, Wanda Koczeska, Wiktor Nanowski, Ewa Ciepiela Tulipan wykorzystuje naiwność praktykantki ze sklepu jubilerskiego. Prosi ją o wycenę biżuterii, opowiadając jednocześnie historyjkę o tragicznej śmierci rodziców i spadku, jaki po nich odziedziczył. Bawiąc w domu dziewczyny, bierze "na przechowanie" należący do niej brylant. Przekonuje panienkę, że będzie to sprawdzian jej zaufania do niego. Zatrzymany przez milicję, udaje chorego i podczas badań lekarskich ucieka. W Rabce pojawia się jako jubiler - przygodnie poznana licealistka Dorota tak przedstawia go swoim rodzicom. Oczarowani urokiem oszusta i magią złota, nad którym "pracuje", pozwalają mu zamieszkać w swoim domu. Tulipan spotyka Anię, dziewczynę, która naprawdę mu się podoba. On jednak nie znajduje uznania jej najbliższych. Po wizycie adoratora dziewczyna zostaje wyrzucona z domu ciotki. Tulipan zabiera Anię do Zakopanego, wyznaje jej miłość. 10:05 OKRASA ŁAMIE PRZEPISY - INNE GOŁĄBKI Magazyn, 24 min, Polska, 2021 Reżyseria: Tomasz Rostworowski Scenariusz: Tomasz Rostworowski, Karol Okrasa Zdjęcia: Adam Kubiak Wykonawcy: Karol Okrasa (prowadzący) Tym razem Karol Okrasa zaprasza widzów na kulinarną opowieść o dobrze znanej każdemu rodakowi potrawie, czyli o gołąbkach. Ale dlaczego liście kapusty faszerowane mielonym mięsem połączonym z ryżem lub kaszą nazwano gołąbkami? Danie o podobnej nazwie znajdziemy w wielu kuchniach słowiańskich, od czeskiej po rosyjską. I właśnie wedle niektórych językoznawców nazwa gołąbki pochodzi z języków wschodniosłowiańskich. Inni badacze są zdania, że to danie jest nawiązaniem do eleganckiej potrawy rodem z Francji, czyli faszerowanych gołębi pieczonych w liściach kapusty. Delikatne mięso gołębia owijano w kapuściane liście, po to by nie wysychało podczas pieczenia. Tak eleganckie danie podawane ponoć było na stołach arystokracji i zamożnej szlachty o światowych ambicjach. Niezależnie od pochodzenia gołąbki stały się potrawą bardzo popularną i to zarówno w wersji mięsnej, jak i postnej. Wystarczy choćby wspomnieć znane na Podlasiu gołąbki z ziemniakami i kaszą. A jakie gołąbki przygotuje Karol? Pokaże, jak zrobić gołąbki z kaszy, ziemniaków i kaczego mięsa zawinięte w liście białej oraz kiszonej w całości czerwonej kapusty. Będą też gołąbki z nadzieniem z orientalnie przyprawionego mięsa wieprzowego w pomidorowym sosie, a także rybne gołąbki zawinięte w liście winogron nawiązujące do dawnych przepisów nie tyle z Grecji, co z Dolnego Śląska. 12:40 DZIKIE KRAINY AUSTRALII. ALPY AUSTRALIJSKIE (AUSTRALIA’S WILD PLACES.) Film dokumentalny, 50 min, Niemcy, 2013 Reżyseria: Peters Moers, Rory Mcguinness Pięcioczęściowa dokumentalna opowieść o dzikich krainach Australii - prastarego kontynentu, pełnego skrajności. Kraju najbardziej jadowitych węży, osobliwych gatunków zwierząt i roślin. Przez dziesiątki tysięcy lat ludzie przystosowywali się tu do życia. Znosili ekstremalne warunki środowiskowe tej nieokiełznanej krainy, by z czasem ją pokochać. Od bujnych lasów deszczowych po spieczone słońcem pustynie i ośnieżone góry. Dzikie piękno tego kontynentu do dziś zachowało się w parkach narodowych. Zima w Alpach Australijskich. Zimne fronty atmosferyczne, nadciągające znad Oceanu Południowego, pokrywają białą powłoką stare drzewo, zwane śnieżnym eukaliptusem. Najbardziej odporne z eukaliptusów rozwijają się w chłodnym klimacie na dużych wysokościach. Rosną powoli, osiągając nieco ponad trzydzieści metrów. W rejonie Góry Kościuszki, najwyższego szczytu Australii, temperatura spada zimą do minus 20 stopni Celsjusza. Ponadto wieje tu silny mroźny wiatr. Tutejsze zwierzęta i rośliny przechodzą ciężki test wytrzymałości. Podczas gdy niektóre zwierzęta zapadają w sen zimowy, wombat jest aktywny przez całą zimę. Prowadzi głównie nocny tryb życia, ale teraz, z powodu braku pożywienia, wyszukuje je w ciągu dnia. Wieczorem jest zbyt zimno. Gruba warstwa śniegu utrudnia odnalezienie i dotarcie do pokarmu, jednak tego dnia pogoda mu sprzyja. Słońce ogrzewa jego gęste futro, a postępująca odwilż odsłania skrawki ziemi i rwący potok. Wombaty są bardzo silne. Ostrymi pazurami wykopują podziemne tunele. By dotrzeć do pożywienia, potrafią przebić się przez twardą lodową skorupę. Góry Śnieżne to najwyższa część łańcucha Wielkich Gór Wododziałowych, ciągnących się 3500 kilometrów wzdłuż wschodnich wybrzeży Australii od północnej, tropikalnej części stanu Queensland po stan Wiktoria. To trzeci pod względem długości łańcuch górski na świecie. Ale tylko w tej części wznoszą się wysokie szczyty i leży śnieg. W Górach Śnieżnych żyją tysiące dzikich koni sprowadzonych tu niegdyś przez osadników z Europy. W Alpach Australijskich konie te nazywane są brumby. Właśnie w tej górskiej krainie narodziła się legenda o Człowieku znad Śnieżnej Rzeki. Pod koniec września śnieg topnieje. Woda spływa rzekami, zasilając zieloną roślinność. Parki Narodowe Alp Australijskich to jedenaście obszarów chronionych na jedynych terenach wysokogórskich na tym rozległym kontynencie. Gdy na alpejskich pastwiskach znika lód i śnieg, powracają zgłodniałe kangury olbrzymie. Wiosną również płazy wyłaniają się na powierzchnię. Korobory z rodziny żółwinkowatych występują tylko w Alpach Australijskich. Wzory na ich ciele przypominają rysunki na ciałach aborygenów. W przeciwieństwie do większości gatunków żab, te nie skaczą i nie pływają. Niestety trafiły na australijską listę gatunków najbardziej zagrożonych wyginięciem. Kakadu żółtoczuba to duża papuga występująca na wschodnich obszarach Australii. Początki Alp Australijskich sięgają czasów, kiedy rozpadł się superkontynent Gondwana, z którego wyodrębniły się Australia, Ameryka Południowa, Indie, Afryka i Antarktyda.Olbrzymi bąbel wulkanicznej magmy uniósł skorupę ziemską, tworząc gigantyczny płaskowyż, który zapadł się w środkowej części. Jeden fragment pochłonęło morze, ale krawędź uskoku zachowała się w postaci wschodniego wybrzeża Australii. Po rozpadzie Gondwany poszczególne płyty kontynentalne zderzały się, powodując wypiętrzanie się gór. Przez całe epoki geologiczne postrzępiony, nowo powstały łańcuch górski był rzeźbiony przez wiatr, wodę i lód. Potem w dolinach rzek zamieszkali aborygeni. Co roku latem plemiona spotykały się wśród górskich szczytów, by pożywiać się ćmami. Wykurzali dymem owady z jaskiń, a potem wytwarzali z nich bogate w białko placki, które służyły im za pożywienie całe miesiące. Karłowaty opos górski. Jest symbolem Alp Australijskich. Jako jedyne australijskie zwierzę żyje ponad linią śniegu. Wyspecjalizowany, żywi się miejscowymi ćmami, które przybywają tu latem i odlatują zimą. Zjada także nasiona roślin rosnących tylko na okolicznych skałach. Karłowate oposy górskie, ćmy i drzewa Podocarpus lawrencei tworzą mały unikatowy ekosystem. Narodowe parki i rezerwaty na obszarze Alp Australijskich chronią jedyne wysokogórskie środowisko na kontynencie. Wszystko to w jedynej części Australii, którą można nazwać alpejską. 14:20 RODZINA POŁANIECKICH - ODC. 3/7 POJEDNANIE Serial obyczajowy, kostiumowy, 80 min, Polska, 1978 Reżyseria: Jan Rybkowski Scenariusz na podstawie powieści Henryka Sienkiewicza: Andrzej Mularczyk, Bożena Hlebowicz Zdjęcia: Marek Nowicki Muzyka: Wojciech Kilar Aktorzy: Anna Nehrebecka, Andrzej May, Andrzej Chrzanowski, Teresa Lipowska, Jan Englert, Czesław Wołłejko, Bronisław Pawlik, Ewa Żukowska, Ewa Szykulska, Anna Milewska, Andrzej Seweryn, Leonard Pietraszak, Alicja Jachiewicz, Lucjan Fogiel, Andrzej Precigs i inni Marynia i Stach Połaniecki coraz częściej spotykają się w domu pani Emilii Chwastowskiej, przy łóżku chorej Litki. Umierająca dziewczynka życzy sobie, aby pogodzili się i pobrali. Ulegając żądaniu dziecka, wybaczają sobie dawne urazy. W Warszawie przebywa również sąsiad Pławickich z okolic Krzemienia, młody pan Gątowski, który skrycie marzy o Maryni. Między nim a Maszką dochodzi do awantury, którą może zakończyć jedynie pojedynek. Maszko prosi Połanieckiego, by został jego sekundantem. 15:50 MARZYCIELE - JÓZEF HERZOG Dysk./wywiad/debata, 25 min, Polska, 2021 Reżyseria: Sylwester Szefer Scenariusz: Sylwester Szefer Zdjęcia: Wojciech Kursa Muzyka: Marcin Gałażyn Wykonawcy: Piotr Legutko (prowadzący), Paweł Nowakowski Bohaterem kolejnego odcinka "Marzycieli" jest Józef - najmłodszy z czterech braci Herzogów, którzy zgłosili się do Legionów Polskich. W okresie międzywojennym był zawodowym oficerem WP. W 1939 roku brał udział w kampanii wrześniowej. Po wojnie więziony przez władze komunistyczne za działalność w Zrzeszeniu Wolność i Niepodległość. Po wyjściu z więzienia działał na rzecz przywracania pamięci o polskim czynie niepodległościowym. 16:20 NIEZWYKŁE MIASTA - BARCELONA. ODC. 2/3 (SECRET CITIES SERIA 1) Film dokumentalny, 51 min, Wielka Brytania, 2017 Wykonawcy: Janina Ramirez (prowadząca), Alastair Sooke (prowadzący) Fascynujące historie zabytków sztuki, które ukształtowały trzy olśniewająco piękne miasta. Amsterdam, Sankt Petersburg i Barcelona są odwiedzane przez turystów, którzy spacerują po wydeptanych ścieżkach wokół wielkich galerii, pałaców i placów. Ale w tej serii historyk sztuki Janina Ramirez i krytyk sztuki Alastair Sooke odkrywają istotę każdego miasta w świeży i fascynujący sposób, schodząc z utartych szlaków, odwiedzając wybrane przez siebie zabytki, które ich zdaniem trzeba zobaczyć. W Amsterdamie badają kontrasty w sercu miasta, które podsycały mistrzów takich jak Rembrandt i Vermeer. W Petersburgu odkrywają, w jaki sposób sztuka została wykorzystana do zwiększenia władzy przywódców. W Barcelonie pokazują miasto naznaczone katalońską walką o pełną niezależność. 17:25 SPÓR O HISTORIĘ - BILANS WOJNY OBRONNEJ Dysk./wywiad/debata, 29 min, Polska, 2019 Scenariusz: Elżbieta Szumiec - Zielińska Wykonawcy: Tomasz Muller (prowadzący) "Zniszczenie Polski jest naszym pierwszym zadaniem. Celem musi być nie dotarcie do jakiejś oznaczonej linii, lecz zniszczenie żywej siły. Nawet gdyby wojna miała wybuchnąć na Zachodzie, zniszczenie Polski musi być naszym pierwszym zadaniem (...). Podam dla celów propagandowych jakąś przyczynę wybuchu wojny. Mniejsza z tym, czy będzie ona wiarygodna, czy nie. Zwycięzcy nikt nie pyta, czy powiedział prawdę, czy też nie. (...). Bądźcie bez litości, bądźcie brutalni." - mówił Adolf Hitler do dowódców w przededniu podpisania paktu Ribbentrop - Mołotow. 1 września zaatakował. Kilkanaście dni później, 17 września przyłączył się Stalin. W czasie trwających do 6 października walk straciliśmy około 70 tys. żołnierzy i oficerów. Rannych było 133 tys. Do niewoli niemieckiej trafiło około 400 tys. żołnierzy i oficerów. Zaś w niewoli sowieckiej znalazło się 230 tysięcy żołnierzy. Około 88 tysięcy żołnierz przedostało się za granicę. 18:05 WSZYSTKIE PIENIĄDZE ŚWIATA - ODC. 4/4 Serial obyczajowy, wojenny, 57 min, Polska 1999 Scenariusz i reżyseria: Andrzej Kotkowski Zdjęcia: Włodzimierz Głodek Muzyka: Michał Lorenc Aktorzy: Maciek Stuhr, Radek Elis, Joanna Benda, Agnieszka Pilaszewska, Ewa Wiśniewska i inni Wakacje 1943. Burek, Władek, Hania i Rysia spędzają u ciotki Wandy w Konstancinie. Żyją z dala od okupacyjnej rzeczywistości. Kiedy orientują się, że są obserwowani, uciekają do Warszawy. W mieście wszystko wraca do normy. W drodze do pewnego oszusta przypadkiem spotykają Kukusia, dawnego kolegę ze szkoły, obecnie żołnierza AK. Władek umawia się z nim na spotkanie, na które spóźnia się kilka minut. Dzięki temu ratuje życie, chwilę wcześniej, Kukuś i jego przyjaciele - konspiratorzy zostali wymordowani przez gestapo. 19:00 GIGANCI HISTORII - ODC. 44. JAN III SOBIESKI. PANOWANIE W CIENIU EKSPANSJI TURECKIEJ Teleturniej, 45 min, Polska, 2020 Reżyseria: Tomasz Motyl Scenariusz: Mikołaj Korzyński Wykonawcy: Przemysław Babiarz (prowadzący) Lew Lechistanu - największy wódz pośród polskich monarchów. Jan III Sobieski, pogromca tureckiej potęgi, obrońca chrześcijaństwa, wielki znawca sztuki wojennej, biegle znający kilka języków w tym turecki, wielbiciel kobiet. Król legenda. Jan Sobieski szybko zdobył uznanie, walcząc u boku króla przeciwko Kozakom, Tatarom i w czasie wyprawy na Ukrainę. Jego spektakularne zwycięstwa i wielka inteligencja wyniosły go na tron Polski. Z miłości do żony zbudował pałac i pisał listy, które nie mają sobie równych. Jego sława rosła razem z nim w całym współczesnym świecie i żyje do dziś. Jan III Sobieski. Panowanie w cieniu ekspansji tureckiej to temat tego odcinka teleturnieju. 20:00 DYNASTIA TUDORÓW III - ODC. 6/8 (THE TUDORS III, EP. 6) Serial historyczny, 52 min, USA/Irlandia/Kanada, 2008 Reżyseria: Jeremy Podeswa Aktorzy: Jonathan Rhys Meyers, Henry Cavill, Natalie Dormer, Maria Doyle Kennedy Cromwell, chcąc zabezpieczyć reformację w kraju, stara się zaaranżować małżeństwo króla z protestantką. Rana nogi znów daje znać o sobie. Życiu Henryka grozi wielkie niebezpieczeństwo. 21:15 SCENA ZBRODNI (THE ACT OF KILLING) Film dokumentalny, 116 min, Wielka Brytania/Norwegia/Dania, 2012 Reżyseria: Joshua Oppenheimer Scenariusz: Joshua Oppenheimer Zdjęcia: Carlos Arango De Montis, Lars Skree Muzyka: Elin Øyen Vister Słynny amerykański dokumentalista Joshua Oppenheimer zaczyna swój film cytatem z Woltera "Zabijanie jest zabronione, chyba że zabija się wielką liczbę i przy dźwięku trąb". W Indonezji w latach 60. , w zapomnianym i do dziś nieosądzonym pogromie, pod pozorem "walki z komunizmem" i przeciwstawienia się wpływom chińskiej rewolucji kulturalnej, prewencyjnie wymordowano dwa miliony ludzi. Każdy mógł wtedy zostać "komunistą", zwłaszcza jeśli miał chińskie pochodzenie. Oppenheimer przed kamerą aranżuje rodzaj psychodramy z dawnymi bojówkarzami ("to była nasza młodość" - wspominają). Bez oporów gotowi są odtwarzać przed kamerą sceny zabijania. Oni wiedzą, że "Bóg był przeciw komunistom". Tłumaczą, jak zaciskali drut wokół szyi ofiary, żeby się nie brudzić krwią i nie czuć okropnego zapachu. I jak odreagowywali potem tę pracę tańcem, marihuaną, ekstazy. Tańczą przed kamerą Oppenheimera. Śmieją się. 23:25 MOST NA RENIE (BRIDGE AT REMAGEN) Dramat wojenny, 112 min, USA 1969 Reżyseria: John Guillermin Scenariusz: Richard Yates, William Roberts Aktorzy: George Segal, Robert Vaughn, Ben Gazzara, Bradford Dillman, E. G. Marshall, Peter Van Eyck, Matt Clark, Fritz Ford, Tom Heaton, Bo Hopkins, Robert Logan i inni Luty 1945 roku, ostatnie dni II wojny światowej. Niemiecki generał Von Brock otrzymuje rozkaz wysadzenia w powietrze jedynego ocalałego mostu na Renie, prowadzącego w głąb Niemiec. Generał zwleka jednak z wykonaniem rozkazu, ponieważ oznaczałoby to pozostawienie 50 tysięcy żołnierzy na pastwę nacierających Amerykanów. Powierza to zadanie majorowi Paulowi Kreugerowi, rozkazując jednocześnie, aby ten utrzymał most jak najdłużej. Tymczasem Amerykanie pod dowództwem generała Skinnera próbują schwytać w pułapkę wycofujących się Niemców, nacierając w kierunku linii Renu. Film Johna Guillermina jest jedną z popularnych w latach 60. superprodukcji dotyczących II wojny światowej. Ten epicki obraz przedstawiający jeden z ostatnich jej epizodów jak wiele mu podobnych bierze stronę zwykłych żołnierzy, solidaryzując się z ich losem, przeciwko manipulacjom wysokich dowódców, którzy tasując karty wojny, nie liczą się z losami jednostek. 02:05 GORALENVOLK Film dokumentalny, 55 min, Polska, 2004 Reżyseria: Artur Więcek Scenariusz: Artur Więcek, Witold Bereś, Paweł Smoleński Zdjęcia: Marek Gajczak Wykonawcy: Paweł Smoleński "Przekazuję cały swój majątek... na rzecz oddziału partyzanckiego 'Kurniawa" z własnej nieprzymuszonej woli, jako jedyne zadośćuczynienie dla Narodu Polskiego?"- tak wyglądała ostatnia wola Wacława Krzeptowskiego, jednego z liderów społeczności góralskiej, powieszonego w styczniu 1945 roku w Kościelisku za kolaborację z Niemcami hitlerowskimi. To był ostatni rozdział przemilczanej historii Polski, który rozpoczął się 7 listopada 1939 roku, gdy w pierwszym dniu urzędowania generalnego gubernatora Hansa Franka przedstawiciele górali udali się na Wawel, by złożyć mu hołd i wręczyć złotą ciupagę. Śladami tamtej zdrady narodowej sprzed ponad 60 lat idzie w godzinnym filmie"Goralenvolk"Artura Więcka"Barona"(scenariusz Witold Bereś, Artur Więcek"Baron") w roku 2004 reporter"Gazety Wyborczej", Paweł Smoleński. Rozmawia z tymi, którzy dobrze pamiętają tamten czas, z historykami, z dzisiejszymi działaczami społecznymi na Podhalu, a nawet z duchownym.