TVP Dokument Poniedziałek, 18.10.2021 06:00 DZIKA POLSKA - OGRZEWANIE NA PUSZCZY Serial dokumentalny, 24 min, Polska, 2010 Scenariusz i reżyseria: Dorota Adamkiewicz, Joanna Łęska Zdjęcia: Tomasz Michałowski Prowadzący: Tomasz Kłosowski Na skraju Puszczy Białowieskiej mieszka ekolog i architekt Janusz Korbel. Puszcza jest dla niego świątynią i spędza tu każdą wolną chwilę. Ale jest też zagorzałym zwolennikiem zachowania tradycyjnego kształtu architektonicznego wsi puszczańskich. Sam mieszka w typowej, drewnianej chacie podlaskiej. Co jednak robić, by dla oszczędzania lasu, jak i leśnego powietrza, nie ogrzewać takich chat drewnem. Janusz zaczął od oszczędzania energii, oklejając okna specjalną przezroczystą folią, która wpuszcza energię promienistą do wewnątrz, a mało jej wypuszcza na zewnątrz. Ale przede wszystkim propaguje stosowanie źródeł czystej, odnawialnej energii, przede wszystkim domowe pompy cieplne, działające na zasadzie "odwrotności lodówki". Nasz bohater prezentuje przykłady już działających urządzeń, omawia własne do nich przymiarki i wskazuje na korzyści dla wsi w przyszłości. Ponieważ łączy w sobie naturę puszczańskiego romantyka z racjonalnym, inżynierskim spojrzeniem, jest w stanie naświetlić też kwestie ekonomiczne i zarysować perspektywy na przyszłość. 06:30 DZIKA POLSKA - ENERGETYCZNE BŁOTA Serial dokumentalny, 24 min, Polska, 2010 Scenariusz i reżyseria: Dorota Adamkiewicz, Joanna Łęska Zdjęcia: Tomasz Michałowski Prowadzący: Tomasz Kłosowski Wielkie bagna nad Biebrzą okazały się niespodziewanym źródłem energii. Nie chodzi tu o metan wydobywający się czasem z bagien i łatwo ulegający zapłonowi, ani o spalanie torfu (dziś już uważane za barbarzyństwo energetyczne i ekologiczne, choć jeszcze kilkadziesiąt lat temu snuto plany budowy elektrowni opalanej torfem). Źródłem energii, którą można stąd pozyskiwać z korzyścią dla przyrody, jest biomasa roślinna. Niegdyś powierzchnię torfowisk wykaszano, zbierając stąd liche siano, głównie na ściółkę. Nad Biebrzą stały setki stogów, czekających na mróz, gdy będzie można do nich dojechać po lodzie skuwającym błota. Wykaszane ręcznie torfowiska były siedliskiem lęgowym unikalnej fauny, zwłaszcza ptasiej, podobnej do tej, jaka zamieszkuje tundrę. Wraz ze zmianą charakteru gospodarki rolnej zaniechano wykaszania, a błota zaczęły szybko zarastać krzewami i lasem, skazując unikalną faunę na zagładę. Dla jej ochrony zaczęto te obszary wykaszać na nowo za pomocą nowocześniejszych technik niż kosa, ale pozostaje mnóstwo bezużytecznej biomasy. Powstają jednak programy jej wykorzystania do ogrzewania budynków. W odcinku ukazujemy entuzjastów i propagatorów tego rozwiązania. Pozwala to nam zarazem uchwycić jedyny w swoim rodzaju, historyczny zwrot w traktowaniu przyrody bagien, do niedawna uważanych za wstydliwe nieużytki. 07:00 FAKTOMANIA (FACTOMANIA) Cykl dokumentalny, 47 min, Wielka Brytania, 2014 Reżyseria: John Farren, Emma Parkins Popularnonaukowa seria dokumentalna. Dynamiczne połączenie faktów, zabawy, przekomarzania się, animacji, eksperymentów - i rywalizacji. Najbardziej niesamowite fakty świata i wybuchowe eksperymenty, niezwykłe animowane opowieści i dziwne akrobacje. W każdym odcinku gospodarze Dom Byrne (Mr Curious), Fran Scott (Bold Experimentalist) i Greg Foot (Daredevil Scientist) mają trzy szanse na wygraną. Mogą przyznawać sobie nawzajem punkty za maksimum faktów i maksimum zabawy. 08:05 ŻYWNOŚĆ JUTRA ODC. 2 (TOMORROW'S FOOD) Serial dokumentalny, 48 min, Wielka Brytania, 2015 Reżyseria: Helen Thomas Dokumentalna opowieść o jedzeniu. Właściwie ukazuje inspirującą przyszłość jedzenia. Dzięki niesamowitym innowacjom i oszałamiającym wynalazkom z całego świata, które wkrótce znajdą się na wyciągnięcie ręki - od przyszłościowych farm, których uprawy nigdy nie ujrzą światła dziennego, po galerie supermarketów i restauracje z robotami, komputery mogą dać nam zupełnie nowe doznania smakowe; gdzie nasz burger najprawdopodobniej pochodzi z szalki Petriego lub farmy owadów niż z pola i gdzie druk 3D może zmienić sposób, w jaki gotujemy. Ta otwierająca oczy seria zmieni sposób, w jaki myślimy o żywności, którą uprawiamy, kupujemy i jemy - teraz i w przyszłości. W drugim odcinku tej serii złożymy wizytę w Ocado, największym na Wyspach Brytyjskich hipermarkecie internetowym. Roboty i 25 kilometrów przenośników rolkowych. Tak będą wyglądały zakupy w przyszłości. Brytyjczycy kochają jedzenie, ale żywność wciąż się zmienia. Jakie nowe towary znajdziemy na sklepowych półkach? Zmienia się także nasz sposób myślenia o żywności. Wraz z grupą ekspertów odkryjemy niezwykły świat niepozornych posiłków. Angela Hartnett, szefowa kuchni z gwiazdką Michelina, przetestuje robota kuchennego. Chris Bavin, znawca warzyw i owoców, przedstawi australijski pomysł na farmę przyszłości. Plantacja pomidorów za dnia, po zmroku klub nocny. W Japonii doktor Shini Somara przekona się, czy komputer wesprze silną wolę w walce o zachowanie diety. Sprawdzimy też, jak nauka pomaga w walce z fałszerzami żywności. 09:05 MADAGASKAR ODC. 2 (MADAGASKAR) Serial dokumentalny, 50 min, Wielka Brytania, 2011 W drugiej części brytyjskiej serii dokumentalnej kolejna porcja informacji o faunie i florze Madagaskaru, najstarszej wyspy na Oceanie Indyjskim. 160 milionów lat temu dzisiejszy Madagaskar znajdował się pomiędzy Afryką i Indiami, wspólnie tworzącymi superkontynent o nazwie Gondwana. Wraz z powolnym rozdzieleniem się tej olbrzymiej płyty lądowej wypiętrzył się w łańcuch górski, rozciągający się na długości tysiąca pięciuset kilometrów wzdłuż Madagaskaru. Góry Andringitra, oddzielające zachodnią część wyspy od wschodniej, to jeden z najwyższych fragmentów tego skalistego łańcucha. Szczyty górskie, wznoszące się ponad dwa i pół tysiąca metrów nad poziom morza, wyłaniają się spośród otaczających je równin jak wyspy. Z biegiem lat te ogromne góry i płaskowyż były modelowane przez naturę. Wśród szczytów panuje najbardziej surowy klimat na tej tropikalnej wyspie. Dni są upalne, a noce przejmująco zimne. Choć kraina ta wydaje się opustoszała, wokół istnieje życie. W tym smaganym wiatrem miejscu żyją niewielkie grupy lemurów, zwykle występujące w ciepłych lasach. W porze suchej źródłem wody są dla tych zwierząt rośliny dobrze znoszące suszę, jak kaktus i aloes. Lemury żyją tu z dnia na dzień, ale przynajmniej nie mają zbyt wielu rywali. Mores czują jednak przed myszołowem madagaskarskim, który potrafi schwytać nieuważnego lemura. Osobliwością Madagaskaru jest hełmodziób należący do rodziny wang. Ptaki te występują wyłącznie we wschodnich wilgotnych lasach. Ich cechą charakterystyczną jest jaskrawoniebieski dziób, stanowiący bardzo groźną broń. Hełmodzioby atakują z zaskoczenia. Rzucają się na żyjące na ziemi krocionogi albo wyłapują cykady i jaszczurki z pni drzew. Na wyspie żyje około dwudziestu gatunków wang. Wszystkie pochodzą od jednego przodka, który miliony lat temu został tu odcięty od reszty świata. Tropikalny upał i wilgoć to doskonałe warunki dla rozwoju wielkich kęp bambusów. Plątanina zakrzywionych i połamanych pędów to naturalne drabinki na placu zabaw, gdzie grasują hapalemury, czyli "pandy Madagaskaru". Hapalemury żywią się głównie pędami bambusa. Kilkukilometrowy pas ziemi, oddzielający najwyższe góry Madagaskaru od tropikalnych wybrzeży, to obszar, na którym wiele gatunków zwierząt i roślin żyje zamkniętych w swoim ciasnym świecie. Wraz z szybkim kurczeniem się powierzchni lasów na wschodzie wyspy ten zaginiony świat i jego niezwykli mieszkańcy wkrótce mogą zniknąć na zawsze. 10:05 OPOWIEŚĆ O CHINACH - ZŁOTY WIEK ODC. 3/6 (THE STORY OF CHINA) Serial dokumentalny, , 54 min, Wielka Brytania, 2016 Reżyseria: Rebecca Dobbs Przez ostatnich 30 lat w Chinach kształtowało się społeczeństwo konsumpcyjne. Po zerwaniu z rewolucyjnym komunizmem Mao, Chiny rozpoczęły marsz ku przyszłości. Wolni Chińczycy przeobrazili swój świat. Sięgnęli po pradawne wierzenia i ideały, które przez wieki dawały im siłę. Okazuje się, że to, co nowe, jest mało kuszące, a to, co stare - bardzo trwałe. Przeszłość Chin to parę tysięcy lat. Tak daleko wstecz, że nie istnieją żadne teksty pisane, dokumentujące narodziny cywilizacji. Lecz istnieją mity i legendy przekazywane od stuleci. Prowadzą nas one do centrum niziny Żółtej Rzeki, od której Chiny wzięły nazwę: Zhongguo, Kraj Środka. Tam można odnaleźć ślady początków. A kwestią zasadniczą w dziejach chińskiej państwowości było zapanowanie nad niszczycielską Żółtą Rzeką. Archeolodzy odnaleźli ślady wielkiej powodzi sprzed roku 1 900 p.n.e. Można ją powiązać z mitem o pochodzeniu państwa chińskiego, bo do dziś opowiada się o królu, który jako pierwszy, skanalizował wody rzeki po wielkiej powodzi. 11:05 REMIZA Reportaż, 14 min, Polska, 1979 Scenariusz: Jadwiga Wileńska, Edward Marciniak Zdjęcia: Stanisław Scieszko, Edward Duraj Remiza strażacka nie jest zwykłym budynkiem służącym do magazynowania sprzętu przeciwpożarowego (samochodów pożarniczych, pomp czy innego sprzętu gaśniczego), a Ochotnicza Straż Pożarna nie jest instytucją, którą można zamknąć z dnia na dzień i powołać na jej miejsce jakąś nową. Remiza to dla polskiej wsi miejsce kultowe, tętniące życiem na co dzień, otoczone szczególną troską przez jej mieszkańców. Miejsce, w sprawy którego zaangażowana jest cała społeczność wiejska. Tu się nie tylko czuwa w gotowości do ruszenia na pomoc płonącym domom, stodołom lub lasom. Tu się gotuje, przyrządza wypieki, wyrabia kiełbasę, organizuje zebrania, zawody sportowe, wiejskie zabawy, chrzciny, wesela czy stypy. Reportaż autorstwa Jadwigi Wileńskiej i Edwarda Marciniaka, portretujący Ochotniczą Straż Pożarną w Pałczewie, pozwala poczuć prawdziwego ducha tego miejsca. 11:25 BEZCENNA DAMA Film dokumentalny, 54 min, Polska, 2017 Reżyseria: Grzegorz Styła Scenariusz: Katarzyna Kotula, Maria Guzy Zdjęcia: Maciej Dźwigaj, Maciej Mroziewski, Zbigniew Jarosz, Wojciech Kursa Wykonawcy: Towarzystwo Stanisławowskie, Krzysztof Gadacz, Beata Paluch Film poświęcony kolekcji Czartoryskich, a zwłaszcza jej najcenniejszemu obrazowi, "Damie z gronostajem". 12:30 TATARZY POLSCY Telenowela dokumentalna, 39 min, Polska, 2021 TATARZY POLSCY - cykl filmów na temat współczesnych Tatarów, potomków dawnych osadników na ziemiach polskich. Bohaterów i tematy łączy miejsce lub przynależność do grupy (np. Kruszyniany, Białystok, Zespół Buńczuk). W społeczności polskich Tatarów związki rodzinne i środowiskowe są nieuniknione, ponieważ jest to mała społeczność. Odcinki są narracyjnie skupione wokół święta (np. Ramadan, czy Ramadan Bajran), wydarzenia religijnego, jak azanienie, ślub, pogrzeb czy innych wydarzeń, np. realizacja teledysku do piosenki tatarskiej z udziałem łuczników, tancerzy skupionych wokół jednego zespołu. 13:20 POLSKIE DZIEDZICTWO ODC. 3 Magazyn historyczny, 28 min, Polska, 2021 Reżyseria: Maciej Kłobucki Scenariusz: Maciej Kłobucki, Bartosz Kucharski, Yuliya Yukhymets Zdjęcia: Damian Szprejda, Jan Sojka, Bartosz Zaręba Prowadzący: Stefan Tompson Cykl dokumentalno - historyczny o polskim Dziedzictwie Kulturowym na Kresach Wschodnich, prowadzony przez Stefana Tompsona, w którym przybliżona zostanie widzowi historia ziem polskich sprzed 1921 roku. Zaprezentowane zostaną najciekawsze polskie posiadłościach, usytuowane za naszą obecną wschodnią granicą. Ukazane zostaną najciekawsze miejsca, zarówno te oczywiste i znane z przewodników, jak również te, o których już dawno zapomniano. Autorzy przedstawią ich historię, opowiedzą o ciekawostkach i legendach i omówią polski aspekt dotyczący prezentowanych posiadłości. Zamierzają też przybliżyć historię Polaków na danym terenie i zachęcić każdego widza do odwiedzin miejsc polskiego Dziedzictwa Kulturowego na Kresach Wschodnich. W trzecim odcinku Stefan Tompson zabierze nas na zachodnią Ukrainę, gdzie spotyka się Podole i Wołyń. To malownicze miejsce leży na wielkim, europejskim dziale wodnym. Przepływają tu rzeki, które dopływają zarówno do Morza Bałtyckiego, jak również do Morza Czarnego. Między dwoma pasmami wysokich wzgórz leży nieduże miasto o nazwie Krzemieniec. Na przestrzeni lat stało się ono ważnym, polskim ośrodkiem kulturowym oraz oświatowym i zyskało miano ''Aten Wołynia''. Miasto, w którym urodził się polski wieszcz, Juliusz Słowacki. 13:55 POD WODAMI OKAWANGO (UNDERWATER OKAVANGO) Film dokumentalny, 51 min, Wielka Brytania, 2011 Reżyseria: Bronwyn Kohler Niezwykła podróż w region Delty Okawango w Botswanie. To jedna z największych na świecie śródlądowych delt. Każdego roku około 11 kilometrów sześciennych wody rozciąga się na obszarze do 15 tysięcy km kwadratowych. Tutaj rozwinęła się bujna roślinność i żyją rozmaite gatunki zwierząt. Słonie, bawoły afrykańskie, hipopotamy, lwy, hieny oraz zagrożone gatunki, jak np. dziki pies. Żyją tu także żurawie, orły, strusie oraz mnóstwo ryb z tilapią i tigerfish na czele. 14:55 KOMEDA - MUZYCZNE ŚCIEŻKI ŻYCIA (.) Film dokumentalny, 51 min, Niemcy/Polska/Szwajcaria, 2009 Scenariusz i reżyseria: Claudia Buthenhoff-Duffy Wykonawcy: Roman Polański, Zofia Komedowa, Andrzej Wajda, Jerzy Skolimowski, Tomasz Stańko, Henning Carlsen, Andrzej Krakowski, Jorgen Leth Filmowy esej na temat muzyki i jej odniesień do życia wielkiego artysty Krzysztofa Komedy - Trzcińskiego, lekarza, pianisty jazzowego i kompozytora muzyki filmowej, twórcy znanych w świecie standardów jazzowych, autora muzyki do filmów Romana Polańskiego: "Nóż w wodzie", "Matnia" i "Dziecko Rosemary". Dokument opowiada też o jego postawie wobec przemian społecznych, politycznych i kulturowych w okresie powojennym oraz o exodusie polskich artystów w latach 50. i 60. Krzysztof Komeda był symbolem artystycznej opozycji w komunistycznej Polsce lat 50. i 60. Wyjechał do Ameryki, gdzie zobaczył całkiem inny styl życia. Zmarł w 1969 r. w wieku 38 lat po tragicznym wypadku w Los Angeles. W filmie Krzysztofa Komedę wspominają m. in. Roman Polański, Tomasz Stańko, Jerzy Skolimowski, Andrzej Wajda, Zofia Komedowa. Ilustracją są materiały archiwalne oraz fragmenty filmów, do których muzykę skomponował Krzysztof Komeda. 16:00 NA RATUNEK DZIKIEJ PRZYRODZIE ODC. 11 (WILDLIFE SOS EP. 11) Serial dokumentalny, 48 min, Wielka Brytania, 2016 Reżyseria: James Incledon Serial dokumentalny, który śledzi pracę personelu i wolontariuszy w Wildlife Aid Foundation - organizacji zajmującej się ratowaniem, opieką i rehabilitacją chorych, rannych lub osieroconych zwierząt. Seria jest pełna ekscytujących i rozdzierających serce akcji ratunkowych, zarówno w Wielkiej Brytanii, jak i na całym świecie. W odcinku jedenastym Simon zostaje wezwany do ratowania osieroconego borsuka i zarówno on jak i Lucy są zszokowani, gdy odkrywają, w jak złym jest stanie. Później postanawiają podać wszystkim innym borsukom leki na kleszcze i pchły, ale gdy tylko kończą, zdają sobie sprawę, że zamknęli się na wybiegu dla borsuków bez możliwości kontaktu z resztą personelu! Po powrocie do Belize w Ameryce Południowej Vince i Cherie Rose ze łzami w oczach pokazują Simonowi swoje pierwsze krokodyle sanktuarium i dom, który został doszczętnie spalony 5 miesięcy wcześniej przez miejscową ludność. To bardzo przesądna społeczność - ludzie błędnie założyli, że krokodyle mogły być odpowiedzialne za zniknięcie dwójki dzieci. Następnie Simon odwiedza Wild Tracks na obrzeżach Belize w Ameryce Południowej, gdzie Paul i Zoe Walker wykonują cenną pracę rehabilitacyjną z uroczymi małpami Howler. Simon angażuje się w karmienie, które jest nie lada wyzwaniem przy tych bardzo aktywnych małpach. 17:00 ODKRYWAMY ŚWIAT. ODC. 6 LOFOTY (WORLD DISCOVERIES. EP. 6 LOFOTEN) Serial dokumentalny, 49 min, Francja, 2018 Reżyseria: Daniel Lafarge Scenariusz: Sylvain Dommergue Seria dokumentalna, w której będziemy mogli poznać najwspanialsze miejsca świata, styl życia, odwieczne tradycje lub realia historyczne zanim znikną one na tle nowoczesności. To świadectwa niesamowitego bogactwa kultur ludzkich na całym świecie. W ciągu kilku dziesięcioleci nasza planeta przeszła bardziej dramatyczne zmiany niż kiedykolwiek w historii ludzkości. Globalizacja, postęp gospodarczy i technologiczny prowadzą do normalizacji na całym świecie. Jednak różnice kulturowe i różnorodność wciąż mogą zaskakiwać, a czasem oczarować podróżnika. 18:00 LENINLAND Film dokumentalny, 51 min, Polska, 2013 Reżyseria: Askold Kurow W wiosce Gorky, w miejscu śmierci Lenina, położonym 20 km od Moskwy, otwarto w 1987 r. ostatnie wielkie muzeum poświęcone przywódcy komunizmu. Przez pierwsze trzy lata, do upadku ZSRR, muzeum odwiedzało tygodniowo około 3000 gości, później liczba odwiedzających stopniowo malała, by osiągnąć w 2013 r. poziom 20 osób. Dzisiaj pracownicy muzeum, wśród nich Evgenia i Natalia. zastanawiają się jak ożywić zapomniane przez wielu miejsce, którego puste korytarze przypominają czasy dawnej potęgi i ambicji. Nauczycielka historii Natalia i pracownik naukowy Evgenia w dalszym ciągu wierzą w komunizm i świetność Lenina, jednak podobnie jak ich koledzy mają różne opinie i koncepcje dotyczące metod upamiętnienia jego dorobku i historycznej roli. Od czasu upadku ZSRR panuje ogólna niepewność i liczne kontrowersje wokół wkładu Włodzimierza Iljicza w dobrobyt Europy Wschodniej oraz rozwój tego regionu: czy wkład ten powinien być kultywowany, czy też zapomniany, a ludzie powinni żyć dalej? Pełen absurdów, groteski i humoru obraz muzeum oraz dyskusji, prowadzonych przez jego pracowników, przeradza się w hiperbolę dzisiejszej Rosji, rozdartej między przeszłością a wciąż niezdefiniowaną przyszłością, niezdecydowanej, jak określić samą siebie w teraźniejszości. 19:05 WSZYSTKIE KOLORY ŚWIATA - JAPONIA: POWRÓT DO ŹRÓDEŁ (FLAVORS) Serial dokumentalny, 51 min, Francja, 2008 Reżyseria: Eric Bacos Ta niezwykła seria dokumentalna pomaga odkryć bogactwo, magię i piękno najciekawszych miejsc na świecie: ich naturalne cuda i wybitne zabytki, wytwory lokalnych rzemieślników i zapierające dech w piersiach krajobrazy. W każdym odcinku na widzów czeka niezapomniana podróż przez tradycję i historię kolejnego kraju, który jest wymarzonym miejscem docelowym każdego podróżnika. 20:10 PORTRETY DOKUMENTALNE. JACEK BŁAWUT Cykl dokumentalny, 25 min, Polska, 2021 Scenariusz: Agnieszka Wąsikowska Zdjęcia: Grzegorz Myjkowski Cykl pod nazwą "Portrety dokumentalne", to seria rozmów z wybitnymi filmowcami zajmującymi się sztuką dokumentu. Bohaterami poszczególnych odcinków są zarówno uznani twórcy tego gatunku, jak i przedstawiciele młodego pokolenia filmowców - dokumentalistów. Cykl ma na celu stworzenie panoramy polskiego dokumentu poprzez realizację filmowych portretów opowiadających o danym twórcy, jego drodze i przekrojowo opisujących jego twórczość na przykładzie wybranych dzieł. Bohaterem tego odcinka jest Jacek Bławut. 20:40 BORN DEAD Film dokumentalny, 53 min, Polska, 2004 Scenariusz i reżyseria: Jacek Bławut Zdjęcia: Jacek Bławut Film dokumentalny przedstawiony na X Festiwalu Filmowym i Artystycznym w Kazimierzu. Historia więźnia - recydywisty, który w ramach programu "Duet" powstałego z inicjatywy krakowskiego więzienia i Domu Pomocy Społecznej pracuje w ośrodku przy dzieciach głęboko upośledzonych. Przez kilka miesięcy kamera obserwuje 24 - letniego Roberta, który od 15. roku życia przebywał w zakładach karnych. Robert opiekuje się dziećmi, przebiera je, karmi, myje i spędza z nimi wolny czas. W miarę upływu czasu więzień zaczyna angażować się emocjonalnie w powierzoną mu pracę. Sceny przedstawiające pracę Roberta z dziećmi przeplatane są krótkimi scenami z więzienia. "Born dead" to film o przemianach zachodzących w człowieku, o rodzeniu się uczuć, poczucia bliskości. To film o nauce współczucia i chęci pomocy. Film zdobył m. in. Brązowego Lajkonika podczas Krakowskiego Festiwalu Filmowego oraz Nagrodę Specjalną FICC Federacji Dyskusyjnych Klubów Filmowych w 2004 r. 21:40 SZCZUR W KORONIE Film dokumentalny, 46 min, Polska, 2004 Reżyseria: Jacek Bławut "Boże, użycz mi pogody ducha, abym pogodził się z tym, czego nie mogę zmienić; odwagi, abym zmieniał to, co mogę zmienić; i mądrości, abym odróżnił jedno od drugiego; niech się dzieje wola Twoja, Panie, a nie moja". Modlitwę wspólnot Anonimowych Alkoholików powtarzają za Staszkiem zgromadzeni w mieszkaniu mężczyźni. Jest wśród nich także 32 - letni Michał. To dla niego się tu zebrali. Michał jest ciężko chory. Śmiertelnie chory. Michał jest alkoholikiem. Pytany o najbliższych wymienia Staszka i Jacka. Ojca, który dał mu wyłącznie życie i nazwisko, nigdy nie znał. Matkę opuścił przed kilkoma laty, nie interesuje się jej losem. Odkąd umarła babcia, Michał próbował różnych alkoholi. Pił piwo, wódkę, tanie czerwone wino. I denaturat, biały i niebieski. Najpierw sprzedawał to, co w domu było najmniej potrzebne. Potem to, co było podwójne. Po co kolorowy telewizor, skoro jest czarno - biały? Po co telewizor w ogóle, skoro jest wieża stereo? Po co głośniki, skoro wystarczą słuchawki? Skoro słucha się tylko przez słuchawki, wieżę można zamienić na małe radio tranzystorowe. Po co radio tranzystorowe, skoro nie słucha się muzyki? Teraz w mieszkaniu Michała jest tylko łóżko. W pokoju dziennym, pod sufitem, jaskółki uwiły gniazdo. Kiedy jest zimno lub Michałowi brakuje pieniędzy, idzie do Staszka. Staszek ma dość pijackich wykrętów przyjaciela, pędzi go z domu. Ale zawsze w końcu przygarnie, przenocuje. Kamera Jacka Bławuta podążą za Michałem krok w krok. Szklane oko śledzi losy bohatera, jego dylematy, bezsilność w walce z morderczym nałogiem. Czasem Michał zdaje sobie sprawę z pędu do samozagłady. - Ratujcie mnie - krzyczy. Kolejny pobyt w szpitalu na krótko daje nadzieję zwycięstwa. Michał staje się życzliwszy, mniej kłamie. - My jesteśmy abstynenci, nas alkohol nie zakręci - Michał bawi się wraz z innymi i tańczy podczas występu zespołu disco - polo. Kiedy jednak przyjaciele spuszczą go z oka, budzą się wódczane demony, zaś deliryczny "szczur w koronie" osacza bohatera. W 2005 roku reżysera Jacka Bławuta wyróżniono nagrodą Grand Prix łódzkiego Festiwalu Mediów Człowiek w zagrożeniu i Nagrodą Prezesa Stowarzyszenia Filmowców Polskich na Krakowskim Festiwalu Filmowym. "Szczur w koronie" zdobył nagrodę publiczności "Jancio Wodnik" w kategorii najlepszego filmu dokumentalnego na XIII Ogólnopolskim Festiwalu Sztuki Filmowej - Prowincjonalia' 2006. 22:35 ŚLIZGIEM DO NIEBA Film dokumentalny, 15 min, Polska, 1985 Reżyseria: Jacek Bławut Filmowy portret Waldemara Marszałka - sześciokrotnego mistrza świata i trzydziestotrzykrotnego mistrza Polski w sportach motorowodnych. To opowieść sportowca o jego dramatycznych przeżyciach podczas zawodów (między innymi o bardzo niebezpiecznym wypadku). Autorem filmu jest Jacek Bławut. 22:55 ERES Z AŁTAJU Film dokumentalny, 46 min, Polska, 2005 Scenariusz i reżyseria: Jacek Bławut "Pewne rzeczy są nieme. Aby to zrozumieć, trzeba pojechać do Ałtaju". Ta sentencja rozpoczyna film. Graniczący z Chinami, Mongolią, Kazachstanem i Rosją Ałtaj urzeka pięknem dzikiej przyrody, bezkresnymi stepami. W niewielkiej wsi Kokoria w Kraju Ałtajskim mieszka bohater filmu, jedenastoletni Eres, którego wychowują babcia i prababcia. Chłopiec jest najmłodszy z rodzeństwa. Jego dwaj starsi bracia, 16 - letni i 18 - letni, uczą się w mieście, tam też mieszkają w internacie. Rodzice gospodarzą na stepie, mają 50 wielbłądów, 150 owiec i krowy. Wolne od nauki chwile Eres spędza z rodzicami, pomagając im w pracy. Z wioski dojeżdża do nich konno. Oboje są dumni z syna, to dobre dziecko. Matka modli się o zdrowie członków rodziny, które według niej jest najważniejsze. Nie narzeka na swój los, choć musi jej być ciężko. Trudno podołać pracy w gospodarstwie w głębi stepu, żyć w miejscu, gdzie wokół rozciągają się jedynie pustkowia. W skromnej jurcie czuje się jednak klimat prawdziwego domowego ogniska, jest schludnie, czysto, stół zastawiony smakowicie wyglądającymi potrawami w niewielkich miseczkach. Życie toczy się tu leniwie. Nie widać pośpiechu, pogoni za sukcesem, pieniędzmi. W domu panuje senna atmosfera, jest spokój i cisza, jakby czas się zatrzymał. Przed kamerą matka opowiada o życiu rodziny, codziennych sprawach. Pragnie, by dzieciom było lżej, ich szczęście jest dla rodziców bardzo ważne. Kobieta mówi z namysłem i powoli, jest oszczędna w słowach, jak zresztą wszyscy Ałtajczycy. Milczący są zwłaszcza mężczyźni. "Tylko głupiec odpowiada szybko, w ten sposób nigdy nie odpowie mądrze" - powtarzają. Ojciec cieszy się z przyjazdu syna, spędza z nim beztroskie chwile w stepie, ale w ogóle ze sobą nie rozmawiają, rozumieją się bez słów. Kamera pokazuje również Eresa w wiejskiej szkole. Lekcje odbywają się w narodowym języku ałtajskim. Wraz z innymi dziećmi chłopiec poznaje ałtajską kulturę, poezję, historię. W przerwie między zajęciami, podobnie jak jego rówieśnicy na całym świecie, kopie z kolegami piłkę na szkolnym boisku. Ponadto Eres pięknie rzeźbi w drewnie, gra w piłkę, należy do zespołu folklorystycznego. Bardzo dobrze też jeździ konno, ma własnego wierzchowca. Jak co roku na jesieni, po sianokosach, w Kokorii przychodzi czas na uroczystości weselne. Towarzyszymy Eresowi, który jest drużbą panny młodej, w przygotowaniach do ważnej uroczystości. Poznajemy ciekawe miejscowe zwyczaje związane z zaślubinami. W nastrojowym filmie Jacka Bławuta podziwiamy wspaniałą przyrodę, oglądamy niezmierzone przestrzenie, dostrzegamy współczesność przenikającą do kraju o starych tradycjach i obyczajach. Wnikliwe obserwacje i ałtajska muzyka składają się na ciekawą opowieść o miejscu, które przez tubylców jest uważane za pępek świata, gdzie swój początek mają wszystkie narody ziemi. 23:50 PTASI REZERWAT Reportaż, 15 min, Polska, 1984 Wizyta w rezerwacie wodnym Słońsk, utworzonym w rozlewiskach Odry i Warty, jednym z największych rezerwatów siedlisk ptactwa wodnego w Europie, migrujących wiosną i jesienią. Jego część to rezerwat ścisłej ochrony. Badania prowadzi tam Stacja Badawcza Polskiego Związku Łowieckiego w Czempiniu. Jeden z jej pracowników mówi o siedlisku orła bielika, znaczeniu utworzenia rezerwatu, badaniach i obrączkowaniu gatunków. Kamera filmuje rozlewiska i występujące na nich ptactwo, między innymi kormorany, kaczki krzyżówki, mewy śmieszki, łabędzie nieme, łyski i sieweczki, towarzyszy badaczom przy obrączkowaniu i znakowaniu gniazd w okresie lęgowym. 00:10 STOPY WODY Reportaż, 13 min, Polska, 1977 Autor: Jacek Kamiński Scenariusz: Jacek Kamiński Zdjęcia: Bogdan Żołtak Dominik Dzimitrowicz, pracownik stoczni w Ustce i żeglarz. Zbudował własnoręcznie jacht s/y "Iwona Pieńkawa", na którym zamierzał wypłynąć w rejs dookoła świata bez zawijania do portu. Marzenia Dzimitrowicza spełniły się, 15 września 1976 jacht wypłynął do Casablanki. Kapitanowi Dominikowi Dzimitrowiczowi towarzyszyli: Marek Berger, Krzysztof Wierciński, Zbigniew Jakubczyk. Reportaż opowiada o wieloletniej budowie jachtu, wodowaniu, chrzcie jednostki i rejsie, który nie miał szczęśliwego zakończenia. 00:25 NOTACJE: ALEKSANDER SZYMAŃSKI ZAPACH SPALONYCH LUDZI Cykl dokumentalny, 9 min, Polska, 2014 Autor: Krzysztof Tadej Kpt. Aleksander Szymański ps. Korab ur. 12 grudnia 1927 r. w Przemyślu; w czasie okupacji, od czerwca 1942 do lipca 1943 r. należał do Oddziału Dyspozycyjnego DW Komendy Obwodu AK Przemyśl Polana. Jako 15 - letni uczeń drugiej klasy liceum handlowego został aresztowany, przetransportowany do więzienia w Tarnowie, skąd trafił do KL Auschwitz, gdzie otrzymał nr 153401. Pod koniec 1943 r. przeniesiony do KL Mauthausen - Gusen, gdzie przebywał aż do wyzwolenia 5 maja 1945 r. , pracując początkowo w kamieniołomach Gusen, a później w fabryce Messerschmitta. Jest członkiem Okręgu Podkarpackiego ŚZŻAK od założenia. Pełni obowiązki Prezesa Okręgu od 1995 r. Został odznaczony m.in.: Krzyżem Komandorskim, Oficerskim i Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, Złotym Krzyżem Zasługi, Krzyżem Partyzanckim, Krzyżem Oświęcimskim oraz medalami okolicznościowymi. 00:35 O ŚWICIE I PRZED ZMIERZCHEM Film dokumentalny, 56 min, Polska, 1999 Scenariusz, realizacja, zdjęcia fotograficzne: Kazimierz Karabasz Zdjęcia: Zbigniew Wichłacz Opracowanie muzyczne: Spas Hristow Pasażerowie pociągu. Często nawiązują rozmowy, lecz równie często jadą obok siebie w tym samym kierunku milcząc, nic o sobie nie wiedząc. Kazimierz Karabasz rzeczywistemu pociągowi nadaje rangę symbolu, a z jego pasażerów wybiera dwóch, emeryta i maturzystę. Umieszcza ich następnie najpierw w grupach rówieśników, potem przygląda się im jeszcze bliżej - w mniejszych gronach przyjaciół. Dokonuje w ten sposób próby poznania, choćby fragmentarycznego, dwóch pokoleń, i to w momencie szczególnym, po kilku latach transformacji ustrojowej. A to, co się w ciągu tych lat dokonało, zmieniło nie tylko rzeczywistość, warunki bytu i mentalność. Zmusiło także do przewartościowań, ocen, innego spojrzenia na to, co było. Generacja emerytów przybita jest ciężarem materialnych trosk, czuje się zepchnięta na drugi plan, bez szans na dodatkową pracę. Wielu jest zmęczonych i znudzonych życiem. Z łatwością wskazują, co było lepsze w przeszłości. Niepokoi ich rozluźnienie obyczajów i powszechna pogoń za pieniądzem, choć doceniają to, że teraz lżej się oddycha. Generacja maturzystów natomiast robi wrażenie zagubionej, niepewnej, wylęknionej tym, co ją wkrótce czeka: koniecznością wyboru drogi na przyszłość. Obie te generacje tak naprawdę niewiele o sobie wiedzą. Wiedza ta zaś wynika bardziej z naskórkowych obserwacji i obiegowych opinii niż z rzeczywiście uważnego przyjrzenia się sobie nawzajem. Ich opinie o sprawach społecznych, rodzinie, obyczajach, ludzkich dążeniach, przy wszystkich wynikających z wieku różnicach, są jednak również zbieżne, zwłaszcza w ocenie teraźniejszości. Kazimierz Karabasz, dostrzegając pełen rozterek, wahań, wątpliwości, obaw i wahań stan ducha i jednych, i drugich bohaterów filmu, kończy swój film cytatem z wiersza Tadeusza Różewicza doskonale go wyrażającym. Poeta, niepewny tego, co się rzeczywiście dzieje, zastaniawiając się nad końcem czy też może już od dawna początkiem epoki, mówi: "... Coś się skończyło nic się nie chce zacząć, może się już zaczęło? 01:40 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - BOHATEROWIE DRUGIEGO PLANU Magazyn historyczny, 22 min, Polska, 2020 Autor: Adam Sikorski W opisie każdej wojny, w miarę upływu czasu rośnie skala uproszczenia - z ogromnego splotu zdarzeń w powszechnej świadomości pozostają te, których opis zaczyna się od naj. Największe, najdramatyczniejsze, najbardziej bohaterskie zdarzenia, które stały się inspiracją dla filmu i literatury, z natury malujących zdawkowo postaci drugiego planu. Owe postaci zniknęłyby bezpowrotnie, gdyby nie wysiłek pasjonatów, uprawiających mikrohistorię, wpisaną w krąg najbliższy świata, w którym żyją. Dzisiejsza opowieść geograficznie zlokalizowana będzie w okolicach Sieradza, Warty i jej rozlewisk, zaś historycznie wrócimy do roku 1939 i mostu oddanego przez Dowództwo Okręgu Korpusu 4. w sierpniu tego roku. Most miał posłużyć przeprawie Armii Łodź w ramach zaplanowanych działań obronnych. 02:10 SCHIZOFRENIA Film dokumentalny, 57 min, Polska, 2001 Scenariusz i reżyseria: Vita Żelakeviciute Zdjęcia: Józef Szymura W Związku Radzieckim w latach 1967-87 z powodów politycznych uznano za chorych psychicznie, poddano leczeniu i pozbawiono praw obywatelskich ponad dwa miliony ludzi. Realizatorom udało się wejść z kamerą do dotychczas niedostępnych i znanych jedynie z opisów w literaturze desydenckiej "psychuszek" w Rosji i na Ukrainie. Nagrody: Grand Prix Biała Kobra na 11. Festiwalu Mediów w Łodzi Człowiek w zagrożeniu - 2001; 2 nagroda na 12. Międzynarodowym Festiwalu Filmów Historycznych, Pessac, Francja - 2001; Festiwal Filmowy Houston. Nagroda za najlepszy film dokumentalny - 2002; Nagroda publiczności na Ogólnopolskim Festiwalu Sztuki Filmowej Prowincjonalia 2002, Września - 2002; Grand Prix na 3. Międzynarodowych Dniach Filmu Dokumentalnego Rozstaje Europy w Lublinie - 2002 03:15 ŚLĄSK KAZIMIERZA KUTZA Film dokumentalny, 56 min, Polska, 1997 Scenariusz: Rafał Marszałek, Janusz Kijowski Wykonawcy: Kazimierz Kutz, Bernard Krawczyk, Tadeusz Kionka, Wojciech Kilar, Tomasz Dobrowolski Film dokumentalny o Kazimierzu Kutzu. Wspomnienia dzieciństwa, przyjaciół, miejsc mu bliskich. Reżyser opowiada o losach swego pokolenia, zastanawia się nad tym, czym jest Śląsk, kim jest artysta na Śląsku, co kształtuje świadomość Ślązaków. Program jest ilustrowany fragmentami filmów Kazimierza Kutza.