TVP Kultura Środa, 20.10.2021 08:45 PORTRETY - STEFAN KAMASA Reportaż, 7 min, Polska, 2021 Reżyseria: Marzena Strąk Scenariusz: Marzena Strak Stefan Kamasa, altowiolista, kameralista i pedagog; ur. 18 lipca 1930, Bielsk Podlaski. W latach 1948 - 53 studiował w klasie Jana Rakowskiego w Państwowej Wyższej Szkole Muzycznej w Poznaniu, którą ukończył z wyróżnieniem. Studia kontynuował w latach 1953 - 56 w Państwowej Wyższej Szkole Muzycznej w Warszawie pod kierunkiem Tadeusza Wrońskiego, zaś w latach 1957 - 58 w Paryżu u Pierre’a Pasquiera. Spektakularny debiut Stefana Kamasy jako solisty w koncercie na altówkę Beli Bartóka z Orkiestrą Filharmonii Warszawskiej pod dyrekcją Andrzeja Panufnika w 1954 roku ugruntował jego wybitną w świecie muzycznym pozycję. Odtąd wystąpił w ponad 30 krajach Europy, obu Ameryk i Azji. 09:00 CWAŁ Komediodramat, 103 min, Polska 1995 Scenariusz i reżyseria: Krzysztof Zanussi Zdjęcia: Jarosław Żamojda Muzyka: Wojciech Kilar Aktorzy: Bartosz Obuchowicz, Maja Komorowska, Andrzej Szenajch, Karolina Wajda - Nowakowska, Piotr Szwedes, Piotr Adamczyk, Sławomira Łozińska "Kiedy doszedłem do opisywania stalinowskiej szkoły, zorientowałem się, że dotarłem do granicy nieprzekraczalnej ze względów cenzuralnych. Później też nie mógłbym tego filmu zrobić, chyba że w roku 1980, ale wtedy Ryszard Bugajski realizował "Przesłuchanie", które o wiele poważniej traktowało tamte czasy. Teraz wszystko się oddaliło, a ja postarzałem się o tyle, że nie chce mi się już rozliczać z tamtą epoką, ale ją wspominać. To było moje dzieciństwo" - mówił o motywach powstania "Cwału" Krzysztof Zanussi. Film ów miał być drugim po "Strukturze kryształu" (1969) w dorobku reżysera. Zmaterializował się dopiero ćwierć wieku później. Przez licznych krytyków został jednak nazwany jednym z ważniejszych, a na pewno najbardziej niezwykłym w dotychczasowym dorobku autora "Iluminacji". "Cwał" to bowiem... komedia, w dodatku dotycząca okresu stalinowskiego, a więc czasów życia w ciągłym strachu, ubeckich prześladowań, złowrogich polowań na prawdziwych i urojonych odstępców od "linii partii" i aksjomatów stalinowskiej wykładni marksizmu - leninizmu. Pogodny ton opowieści nie ma wszakże nic wspólnego z cynizmem. Przeciwnie - niesie trudne do określenia ciepło, którego trudno szukać we wcześniejszych dokonaniach Zanussiego. Reżyser nie zapomina też bynajmniej o okrucieństwie epoki, lecz na główny plan wysuwa się problem sposobu przetrwania w świecie pełnym kłamstwa i przemocy. Główna bohaterka filmu - pani Idalia - znakomicie zagrana przez Maję Komorowską - to stara panna z dobrego ziemiańskiego domu, która pod maską "szaleństwa" kryje determinację, by nie dać się "zdeklasować" i ocalić ostatni z azyli człowieka zniewolonego - azyl intymności. Jego namiastką jest hippika - prywatna pasja "zwariowanej ciotki". Pasja tym groźniejsza, że pachnie "pańskością" i sanacyjną fanaberią. Wszak w nowym, lepszym świecie konie służą głównie do pracy i defiladowych parad. Pani Idalia, mimo licznych grożących jej niebezpieczeństw, nie rezygnuje. Walcząc na swój sposób przeciw "bolszewickiej zarazie", balansuje na granicy moralności. Kłamie, kręci, wyrabia papiery na swoją nieistniejącą siostrę bliźniaczkę, by mieć kiedyś podwójną emeryturę. Zapisuje ją nawet do partii, a czerwoną legitymację chowa między karty Biblii. W postępowaniu Idalii nieustannie heroizm miesza się z otwartym podlizywaniem się znienawidzonej władzy. Nie może tego zrozumieć mały Hubert, wysłany przez matkę pod opiekę Idalii. Ojciec chłopca został po wojnie w Anglii, więc przed malcem zamknęła się droga do edukacji. Tylko zmieniając miejsce zamieszkania i udając sierotę oraz dzięki przebiegłości przyszywanej ciotki udaje mu się dostać do szkoły. Półlegalne zabiegi Idalii ratują go też przed relegowaniem, gdy zostaje rozpoznany jako element reakcyjny, upowszechniający wśród kolegów imperialistyczną literaturę ("Lenin" Ferdynanda Ossendowskiego). Chłopiec wychowany w kulcie wiary, prawdy i honoru nie może zrozumieć postawy ciotki. Na jego ciągłe pytania Idalia odpowiada wreszcie cytatem z Szekspira: "Są rzeczy na niebie i na ziemi, o których nie śniło się waszym filozofom". "To najbardziej autobiograficzny z moich filmów, jak karta wyjęta z rodzinnego albumu" - mówił po premierze Krzysztof Zanussi. Postać Huberta to niemal wierny portret reżysera z czasów dzieciństwa. Podobnie jest z innymi bohaterami. Ich odpowiedniki istniały naprawdę, wymogi scenariusza tylko nieznacznie zmodyfikowały właściwy im sposób bycia. Nie inaczej było z ciotką Idalią - centralną postacią filmu. To właśnie jej niezwykła osobowość sprawiła, że po latach pewien reżyser zrealizował równie niezwykły film o radości życia, której nie stłumią ani mury więzienia, ani szykany i prześladowania. Nagroda Specjalna na XXI Festiwalu w Gdyni w 1996 roku. Złota Kaczka '96 dla Mai Komorowskiej - w kategorii najlepsza polska aktorka. 11:00 DOM - ODC. 3/25 - WARKOCZE NASZYCH DZIEWCZĄT BĘDĄ BIAŁE Serial obyczajowy, 78 min, Polska 1980 Reżyseria: Jan Łomnicki Scenariusz: Jerzy Janicki i Andrzej Mularczyk Zdjęcia: Bogusław Lambach Muzyka: Waldemar Kazanecki Aktorzy: Tomasz Borkowy, Jolanta Żółkowska, Wacław Kowalski, Tadeusz Janczar, Bożena Dykiel, Anna Ciepielewska, Stanisław Zaczyk, Joanna Szczepkowska, Wirgiliusz Gryń, Jan Englert, Henryk Bista, Hanna Lachman, Jerzy Michotek, Józef Nowak, Barbara Sołtysik, Barbara Rachwalska, Ewa Błaszczyk, Mirosław Konarowski i inni Andrzej Talar zostaje studentem politechniki. Jego uczciwość i prostolinijność nie zawsze znajdują uznanie i nastręczają mu wielu kłopotów. Ale Andrzej nie poddaje się. Nie rezygnuje też ze starań o względy Basi Lawinówny. Obserwując narastającą tęsknotę dziewczyny, Andrzej podejmuje desperacką decyzję, aby utwierdzić ją w przekonaniu, że Łukasz nie żyje. Skutki są fatalne - Basia próbuje popełnić samobójstwo. Pan Popiołek, dozorca domu przy Złotej, chroni mieszkańców przed natarczywością komisji lokalowej, nadzoruje też remont kamienicy, co doprowadza do większej konsolidacji mieszkańców. 12:30 JAK ZDOBYĆ PIENIĄDZE, KOBIETĘ I SŁAWĘ Komedia obyczajowa, 48 min, Polska 1969 Reżyseria: Janusz Kondratiuk Scenariusz: Janusz Kondratiuk i Bohdan Ziółkowski Zdjęcia: Wiesław Rutowicz Aktorzy: Barbara Ludwiżanka, Wanda Łuczycka, Ewa Szykulska, Jerzy Dobrowolski, Krzysztof Litwin, Bronisław Pawlik, Jacek Woszczerowicz i inni Na film składają się trzy nowelki, z których każda podaje dość przewrotny sposób na zdobycie tytułowych pieniędzy, kobiety oraz sławy. Bohaterem pierwszej jest początkujący spryciarz usiłujący zbić majątek na kradzionych kundelkach, które - wykorzystując swe umiejętności fryzjerskie - przemienia w rasowe, strzyżone pudle. Drugi film opowiada o nieśmiałym uwodzicielu, swoistym fenomenie natury, posiadaczu dwóch serc. Trzecia nowela, ze znakomitą rolą Jacka Woszczerowicza, to historia zwariowanego mitomana wynalazcy, kierownika składnicy złomu w jakiejś małej miejscowości nad jeziorem, który ze zwiezionego na teren składnicy żelastwa buduje batyskaf. Zamierza opuścić się nim na dno jeziora. Chrzest i uruchomienie dziwacznego urządzenia ma się dokonać w obecności przedstawiciela prasy. Film "Jak zdobyć pieniądze, kobietę i sławę" powstał pod wyraźnym wpływem prozy Bohumila Hrabala i obrazów Jirziego Menzla. Trzy historyjki łączą ze sobą szczegóły inscenizacyjne i pojawiające się w każdej z nich przelotnie postacie z dwóch pozostałych opowiadań. We wszystkich twórcy zawarli także wiele gorzkiej satyry i kpiny z ludzkich słabości i przywar. 13:30 TERESA GIERZYŃSKA Reportaż, 20 min, Polska, 2020 Reżyseria: Anna Zakrzewska, Tomek Filiks Scenariusz: Tomek Filiks, Anna Zakrzewska Rzeźbiarka, fotograficzka, graficzka. W latach 1964 - 65 odbyła podróż edukacyjną z zakresu sztuki do Kanady, następnie w latach 1965 - 71 studiowała na Wydziale Rzeźby Akademii Sztuki Pięknych w Warszawie w pracowni prof. Tadeusza Łodziany oraz w pracowni Projektowania Brył i Płaszczyzn prof. Oskara Hansena. Od lat 60. zajmuje się szeroko rozumianą fotografią, pioniersko wykorzystuje techniki powielania i przetwarzania takie jak pyłorys czy ksero. W swojej twórczości wykorzystuje archiwum rodzinne, znalezione zdjęcia, pocztówki, fotografie prasowe. (...) Jej prace znajdują się w zbiorach Muzeum Sztuki w Łodzi, Centrum Sztuki Współczesnej Zamek Ujazdowski, Museo Internationalde Electrografia w Cuenca, Centre Pompidou w Paryżu oraz w kolekcjach prywatnych w kraju i zagranicą. Artystka mieszka i pracuje w Warszawie. (źródło opisu: www.artmuseum.pl) 13:55 KTÓRĘDY PO SZTUKĘ - ALINA SZAPOCZNIKOW Magazyn, 5 min, Polska, 2017 Reżyseria: Anna Zakrzewska Scenariusz: Tomasz Filiks Alina Szapocznikow to jedna z najciekawszych polskich rzeźbiarek. Urodziła się w 16 maja 1926 roku w Kaliszu. Kiedy miała 13 lat, wybuchła wojna. Mieszkała w Pabianicach, w tamtejszym gettcie wraz z matką spędziła dwa lata okupacji (1940 - 42), potem przeniesiono ją do łódzkiego getta, a stamtąd do obozów koncentracyjnych: Auschwitz (spędziła tam tydzień w 1942 roku), Bergen - Belsen (gdzie była dziesięć miesięcy), a następnie do Theresienstadt w Czechach. Pokazywała swoje życie poprzez sztukę, utrwalając to co najszybciej przemijające, czyli ciało. W odpowiedzi na jego nietrwałość zapamiętywała je, wykorzystując do tego nietypowe materiały spoza kanonu języka sztuki. Eksperymentując z nimi utrwalała ciało w jego biologiczności, fizjologii i seksualności, a tworzywa sztuczne takie jak poliester i poliuretan nadawały rzeźbom jeszcze większą materialną cielesność. Jej prace szczególnie uderzają na tle obowiązującej wówczas doktryny sztuki socrealistycznej, w ramach której Szapocznikow także poruszała się, tworząc np. pomniki. Jednak w pewnym momencie przeciwstawiła jej intymność i sięgającą granicy ekshibicjonizmu bezpośredniość opowiadania o tym, co najbardziej osobiste i przez to niepozwalające się opanować totalitarnemu systemowi. 14:10 TAMTE LATA, TAMTE DNI - JÓZEF WILKOŃ Dysk./wywiad/debata, 26 min, Polska, 2020 Reżyseria: Joanna Makowska Wykonawcy: Marta Perchuć-Burzyńska (prowadzący) Marta Perchuć - Burzyńska rozmawia z wybitnymi artystami o dzieciństwie, domu rodzinnym i najważniejszych doświadczeniach, które w istotny sposób wpłynęły na ich życie i drogę twórczą. Rozmowy realizowane są w miejscach, które dla bohaterów programu mają największe znaczenie sentymentalne. Tym razem lata dzieciństwa i rodzinny dom wspomina wybitny polski ilustrator Józef Wilkoń. 14:40 TYLKO BEATRYCZE Dramat historyczny, psychologiczny, 129 min, Polska, 1975 Autor: Teodor Parnicki Reżyseria: Stefan Szlachtycz Scenariusz: Stefan Szlachtycz Zdjęcia: Wiesław Zdort Muzyka: Zygmunt Krauze Aktorzy: Mirosław Gruszczyński, Stanisław Igar, Joanna Sobieska, Hugo Krzyski, Zbigniew Zapasiewicz, Jan Nowicki, Piotr Wysocki Scenariusz filmu oparty został na powieści Teodora Parnickiego. "Z pomysłem adaptacji tej książki nosiłem się od dawna, nie było jednak partnera." - mówił w jednym z wywiadów reżyser. Proza Parnickiego jest bowiem bardzo trudna, pełna psychologicznych analiz i filozoficznych dociekań, jest wielopłaszczyznowa w czasie i wielowarstwowa w formie, zmusza przez to czytelnika do intelektualnego wysiłku. Jednak Stefan Szlachtycz znalazł w koncu partnera. Film powstał w "Poltelu" i jest produkcją typowo telewizyjną. Bohaterem "Tylko Beatrycze" jest młody Polak, Stanisław oskarżony o udział w buncie chłopskim (akcja rozgrywa sie pod koniec XIII wieku) i spalenie klasztoru cystersów w Mochach wraz z mnichami, przez których został wychowany. Zaopatrzony w list polecający królowej Polski i Czech, Ryksy Elżbiety udaje się przed sąd papieski Jana XII w Awinionie. Njawyższy sąd duchowny chce jednak nie tylko osądzić czyny oskarżonego, ale także uzyskac od niego informacje o sytuacji politycznej w Polsce i uczynić ze Stanisław swego zausznika. 01:40 NA WSCHÓD OD HOLLYWOOD - AJKA (AYKA) Dramat, 108 min, Rosja/Niemcy/Chiny/Polska/Kazachstan, 2018 Reżyseria: Sergei Dvortsevoy Scenariusz: Sergey Dvortsevoy, Gennadiy Ostrovskiy Aktorzy: Samal Esljamova, Polina Severnaya, Andrey Kolyadov Młoda Kirgizka Ajka mieszka w Moskwie, gdzie pracuje na czarno. Jest samotna, nie ma przyjaciół, ani chłopaka, z którym mogłaby się związać na stałe. Młoda imigrantka jest w zaawansowanej ciąży i trafia do szpitala. Po porodzie ucieka jednak z oddziału położniczego, zostawiając nowo narodzonego syna. Ma długi i zdaje sobie sprawę, że nie będzie mogła utrzymać dziecka. Kiedy ochłonie, zaczynają ogarniać ją wątpliwości, doskwiera matczyna tęsknota. Ajka żałuje swego desperackiego kroku i rozpaczliwie zaczyna szukać porzuconego syna. Odtwórczyni tytułowej roli Samal Esljamova otrzymała w 2018 roku na festiwalu w Cannes Złotą Palmę w kategorii Najlepsza aktorka. 03:45 WIĘCEJ NIŻ FIKCJA - NOMA. SZTORM DOSKONAŁY (NOMA: MY PERFECT STORM) Film dokumentalny, 94 min, Wielka Brytania, 2015 Reżyseria: Pierre Deschamps Scenariusz: Pierre Deschamps Zdjęcia: Pierre Deschamps Muzyka: Frans Bak, Keld Haaning Ibsen Do Nomy, która mieści się w starej dzielnicy Kopenhagi, w magazynach dawniej floty handlowej Danii, pielgrzymują krytycy, eksperci kulinarni, restauratorzy i smakosze z najbardziej odległych zakątków świata. Przyjeżdżają, by poznać kunszt jednego z najbardziej znanych i cenionych współczesnych szefów kuchni. Wizjonera, którego nowatorskie podejście do lokalnych tradycji kulinarnych i rodzimych produktów zrewolucjonizowało kuchnię skandynawską. Noma, wyróżniona dwiema gwiazdkami Michelin, czterokrotnie zwyciężała w prestiżowym rankingu The San Pellegrino World’s 50 Best Restaurants. Po ponad dekadzie sukcesów jej twórca szykuje się do otwarcia nowego miejsca i podróżuje po świecie, rezydując w restauracjach w Tokio i Sidney.