TVP Historia Poniedziałek, 25.10.2021 06:50 BYŁ TAKI DZIEŃ - 25 PAŹDZIERNIKA Felieton, 2 min, Polska, 2006 Autor: Janusz Weychert 1936 - Niemcy i Włochy zawarły sojusz zwany później "Osią"; 1952 - pierwszy po wojnie eksperymentalny program telewizyjny w Polsce; 1955 - pierwsza seria kuchenek mikrofalowych w sprzedaży; 1962 - Nobel dla Johna Steinbecka; 07:20 CZAS HONORU - ODC. 16 "OFICER Z BERLINA" S. II Serial wojenny, 47 min, Polska, 2009 Reżyseria: Michał Kwieciński, Michał Rosa, Grzegorz Kuczeriszka Scenariusz: Ewa Wencel, Jarosław Sokół Aktorzy: Ewa Wencel, Katarzyna Gniewkowska, Krzysztof Stelmaszyk, Maciej Zakościelny, Jakub Wesołowski, Jan Wieczorkowski, Antoni Pawlicki, Magdalena Różczka, Daniel Olbrychski Wanda jest przesłuchiwana przez Schneidera. Mężczyzna jest nią wyraźnie zainteresowany. Z Berlina przyjeżdża zastępca Kellera, Lars Rainer. Rozpoczyna śledztwo w sprawie śmierci swojego poprzednika. W getcie rozpoczynają się wywózki. Sajkowscy oczekują na transport. Niespodziewanie zjawia się Mosler, który kolejny raz proponuje im pomoc. Karol próbuje zdobyć fałszywy paszport, chce uciec za granicę. Nie wie, że na jego tropie są już Bronek i Długi. Przygotowują zasadzkę. Michał poznaje swoją nową szefową, Margaret. Rozpoczynają pracę w komórce kontrwywiadu. Michał, Hania i Celina z narzeczonym spędzają wspólnie czas na pikniku. Michał nie kryje rosnącego zainteresowania nową znajomą. Wanda poznaje na własnej skórze tortury strażniczek na Pawiaku. Mosler zauważa znikniecie Leny z mieszkania Sajkowskich. Tymczasem Janek oświadcza się Lenie. Kwapisz pokazuje Moslerowi zdjęcia uciekinierów z getta. Na jednym ze zdjęć Mosler rozpoznaje Lenę. 08:35 POLSKIE LATO, WĘGIERSKA JESIEŃ Film dokumentalny, 49 min, Polska, 2006 Reżyseria: Zofia Kunert Scenariusz: Zofia Kunert Jesień 1956 roku to okres, w którym pragnienie wolności znalazło swój zewnętrzny wyraz jednocześnie w Polsce i na Węgrzech, czyli w krajach, gdzie już wcześniej rozwijał się najsilniej opór przeciw komunistycznej dyktaturze. 23 października 1956 roku w Budapeszcie, pod pomnikiem Józefa Bema, odbyła się ogromna manifestacja, której uczestnicy poparli zmiany zachodzące po Czerwcu '56 w Polsce i zaczęli żądać "węgierskiej drogi do socjalizmu". Był to początek rewolucji węgierskiej. Film Zofii Kunert przypomina dramatyczne losy powstania na Węgrzech w 1956 roku, krwawo stłumionego przez wojska radzieckie. Prezentuje także postawę polskiego społeczeństwa, które spontanicznie udzielało Węgrom wszechstronnej pomocy. 27 października 1956 roku poleciał do Budapesztu pierwszy samolot z darami, przede wszystkim z krwią dla rannych. Transportowi temu towarzyszyła grupa literatów i dziennikarzy. Autorka dotarła do jednego z nich, Zygmunta Rzeżuchowskiego, którego barwne wspomnienia są niewątpliwie dużym walorem filmu. O swym udziale w walkach na ulicach Budapesztu opowiadaja m.in. Maria Wittner, Tibor Pakh, Akos Engelmayer, Peter Palloi, zaś stosunek Polaków do powstania węgierskiego omawiają m.in.: Maksymilian Respondek z PCK, Franciszek Starowieyski, Urszula Kozioł, Anna Retmaniak, Jerzy Bajszczak, Jerzy Jaworski i inni. 09:45 SENSACJE XX WIEKU - "PSEUDONIM"PUCH" Kameralne i studyjne (widowisko), 46 min, Polska, 2005 Autor: Bogusław Wołoszański Reżyseria: Adek Drabiński Zdjęcia: Waldemar Szmidt Aktorzy: Łukasz Nowicki - Kuzniecow, Paweł Sanakiewicz - Koch, Piotr Warszawski - Skorzeny, Łukasz Sanakiewicz, Artur Dziurman, Janusz Bukowski Młody porucznik Wehrmachtu z Krzyżem Żelaznym na piersi wbiega na piętro Urzędu Wojewódzkiego w Równem. Zmierza wprost do siedzącego za biurkiem oficera dyżurnego, prosi go o wskazanie drogi do gabinetu generała von Ilgena. Dyżurny, dostrzegając wychodzących z bufetu oficerów sztabowych i wysokiego urzędnika NSDAP, wskazuje ich interesantowi. Porucznik podchodzi do dostojników, pręży się na baczność, salutuje służbiście i wręcza partyjnemu notablowi kartkę papieru. Urzędnik szybko przebiega wzrokiem notatkę, spogląda na młodego człowieka z osłupieniem, otwiera usta do krzyku. Za późno! Porucznik błyskawicznie wyciąga pistolet, oddaje dwa strzały, przeskakuje barierkę i zbiega po schodach. Nim zaskoczona ochrona gmachu rusza w pościg, zabójca pędem opuszcza budynek i niknie w tłumie przechodniów. Kim był szaleńczy zamachowiec, któremu udało się wejść do pilnie strzeżonego gmachu i zastrzelić partyjnego urzędnika, wręczywszy mu wcześniej dokument z wyrokiem śmierci? Kim był naprawdę człowiek uważany przez swych przełożonych i podwładnych za porucznika Wehrmachtu Paula Wilhelma Sieberta? Ofensywa niemieckich wojsk w czerwcu 1941 roku zaskoczyła Rosjan i zdruzgotała ich osłonowe siły zbrojne. Formacje Armii Czerwonej ustępowały bezładnie pod naporem wroga. Setki tysięcy sowieckich ludzi zginęły w boju, setki tysięcy dostały się do niewoli. Aby spowolnić tempo pochodu nieprzyjaciela, Stalin wydał drakońskie rozkazy. Oddziały NKWD stanęły murem tuż za plecami obrońców, by strzelać do wycofujących się żołnierzy. Ludności cywilnej nakazano uchodzić w głąb kraju, spaliwszy uprzednio domy i spichrze oraz wybiwszy zwierzęta hodowlane. Ponadto za linię frontu przerzucone zostały niewielkie oddziały świetnie wyszkolonych dywersantów, by zdobywali ważne informacje o zamiarach wroga i siali zamęt w jego szeregach - przerywali linie komunikacyjne, dezorganizowali łączność, organizowali zamachy na dowódców i wysokich urzędników niemieckich. W gronie tych doborowych żołnierzy sił specjalnych znalazł się trzydziestoletni wówczas Iwan Kuzniecow. Pochodził z rodziny Niemców nadwołżańskich. Wysoki, bardzo sprawny fizycznie blondyn mówił biegle po niemiecku i był szaleńczo odważny. Niezwykłe wyczyny radzieckiego agenta o pseudonimie "Puch", znanego Niemcom jako porucznik Paul Siebert, przedstawia Bogusław Wołoszański w kolejnym widowisku z cyklu "Sensacje XX wieku". 10:40 DZIKIE KRAINY AUSTRALII. WYBRZEŻE REKINÓW WIELORYBICH (AUSTRALIA’S WILD PLACES. THE COAST OF THE WHALE SHARKS) Film dokumentalny, 50 min, Niemcy, 2013 Reżyseria: Peters Moers, Rory Mcguinness Co roku w marcu u zachodnich wybrzeży Australii pojawiają się tajemniczy goście. Rekiny wielorybie to największe z ryb. Nagle wypływają jakby znikąd, by po chwili zniknąć w głębi oceanu. Co roku pojawiają się w wodach Ningaloo od marca do czerwca. Nie wiemy dlaczego tak się dzieje. Skąd przybywają i dokąd płyną potem? Rozwiązanie tej zagadki to główny cel naszych badań. Rezerwat Morski Ningaloo znajduje się bardzo blisko wybrzeża kontynentu. Płytki szelf kontynentalny, na którym jest położona rafa, opada gwałtownie w głąb oceanu zaledwie kilka kilometrów na zachód od brzegu. Rafa Ningaloo, niezwykle złożony ekosystem, odgrywa istotną rolę w życiu rekinów wielorybich. Te łagodne olbrzymy mają nawet do osiemnastu metrów długości. Podobnie jak fiszbinowce, odfiltrowują zooplankton z bogatych w pożywienie wód. Od końca XX - tego wieku zachodni półwysep Zatoki Rekina został oddzielony trzykilometrowym ogrodzeniem, wyznaczającym granice Parku Narodowego Francoisa Perona. Park o powierzchni ponad tysiąca kilometrów kwadratowych należy do największych na świecie. Obejmuje również rafę Ningaloo. Ogrodzenie chroni tutejsze zwierzęta przed sprowadzonymi na kontynent drapieżnikami, takimi jak lisy i zdziczałe koty. Zagrożone wyginięciem filandry pręgowane mają szansę przetrwać tylko w bezpiecznym środowisku parku. Pośród łąk trawy morskiej można spotkać jedno z wyjątkowych zwierząt. Diugoń, gatunek rzadko występujący w innych rejonach Indopacyfiku, tu rozwija się doskonale. W zatoce żyje około czternastu tysięcy diugoni. To największe zgrupowanie tych zwierząt na świecie. W Zatoce Rekina można podziwiać najbardziej jaskrawe kolory wód wokół kontynentu. W Rezerwacie Morskim Hamelin Pool cofamy się o trzy i pół miliarda lat, ku początkom życia na Ziemi. Tutejsze stromatolity są dziełem cyjanobakteri. Te jednokomórkowe mikroorganizmy to jedne z najstarszych form życia. Tylko w Hamelin Pool występują w tak dużym nagromadzeniu. Mogą tu przetrwać, ponieważ woda jest zbyt słona dla zagrażających im organizmów. Zatokę Rekina zamieszkuje wiele gatunków ptaków. Rafa Ningaloo, Zatoka Rekina i jaskrawoczerwony krajobraz Narodowego Parku Francoisa Perona należą do strefy chronionej jako obszar z listy światowego dziedzictwa UNESCO. Wyjątkowa część przyrody Ziemi będzie zachowana dla przyszłych pokoleń w niemal nienaruszonym stanie. 11:35 EKSPERTYZA - KATASTROFA KOLEJOWA POD OTŁOCZYNEM Reportaż, 23 min, Polska, 2021 Reżyseria: Tomasz Kamiński, Piotr Litka Scenariusz: Piotr Litka Wykonawcy: Dr Tomasz Kupiec 19 sierpnia 1980 roku pod Otłoczynem o godzinie 4.29 rano doszło do zderzenia dwóch pociągów. Jadący z Chojnic pociąg towarowy (pomimo sygnału: stój) wjechał na tor, którym z przeciwnej strony podążał pociąg osobowy relacji: Toruń Główny - Łódź Kaliska. Całkowitemu zniszczeniu uległ pierwszy wagon pociągu pasażerskiego, zginęło 67 osób, w tym 65 na miejscu. Była to największa katastrofa kolejowa w powojennej Polsce. W jaki sposób prowadzono wówczas śledztwo? Czy wykonano (i jakie) ekspertyzy, by wskazać winnych tej tragedii? W jaki sposób próbowano wykorzystać katastrofę w działaniach propagandowych ówczesnego rządu Edwarda Gierka? Bo katastrofa wydarzyła się na 10 dni przed sierpniowymi strajkami na Wybrzeżu i w innych miejscach Polski. 12:05 KRÓLOWA BONA - ODC. 10 Serial historyczny, 55 min, Polska, 1980 Reżyseria: Janusz Majewski Scenariusz: Halina Auderska Zdjęcia: Zygmunt Samosiuk Muzyka: Zdzisław Szostak Aktorzy: Aleksandra Śląska, Jerzy Zelnik, Anna Dymna, Zdzisław Wardejn, Lidia Korsakówna, Leonard Pietraszak, Jerzy Kamas, Piotr Fronczewski, Jerzy Trela, Bogusław Sochnacki, Marek Kondrat, Stanisław Ptak, Wieńczysław Gliński, Mariusz Benoit, Stefan Szmidt Długa i dramatyczna walka Zygmunta Augusta o uznanie jego małżeństwa z Barbarą Radziwiłłówną zostaje uwieńczona pełnym sukcesem. Przestraszeni groźbą abdykacji posłowie poddają się woli króla. 7 grudnia 1550 r. w katedrze wawelskiej odbywa się koronacja Barbary na królową Polski. Szczęście królewskiej pary nie trwa długo. Pół roku później Barbara umiera. Po raz drugi trzydziestoletni monarcha zostaje sam, skłócony z matką i nadal bezdzietny. Kierując się dobrem dynastii, Zygmunt August decyduje się na kolejne małżeństwo. Pragnąc rozbić koalicję cara Iwana z Ferdynandem Habsburgiem, planuje ślub z Katarzyną Austriaczką. 13:15 U PANA BOGA W OGRÓDKU Komedia obyczajowa, 114 min, Polska 2007 Scenariusz i reżyseria: Jacek Bromski Zdjęcia: Ryszard Lenczewski Muzyka: Henri Seroka Aktorzy: Wojciech Solarz, Emilian Kamiński, Małgorzata Sadowska, Krzysztof Dzierma, Agata Kryska, Andrzej Zaborski, Aleksander Skowroński, Mieczysław Fiodorow, Jan Wieczorkowski, Marian Krawczyk i inni Uhonorowana Nagrodą Specjalną Jury na FPFF w Gdyni w 2007 r. komedia obyczajowa będąca kontynuacją przeboju kinowego Jacka Bromskiego "U Pana Boga za piecem". Reżyser po raz kolejny przeniósł widzów w nostalgiczno - sielankowy krajobraz białostockiej prowincji z jej zaśpiewną, kresową mową, nieśpiesznym życiem małego miasteczka i zręcznie nakreślonymi, nietuzinkowymi bohaterami, którzy bronią się przed zgiełkiem świata, ale i do nich docierają w końcu modne nowinki techniczne i, niestety, także współczesne plagi (mafia i supermarkety). Całość okrasił dużą dawką humoru i wątkiem kryminalnym, też potraktowanym z przymrużeniem oka. Równolegle przygotował 8 - odcinkową wersję telewizyjną tej opowieści, a Dwójka emitowała ten serial. Mimo upływu czasu w małej mieścinie Królowy Most, gdzie życie płynie leniwie i spokojnie, niewiele się zmieniło. Rząd dusz nadal sprawuje ten sam ksiądz proboszcz regularnie opowiadający Najświętszej Panience o wydarzeniach w okolicy i radzący się Jej w trudnych sprawach. Porządku w miasteczku i na posterunku pilnuje ten sam komendant, ale teraz przybyło mu trosk. Agenci CBŚ właśnie tam przywożą bowiem gangstera Józefa Czaplę, pseudonim Żuraw, świadka koronnego w procesie mafijnym. W ramach programu ochrony świadków dają mu nową tożsamość (teraz Czapla nosi nazwisko Jerzy Bocian), umieszczają w luksusowej willi na uboczu i przydzielają świetnie wyposażony samochód, przekonani, że na takim odludziu nikt Czapli vel Żurawia vel Bociana nie znajdzie. W całą sprawę wtajemniczają tylko komendanta, który i bez tego ma dość zmartwień. Ojciec komendanta, emerytowany ogniomistrz, co i raz wspina się na wysoki fabryczny komin i trzeba go stamtąd ściągać, angażując ekipę strażacką i bufetową Struzikową, której obfity biust ma wielką siłę oddziaływania na staruszka. Komendant nie może też znaleźć męża dla swej córki Luśki, która - choć nad wyraz ponętna - ma nieślubnego potomka. Ojciec każe więc podwładnym łapać kierowców za rzekome wykroczenia i na posterunku poddaje ich bacznej lustracji w nadziei, że któryś z nich nada się na zięcia. W związku z nowymi zadaniami podwładnych zaczyna brakować, ale na szczęście z centrali zostaje przysłany na służbę do Królowego Mostu nowy pracownik - aspirant Marian Cielęcki. Co prawda, był najgorszym studentem szkoły policyjnej i przełożeni specjalnie wysłali go na głuchą prowincję uznawszy, że tam nie będzie miał czego zepsuć, ale tego komendant już nie wie. Nowo przybyły trochę się dziwi miejscowym obyczajom i darzy niekłamanym zachwytem córkę komendanta, lecz ona nie odwzajemnia jego zainteresowania. Tymczasem Bocian nie za bardzo chce żyć w ukryciu i rozbija się po okolicy swoją terenówką. Ksiądz i komendant, każdy na swój sposób, zajmują się jego zbłąkaną duszą, ale skutek ich zabiegów jest mizerny. Dopiero kiedy mafia namierza kryjówkę byłego gangstera i organizuje na niego nocny zamach, z którego Bocian wychodzi cało tylko dzięki opiece Najświętszej Panienki, następuje w nim nagła przemiana. Nawraca się i jeszcze zakochuje w kuszącej Struzikowej. Mafia jednak nie odpuszcza i postanawia zrobić wszystko, żeby Bociana uciszyć. I tu nieoczekiwanie bardzo pomocny okazuje się aspirant Cielęcki, który wyrasta na prawdziwego bohatera. 15:25 TAJEMNICA OLBRZYMÓW EPOKI LODOWCOWEJ (MYSTERY OF THE ICE AGE GIANTS) Film dokumentalny, 51 min, Niemcy, 2019 Ciekawy film o prehistorii, badaniach śladów dawnych zwierząt w kilku miejscach na ziemi: na Syberii, na Alasce, w Europie. Na całym świecie wiele gatunków dużych ssaków, takich jak mamuty i niedźwiedzie jaskiniowe, wymarło pod koniec ostatniej epoki lodowcowej. Paleontolog Dick Mol z ekipą badawczą odkrywa ślady dawnych ssaków, gigantów z epoki lodowcowej, które wyginęły z powodu wzrostu temperatury. Zmiany klimatyczne i pojawienie się ludzkości mogły być przyczyną wyginięcia gigantów. Od dawna badacze znajdują ślady pozostawione przez łowców - myśliwych z epoki lodowcowej, co przybliża ich do rozwiązania zagadki, liczącej 12 000 lat. 17:25 13 LAT, 13 MINUT Film dokumentalny, 49 min, Polska, 2006 Reżyseria: Marek Maldis, Grzegorz Łubczyk Scenariusz: Marek Maldis, Grzegorz Łubczyk Zdjęcia: Krzysztof Kalukin Muzyka: Adam Galant, Artur Giordano Niezwykły film historyczny odnoszący się do wydarzeń 1956 roku w Poznaniu i Budapeszcie. Film upamiętnia zrywy ludności Polski i Węgier skierowane przeciwko reżimowi narzuconemu dwóm niezależnym narodom. Film jest typowym dokumentem, bez inscenizacji, ilustrowany ikonografią z tamtych lat oraz wykopiowaniami z dawnych kronik, w filmie grają tylko stara "warszawa", czołg i transporter - sprzęt dziś już muzealny. Historia dwóch chłopców pokazana jest w relacjach członków ich rodzin, bliskich i uczestników wydarzeń. Osią konstrukcyjną filmu jest szczególne miejsce w Poznaniu, skrzyżowanie ulic Strzałkowskiego i Mansfelda, które to miejsce symbolicznie przywołuje tragedie obu chłopców, ukazuje okrucieństwo zgotowane im przez historię, ludzi i przypadek losów. Podobieństwo tych obu wielkich niesprawiedliwiości wzmaga wrażenie, jakie na widzach robi śmierć tak młodych ludzi. W filmie słyszymy słowa Węgra, który podkreśla inspirującą dla Budapesztu rolę Poznania. Naprawdę mocną stroną dokumentu jest działanie na emocje widzów, obok takiej relacji nie można przejść obojętnie. Dla niehistoryka jest to lekcja historii, a wartość upamiętniania, czczenia itd. nie może być w tym przypadku przeceniona. 18:50 CZAS HONORU - ODC. 17 "SERWUS, PANOWIE" S. II Serial wojenny, 47 min, Polska, 2009 Reżyseria: Michał Kwieciński, Michał Rosa, Grzegorz Kuczeriszka Scenariusz: Ewa Wencel, Jarosław Sokół Aktorzy: Ewa Wencel, Katarzyna Gniewkowska, Krzysztof Stelmaszyk, Maciej Zakościelny, Jakub Wesołowski, Jan Wieczorkowski, Antoni Pawlicki, Magdalena Różczka, Daniel Olbrychski Michał rozpoczyna zbieranie informacji o oficerach Abwehry. Janek przygotowuje zaproszenia ślubne. Bronek wciąga do współpracy Antka. Sajkowski próbuje dostać pracę na budowie. Grażyna mówi Helenie, że Wanda jest na liście osób wywożonych do Oświęcimia. Podsuwa jej pomysł przekupienia niemieckiego urzędnika z Szucha. Helena prosi Bronka, by ten pomógł jej załatwić pieniądze. Bronek postanawia porozmawiać z dawno niewidzianym ojcem, właścicielem odlewni metali kolorowych. Władek spotyka się z Marią przy grobie Czesława. Siebie obwinia o śmierć ojca. Lena mówi Jankowi, że ktoś ją śledzi. Janek zdradza Lenie tajniki fałszowania dokumentów. Nie podoba się to jego łączniczce, Krysi. Michał zleca Hani obserwacje Halbego. Hania, robiąc zdjęcia pod siedzibą Abwehry, zostaje zatrzymana przez patrol. Mosler proponuje Sajkowskiemu posadę dozorcy. Kwapisz zaczyna szantażować Janka. Żąda 5 tys. złotych za milczenie na temat Leny. Władek dowiaduje się, że jego współlokator Nowotnik jest konwojentem Reichsbanku. Schneider próbuje uwieść Wandę. Rainer i Halbe wpadają na pomysł zamontowania podsłuchu w warszawskiej kawiarni. Kierowanie lokalem proponują dawnemu współpracownikowi Karola, Woźniakowi. 19:45 PRASA DONOSI - MOTORYZACJA W II RP Felieton, 5 min, Polska, 2021 Scenariusz: Magdalena Majewska W nowo odrodzonej Polsce w okresie międzywojennym nastąpił rozwój motoryzacji. W kolejnym odcinku z cyklu "Prasa donosi" opowiemy o tym, kto w tamtych czasach mógł sobie pozwolić na zakup auta, jakie zagrożenia czyhały na użytkowników samochodów i jak wyglądała sieć dróg, po których mogły się one poruszać. 20:00 OCENZUROWANE TAŚMY (CENSORED VOICES) Film dokumentalny, 83 min, Niemcy/Izrael, 2015 Reżyseria: Daniel Sivan Scenariusz: Mor Loushy, Daniel Sivan 5 czerwca 1967 roku armie Egiptu, Syrii i Jordanii podeszły do granic Izraela, grożąc kompletnym zniszczeniem tego kraju. Sześć dni później wojna zakończyła się zdecydowanym zwycięstwem Izraela, którego wojska zajęły Gazę, półwysep Synaj i Zachodni brzeg Jordanu, poszerzając obszar państwa trzykrotnie. Ulice miast szalały z radości, ale prócz euforii i dumy wokół tworzącej się nowej narracji niezwyciężonej armii, było również słychać zupełnie odmienne głosy. Tydzień po zakończeniu wojny pisarz Amos Oz i redaktor Avraham Shapira nagrali swoje rozmowy z żołnierzami, którzy niedawno powrócili z wojennego frontu. Taśmy z tymi nagraniami, ocenzurowane i do niedawna niedostępne, stały się punktem wyjścia dla tego niezwykłego filmu, a także jego główną osią. Obraz opowiada o tragicznym paradoksie syjonizmu, polegającym na tym, że naród, który szuka wolności, sam zamienia się w okupanta - Dawid staje się tu Goliatem. Szczere i dramatyczne niekiedy wypowiedzi żołnierzy połączone z archiwalnymi zdjęciami, filmami i materiałem telewizyjnym, zespolone niezwykłym kolażem dźwiękowym, tworzą wyjątkowy efekt i dają oszałamiające poczucie aktualności pokazanej w tym filmie historii. Pytani żołnierze nie godzą się z systematycznym wypędzaniem przez Żydów Palestyńczyków z zamieszkiwanych przez nich terenów, nieludzką naturą wojny i echem Holocaustu. W filmie zapoznajemy się z taśmami razem z żołnierzami. Są oni jednak o 50 lat starsi i słuchają tych nagrań po raz pierwszy. Efekt jest piorunujący - przeszłość natychmiast zamienia się w teraźniejszość, demaskując po drodze wiele politycznych mitów. 22:00 SPÓR O HISTORIĘ - PRZEŚLADOWANIE KOŚCIOŁA KATOLICKIEGO W ZABORZE ROSYJSKIM Dysk./wywiad/debata, 29 min, Polska, 2021 Scenariusz: Elżbieta Szumiec - Zielińska Wykonawcy: Tomasz Muller (prowadzący) Kościół katolicki w czasach zaborów był instytucją wzmacniająca polską tożsamość narodową. Zaborcy zdawali sobie sprawę z jego wpływu na Polaków. Od początku rozbiorów dążyli do odcięcia Kościoła od Stolicy Apostolskiej. Jak walka z Kościołem katolickim przebiegała w zaborze rosyjskim? Do jakich metod uciekała się Katarzyna II i kolejni carowie Rosji, chcąc zniszczyć katolicyzm na zajętych przez siebie ziemiach? Jakim państwem - jeśli chodzi o kwestie wyznaniowe - była pod koniec XVIII wieku upadająca Rzeczpospolita? Co dzieje się z Kościołem w Polsce w momencie III rozbioru? Kościół katolicki w Rosji przed I rozbiorem Polski. Jakie plany wobec katolików miała Katarzyna i jej następcy? Proces ustalania struktury katolickiej w Rosji: etap 1 - powołanie diecezji białoruskiej, etap 2 - powołanie archidiecezji mohylewskiej, etap 3 - podpisanie konkordatu z Rosją. Likwidacja obrządku unickiego (greckokatolickiego) w Rosji (1839 i 1875). Próby rusyfikacji obrządku łacińskiego (wprowadzanie języka rosyjskiego do liturgii). Proces likwidacji parafii i przekazywania kościołów prawosławnym. Proces likwidacji zakonów i klasztorów. Represje wobec hierarchii i nieposłusznego kleru. Represje wobec Kościoła po klęsce powstania listopadowego. Powstanie styczniowe, jego upadek i represje wobec Kościoła. Działalność Michaiła Murawiowa Wieszatlela - jak "wykorzeniał katolicki fanatyzm"? Męczeństwo unitów podlaskich. Ukaz tolerancyjny z kwietnia 1905 r. Co dał katolikom? Goście: dr Stanisław Królak TVP Historia, Rafał Kowalczyk Uniwersytet Warszawski. 22:40 GUŁAG. ŻYCIE W SOWIECKIM RAJU (GULAG, A LIFE UNDER THE SOVIET SYSTEM) Film dokumentalny, 57 min, Francja, 2019 Reżyseria: Michael Prazan Film dokumentalny powracający pamięcią do gułagów - obozów pracy przymusowej w ZSRR. System ten został założony dekretem WCKW w 1918 roku, wkrótce po rewolucji październikowej. Przemieszczał i niszczył miliony istnień, to była jedna z najbardziej brutalnych sieci obozów pracy przymusowej. Jednak historia gułagów pozostaje w dużej mierze nieznana i nieudokumentowana do dziś. Od Moskwy po skrajne granice wschodniej Syberii, film wnikliwie przygląda się jednemu z najbardziej brutalnych systemów penitencjarnych XX wieku, który pozostawił głęboką bliznę w narodzie rosyjskim. Autorem filmu jest Michael Prazan, narratorem zaś wnuczka więźnia Assii. Film łączy w sobie materiały archiwalne oraz wyjątkowe świadectwa byłych więźniów. Ich głosów nie będzie można więc zapomnieć. 23:50 ŚLADAMI ESKULAPA - POD OPIEKĄ ZAKONNIKÓW I EKSCENTRYKÓW Magazyn, 23 min, Polska, 2021 Scenariusz: Wiktor Szymborski, Paweł F. Nowakowski Muzyka: Marcin Gałażyn Wykonawcy: Paweł Nowakowski (prowadzący), Wiktor Szymborski (prowadzący) W tym odcinku opowiadamy o historii szpitalnictwa. 00:25 SZEROKIE TORY - JEDEN DZIEŃ Z ŻYCIA OFIAR TRZĘSIENIA ZIEMI W SPITAKU Reportaż, 23 min, Polska, 2003 Autor: Barbara Włodarczyk Tym razem reportaż z Armenii, z ormiańskiego miasta Spitak, gdzie w grudniu 1988 roku miało miejsce jedno z największych trzęsień ziemi w historii regionu. W wyniku wstrząsów miasto zostało całkowicie zniszczone. Reportaż pokazuje, jak wyglądało codzienne życie w Spitaku 15 lat po katastrofie. Bohaterem jest rdzenny mieszkaniec miasta - świadek i ofiara trzęsienia ziemi, stracił żonę i córkę. Kamera towarzyszy mu w dniu, w którym po 15 latach oczekiwania dostaje wreszcie mieszkanie. 01:40 SENSACJE XX WIEKU - "PSEUDONIM"PUCH" Kameralne i studyjne (widowisko), 46 min, Polska, 2005 Autor: Bogusław Wołoszański Reżyseria: Adek Drabiński Zdjęcia: Waldemar Szmidt Aktorzy: Łukasz Nowicki - Kuzniecow, Paweł Sanakiewicz - Koch, Piotr Warszawski - Skorzeny, Łukasz Sanakiewicz, Artur Dziurman, Janusz Bukowski Młody porucznik Wehrmachtu z Krzyżem Żelaznym na piersi wbiega na piętro Urzędu Wojewódzkiego w Równem. Zmierza wprost do siedzącego za biurkiem oficera dyżurnego, prosi go o wskazanie drogi do gabinetu generała von Ilgena. Dyżurny, dostrzegając wychodzących z bufetu oficerów sztabowych i wysokiego urzędnika NSDAP, wskazuje ich interesantowi. Porucznik podchodzi do dostojników, pręży się na baczność, salutuje służbiście i wręcza partyjnemu notablowi kartkę papieru. Urzędnik szybko przebiega wzrokiem notatkę, spogląda na młodego człowieka z osłupieniem, otwiera usta do krzyku. Za późno! Porucznik błyskawicznie wyciąga pistolet, oddaje dwa strzały, przeskakuje barierkę i zbiega po schodach. Nim zaskoczona ochrona gmachu rusza w pościg, zabójca pędem opuszcza budynek i niknie w tłumie przechodniów. Kim był szaleńczy zamachowiec, któremu udało się wejść do pilnie strzeżonego gmachu i zastrzelić partyjnego urzędnika, wręczywszy mu wcześniej dokument z wyrokiem śmierci? Kim był naprawdę człowiek uważany przez swych przełożonych i podwładnych za porucznika Wehrmachtu Paula Wilhelma Sieberta? Ofensywa niemieckich wojsk w czerwcu 1941 roku zaskoczyła Rosjan i zdruzgotała ich osłonowe siły zbrojne. Formacje Armii Czerwonej ustępowały bezładnie pod naporem wroga. Setki tysięcy sowieckich ludzi zginęły w boju, setki tysięcy dostały się do niewoli. Aby spowolnić tempo pochodu nieprzyjaciela, Stalin wydał drakońskie rozkazy. Oddziały NKWD stanęły murem tuż za plecami obrońców, by strzelać do wycofujących się żołnierzy. Ludności cywilnej nakazano uchodzić w głąb kraju, spaliwszy uprzednio domy i spichrze oraz wybiwszy zwierzęta hodowlane. Ponadto za linię frontu przerzucone zostały niewielkie oddziały świetnie wyszkolonych dywersantów, by zdobywali ważne informacje o zamiarach wroga i siali zamęt w jego szeregach - przerywali linie komunikacyjne, dezorganizowali łączność, organizowali zamachy na dowódców i wysokich urzędników niemieckich. W gronie tych doborowych żołnierzy sił specjalnych znalazł się trzydziestoletni wówczas Iwan Kuzniecow. Pochodził z rodziny Niemców nadwołżańskich. Wysoki, bardzo sprawny fizycznie blondyn mówił biegle po niemiecku i był szaleńczo odważny. Niezwykłe wyczyny radzieckiego agenta o pseudonimie "Puch", znanego Niemcom jako porucznik Paul Siebert, przedstawia Bogusław Wołoszański w kolejnym widowisku z cyklu "Sensacje XX wieku". 02:40 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ - B - BARBAROSSA Magazyn, 23 min, Polska, 1993 Scenariusz: Maciej Zakrocki, Bogusław Wołoszański Zdjęcia: Andrzej Żydaczewski Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) Cykliczna audycja popularyzująca wiedzę na temat II wojny światowej. W tym wydaniu okoliczności planu Barbarossa - ataku Niemiec na Związek Radziecki 22 czerwca 1941 roku.