TVP Dokument Sobota, 06.11.2021 06:00 DZIKA POLSKA - DRUGIE ŻYCIE DRZEWA Serial dokumentalny, 24 min, Polska, 2007 Scenariusz i reżyseria: Dorota Adamkiewicz, Joanna Łęska Gdy Puszcza Białowieska wabi oko pierwszą wiosenną zielenią i dywanami kwiatów, ekipa "Dzikiej Polski" postanawia zajrzeć do najbogatszej ostoi życia - w świat murszejacych pni. Jak zapewnia dr Bogdan Jaroszewicz z Białowieskiej Stacji Geobotanicznej, drzewa mają dwa życia. Jedno jest ich własnym życiem, drugie - bujnym życiem w ich murszejących pniach. To drugie życie nie ma sobie równych w lesie pod względem bogactwa form i mnogości gatunków. To cały bogaty, a mało znany świat roztoczy, owadów, grzybów. W starych puszczańskich pniach tkwią całe rezerwaty różnych istot. Ściśle ze sobą powiązane, żyjące obok siebie lub na siebie polujące tworzą razem imponujacą piramidę pokarmową. Dzięki jej istnieniu może się tu, w puszczy, utrzymać taka bogata i różnorodna fauna wyższych zwierząt - od drobnych ptaków po żubry. 06:30 DZIKA POLSKA - CZAROWNICY Z BAGIEN Serial dokumentalny, 24 min, Polska, 2007 Scenariusz i reżyseria: Dorota Adamkiewicz, Joanna Łęska Dwudziesty odcinek. To jubileusz i okazja do rozliczenia z... przyszłością. Gdzie ma się udać ekipa DP, aby go dokonać? Oczywiście w dzicz, czyli najlepiej na bagna. A te ostały się w Polsce przede wszystkim nad Biebrzą. Dotąd muskaliśmy je tylko kamerą w ciągu kilku wyjazdów. Teraz całkiem w nie wpadliśmy. Takie błotne pułapki czyhają nad Biebrzą tylko tam, gdzie strukturę torfowisk naruszył człowiek, kopiąc rowy, wydobywając torf, rozjeżdżając podmokłe łąki ciągnikami. Przeważają jednak tereny nieomalże dziewicze, gdzie ziemia wprawdzie ugina się pod nami i trzęsie, ale nie wsysa i można bezpiecznie czuć się na bagiennej i łąkowej darni. Niewygody wynagradza nam tutejsza przyroda kobiercami kwiatów, śpiewem ptaków od słodkich tonów słowika, czy dziwonii po tajemniczy szmer świerszczaka, czy brzęczki, wieczorne buczenia bekasów, nocne koncerty pasikoników, rzekotek i żab. Motyl niepylak mnemozyna zakłada swej samicy chemiczny pas cnoty, by nie pląsała w majowym słońcu z innymi. Storczyk obuwik zamyka owady w pułapkach, by zapylić swe kwiaty. U rybitw białoskrzydłych kwitnie jawne przekupstwo. Samiec musi upatrzonej samicy przynieść prezent w postaci owada lub rybki. Jak się jej ten dar nie spodoba, to fora ze dwora, poczekam na lepszego darczyńcę. Tu w miejscu miłości najwyraźniej triumfuje gospodarka rynkowa, której, wbrew złudzeniom, wcale nie wymyślili ludzie. O motylach opowiada nam dr Krzysztof Frąckiel z Biebrzańskiego Parku Narodowego, o storczykach dr Cezary Werpachowski, też pracownik naukowy Parku, z kolei w świat podwodny Biebrzy wprowadzi nas Mirek Kobeszko - miejscowy miłośnik przyrody. Program prowadzą Tomasz Kłosowski i Marcin Kostrzyński. 07:00 NOTACJE - EWA WIŚNIEWSKA. OD DNIA DO DNIA Cykl dokumentalny, 11 min, Polska, 2014 Autor: Małgorzta Uberna Sylwetka polskiej aktorki teatralnej i filmowej Ewy Wiśniewskiej, absolwentki warszawskiej PWST. Urodziła się 25 kwietnia 1942 r. w Warszawie. Jako uczennica liceum zwyciężyła w konkursie Piękne dziewczęta - na ekrany!, zorganizowanym przez pismo "Film". W 1979 r. została odznaczona Srebrnym Krzyżem Zasługi. 07:15 NIL CZ. 2 (NILE THE ULTIMATE RIVER. THE WHITE AND THE BLUE NILE) Serial dokumentalny, 49 min, Austria, 2014 Płynąc na północny wschód wody Nilu tworzą największe jezioro Afryki. Z jeziora Wiktoria rzeka już na dobre rozpoczyna swoją legendarną podróż. Nil spływa po serii progów. Nawet miejscowi kajakarze uważają te zdradzieckie skały i wodospady za śmiałe wyzwanie. Nigdzie indziej Nil nie jest tak bezlitosny i przerażający. Na wiele kilometrów przed Parkiem Narodowym Wodospadu Murchisona, zmienia się w rwącą rzekę. Młody i dziki Nil Wiktorii tworzy spienione progi i wodospady. Z zachodniego brzegu Jeziora Wiktorii rzeka kieruje się na północ przez Jezioro Kyoga i zakola do Parku Narodowego Wodospadu Murchisona. Płynie łagodnie przez największy park narodowy w Ugandzie. Kontynuuje swój bieg przez ostatnią w Afryce nieujarzmioną krainę. Nil wpływa na teren Sudanu Południowego, tworząc największy afrykański obszar bagienny - Sudd. Ponad milion antylop kryje się sezonowo w wodnym labiryncie Suddu. Największym ptakiem w Suddzie jest czapla olbrzymia. Osiąga półtora metra wysokości. Prawdziwym skarbem bagien jest jednak inny pierzasty olbrzym. Trzewikodziób jest rzadki, płochliwy i nieczęsto można go spotkać. To kuzyn pelikana, ale poluje jak czapla z pozycji stojącej. W Suddzie żyje kilka tysięcy trzewikodziobów o wiele więcej niż gdzie indziej w Afryce. Od źródeł w Afryce Wschodniej do sudańskich pustyń, Nil płynie przez szeroki pas najdzikszej natury. Żyjące tu hipopotamy są jak Nil - powolne, wytrwałe i nieprzewidywalne. To jedne z najniebezpieczniejszych zwierząt w Afryce. Ale od zarania dziejów to krokodyl nilowy jestsymbolem rzeki. Dla starożytnych Egipcjan był czczonym bóstwem. Park Narodowy Wodospadu Murchisona jest habitatem jednych z największych krokodyli w Afryce. Wiele z nich osiąga długość 5 metrów i więcej. Wzdłuż Nilu Wiktorii rozmnaża się i poluje ponad 400 gatunków ptaków. Migrujące po całym kontynencie brzytwodzioby afrykańskie, tu się zatrzymują na odpoczynek i żerowanie. Polują na ryby. Dolna część dzioba ptaka jest dłuższa i ptak używa jej jak łyżki do zagarniania małych rybek z wody. W gęstwinie wysokich papirusów kryje się unikalny i rzadki gatunek - trzewikodziób. Jego habitat to zaledwie kilka afrykańskich obszarów bagiennych. Żyjące tu bociany białobrzuche są blisko spokrewnione z bocianami europejskimi. W czasie pory suchej na terenach trawiastych szukają wody olbrzymie słonie. Nil wręcz trzyma je przy życiu. Każdego popołudnia słoń płynie do małej wysepki, by się popaść na podmokłych trawach. Zanim zacznie, skrupulatnie obmywa się z błota. Na północ od Nilu zwraca uwagę pagórkowata sawanna. To dom rzadkiego gatunku antylop: kobusa. W porze suchej wszystkie duże stada - kobusów i słoni trzymają się blisko Nilu. Buszboki to zwierzęta żyjące samotnie i na ogół kryją się w gęstwinie roślin. Te płochliwe ssaki schodzą do wody tylko we wczesnych godzinach porannych.Biolodzy zajmujący się badaniem rozwoju populacji tutejszej fauny, jak Tutilo Mutumba oraz jego asystentka Sophie, pracują dla WCS amerykańskiego Towarzystwa Ochrony Dzikich Zwierząt. Obserwują jak stada lwów polują i bronią swoich terytoriów. Podążając za czterema stadami, których terytoria są w bezpośrednim sąsiedztwie Nilu, wyliczyli, że w Narodowym Parku Wodospadu Murchisona żyje blisko 130 lwów. To ostatni bastion tych ssaków w Ugandzie. Biolodzy Sophie i Tutilo tropią także innych nocnych myśliwych w parku. Nad Nilem osiedliła się wataha hien. Tutilo używa fortelu, by je zwabić i policzyć. Puszcza nagranie z wołaniem cielaka bawołu. Okazuje się, że populacja hien jest niewielka i Tutilo bada przyczynę. Dalej na zachód rzeka rozlewa się szerzej, tworząc granicę Narodowego Parku Wodospadu Murchisona. Tylko na pierwszy rzut oka brzegi Nilu poza parkiem wydają się zamieszkane jedynie przez zwierzęta. Od wieków jednak ptaki wodne dzielą Nil z rybakami i rolnikami, dla których ta rzeka jest pralnią, miejscem spotkań rodzin i całych wiosek. Obecnie na brzegach Nilui żyją miliony ludzi, przyczyniając się do dewastacji przyrody. Granica parku właściwie nie jest strzeżona. Nie ma zakazu łowienia ryb, łodzie są wszędzie, a w nocy kłusownicy przekraczają rzekę i dokonują inwazji na park. Sidła zakłada się tu na antylopy, ale wpadają w nie wszystkie zwierzęta. Tutilo Mutumba zniszczył dziesiątki wnyków, ale też rozumie kłusowników. Ludzie są bezrobotni, więc rybołówstwo i polowanie to jedyne sposoby na zdobycie pożywienia. W Narodowym Parku Wodospadu Murchisona również słonie nieustannie padają łupem kłusowników i handlarzy kością słoniową. Na szczęście jednak ich populacja rośnie. We wczesnych latach 90. zaledwie trzysta słoni pozostało w parku. Dziś jest ich ponad tysiąc. Na zachód od parku, gdzie Jezioro Alberta dołącza do Nilu Wiktorii, rozciąga się delta pokryta ciborą papirusową. Daje to przedsmak obrazu bezkresnej dzikości stron, które Nil będzie przepływał w drodze na północ. Po minięciu progów, Nil wpływa na ziemię najmłodszego państwa Afryki: Sudanu Południowego. Państwo to było uwikłane w straszliwą wojnę domową, trwającą dziesiątki lat. Sudan Południowy uzyskał niepodległość w 2011 roku, ale pokój jeszcze tu na dobre nie zagościł. 1000 km w górę Nilu zaczyna się inny świat. To Chartum, stolica Sudanu, tętniąca życiem metropolia. Tu Nil Błękitny łączy się z główną rzeką Nilem Białym. Największy dopływ Nilu kończy się w centrum cywilizacji, ale jego początki biorą się wśród stromych, dzikich skał i wodospadów. Surowe, samotne skały tworzą wyżyny Etiopii. Tu zbierają się wody, zasilające Nil Błękitny i zaczyna się śmiały spływ rzeki na równiny sudańskie. 08:20 SIŁA NATURY. ODC. 3. TWÓRCY IMPERIUM (WILD WORKERS EMPIRE ENGINEERS 3/3) Serial dokumentalny, 51 min, Australia, 2018 Reżyseria: Jeremy Hogarth Seria o najbardziej pracowitych stworzeniach świata. Każdego dnia, gdy idziemy do pracy, aby spędzić kolejny dzień w biurze lub gdziekolwiek prowadzi nas nasza działalność, niewielu, jeśli w ogóle, myśli o miliardach dzikich robotników, którzy dzień po dniu trudzą się, aby utrzymać naszą planetę w dobrym stanie. Jednak bez ogromnych stad, które pasą się na otwartych łąkach, niezliczonych armii mrówek i termitów, niewidzialnych i cichych kopaczy, którzy pomagają utrzymać żyzne gleby, nasz świat byłby innym miejscem. Dzicy robotnicy pracują w oceanach, a także w lasach i na równinach - właściwie wszędzie. W trzech wciągających odcinkach seria opowiada historie o tym, jak nasz świat jest kształtowany i zorganizowany, często bez naszej wiedzy. 09:20 ZDUMIEWAJĄCE INDIE. CZ. 4. GHATY ZACHODNIE MONSUNOWE GÓRY (WILDEST INDIA) Serial dokumentalny, 52 min, Niderlandy (Holandia), 2011 Reżyseria: Richard Kirby Pięcioodcinkowy serial o niezwykłej przyrodzie i cywilizacji Indii. W czwartym odcinku poznajemy Ghaty Zachodnie, góry krawędziowe położone wzdłuż Morza Arabskiego. Tutejsze lasy deszczowe tętnią życiem, a rzeki są błogosławieństwem dla milionów mieszkańców. Prastare tradycje i obrzędy włączają do świata ludzi groźne zwierzęta. Południe Indii zawdzięcza życie i plony deszczom padającym na zbocza Ghatów Zachodnich. Zapraszamy na wyprawę w monsunowe góry. 10:20 LEGENDY EUROPY ODC. 3 NORWEGIA (LEGENDS OF EUROPE MYSTICAL AND FANTASY TALES 3. NORWAY) Serial dokumentalny, 51 min, Francja, 2019 Reżyseria: John Hudson Seria przedstawia nowe, niemal magiczne spojrzenie na europejskie dziedzictwo. Inspirowane nowo odkrytym zainteresowaniem odwiecznymi legendami. Czy przerażające, czy zaskakujące, te historie, inspirowane naturalnymi wspaniałościami, są jednocześnie mistycznymi i niejasnymi zagadkami do rozszyfrowania. Piraci, bestie, zaczarowane lasy, skamieniali pasterze, zaczarowane jeziora, dziwaczne potwory lub uwięzione księżniczki to bohaterowie tej serii, która z północy na południe i ze wschodu na zachód na nowo odkryje Europę. Dziś wyruszymy w podróż po Norwegii. Kraj na północy Europy, przecięty w połowie kołem podbiegunowym. 1750 km gór wyrastających z morza. Fiordy i lodowe doliny, które ogrzać potrafią jedynie ciepłe wody Golfsztromu. Miejsce, gdzie słońce świeci o północy albo znika na całe miesiące. Kraina zorzy polarnej. Fascynuje i zachwyca. Magiczna, surowa, pełna kontrastów, od 11 tysięcy lat przyciąga człowieka. Jej niezwykły krajobraz rozpala wyobraźnię, a noc polarna w każdym budzi bajarza. W Norwegii ze wszystkim wiąże się legenda. Na początek posłuchajmy, jak wikingowie wyobrażali sobie świat - jego początek i koniec. Oto Edda, nordycka mitologia, którą skaldowie recytowali w prastarym języku przodków. 11:20 PORTRETY DOKUMENTALNE. MACIEJ ADAMEK Cykl dokumentalny, 25 min, Polska, 2021 Scenariusz: Agnieszka Wąsikowska Zdjęcia: Grzegorz Myjkowski Seria rozmów z wybitnymi filmowcami zajmującymi się sztuką dokumentu. Bohaterami poszczególnych odcinków są zarówno uznani twórcy tego gatunku, jak i przedstawiciele młodego pokolenia filmowców - dokumentalistów. Cykl ma na celu stworzenie panoramy polskiego dokumentu poprzez realizację filmowych portretów opowiadających o danym twórcy, jego drodze i przekrojowo opisujących jego twórczość na przykładzie wybranych dzieł. Bohaterem tego odcinka jest Maciej Adamek. 11:50 ŚPIEWAŁA EWA DEMARCZYK Film dokumentalny, 58 min, Polska, 2020 Scenariusz i reżyseria: Maria Guzy Filmowa opowieść o Ewie Demarczyk przez jej piosenki - one poprowadzą nas przez jej biografię. Jak powiedział Zygmunt Konieczny, dziś młodzi ludzie nie wiedzą, kim była Ewa, nazwisko Demarczyk nic im nie mówi. Chyba najlepszym sposobem, żeby ją poznali, będzie poznanie jej poprzez jej piosenki i ich wykonania. Na film złożą się wyciągnięte z archiwów TVP wykonania piosenek na festiwalu w Opolu, w Sopocie, nagrania z dwóch koncertów telewizyjnych, sporadyczne, pojedyncze piosenki. Pokażemy Ewę Demarczyk do roku 1980, kiedy była wielka, kiedy śpiewała dla nas, kiedy nie kładł się na nią żaden cień. Konstrukcja filmu opiera się na wspomnieniach ludzi, którzy z nią pracowali, którzy jej towarzyszyli w drodze artystycznej, ale też ją tworzyli. 12:55 TOMEK NA GRANICACH... RZECZYPOSPOLITEJ Cykl reportaży, 22 min, Polska, 2020 Reporterska opowieść o tym, co dzisiaj pozostało z dziedzictwa i kultury II Rzeczypospolitej. Nie tylko tego materialnego, ale przede wszystkim mentalnego. Kraju wyrosłego na pograniczu Zachodu i Wschodu, gdzie od wieków ścierały się wpływy wielkich mocarstw, etniczne namiętności, trwały religijne waśnie. Kraju, który z trudem próbował łączyć ten kipiący kocioł w jeden polityczny i cywilizacyjny organizm. 13:20 W BESKIDZIE ŚLĄSKIM Film dokumentalny, 15 min, Polska, 1951 Reżyseria: Zbigniew Bochenek Scenariusz: Jalu Kurek Muzyka: Zygmunt Wiehler Film wyprodukowany przez łódzką Wytwórnię Filmów Oświatowych, poświęcony ziemi śląskiej. Twórcy ukazują walory turystyczno - krajoznawcze regionu, skupiając się na aspektach wypoczynku wczasowiczów, a także tradycjach ludowych ludzi z Beskidu Śląskiego. Pośród bujnej, górskiej przyrody beskidzkiego pejzażu ukazane zostały: ośrodek wypoczynkowy w Wiśle, Barania Góra na szlaku turystycznym pasma górskiego Czantoria - Pilsko, sanatorium na Kubalonce i w Bystrej, Istebna oraz historia Bielskiego Okręgu Przemysłowego (zakłady włókiennicze, przemysł tekstylny) wraz z powstaniem miasta Bielsko - Biała. Film bogaty jest również w aspekty etnograficzne, widzimy tradycyjne tańce góralskie, stare instrumenty, znaną postać Michała Wawrzacza "Kolumbusa", a także przykłady sztuki regionalnej. Na zrealizowanych zdjęciach widać także budowę linowej kolejki na trasie między Cygańskim Lasem a Szyndzielnią. 13:35 WIOSNA W PRZYRODZIE Film dokumentalny, 7 min, Polska, 1950 Reżyseria: Włodzimierz Puchalski Wyprodukowany przez łódzką Wytwórnię Filmów Oświatowych film pioniera filmu przyrodniczego i uznanego fotografa przyrody, Włodzimierza Puchalskiego, ukazuje przyrodę budzącą się z zimowego snu. Na zdjęciach widzimy ostatnie okiście śnieżne i topniejący lód, które ustępują rozwijającej się przyrodzie. Idzie wiosna, a wraz z nią wyrastają przebiśniegi, śnieżyczki i krokusy, pierwsze krzewy wypuszczają swoje pąki, żaby opuszczają zimową kryjówkę w celu wylęgu. Równocześnie z nimi wylęgają się owady, pszczoły zbierają pyłek, trzmiele zapylają kwiaty, motyle wylatują do słońca. Z dalekich, południowych krain wracają w rodzime rejony ptaki, by zakładać gniazda i składać jaja. Zielenią się łąki, kwitną sady, wokół słychać świergot i pieśni ptaków, pachną kwiaty, a w parkach zakwitają kasztany. 13:55 POTĘŻNE ORŁY I ICH KREWNIACY (EAGLE POWER / SUPER POWERED EAGLES) Film dokumentalny, 50 min, Wielka Brytania, 2019 Reżyseria: Simon Baxter Film dokumentalny o orłach, które należą do najsilniejszych, żyjących obecnie ptaków. Jest ich kilkadziesiąt różnych odmian. Ale każdy z osobników jest perfekcyjnie zbudowany, aby móc polować. Mieszkają i żyją na wybrzeżach, w górach i lasach. Zobaczymy, jak orły dbają o młode, polują i majestatycznie pojawiają się na niebie. Orzeł to również odwieczny symbol siły i dumy. Szybują na wielkich wysokościach; bystrookie i waleczne. Od górskich szczytów po doliny rzek orły i ich krewniacy rządzą w podniebnej przestrzeni. Nieustępliwe i silne, należą do największych ptaków drapieżnych. Po raz pierwszy prześledzimy losy rodziny bielików amerykańskich. Podejrzymy niezwykłe ptaki w akcji. Dołączymy do człowieka, który wraz ze swoją skrzydlatą podopieczną sprawdzi możliwości tych drapieżców. Pokażemy, jak funkcjonują i co mogą czuć. Lecimy z orłem przednim - najpotężniejszym z ptaków drapieżnych. Bieliki amerykańskie to zaledwie jeden z siedemdziesięciu rozmaitych gatunków określanych pospolicie jako orły. Jak wśród wszystkich bielików amerykańskich, samica jest mniej więcej o 20 procent większa od samca. Być może dlatego, by mogła łatwiej znosić i wysiadywać jaja. Bieliki amerykańskie zwykle łączą się w pary na całe życie, ale ponieważ poprzedni partner tej samicy zniknął, pojawił się drugi. Dzięki niesamowitym zdolnościom wykorzystywania powietrza do wznoszenia się, strategiom łowieckim i potężnym stopom ptaki te stały się najlepszymi skrzydlatymi drapieżcami świata. Wszystkie są niesamowite. Orły od dawna pobudzają naszą wyobraźnię. Niezwykłe ptaki zachwycają połączeniem siły, elegancji i wielkich umiejętności, które nadają im niezwykłą moc. 14:55 LABORATORIUM LUDZKICH ZACHOWAŃ CZĘŚĆ 1 (MEET THE HUMANS EP. NOSTALGIA TRIP) Cykl dokumentalny, 48 min, Wielka Brytania, 2017 Reżyseria: Michael Mosley Cykl filmów dokumentalnych, stawiających ludzkie zachowania pod lupą. Pewien wiejski dom zostaje wyposażony w kamery monitorujące grupę nieświadomych badanych, zaproszonych do wzięcia udziału w różnych zajęciach grupowych, od nocy dla samotnych po niezręczny weekend integracyjny. Z wnętrza sekretnego pokoju obserwacyjnego prezenter Michael Mosley i eksperci analizują każdy ruch uczestników. W pierwszym odcinku zajmiemy się nostalgią. Wspomnienia to zapis naszych życiowych doświadczeń. Z czasem wspomnienia coraz bardziej określają, kim jesteśmy. Do jakiego stopnia wpływają na obecne zachowania? Jaki mają wpływ nie tylko na umysł, ale też na ciało? Chcemy sprawdzić, czy proces starzenia można spowolnić, a nawet odwrócić dzięki zanurzeniu się we wspomnieniach z młodości. Zebrano grupę ludzi, którzy w tym pomogą. Nie mogą wiedzieć, co jest naszym celem. Najlepszą przykrywką będzie szkolne spotkanie po latach. 16:00 MAGICZNA MOC GRZYBÓW (MAGIC OF MUSHROOMS) Film dokumentalny, 50 min, Wielka Brytania, 2014 Reżyseria: Russell Leven Film dokumentalny o grzybach. Entuzjasta grzybów, profesor Richard Fortey, bada grzyby, odkrywając zadziwiającą historię ich ewolucji, tajemniczego cyklu życia oraz ich wartości zarówno dla planety, jak i dla nas. W specjalnie zbudowanym laboratorium grzybowym on i mikolog dr Patrick Hickey badają sekretne życie grzybów, ujawniając, dlaczego mają one moc leczenia i zabijania, w jaki sposób grzyby mogą tworzyć największe żywe organizmy na ziemi i dlaczego są niezbędne do przetrwania całego życia na naszej planecie, w tym nas samych. Program ujawnia, dlaczego to ukryte królestwo znajduje się w czołówce badań. Od penicyliny po trucizny, przyjazne dla środowiska opakowania po leki na raka - Richard odkrywa zaskakującą, fascynującą magię grzybów. 16:55 OPOWIEŚĆ O CHINACH - OSTATNIE CESARSTWO ODC. 5/6 (THE STORY OF CHINA) Serial dokumentalny, 55 min, Wielka Brytania, 2016 Reżyseria: Rebecca Dobbs Przez ostatnich 30 lat w Chinach kształtowało się społeczeństwo konsumpcyjne. Po zerwaniu z rewolucyjnym komunizmem Mao, Chiny rozpoczęły marsz ku przyszłości. Wolni Chińczycy przeobrazili swój świat. Sięgnęli po pradawne wierzenia i ideały, które przez wieki dawały im siłę. Okazuje się, że to, co nowe, jest mało kuszące, a to, co stare - bardzo trwałe. Przeszłość Chin to parę tysięcy lat. Tak daleko wstecz, że nie istnieją żadne teksty pisane, dokumentujące narodziny cywilizacji. Lecz istnieją mity i legendy przekazywane od stuleci. Prowadzą nas one do centrum niziny Żółtej Rzeki, od której Chiny wzięły nazwę: Zhongguo, Kraj Środka. Tam można odnaleźć ślady początków. A kwestią zasadniczą w dziejach chińskiej państwowości było zapanowanie nad niszczycielską Żółtą Rzeką. Archeolodzy odnaleźli ślady wielkiej powodzi sprzed roku 1 900 p.n.e. Można ją powiązać z mitem o pochodzeniu państwa chińskiego, bo do dziś opowiada się o królu, który jako pierwszy, skanalizował wody rzeki po wielkiej powodzi. 18:00 POLSKIE DZIEDZICTWO ODC. 5 Magazyn historyczny, 28 min, Polska, 2021 Reżyseria: Maciej Kłobucki Scenariusz: Maciej Kłobucki, Bartosz Kucharski, Kamil Szymański Zdjęcia: Damian Szprejda, Jacek Cichocki, Mariusz Gala Prowadzący: Stefan Tompson Cykl dokumentalno - historyczny o polskim Dziedzictwie Kulturowym na Kresach Wschodnich, prowadzony przez Stefana Tompsona, w którym przybliżona zostaje widzowi historia ziem polskich sprzed 1921 roku. Prezentowane są najciekawsze polskie posiadłości, usytuowane za naszą obecną wschodnią granicą. Ukazane są najciekawsze miejsca, zarówno te oczywiste i znane z przewodników, jak również te, o których już dawno zapomniano. Autorzy przedstawiają ich historię, opowiadają o ciekawostkach i legendach, omawiają polski aspekt dotyczący prezentowanych posiadłości. Przybliżają historię Polaków na danym terenie i zachęcają każdego widza do odwiedzin miejsc polskiego Dziedzictwa Kulturowego na Kresach Wschodnich. 18:35 PODRÓŻE Z HISTORIĄ S.II - ODC. 16 SMAK TORUNIA Cykl dokumentalny, 27 min, Polska, 2016 Scenariusz i reżyseria: Radosław Kotarski Jak wiele miasto może zawdzięczać piernikom? Okazuję się, że naprawdę sporo. To one rozsławiły imię Torunia na całym świecie i co najciekawsze - dzieje się tak do dzisiaj! Radosław Kotarski tym razem bierze sprawy we własne ręce, dosłownie i w przenośni, ponieważ sam wypieka pierniki według tradycyjnej receptury. Poza tym sprawdza, jak wiele słów i stwierdzeń przeniknęło do języka polskiego dzięki toruńskim wyrobom. 19:10 ZAKOCHAJ SIĘ W POLSCE - ODC. 78 KLASZTORY KRAKOWA Magazyn, 23 min, Polska, 2018 Reżyseria: Adam Molak Scenariusz: Tomasz Malkowski Zdjęcia: Jacek Banach, Jarosław Wątor Kraków ma drugie, bardziej tajemnicze i kontemplacyjne oblicze. Gwarne ulice sąsiadują z zacisznymi ogrodami i zabytkowymi krużgankami. Za wysokimi murami od setek lat toczy się swoim rytmem życie wyznaczone przez reguły zakonów. Wielu mnichów przekracza mury zgromadzeń zwykle raz, oddając całe swe życie bożej posłudze. Turyści mogą przekraczać je wiele razy. Na pewno warto, bo czas płynie tu wolniej, dzięki temu łatwiej tam o refleksję nad życiem i światem. Tomasz Bednarek przekroczy bramy pięciu krakowskich klasztorów. Pierwszym będzie najstarszy klasztor ojców dominikanów w Polsce, drugim - klasztor franciszkanów, naprzeciw Pałacu Biskupiego ze słynnym "oknem papieskim, z którego Jan Paweł II wielokrotnie pozdrawiał tłumy wiernych. To tutaj w Bazylice św. Franciszka z Asyżu można zobaczyć jedne z najpiękniejszych witraży secesyjnych w Polsce - arcydzieło Stanisława Wyspiańskiego. Kolejne odwiedzone miejsca to klasztor ojców paulinów Na Skałce oraz cysterski klasztor w Mogile, który przetrwał niejedną dziejową pożogę, jak chociażby najazdy tatarskie w XIII wieku czy potop szwedzki. Ostatnim punktem wędrówki po Krakowie będzie klasztor benedyktynów w Tyńcu. Tutejsze opactwo benedyktyńskie założono prawie tysiąc lat temu i jest to najstarszy klasztor w Polsce. 19:45 NARODOWOŚĆ POLSKA Film dokumentalny, 9 min, Polska, 1957 Reżyseria: Jan Rutkiewicz Film opowiada o pierwszych chwilach powrotu repatriantów do Polski, począwszy od momentu, kiedy wysiadają na stacji w przygranicznym miasteczku, przez długie oczekiwanie na jakikolwiek znak od pozostawionej niegdyś w kraju rodziny, skończywszy na decyzji o podjęciu dalszej podróży. Jest to opis zbiorowego doświadczenia emigracji i niełatwy powrót, wymagający stawienia czoła nieznanemu. Etiuda Szkoły Filmowej. 19:55 BALLADA O DZIKIM ZACHODZIE Film dokumentalny, 9 min, Polska, 1960 Film jest ilustracją życia na tzw. dzikim zachodzie, czyli w zachodniej części Warszawy w latach sześćdziesiątych. W balladowym, sentymentalnym nastroju autor ukazuje koloryt życia zapomnianych i niemodernizowanych dzielnic stolicy. Etiuda Szkoły Filmowej. 20:15 KWAŚNE WINOGRONA (SOUR GRAPES) Film dokumentalny, 85 min, Wielka Brytania, 2016 Reżyseria: Jerry Rothwell, Reuben Atlas To humorystyczna i trzymająca w napięciu opowieść o genialnym oszustwie w przeddzień krachu na giełdzie w 2008 roku. Skromny, młody człowiek zalał amerykański rynek wina fałszywymi rocznikami cenionymi w milionach, oszukując elitę świata wina. Zarobił 35 milionów dolarów na dwóch aukcjach wina. W 2008 roku francuski producent wina Laurent Ponsot zdał sobie sprawę, że wino z jego rodzinnej domeny jest sprzedawane z roku, w którym go nie produkowali. Poleciał pierwszym samolotem do Nowego Jorku i w ten sposób rozpoczął śledztwo. Film osadzony w szybkim, bogatym świecie LA i Nowego Jorku podczas boomu finansowego na początku XXI wieku, z obsesyjnymi kolekcjonerami, oburzonymi producentami wina, podejrzanymi domami aukcyjnymi i specjalistami FBI. 21:55 GRY DOMOWE Film dokumentalny, 56 min, Polska, 2018 Scenariusz i reżyseria: Alisa Kovalenko Zdjęcia: Serhly Stefan Stetsenko Opowieść o jednym roku z życia 20 - letniej Aliny z przedmieścia Kijowa. Roku, w którym przyjdzie jej zaznać wielu nowych doświadczeń niełatwej dorosłości. Alina stawia opór przeciwnościom losu, dzięki swojej pasji futbolowej, która pomogła jej z blokowego podwórka przedostać się do młodzieżowej reprezentacji Ukrainy. Przed osiemnastką została jedną z najlepszych piłkarek w kraju. Okoliczności sprawiają jednak, że wróci do rodziny. Musi zatroszczyć się o swoje rodzeństwo. Jej matka alkoholiczka, po wyjściu z więzienia, urodziła dwoje kolejnych dzieci, ale nigdy nie dbała o nie. Kiedy dzieci poszły do pierwszej klasy, nie miały żadnego wsparcia dorosłych. Matka wciąż piła i nierzadko znikała z domu. Niewidoma babcia też nie była w stanie im pomóc. Alina bardzo to przeżywa i uświadamia sobie, że nikogo nie obchodzą pozostawione bez opieki dzieci. Sytuacja staje się skrajnie dramatyczna, kiedy matka Aliny umiera w wieku 39 lat, osierocając 5 - osobową rodzinę, gnieżdżącą się w maleńkim jednopokojowym mieszkaniu. Alina porzuca treningi, aby zaopiekować się młodszym rodzeństwem. Futbol zostaje wyparty przez życiowe problemy. Sytuacja w domu jest coraz gorsza. Pieniądze zaoszczędzone na operację oczu babci, pochłaniają koszty pogrzebu. Ojca dzieciaków wyrzucają z pracy, więc zaczyna więcej pić. Czy Alina powinna zastąpić matkę swojemu bratu i siostrze? Czy powinna ratować rodzinę, czy też dążyć do samorealizacji w sporcie? Czy jest zdolna do podjęcia odpowiedniej decyzji? Ma przecież zaledwie 20 lat! 22:55 KONIEC SEZONU Film dokumentalny, 19 min, Polska, 2019 Reżyseria: Stanisław Cuska Starsze małżeństwo wypływa w rejs po jeziorach, na których spędziło całe swoje życie. Zamknięta przestrzeń jachtu prowokuje do refleksji nad przyszłością, ale także nad tym, co minęło. Wieczorami rozbrzmiewają stare melodie. Pierwszy dokument Studio Munka. 23:30 CZYŚCICIELE INTERNETU (THE CLEANERS) Film dokumentalny, 85 min, Brazylia/Niemcy, 2018 Reżyseria: Hans Block, Moritz Riesewieck Scenariusz: Hans Block Każdego dnia co minutę 500 godzin materiału filmowego jest przesyłanych na YouTube, 450 000 tweetów jest publikowanych na Twitterze, a 2, 5 miliona postów na Facebooku. Jego współzałożyciel Mark Zuckerberg obiecał kiedyś, że Facebook będzie bez ograniczeń dzielić się wszystkim z każdym, ale okazało się, że jest zupełnie inaczej. Internet nie jest wcale tak neutralny, demokratyczny i wolny, jak się nam z pozoru wydaje. Tysiące moderatorów treści na Filipinach dzień w dzień decyduje o tym, co pojawia się, a co nie w mediach społecznościowych. To właśnie oni akceptują lub odrzucają publikowane przez nas filmy i zdjęcia. I o ile trudno się spierać z potrzebą monitorowania wszelkich obrazów przemocy, to we wszystkich innych przestrzeniach taka cenzura wydaje się dyskusyjna. A już na pewno wiele wątpliwości budzić może przypadek pochodzącego z Los Angeles artysty Illmy Gore'a, który chciał umieścić na Facebooku nagiego Donalda Trumpa z małym penisem, ale zdecydowano o usunięciu go z sieci, ponieważ pogarszał wizerunek amerykańskiego prezydenta. Co więcej konto Gore'a na Facebooku zostało zamknięte. Film przedstawia kulisy, skutki i ofiary internetowej cenzury, która de facto okazuje się idealnym narzędziem do sterowania rzeczywistością. Wysoko postawieni eksperci techniczni i byli czyściciele sieci opowiadają o potrzebie i praktyce takich działań. Okazuje się, że media społecznościowe negocjują z niektórymi krajami dostęp do materiałów krytycznych wobec ich rządów. Jak to możliwe, że wielkie internetowe korporacje, takie jak Facebook czy Instagram o niewielkiej lub zerowej odpowiedzialności wobec swoich klientów mają dziś taką władzę, o jakiej do tej pory większość państw mogłaby tylko pomarzyć? 01:05 IKONA Film dokumentalny, 51 min, Polska, 2016 Scenariusz i reżyseria: Wojciech Kasperski Zdjęcia: Łukasz Żal Muzyka: Antoni Komasa - Łazarkiewicz Film opowiada o szpitalu psychiatrycznym Aleksandrowski Central we wsi Aleksandrowskoje obwodu irkuckiego (Syberia). Bohaterami są pacjenci, lekarze i cała okoliczna wieś utrzymująca się głównie z pracy w szpitalu. W Aleksandrowskim Centralu pracuje 3 lekarzy, wszyscy w średnim bądź już podeszłym wieku. Liczba pacjentów waha się w granicach 1520 - 1530, co daje ponad 500 chorych na jednego lekarza. Już dwukrotnie próbowano zamykać Aleksandrowski Central, i dwukrotnie udało się go obronić. Poprzedni gubernator obiecał nawet pieniądze na remont, wymierzono działki, trwały prace przygotowawcze. Niestety, nie zdążył zdjęto go z urzędu. Teraz szpital ma już podpisany wyrok śmierci, a dr Masłow chce zostać na posterunku do momentu jego wykonania. Kiedy zamkną szpital, wieś prawdopodobnie zginie, stanie się martwa jak wiele innych syberyjskich wiosek. Upiorny szpital więzienie razem z opustoszałą wsią Aleksandrowskoje pochłoną błota. 02:05 RAZEM Film dokumentalny, 51 min, Polska, 2013 Scenariusz i reżyseria: Maciej Adamek Zdjęcia: Mateusz Skalski, Radosław Ładczuk Muzyka: Andrzej Izdebski Poruszający dokument o silnych relacjach ludzi ze zwierzętami. Ania, która ma już dość skomplikowanych związków z mężczyznami, spokój ducha odnalazła w przebywaniu ze swoim kotem Tygrysem. Dla Krzyśka po śmierci ukochanej żony najważniejszym przyjacielem jest jego pies Largo. Ryszarda oprócz tego, że ma kilka kotów w domu, od wielu lat dokarmia dzikie koty na pobliskim bazarze. To dokument nie tylko o ludziach, ale i o zwierzętach. O Pumce, która chowa się w szafie, starym kocie Franku i samotnej Mini. Ten film pokazuje, że związki ludzi ze zwierzętami mogą być równie mocne jak z ludźmi. 03:05 LEON PRAUZIŃSKI - Z OŁÓWKIEM I KARABINEM Film dokumentalny, 30 min, Polska, 2019 Scenariusz i reżyseria: Zbysław Kaczmarek Portret Leona Prauzińskiego, poznańskiego malarza, rysownika i patrioty, uczestnika Powstania Wielkopolskiego. Stworzył niepowtarzalną galerię obrazów z Powstania Wielkopolskiego, szkicując na gorąco wydarzenia, w których uczestniczył. Pracował w prasie poznańskiej. Niemcy nie cierpieli jego rysunków satyrycznych. Nic więc dziwnego, że gdy wpadł w ich ręce zamordowali go, w styczniu 1940 roku. Leon Prauziński - żołnierz i malarz Powstania Wielkopolskiego, który z bronią w ręku walczył o Polskę w roku 1918, a później w wojnie polsko - bolszewickiej. Należał do międzywojennej elity intelektualnej, a jego obrazy i ilustracje o wymowie patriotycznej rozwścieczały Niemców. Nazwisko Prauzińskiego znalazło się na liście proskrypcyjnej. Wkrótce po wybuchu II wojny światowej artysta został przez Niemców aresztowany, osadzony w Forcie VII i rozstrzelany. Film rozgrywa się w kilku planach. Z jednej strony mamy cykl dwunastu obrazów, a właściwie reprodukowanych pocztówek, gdyż oryginały zostały zniszczone w czasie wojny. Leon Prauziński namalował obrazy na początku lat 20. XX wieku, na podstawie szkiców i rysunków, wykonanych podczas powstania. Wyłania się z nich obraz Powstania Wielkopolskiego widziany oczami uczestnika i artysty. Na jednym z obrazów, przedstawiającym bitwę o most Chwaliszewski, przedstawił siebie jako artystę - powstańca, we fraku, meloniku, eleganckich butach, z karabinem w ręku. Film jest zapisem historii widzianej przez naocznego świadka uczestniczącego w historycznych wydarzeniach, które związane są odzyskiwaniem niepodległości. Na jednym planie mamy historię człowieka - Leona Prauzińskiego, drugi to jego obrazy i ilustracje oraz przedstawiona na nich rzeczywistość i wreszcie trzeci plan, to pamięć o Prauzińskim, kultywowana przez jego rodzinę. W filmie wykorzystane zostaną fragmenty wspomnień spisanych przez synów bohatera.