TVP Dokument Niedziela, 07.11.2021 06:00 DZIKA POLSKA - JEDWABNE PĘTA Serial dokumentalny, 24 min, Polska, 2007 Scenariusz i reżyseria: Dorota Adamkiewicz, Joanna Łęska Zdjęcia: Tomasz Michałowski Prowadzący: Tomasz Kłosowski, Marcin Kostrzyński W tym odcinku dr Janusz Kuprianowicz - wybitny specjalista arachnolog (badacz pająków), znawca przyrody Podlasia - wtajemniczy nas w świat pająków biebrzańskich. W programie wszystko o babim lecie, pajęczych sieciach i pająkach, nawet tych uwięzionych w bursztynie. Pająki wytwarzały jedwabne nici na długo zanim wyewoluowały ich gatunki, które potrafiły sporządzać sieci. Nawet pająki skaczące nigdy nieprzędące sieci, wzbijają się w powietrze, ciągnąc za sobą jedwabną linę bezpieczeństwa, jak alpiniści przywiązani do ostatniego pewnego uchwytu. Nić taka od dawna więc należy do wyposażenia pająków i znakomicie nadaje się do sporządzania sieci na owady. Możemy uznać sieć za sposób na przebywanie w wielu miejscach naraz. Pająk jest jak jaskółka z paszczą wielkości wieloryba, jeśli ująć to w odpowiedniej skali. 06:30 DZIKA POLSKA - PIASTUN ŻELAZNEJ ŻABY Serial dokumentalny, 24 min, Polska, 2007 Scenariusz i reżyseria: Dorota Adamkiewicz, Joanna Łęska Tym razem wyruszyliśmy na Polesie. Poleskie bagna i torfowiska są świetnym lęgowiskiem dla żółwia błotnego. Stanowią jedno z większych skupisk tego gada w Europie, jedynego żółwia żyjącego w Polsce. Na przełomie maja i czerwca samice wędrują w poszukiwaniu nasłonecznionych, suchych miejsc. Jaja o delikatnej wapiennej osłonce składają na lądzie, w wilgotnej ziemi. Samice przez kilka godzin kopią jamy, do których składają jaja. Skrzętnie tylnymi łapami maskują wejście do jam i wracają do wody. Wylęg młodych następuje w sierpniu, a może trwać nawet do początku października. Do tego czasu gniazda żółwi są pilnie strzeżone przez naszego gościa w programie, Andrzeja Różyckiego z Poleskiego Parku Narodowego. Razem z nim będziemy świadkami narodzin nowego pokolenia żółwi błotnych w Poleskim Parku Narodowym. Jeżeli będzie ciepło, żółwiki opuszczą jamy i pójdą do najbliższej wody. Jeżeli będzie zimno, maluchy pozostaną w jamie aż do wiosny. Dorosłe żółwie zimują zagrzebane w mule na dnie zbiorników wodnych. 07:00 NIL CZ. 3 (NILE THE ULTIMATE RIVER. THE DESERT RIVER) Serial dokumentalny, 50 min, Austria, 2014 Wyżyna Abisyńska to kolebka Nilu Błękitnego. Bez jego wód wielka rzeka Nil, zanim dotarłaby do morza, wyparowałaby na pustyni. Nil Błękitny bierze swój początek w paśmie gór, których szczyty sięgają blisko 5 tysięcy metrów. Góry te są zamieszkane przez jedne z najrzadszych gatunków zwierząt. Niegdyś Nil Błękitny zanosił żyzne gleby z wyżyn na zalane równiny Egiptu, dając początek jednej z najstarszych cywilizacji świata krainie faraonów. Legendy mówią, że to faraon - bóg - król wezwał te wody. Nil Biały zapewne nawodnił pola, ale żyzność gleby zawdzięczają te pola Nilowi Błękitnemu. W Etiopii góry Semien wznoszą się jak zamek z tysiącem wież. Cała woda z gór spływa do Nilu Błękitnego. Ze stromymi zboczami w ciepłych promieniach słońca i silnymi prądami wstępującymi - to istny raj dla ptaków drapieżnych. Zbocza i szczyty gór Semien są siedzibą tysięcy sępów. Górne partie Nilu Błękitnego zamieszkują rzadkie gatunki, jak dżelady, bliscy krewni pawianów. Można je spotkać wyłącznie na terenie gór etiopskich. Dżelady są jedynymi naczelnymi, żywiącymi się wyłącznie trawą i zbożami. Żyją w grupach z jednym samcem, pilnującym samic i młodych. Rodzinne grupy czasem tworzą duże stada dochodzące do 400 osobników i więcej. Grube futro chroni je przed silnymi wiatrami i deszczem, co czyni dżelady jednymi z najsprawniejszych mieszkańców gór w świecie naczelnych. Dżelady dzielą terytorium z koziorożcem abisyńskim. Ten zagrożony gatunek zamieszkuje jedynie góry Semien. Przetrwało tylko 500 osobników. Z kolei szybujące nad szczytami ptaki drapieżne to większości sępy afrykańskie. Ich dzień zaczyna się tuż po wschodzie słońca, gdy powietrze się ogrzewa i zaczyna unosić. Znalezienie pokarmu nie wymaga wysiłku. Sępy żywią się padłymi koziorożcami i kozicami. Lokalni mieszkańcy uważają źródło Nilu Błękitnego za święte. Nazywają to miejsce Gish Abay. Abay to amharskie słowo na Nil Błękitny. Źródło jest miejscem pielgrzymek, bowiem woda ma podobno specjalną moc. Etiopski Kościół Ortodoksyjny oparty przede wszystkim na Starym Testamencie głosi, że właśnie ta kraina była prawdziwym miejscem biblijnych wydarzeń. Wyznawcy wierzą, że tu znajdował się rajski ogród, a Nil Błękitny był Gichonem - jedną z 4 odnóg świętej rzeki wypływającej z Edenu, wspomnianej w Biblii. Święte źródło znajduje się na płaskowyżu, na wysokości blisko 3000 metrów. Woda zasila rozległe jezioro. Leżące na północ od źródła jezioro Tana zbiera wodę ze wszystkich otaczających je gór. Jezioro oddaje wodę Nilowi Błękitnemu, który 1750 km dalej w Chartumie dołącza do Nilu Białego. Otoczone bagniskami i niewielkimi polami brzegi jeziora Tana są nieskażone współczesną cywilizacją i przemysłem. Kraina spokojnych wód i papirusowych łodzi rybackich niewiele się zmieniła od czasów biblijnych. Podobno właśnie na wyspie Tana Kirkos, Maria schroniła się z dzieciątkiem Jezus, gdy uciekli z Ziemi Świętej. Legenda głosi, że od 800 lat klasztor był domem dla Arki Przymierza, na której znajdują się kamienne tablice z 10 przykazań. Dziś podobno Arka jest przechowywana w bazylice w mieście Aksum. Nil Błękitny zaczyna swą podróż na południowych brzegach jeziora Tana. Rozpoczyna życie jako płytka i spokojna rzeka. Wystarczy jednak nagły uskok i wszystko się zmienia. W języku amharskim ten legendarny wodospad jest nazywany Tis Abay "dymiące wody". Na Wyżynie Abisyńskiej występuje jeden z najrzadszych gatunków, trudno uchwytny wilk etiopski, zwany kaberu. Żyje w pobliżu pasących się owiec, wsi i gruntów ornych, ale rzadko można go zobaczyć. Bioróżnorodność wokół Nilu Błękitnego wzbogaca wyjątkowy gatunek: canis lupus lupaster, jedRocznie Nil Błękitny niesie więcej wód niż Nil Biały, ale jednak to on jest uważany za dopływ. Przez pierwsze 1000 km rzeka płynie przez dzikie tereny, nietknięte cywilizacją. Przez ponad milion lat Nil Błękitny wyrzeźbił jedne z najdłuższych i najgłębszych kanionów na świecie. W Sudanie Nil Błękitny wpływa na rozległą równinę i kończy się w jednym z największych miast afrykańskich, w Chartumie. Zaledwie kilka dekad temu Chartum był zakurzonym miastem prowincjonalnym. Teraz jest metropolią, gdzie mieszka 8 milionów ludzi. W tym wyjątkowym miejscu Nil Biały łączy się z Błękitnym. Nil Błękitny wytryska w dziczy górskiej, a Nil Biały śmiało płynie z tropików. W Chartumie spotykają się jako rzeki już ujarzmione. Najdłuższa rzeka na świecie kończy się oficjalnie tam, gdzie kanał Damietta wpływa do Morza Śródziemnego. Blisko ujścia Nilu, jak od wieków, znajdują się zakotwiczone łodzie, gotowe do kolejnego wypłynięcia w morze. W trakcie podróży połowa wód Nilu wyparowuje. Źródło i majestatyczne góry Afryki Wschodniej pozostały niezmienne - tak jak wiele pokoleń wstecz. 08:05 WYSPA SMOKÓW (DRAGON ISLAND) Film dokumentalny, 49 min, Wielka Brytania, 2016 Reżyseria: Boris Von Schoenebeck Scenariusz: Kira Ivanoff Film dokumentalny, którego bohaterem jest waran zwany też smokiem z Komodo. To największa współcześnie żyjąca jaszczurka, odkryta w 1910 roku. Aby ją chronić, założono w 1980 roku Park Narodowy Komodo. To wyspa, gdzie nadal żyją smoki - istny park jurajski, w którym wciąż rządzą pradawni władcy. Aktywny w dzień, noc spędza w wygrzebanych przez siebie norach. Poluje z zasadzki, do upatrzonej zdobyczy zakrada się od tyłu. Atakując mniejszą zdobycz, może rzucić się wprost do jej szyi. W tym filmie będziemy mogli obserwować to niezwykłe zwierzę z bardzo bliska. Waran jest drapieżnikiem, może zjeść konia lub jelenia. Odnotowano także kilka śmiertelnych ataków na ludzi, warany są także kanibalami. Te zwierzęta nie mają wrogów naturalnych w łańcuchu pokarmowym, jedynym zagrożeniem dla młodych waranów są dorosłe osobniki. Głęboko w odległym Pacyfiku leży Pierścień ognia. Ten region, tworzący 75 procent ziemskich wulkanów i odpowiadający za 90% trzęsień ziemi jest jednym z najtrudniejszych habitatów na naszej Planecie. To pradawne królestwo ognia piekielnego, idealne tło dla opowieści o smokach. Ten smok to kolos: ma blisko 4 metry długości i waży 100 kg. Podstępny i wytrwały drapieżnik - nie ma tu wrogów. Śmiertelnie groźny gad z ogonem jak rapier biega z prędkością 40 km/godz. Życie na Wyspie Smoków toczy się zgodnie z rytmem pływów. Odizolowani od stałego lądu wyspiarze to istny tygiel gatunków, które nie mając wielkiej konkurencji, wspaniale się rozwijają. Niszowe środowisko jest chronione przez ogromną fosę z oceanu, a tutejsze stworzenia znakomicie się przystosowały, co pozwala im przetrwać. Życie na Wyspie Smoków to nieustanne przypływy i odpływy. Także populacja smoków maleje i powiększa się. 09:05 ZDUMIEWAJĄCE INDIE. CZ 5. SIEDEM SIÓSTR (WILDEST INDIA) Serial dokumentalny, 52 min, Niderlandy (Holandia), 2011 Reżyseria: Richard Kirby Serial o niezwykłej przyrodzie i cywilizacji Indii. W ostatnim odcinku ekipa filmowa wyrusza z kamerą do tajemniczej krainy znajdującej się z dala od cywilizacji. Siedem stanów położonych w północno - zachodnich Indiach należy do najsłabiej zbadanych obszarów naszej planety. Spotkamy tam łowców głów i tygrysy. Będziemy podziwiać niezdobyte szczyty i tonące we mgle potężne wodospady. Wyruszymy dziś w miejsce, gdzie wciąż rządzi przyroda, a człowiek może tylko się jej podporządkować. 10:10 PÈRE LACHAISE: NEKROPOLIA PARYŻA (PERE LACHAISE) Film dokumentalny, 52 min, Francja, 2020 Reżyseria: Christophe D’Yvoire, Augustin Viatte Film dokumentalny o słynnym cmentarzu Père Lachaise w Paryżu. Cmentarze to naturalne świątynie pod gołym niebem, które mają własne kodeksy, estetykę, gospodarzy i organizację, a te głęboko odzwierciedlają kulturę i przekonania ludzi mieszkających w pobliżu. Za ich murami znajdujemy wspomnienia, historie ludzkie, emocje i zadumę. Istnieje tu także rytm pór roku. Ten film jest pierwszym z kolekcji dokumentalnej o najsłynniejszych cmentarzach świata. Poznamy słynne grobowce, w tym Oscara Wilde'a, Edith Piaf, Balzaka, Jima Morrisona i Chopina. To największy i najsławniejszy cmentarz paryski, założony w 1804 roku w ogrodach przylegających do willi Mont - Louis, podarowanej przez Ludwika XIV swojemu spowiednikowi, francuskiemu jezuicie - Père Lachaise. 11:10 WYBIERAM ŻYCIE Reportaż, 23 min, Polska, 2021 Autor: Hanna Honisz Kobieta, która spodziewa się dziecka na każdym etapie ciąży i po porodzie ma wybór i możliwości wsparcia. Począwszy od hospicjum perinatalnego, które otacza opieką rodziców oczekujących dziecka z wadą letalną, poprzez różne instytucje, jak na przykład: Diecezjalną Fundację Ochrony Życia w Opolu, Dom Matki i Dziecka, Ośrodek Adopcyjno - Opiekuńczy, Domy Pomocy Społecznej, które zajmują się opieką nad niepełnosprawnymi czy upośledzonymi umysłowo. A prośba o pomoc nie jest oznaką bycia wyrodną matką tylko odpowiedzialnością za dziecko. Nawet jeśli oznacza to przekazanie potomka pod opiekę instytucji lub zrzeczenie się praw rodzicielskich i oddanie do adopcji. To zawsze lepszy wybór niż pozbawienie dziecka życia. 11:45 BARBARA WŁODARCZYK ZAPRASZA - UKRAIŃSKA MODLITWA Magazyn, 8 min, Polska, 2020 Scenariusz: Barbara Włodarczyk Prowadząca: Barbara Włodarczyk Na Ukrainie trwa prawdziwa batalia o wiernych i budynki cerkwi. W dziesiątkach wiosek dochodzi do kłótni i bijatyk. Po jednej stronie konfliktu stoi nowa Cerkiew, niezależna od Kościoła w Rosji, po drugiej Cerkiew związana z Patriarchatem Moskiewskim, który dominuje na Ukrainie. O swoim filmie "Ukraińska modlitwa" Barbara Włodarczyk porozmawia z Wojciechem Konończukiem, wicedyrektorem Ośrodka Studiów Wschodnich. 11:55 UKRAIŃSKA MODLITWA Film dokumentalny, 50 min, Polska, 2019 Reżyseria: Barbara Włodarczyk Dokument, którego celem jest pokazanie ukraińskiej codzienności religijnej oraz udzielenie odpowiedzi na pytanie, kiedy będzie można mówić o wyzwoleniu się Ukrainy spod wpływów rosyjskiej Cerkwi? I to dużych wpływów, bo słowa z ambony często przebijają nawet kremlowskie media. 12:55 TOMEK NA GRANICACH... RZECZYPOSPOLITEJ Cykl reportaży, 23 min, Polska, 2020 Reporterska opowieść o tym, co dzisiaj pozostało z dziedzictwa i kultury II Rzeczypospolitej. Nie tylko tego materialnego, ale przede wszystkim mentalnego. Kraju wyrosłego na pograniczu Zachodu i Wschodu, gdzie od wieków ścierały się wpływy wielkich mocarstw, etniczne namiętności, trwały religijne waśnie. Kraju, który z trudem próbował łączyć ten kipiący kocioł w jeden polityczny i cywilizacyjny organizm. 13:20 WOJCIECH CEJROWSKI- BOSO PRZEZ ŚWIAT - (110) - PERU. INKOWIE Cykl reportaży, 25 min, Polska, 2021 Scenariusz i reżyseria: Wojciech Cejrowski Zdjęcia: Dariusz Bassel Muzyka: Wojciech Cejrowski, Cezary Makiewicz Święta Dolina Inków. Wojciech Cejrowski pokaże, co pozostało z tego potężnego imperium i objaśni, jak funkcjonowało. Przyjrzymy się inkaskiej twierdzy, by dowiedzieć się, jak wyglądało życie codzienne Inków. WC tak pokazuje i objaśnia, że po obejrzeniu tego odcinka studenci z marszu zaliczają semestr. 13:55 HIPOPOTAMY OLBRZYMY AFRYKAŃSKICH RZEK (HIPPOS: AFRICA’S RIVER GIANTS) Film dokumentalny, 52 min, Wielka Brytania, 2019 Reżyseria: Brad Bestelink Hipopotam. Terytorialna bestia, która większość czasu spędza w wodzie. Wodny ssak, który nie umie pływać. Dwutonowy kadłub, który może biec szybciej niż człowiek. I pozornie spokojny głupek, który strzeże swojej rodziny z zaciekłą przebiegłością. Wykorzystując specjalistyczną technologię kamer, aby po raz pierwszy zbliżyć się do hipopotamów, film śledzi te zwierzęta w różnych porach roku w Delcie Okawango. Ujawnia, że chociaż hipopotamy mogą być hałaśliwe, agresywne i odważne, są również wrażliwe, towarzyskie i często komiczne. Intymny, wciągający portret, ukazujący stronę hipopotamów, której nigdy wcześniej nie widziano - ani nie słyszano. W Delcie Okawango w Botswanie zajrzymy pod powierzchnię wody, by zobaczyć, jak hipopotamy bronią swoich rodzin, jak walczą z wrogami oraz jak pokazują nieoczekiwaną wrażliwość i inteligencję. Oto życie hipopotamów, jakiego nie widzieliście. Opowiada David Attenborough. 15:00 LABORATORIUM LUDZKICH ZACHOWAŃ CZĘŚĆ 2 (MEET THE HUMANS EP. BASIC INSTINCTS) Cykl dokumentalny, 48 min, Wielka Brytania, 2017 Reżyseria: Michael Mosley Cykl filmów dokumentalnych, stawiających ludzkie zachowania pod lupą. Pewien wiejski dom zostaje wyposażony w kamery monitorujące grupę nieświadomych badanych, zaproszonych do wzięcia udziału w różnych zajęciach grupowych, od nocy dla samotnych po niezręczny weekend integracyjny. Z wnętrza sekretnego pokoju obserwacyjnego prezenter Michael Mosley i eksperci analizują każdy ruch uczestników. W drugim odcinku zajmiemy się podstawowymi instynktami człowieka. Ludzi motywuje wiele rzeczy. Jedną z najważniejszych jest seks. W teorii chodzi o posiadanie jak największej liczby dzieci i przekazywanie genów. W praktyce to bardziej skomplikowane. Obecnie w znalezieniu partnera pomaga nam technologia. Przesuwamy palcem po ekranie i kierujemy się prawie wyłącznie wyglądem. Ale chcemy wrócić do korzeni i spróbować zupełnie innego podejścia do łączenia się w pary. 16:00 W POSZUKIWANIU WYMARZONEJ PRACY (PARADISE HUNTERS (PARADISE HEADHUNTERS)) Film dokumentalny, 46 min, Wielka Brytania, 2018 Reżyseria: Guy Gilbert Film dokumentalny o tym, jak dwóch milenialsów ryzykuje wszystko, zostawiając przyjaciół i rodzinę, aby rozpocząć zupełnie inne życie, z wymarzoną pracą, w odległym raju. Na świecie idealne stanowiska pracy czekają na właściwych kandydatów. Co czwarty człowiek chciałby zacząć od nowa, lecz ośmiela się niewielu. Osiemdziesiąt procent młodych ludzi chce się cieszyć pracą, coraz więcej chciałoby pracować, by żyć, nie żyć, by pracować. Katie zajmuje się dystrybucją teledysków. Nie jeździła konno odkąd była nastolatką, ale jedzie do Meksyku, aby pracować na ranczo. Katie ma miesiąc, żeby się wykazać albo wróci do Londynu. Charlie pracuje w call center i mieszka w domu swojej matki w Brighton. Wkrótce zostanie hodowcą łososia na odległym, szkockim jeziorze. Niedługo potem trudność pracy zmusi go do zakwestionowania swojego wyboru. Czy raj jest wszystkim, czego oczekiwali Katie i Charlie? 16:55 OPOWIEŚĆ O CHINACH - WIEK REWOLUCJI ODC. 6/6 (THE STORY OF CHINA) Serial dokumentalny, 55 min, Wielka Brytania, 2016 Reżyseria: Rebecca Dobbs Przez ostatnich 30 lat w Chinach kształtowało się społeczeństwo konsumpcyjne. Po zerwaniu z rewolucyjnym komunizmem Mao, Chiny rozpoczęły marsz ku przyszłości. Wolni Chińczycy przeobrazili swój świat. Sięgnęli po pradawne wierzenia i ideały, które przez wieki dawały im siłę. Okazuje się, że to, co nowe, jest mało kuszące, a to, co stare - bardzo trwałe. Przeszłość Chin to parę tysięcy lat. Tak daleko wstecz, że nie istnieją żadne teksty pisane, dokumentujące narodziny cywilizacji. Lecz istnieją mity i legendy przekazywane od stuleci. Prowadzą nas one do centrum niziny Żółtej Rzeki, od której Chiny wzięły nazwę: Zhongguo, Kraj Środka. Tam można odnaleźć ślady początków. A kwestią zasadniczą w dziejach chińskiej państwowości było zapanowanie nad niszczycielską Żółtą Rzeką. Archeolodzy odnaleźli ślady wielkiej powodzi sprzed roku 1 900 p.n.e. Można ją powiązać z mitem o pochodzeniu państwa chińskiego, bo do dziś opowiada się o królu, który jako pierwszy, skanalizował wody rzeki po wielkiej powodzi. 18:00 POLSKIE DZIEDZICTWO ODC. 6 Magazyn historyczny, 28 min, Polska, 2021 Reżyseria: Maciej Kłobucki Scenariusz: Maciej Kłobucki, Bartosz Kucharski, Kamil Szymański Zdjęcia: Damian Szprejda, Jacek Cichocki, Mariusz Gala Prowadzący: Stefan Tompson Cykl dokumentalno - historyczny o polskim Dziedzictwie Kulturowym na Kresach Wschodnich, prowadzony przez Stefana Tompsona, w którym przybliżona zostaje widzowi historia ziem polskich sprzed 1921 roku. Prezentowane są najciekawsze polskie posiadłości, usytuowane za naszą obecną wschodnią granicą. Ukazane są najciekawsze miejsca, zarówno te oczywiste i znane z przewodników, jak również te, o których już dawno zapomniano. Autorzy przedstawiają ich historię, opowiadają o ciekawostkach i legendach, omawiają polski aspekt dotyczący prezentowanych posiadłości. Przybliżają historię Polaków na danym terenie i zachęcają każdego widza do odwiedzin miejsc polskiego Dziedzictwa Kulturowego na Kresach Wschodnich. 18:30 PODRÓŻE Z HISTORIĄ S.II - ODC. 17 SEKRETY BROWARNEGO KOTŁA Cykl dokumentalny, 26 min, Polska, 2016 Scenariusz i reżyseria: Radosław Kotarski Radosław Kotarski wyrusza do czeskich Detenic, aby przekonać się, jak w zamierzchłych czasach warzono piwo na dawnych słowiańskich ziemiach. Nie poprzestaje jednak tylko na teorii. Sam chwyta za piwowarskie wiosło i zabiera się do stworzenia tradycyjnego czeskiego piwa miłości. Używa do tego tradycyjnych receptur i aparatury, która ma prawie 200 lat. Przy tym obala wiele współczesnych i historycznych mitów związanych z piwnym napitkiem. Czy stworzone przez Radka piwo będzie smakowało gościom średniowiecznej karczmy? 19:10 ZAKOCHAJ SIĘ W POLSCE - ODC. 77 ZAMOŚĆ Magazyn, 23 min, Polska, 2018 Reżyseria: Ewa Grodzka Scenariusz: Tomasz Malkowski Zdjęcia: Jacek Banach, Jarosław Wątor Tomasz Bednarek odwiedza Zamość - miasto idealne, o którym śnili w renesansie filozofowie i architekci. Sławią je takie przydomki jak: perła renesansu czy Padwa północy. Jego nazwa pochodzi od nazwiska założyciela kanclerza i hetmana wielkiego koronnego Jana Zamoyskiego. W historii cywilizacji w pełni urzeczywistniono tylko kilka wizji miast idealnych. Dlatego Zamość jest unikatem na skalę światową. Jan Zamoyski zbudował to miasto na surowym korzeniu w niespełna 20 lat. W tym dziele wspomagał go włoski architekt Bernardo Morando. Kwintesencją Zamościa jest Stare Miasto, wyglądające wciąż jak za czasów hetmana Zamoyskiego. Przecinające się pod kątem prostym uliczki, równa wysokość zabudowy oraz szlachetne proporcje zdradzają renesansowe zamiłowanie do harmonii i porządku. Do miasta - twierdzy Zamość prowadziły niegdyś trzy bramy, a w XIX wieku dobudowane dodatkowe dwa wjazdy. Szczęśliwie wszystkie pięć zamojskich bram przetrwało do naszych czasów. Dziś stoją otworem dla wszystkich, którzy chcą tu przyjechać. A powodów jest wiele, choć koneserów sztuki i zabytków przyciąga najbardziej unikalny zespół Starego Miasta, który od 1992 roku widnieje na Liście Światowego Dziedzictwa UNESCO. 19:35 PORTRETY DOKUMENTALNE. MACIEJ ADAMEK Cykl dokumentalny, 25 min, Polska, 2021 Scenariusz: Agnieszka Wąsikowska Zdjęcia: Grzegorz Myjkowski Seria rozmów z wybitnymi filmowcami zajmującymi się sztuką dokumentu. Bohaterami poszczególnych odcinków są zarówno uznani twórcy tego gatunku, jak i przedstawiciele młodego pokolenia filmowców - dokumentalistów. Cykl ma na celu stworzenie panoramy polskiego dokumentu poprzez realizację filmowych portretów opowiadających o danym twórcy, jego drodze i przekrojowo opisujących jego twórczość na przykładzie wybranych dzieł. Bohaterem tego odcinka jest Maciej Adamek. 20:15 DUCH PETERA SELLERSA (THE GHOST OF PETER SELLERS) Film dokumentalny, 90 min, Cypr/USA, 2018 Reżyseria: Peter Medak Film dokumentalny na podstawie filmu "Ghost in the Noonday Sun", który Peter Medak wyreżyserował na Cyprze i Anglii w 1973 roku. W filmie wystąpili: Peter Sellers, Spike Milligan, Peter Boyle, Anthony Franciosa, Murray Melvin, a wyprodukował go John Heyman (World Film Services) i Columbia Pictures. Scenariusz był komedią piracką z XVII wieku. Oryginalny film "Ghost" został nakręcony głównie na Morzu Śródziemnym, na prawdziwych statkach, czego nikt wcześniej nie próbował. Zanim rozpoczęło się strzelanie, grecki kapitan miał dostarczyć statek piracki do portu we wspaniałej, siódmej dzielnicy - Kyrenii Century Harbour, ale był tak pijany, że rozbił statek o nabrzeże. 21:55 ZA MŁODZI NA ŚMIERĆ - ODC. 5 - SHARON TATE (ODC. 5 - SHARON TATE) Абарваныя жыцці: Шэран Тэйт (Too Young to Die: Sharon Tate), д/ф Serial dokumentalny, 51 min, Niemcy, 2012 Reżyseria: Matthias Schmidt W dobie masowego przekazu śmierć gwiazdy jest zawsze wydarzeniem publicznym, które będzie wykorzystywane w mediach. Cykl "Za młodzi na śmierć" prezentuje gwiazdy z czasów ich popularności. Mieli sukces i wczesną sławę, a często ulegali rozpaczy i spotykały ich tragedie. Dowiemy się, jaka jest różnica między życiem rzeczywistym a publicznym. W tym odcinku: Sharon Tate. Modelka i aktorka uważana za symbol lat 60. , żona światowej sławy reżysera Romana Polańskiego, robiła olśniewającą karierę, gdy stało się coś przerażającego... Latem 1969 r. znaleziono ją zamordowaną we własnym domu. Wszyscy goście, którzy odwiedzili ją tego wieczoru, również zostali zabici. Brutalność, z jaką popełniono zbrodnię, wywołała szok w społeczeństwie amerykańskim - Sharon była w dziewiątym miesiącu ciąży. 22:55 TAMTE LATA, TAMTE DNI - JERZY ILLG Magazyn, 24 min, Polska, 2020 Reżyseria: Joanna Makowska Prowadząca: Marta Perchuć-Burzyńska Tym razem swoje dzieciństwo i młodość wspomina poeta, krytyk literacki i wieloletni redaktor naczelny Społecznego Instytutu Wydawniczego "Znak", Jerzy Illg. W rozmowie wraca do czasów zabaw na podwórku w Katowicach, spotkań katowickiego undergroundu na poddaszu Urszuli Broll i Andrzeja Urbaniaka, początków ruchu hippisowskiego oraz swojej znajomości z Czesławem Miłoszem 23:30 KWAŚNE WINOGRONA (SOUR GRAPES) Film dokumentalny, 85 min, Wielka Brytania, 2016 Reżyseria: Jerry Rothwell, Reuben Atlas To humorystyczna i trzymająca w napięciu opowieść o genialnym oszustwie w przeddzień krachu na giełdzie w 2008 roku. Skromny, młody człowiek zalał amerykański rynek wina fałszywymi rocznikami cenionymi w milionach, oszukując elitę świata wina. Zarobił 35 milionów dolarów na dwóch aukcjach wina. W 2008 roku francuski producent wina Laurent Ponsot zdał sobie sprawę, że wino z jego rodzinnej domeny jest sprzedawane z roku, w którym go nie produkowali. Poleciał pierwszym samolotem do Nowego Jorku i w ten sposób rozpoczął śledztwo. Film osadzony w szybkim, bogatym świecie LA i Nowego Jorku podczas boomu finansowego na początku XXI wieku, z obsesyjnymi kolekcjonerami, oburzonymi producentami wina, podejrzanymi domami aukcyjnymi i specjalistami FBI. 01:10 URATOWANE Z POTOPU Film dokumentalny, 73 min, Polska, 2014 Scenariusz i reżyseria: Marcin Jamkowski, Konstanty Kulik Dlaczego miecz koronacyjny polskiego króla leży na strychu zamku w Szwecji, a pierwodruki polskiego astronoma Mikołaja Kopernika stoją na półkach w bibliotece Uppsali? Jak do tego doszło, że w Sztokholmie są królewskie zbroje z Polski, a w kościołach na szwedzkiej prowincji biją polskie dzwony? W XVII wieku Szwecja stała się krajem bogatym i potężnym, do tego stopnia, że historycy określają ten okres mianem Złotego Wieku. Przyczyniły się do tego sukcesy na polach walki w niemal całej Europie. W wojnie północnej (1563 - 1570) z Dania i Norwegią, wojnie trzydziestoletniej (1618 - 1648), która wyniszczyła Niemcy i Holandię. Wojnę z Polską określa się mianem potopu (1655 - 1660), który zrujnował kraj nad Wisłą. Żołnierze Karola X Gustawa Wazy grabili wszystko, co wpadło im w ręce, a zwłaszcza dzieła sztuki. Elementy architektoniczne z warszawskich rezydencji, w tym nawet płytki podłogowe, były ładowane na barki, które płynęły przez cały Bałtyk, aby w Szwecji ozdobić kościoły i szlacheckie pałace. Niektóre barki były przeładowane i zatonęły w pobliżu Warszawy. Pamięć o zatopionych skarbach stała się miejską legendą. Film "Uratowane z Potopu" opowiada historię rzeźb leżących na dnie Wisły przez 350 lat. W czasie trzyletniej naukowej ekspedycji zorganizowanej przez Uniwersytet Warszawski na podstawie źródeł historycznych ustalono położenie jednej z zatopionych barek. Grupa naukowców, której członkami byli reżyserzy filmu Marcin Jamkowski i Konstanty Kulik, wydobyła prawie 100 cennych elementów architektonicznych. Odnalezione skarby są jedynymi zachowanymi pamiątkami architektury XVII - wiecznej Warszawy. Staną się częścią wystawy Muzeum Warszawy. "Uratowane z Potopu" to dokument kreatywny o podróży w przeszłość pełnej przygód, która mierzy się z mitem zatopionych skarbów. Dzięki zastosowaniu animacji 2D oraz inscenizacjom, ujęciom współczesnym oraz wywiadom z bohaterami zanurzamy się w historię odnalezionych skarbów. A one mają nam dużo do powiedzenia. Film prowokuje do rozpoczęcia otwartej dyskusji na temat własności dzieł sztuki we wspólnej historii Europejczyków. Autorzy nie mają roszczeń, a koncentrują się na poszukiwaniu rozwiązania, które pozwoli na wspólne korzystanie z dóbr ponad granicami i historycznymi konfliktami. Rozwiązania stanowiącego część kulturalnego dziedzictwa zjednoczonej Europy. 02:30 DWA ŚWIATY Film dokumentalny, 51 min, Polska, 2015 Scenariusz i reżyseria: Maciej Adamek Bohaterką filmu jest 10 - letnia Laura, córka głuchoniemych rodziców. Dziewczynka w odróżnieniu od nich słyszy i mówi. To film o zbyt wczesnym wkraczaniu w dorosłe życie. Laura musi pomagać głuchoniemym rodzicom w wielu sprawach, w których zazwyczaj dzieci w jej wieku nie uczestniczą. Od urodzenia żyje w dwóch światach - w świecie ciszy, który panuje w jej domu, i w świecie osób słyszących - poza domem. Rodzice Laury urodzili się głuchoniemi, nigdy nie mówili i nigdy nie słyszeli. Co dziwniejsze w ich rodzinach wszyscy mówią i słyszą. Aneta - mama Laury - jest głuchoniema z niewiadomych powodów, a Adam - ojciec Laury - po urodzeniu zachorował na ospę. Poznali się na jednej z wycieczek organizowanych przez związek głuchoniemych i szybko pobrali się. Po ślubie zamieszkali z rodzicami Adama na wsi. Kiedy oni wkrótce zmarli, młodzi małżonkowie zostali sami na gospodarce. Dość długo nie mogli się zdecydować na dziecko, bo obawiali się, że też będzie głuchonieme. Tak dzieje się w wielu przypadkach. Laura urodziła się zdrowa. Kiedy córka była mała, rodzice przywiązywali jej sznurek do ręki, w ten sposób wiedzieli, że dziecko płacze lub czegoś potrzebuje. Laura nauczyła się, że może pociągnąć za sznurek, a wtedy rodzice przyjdą. W domu cały czas był włączony telewizor, żeby dziewczynka uczyła się mówić. Dość szybko rodzice zaczęli uczyć ją także języka migowego. W wieku 10 lat Laura perfekcyjnie posługuję się językiem migowym, ale też świetnie mówi i pisze. Dzięki temu jest oknem na świat rodziców. Bez niej ich funkcjonowanie w świecie ludzi słyszących wydaje się praktycznie niemożliwe. Film pokazuje, jak Laura porusza się w obu światach: osób słyszących i głuchoniemych. Konieczność pomagania rodzicom spowodowała, że dziesięciolatka jest o wiele bardziej dojrzała niż jej rówieśnicy. 03:25 I NIE OPUSZCZĘ CIĘ AŻ DO ŚMIERCI Film dokumentalny, 30 min, Polska, 1999 Scenariusz: Jolanta Krysowata, Maciej Adamek Reżyseria: Maciej Adamek Zdjęcia: Tomasz Michałowski Opracowanie muzyczne: Teresa Kruczek Andrzej i Franciszek tworzą wspaniałą parę, a właściwie jedną osobę, której pierwszy jest mózgiem, a drugi - rękami. Ten drugi jest też tłumaczem pierwszego, kiedy słuchający nie może zrozumieć z trudem wypowiadanych słów. Andrzej zgodził się, by powstał film o nich. Chciałby, żeby ludzie zrozumieli ich życie i wyciągnęli z tego filmu coś dla siebie. Franek urodził się upośledzony umysłowo. Ojciec bił go za to niezawinione opóźnienie w rozwoju. W końcu, kiedy chłopczyk miał dziesięć miesięcy, opuścił żonę. Zmarła przedwcześnie. Syn miał wtedy niespełna osiem lat. Babka oddała go do szkoły specjalnej z internatem. Ojciec Andrzeja zmarł na raka. Chłopiec miał wówczas trzy lata. Matka opiekowała się nim troskliwie. Woziła po lekarzach: nie chodził i nie mówił. W końcu posłała go do szkoły specjalnej z internatem. Tam poznał Franka. I tak połączył ich los. Matka Andrzeja bardzo pragnęła, by znalazł sobie przyjaciela. Niepokoiła się o przyszłość syna zdanego na nieustanną pomoc innych. Wybrał sobie Franka. W odróżnieniu od innych dzieci, od początku znajomości był dla niego bardzo życzliwy. W końcu kobieta zabrała ze szkoły obu. Aż do jej śmierci żyli szczęśliwie. Kiedy zmarła, ludzie zaczęli gadać, że przyjaciele nie poradzą sobie sami. Umieszczono ich więc w domu opieki społecznej. Franek wyszedł stamtąd do własnego mieszkania. Osamotniony Andrzej bardzo za nim tęsknił. Przyjaciel zabrał go więc do siebie. Nim się to stało, Franek podpisał umowę, że będzie się Andrzejem opiekował aż do końca i nie ożeni się, jeśli tamten tego nie zrobi wcześniej. Andrzej też podpisał taką umowę. Teraz żyją razem. Franek robi zakupy, sprząta, pierze, przygotowuje posiłki, wykonuje wszystko, co trzeba. Myje przyjaciela, ubiera go, podaje mu lekarstwa. Ten zaś decyduje, pilnuje, przypomina i napomina, czuwa. Nie zawsze tak było. Początkowo Franciszka złościło niedołęstwo Andrzeja. Nawet - wstyd przyznać - bił go za to. Z czasem jednak wszystko się dotarło i ułożyło. Mają tylko jeden problem. Chcieliby się ożenić. Cierpliwie studiują ogłoszenia matrymonialne. Bywają nawet na imprezach dla samotnych. Kłopot tylko w tym, że Andrzej, który rozumie i podziela tęsknoty przyjaciela, musiałby ożenić się pierwszy. Z tego powodu niekiedy dopada go lęk. Franek zapewnia go wówczas, że go nie opuści aż do śmierci. Zresztą podpisana umowa zobowiązuje. 04:00 ŻYCIE PRZED TOBĄ Film dokumentalny, 20 min, Polska, 2002 Autor: Maciej Adamek Scenariusz: Maciej Adamek Zdjęcia: Artur Żurawski "Świat jest śliski, chropowaty, mokry, pachnący, ciemny" - opisują swoje wrażenia uczniowie Przedszkola dla Dzieci Niewidomych w Laskach. Nauczyciele i wychowawcy w ramach zajęć dydaktycznych przygotowują te dzieci do samodzielnego życia. Obserwujemy, jak radzą sobie z wykonywaniem codziennych, zdawałoby się prostych, czynności. Uświadamiamy sobie, jak cenny jest dar wzroku. Bez bodźców wzrokowych problemem staje się otwarcie drzwi, znalezienie własnego ręcznika na wieszaku, czy spacer parkową alejką. Na targu warzywnym przedszkolaki rękami "oglądają" wyłożone na straganach produkty, próbują je rozpoznać. Dotykanie jednych jest miłe, innych nieprzyjemne. Większość dzieci z radością chłonie nowe doświadczenia, ale część zachowuje ostrożność i rezerwę. Następnie w przedszkolu z zakupionych warzyw przyrządzają zupę, uczą się kroić warzywa, wkładać je do garnka i zapalać gaz. Większość prowadzonych przez opiekunów zajęć ma właśnie taki, praktyczny charakter. Dzieci uczą się zasuwać suwak, sznurować buty, rozpoznawać godzinę na zegarze, nawiązywać relacje z rówieśnikami, "widzieć rękami". Codzienne czynności wymagają wiele trudu, wiele wysiłku, by zdobyć umiejętność ich wykonywania. W marzeniach czasami zapominają o swojej ułomności. Chłopcy chcą być kierowcami, żołnierzami, dziewczynki - piosenkarkami, tancerkami, ale mają też inne marzenia - zrobić śniadanie, herbatę, ugotować obiad, posprzątać, uprać. Takie zwykłe, dla większości normalne sprawy, bo właśnie takiego zwykłego, normalnego życia najbardziej pragną.