TVP Historia Piątek, 05.11.2021 Zmiany z dnia 20.10.2021 w stosunku do raportu z dnia 13.10.2021 (dodano pozycję programową) 08:15 TAŚMY BEZPIEKI Magazyn, 25 min, Polska, 2021 Reżyseria: Cezary Gmyz Scenariusz: Cezary Gmyz, Grzegorz Majchrzak Zdjęcia: Maciej Figurski, Michał Gmyz, Temistokles Brodowski Muzyka: Michal Rawicz Cezary Gmyz rozmawia z Łucją Marek o obserwacji kościołów przez SB. Program jest ilustrowany archiwalnymi nagraniami SB. (dodano pozycję programową) 18:25 EKSPERTYZA - PROBIERZ TRZEŹWOŚCI Reportaż, 23 min, Polska, 2021 Reżyseria: Tomasz Kamiński, Piotr Litka Scenariusz: Piotr Litka Wykonawcy: Dr Tomasz Kupiec Pierwszy znany na świecie tester trzeźwości określany potocznie alkomatem został opatentowany przez amerykańskiego lekarza z Indianapolis w roku 1958. Mało kto wie jednak o tym, że pionierskie próby w tym zakresie podjęli biegli z krakowskiego Instytutu Ekspertyz Sądowych na przełomie lat 50. i 60. ubiegłego wieku. Co odkryli? (dodano pozycję programową) 20:00 TEATR HISTORII - WILLA SZCZĘŚCIA Dysk./wywiad/debata, 15 min, Polska, 2021 Wykonawcy: Mikołaj Mirowski (prowadzący) W cyklu "Teatr Historii", łączącym publicystykę ze sztuką spod znaku Melpomeny i Klio, tym razem, we wprowadzeniu do spektaklu Sceny Faktu "Willa szczęscia" z 2007 roku wg scenariusza i w reżyserii Jacka Gąsiorowskiego, gościem rozmowy prowadzonej przez dr. Mikołaja Mirowskiego (historyk, FINA) będzie dr Wojciech Kozłowski (historyk, dyrektor Instytutu Pileckiego). Fabuła "Willi szczęścia" przybliża losy rtm. Narcyza Łopianowskiego, któremu wraz z grupą polskich oficerów więzionych przez Sowietów, pod koniec 1940 roku Rosjanie zaproponowali utworzenie polskich oddziałów, mających walczyć przeciwko Niemcom. Uderzenie Armii Czerwonej miało w teorii być zwycięskim pochodem do Berlina i dalej, czyli tym, co nie udało się w roku 1920. W zamyśle Sowietów, Niemcy osłabieni dotychczasową wojną, mieli stosunkowo łatwo ulec czerwonej nawale. Jak wiemy z historii, w czerwcu 1941 roku sytuacja odwróciła się diametralnie i do czasu bitwy pod Stalingradem na przełomie 1942/43 role wyglądały zgoła odmiennie. Na niespełna rok przed atakiem Niemców na Związek Sowiecki, Łopianowski wraz z towarzyszami niedoli został nagle przewieziony do Moskwy. Tam przesłuchiwał go sam Beria, po czym wspólnie z kilkunastoma innymi oficerami był przetrzymywany w luksusowej podmoskiewskiej willi. Właśnie w Małachówce prowadzono próby nakłonienia i zwerbowania do organizacji polskiej armii działającej przy Sowietach. Szczególnie aktywny w tej perswazji był ppłk Zygmunt Berling, późniejszy generał, pozostający w bliskim związku z NKWD. Oficerowie osadzeni w obozie Kozielsk II stali się więc uczestnikiem mało znanego epizodu II wojny światowej, jakim były negocjacje między najwyższymi władzami NKWD a polskimi oficerami, którzy w tym celu zostali specjalnie wydobyci z sowieckich więzień i obozów. Spektakl Sceny Faktu ukazuje także dalsze losy bohaterów. Rtm. Łopianowski wyszedł ze Związku Sowieckiego razem z Armią Andersa, natomiast Berling uznany w Wojsku Polskim za zdrajcę współtworzył 1. DP im. Tadeusza Kościuszki, która została ciężko skrwawiona w walkach u boku Rosjan. Obaj zaś symbolicznie spotkali się w 1944 roku, kiedy jeden ciężko walczył w Powstaniu Warszawskim, drugi bezczynnie stał na drugim brzegu Wisły. (dodano pozycję programową) 20:20 TEATR TELEWIZJI. SCENA FAKTU - WILLA SZCZĘŚCIA Teatr, 88 min, Polska 2007 Autor sztuki na motywach wspomnień Narcyza Łopianowskiego "Rozmowy z NKWD 1940 - 1941": Jacek Gąsiorowski Reżyseria: Jacek Gąsiorowski Zdjęcia: Piotr Bernat Występują: Marcin Perchuć (rotmistrz Narcyz Łopianowski), Szymon Bobrowski (podpułkownik Zygmunt Berling), Magdalena Różczka (Kobieta), Sławomir Orzechowski (pułkownik Jegorow), Krzysztof Dracz (Ławrientij Beria), Marek Lewandowski (generał brygady Wacław Przeździecki), Marcin Bosak (porucznik Janusz Siewierski), Bartek Kasprzycki (porucznik Włodzimierz Szumigalski), Dariusz Toczek (porucznik Michał Tomala), Zbigniew Suszyński (pułkownik Eustachy Gorczyński), Jacek Poniedziałek (kapitan Kazimierz Rozen - Zawadzki), Jan Monczka (podpułkownik Kazimierz Dudziński) i inni "Jak się pan czuje? Jesteście naszym gościem" - przekonuje polskiego oficera pułkownik NKWD Jegorow. "A od kiedy to gości przyjmuje się w więzieniu? - odpala Polak."Musicie nas zrozumieć - enkawudzista nie daje sobie przerwać - walczyliście z Niemcami, z którymi nas łączą stosunki przyjaźni. Jakby to wyglądało, gdybyśmy pozwolili wam spacerować ulicami Moskwy w mundurze polskiego oficera?" Uderzeniem w stół ucina odpowiedź rotmistrza Narcyza Łopianowskiego. Lecz wówczas do rozmowy wtrąca się sam Ławrientij Beria."Czy chciałby pan jeszcze walczyć przeciw Niemcom i organizować oddziały wojska polskiego na terenie ZSRR?"- pyta szef NKWD. Łopianowski nie ukrywa zdziwienia:"Jak to, przecież z Niemcami łączą was stosunki przyjaźni?". Nic nie trwa wiecznie - słyszy w odpowiedzi. Ledwie rok po klęsce wrześniowej grupa polskich oficerów trafia na osławioną moskiewską Łubiankę. Jednym z nich jest rotmistrz Narcyz Łopianowski. Jeszcze niedawno był jeńcem obozu w Kozielsku. Wciąż pamięta o zdradzieckiej napaści ZSRR na Polskę, sam miał okazję walczyć z oddziałami sowieckimi. Wie o masowych wywózkach polskiej ludności do łagrów. Podobnie jak jego towarzysze niewoli niepokoi się losem polskich oficerów z Kozielska, Ostaszkowa i Starobielska, o których słuch zaginął. A teraz jeden z najpotężniejszych ludzi w ZSRR komplementuje jego zdolności dowódcze, ba, proponuje mu przygotowania do przyszłej walki z hitlerowcami. Jakże to kusząca propozycja! Lecz Łopianowski nie może jej przyjąć. Zdaniem rotmistrza, żaden polski oficer nie może podjąć się takiego zadania bez konsultacji z wodzem naczelnym oraz rządem w Londynie, nie będąc zdrajcą Ojczyzny. Na rozkaz starszego stopniem współwięźnia, generała brygady Wacława Przeździeckiego, Łopianowski ma kontynuować rozmowy. Być może uda się wynegocjować lepsze warunki i, za wiedzą i zgodą legalnego rządu na uchodźstwie, raz jeszcze chwycić za broń w walce o wolną Polskę. Polak szybko się orientuje, że Sowietom bardzo zależy na poprawieniu relacji z polskimi jeńcami na terenie ZSRR. Wraz z grupą innych żołnierzy rotmistrz zostaje przewieziony do niewielkiej posiadłości pod Moskwą. Tu, w willi Małachówka, nazywanej też"Willą szczęścia", czekają polscy oficerowie. Podpułkownik Zygmunt Berling zgodził się podjąć zadania zorganizowania polskiej armii niezależnej od Londynu. Teraz, z inspiracji Sowietów, raz jeszcze próbuje przekonać jeńców do współpracy z ZSRR... "Willa szczęścia" to spektakl Sceny Faktu. Scenariusz sztuki powstał na podstawie wspomnień rotmistrza Łopianowskiego wplątanego w jeden z najbardziej niezwykłych choć mało znanych epizodów z czasów II wojny światowej. Drogi Łopianowskiego, który opuścił ZSRR wraz z Armią Andersa, a następnie został przerzucony jako cichociemny do okupowanej Polski, i Berlinga, dowódcy 1. Armii LWP, jeszcze raz się skrzyżowały w 1944 roku. Pierwszy z nich walczył wówczas w powstaniu warszawskim, drugi czekał po drugiej stronie Wisły. (dodano pozycję programową) 21:50 ŚLADAMI STRZELCÓW KONNYCH Film dokumentalny, 10 min, Polska, 2020 Reżyseria: Mateusz Bobek Scenariusz: Mateusz Bobek Zdjęcia: Jan Gajewski, Bartosz Młynarski, Max Pawlikowski Pawlikowski W okolicach Kocka i Woli Gułowskiej, gdzie miała miejsca ostatnia bitwa polskiego września 1939 toku, wciąż żywa jest pamięć o żołnierzach, którzy tutaj kończyli swoje walki. To opowieść o bojach 3. Pułku Strzelców Konnych, który tu zakończył kampanię, znacząc swój szlak grobami poległych żołnierzy. Wśród wielu oddziałów polskiego września, jakie poszły pod rozkazami gen. Franciszka Kleeberga do zwycięskiej bitwy pod Wolą Gułowską był Pułk 3. Strzelców Konnych. Pamięć o bitwie i kleeberczykach jest tu wciąż żywa. Trzy dni walki w Woli Gułowskiej przyniosły zwycięstwo. Pokazały, że polski żołnierz walczy także o honor. Jednak całkowite wyczerpanie zasobów amunicji, środków medycznych i żywności skłoniło dowódcę do decyzji o kapitulacji przed pobitym przeciwnikiem. Jednak kawaleria chciała się bić, nadal upatrując swą szansę w mobilności i prędkości przemieszczania się, jaką dają konie. Strzelcy konni ruszyli dalej ku swemu przeznaczeniu. Kiedy wchodzili do wsi Kalinowy Dół, był już 6 października 1939 roku... (Zakup od Stowarzyszenia Przyjaciół Gminy Adamów JEDNOŚĆ) (zmodyfikowano opis: Omówienie) 23:05 GENIUSZE I MARZYCIELE. TADEUSZ TAŃSKI Film dokumentalny, 55 min, Polska, 2018 Reżyseria: Marek Pawłowski Tadeusz Tański był jednym z pierwszych polskich inżynierów, którzy podjęli próbę produkcji polskich samochodów. Na skutek tajemniczych wpływów ówcześni decydenci wybrali lojalność wobec włoskiego fiata. Ten wybitny umysł spotykał się z wielkim rozczarowaniem. Pasję tworzenia odziedziczył po ojcu Czesławie Tańskim, malarzu, konstruktorze i budowniczym samolotu, śmigłowca i szybowca Lotnia, który porzucił rodzinę zaraz po urodzeniu syna. A gdy po latach spotkali się w Paryżu, rozumieli się od tego momentu jak nikt na świecie. Tadeusz studiował w Paryżu od 1909 r. Po uzyskaniu dyplomu w kategorii motoryzacji i lotnictwa pracował w fabryce Renault, opracował wiele projektów i patentów. Dał się poznać jako bardzo zdolny i obdarzony niezwykłą wyobraźnią przestrzenną twórca, a jego pomysły wybiegające ponad epokę budziły zachwyt. Jako 24 - letni inżynier skonstruował największy na świecie 12 - cylindrowy lotniczy silnik spalinowy w układzie H o mocy 520 KM.