TVP Dokument Sobota, 13.11.2021 06:00 DZIKA POLSKA - ŻERUJ Z MARCINEM Serial dokumentalny, 24 min, Polska, 2007 Scenariusz i reżyseria: Dorota Adamkiewicz, Joanna Łęska Tematem tego wydania "Dzikiej Polski" będzie m. in. dokarmianie dzikich zwierząt. Miejscem najlepiej nadającym się pod realizację tego tematu jest oczywiście śródleśna chata Marcina Kostrzyńskiego w okolicach Górzna. Marcin od wielu lat dokarmia zimą leśne zwierzęta. Jego stołówka ma swoich stałych bywalców: dziki, jelenie, sikory, które czują się na podwórku Marcina bezpiecznie. Marcin jest bardzo pomysłowym restauratorem, ciągle wymyśla nowe udoskonalone karmiki, rynienki itp. Razem z Tomkiem Kłosowskim opowiedzą o menu leśnych zwierząt i o tym, jak należy dokarmiać zwierzęta, aby nie zrobić im krzywdy. Zaprezentujemy również najnowsze wynalazki Marcina. 06:30 DZIKA POLSKA - ŚWIAT WEDŁUG NOCKA Serial dokumentalny, 24 min, Polska, 2007 Scenariusz i reżyseria: Dorota Adamkiewicz, Joanna Łęska Nigdzie zimą nie jest nietoperzom tak dobrze, jak w tunelach dawnych umocnień obronnych. W samych tylko podziemiach Międzyrzeckiego Rejonu umocnień zimuje cała kolonia 37 tysięcy nietoperzy, gdzie z tego powodu utworzono rezerwat Nietoperek. Ale wiele pomniejszych zimowisk tych ssaków kryje się w zburzonych bunkrach Wału Pomorskiego czy w przepastnych korytarzach twierdzy Poznań. Narratorzy "Dzikiej Polski" zapuszczają się w te czeluście, ale w taki sposób, by nie straszyć nietoperzy głosem, światłem, a nawet oddechem. Wolą sami na starych wojskowych pryczach poddać się klimatowi hibernacji. Bo, jak zapewniają, także ludzie mają ukryte, genetyczne mechanizmy wyłączania różnych funkcji życiowych, właściwych nietoperzom. Tyle, ze u tych zwierząt są one czynne, a u nas prawie nie. Wyprawy po zagruzowanych podziemiach byłyby trudne bez przewodnika i znawcy nietoperzy, dr. Andrzeja Kepela. Dla tych drobnych ssaków, widzących świat na falach ultradźwięków, które same wytwarzają i odbierają jak żywe sonary, to żadna sztuka. Ludzie muszą się biedzić w mdłym świetle czołowych latarek. 07:00 NOTACJE: KRZYSZTOF ZANUSSI. ZAWÓD WYJĄTKOWY Cykl dokumentalny, 11 min, Polska, 2013 Autor: Sławomir Koehler Krzysztof Zanussi, urodzony w 1939 r. w Warszawie. Reżyser i scenarzysta filmowy, filozof. Ukończył fizykę na Uniwersytecie Warszawskim i filozofię na Uniwersytecie Jagiellońskim. W 1967 r. ukończył reżyserię w PWSFTViT w Łodzi. Działał w amatorskim ruchu filmowym. W latach 1971 - 1983 wiceprezes Stowarzyszenia Filmowców Polskich. Od 1980 r. kierownik artystyczny zespołu, a następnie dyrektor Studia Filmowego Tor. Od 1987 r. członek Komitetu Kinematografii. W 1990 r. został wybrany na Prezydenta Federacji Europejskiej Realizatorów Audiowizualnych. Konsultant Komisji Pontyfikalnej do spraw Kultury w Watykanie. Członek Europejskiej Akademii Filmowej. 07:20 NAJZDOLNIEJSZE ZWIERZĘTA ŚWIATA. SZTUKA UWODZENIA (NATURE’S GREATEST TALENTS THE ART OF SEDUCTION) Cykl dokumentalny, 49 min, Austria, 2016 Reżyseria: Petra Lederhilger, Susanne Lummer Miniseria dokumentalna o zwierzętach, które chrakteryzują się wyjątkowym talentem w różnych dziedzinach. Bohaterami drugiej części (The Art of Seduction) są uwodziciele. Przyjrzymy się różnym popisom - sztukom walki i tym wizualnym, przeanalizujemy zmysły i sztukę uwodzenia. Są takie chwile w życiu, gdy liczy się wszystko albo nic. Odpowiedni moment, odpowiednie posunięcie. Wysłanie precyzyjnego sygnału. Uwodziciele istnieją na całym świecie, ale tylko niewielu z nich to prawdziwi mistrzowie sztuki uwodzenia. Zupełnie inne są zwyczaje mieszkańców lasów peruwiańskich. Dobrze zakamuflowany w zaroślach - malutki ptaszek jest pełen oczekiwań. Na sawannie afrykańskiej nie sposób nie zauważyć żyrafy, bo najwyższe zwierzę lądowe góruje nad wszystkimi po części dzięki swojej nadzwyczajnie długiej szyi. W czasie potyczek obowiązują ścisłe zasady co nie znaczy, że jest bezpiecznie. Jesień w Alpach Europejskich, to ekscytująca pora dla jelenia szlachetnego. W ciągu kilku tygodni wyrasta mu olbrzymie poroże nowe i z każdym rokiem większe. Ryk jelenia niesie się daleko, a łanie intensywnie nasłuchują. W lesie w Ameryce Południowej nad Atlantykiem, prawie żaden promień słońca nie dociera przez gęstwinę na ziemię, dlatego pewien jaskrawo upierzony ptaszek zdecydowanie się wyróżnia. Poszarpane wybrzeże brazylijskie widziane z lotu ptaka - majestatycznej fregaty. Fregaty posiadają ponaddwumetrową rozpiętość skrzydeł. Spędzają większość swego życia, szybując w powietrzu. Raz do roku samce mają powód, by wylądować. Muszą zaimponować samicom. Pantanal jedna z największych bagnistych równin aluwialnych na świecie. W tych wodach coś się gotuje. To kajmany w spektakularny sposób uwodzą samice! W lesie Ameryki Środkowej i Południowej rządzi sztuka uwodzenia. Bardzo często podstęp idzie w parze z uwodzeniem. Nawet rośliny rozwinęły swoje sposoby na oszukiwanie stworzeń, goniących za partnerkami. W ten czy inny sposób sztuka uwodzenia jest uprawiana de facto przez wszystkie gatunki. Outsiderom sztuka ta może się wydać nie z tej ziemi lub głupia, a nawet często niebezpieczna. Jednak przede wszystkim - sztuka uwodzenia to inwestycja w przyszłość, wspaniałe przedstawienie, dzięki któremu dalej istnieją rozmaite formy życia na naszej planecie. 08:20 TATRY CZ. 2 - ŻYCIE NA KRAWĘDZI (THE TATRA MOUNTAINS. LIFE ON THE EDGE. EP. 2) Film dokumentalny, 50 min, Słowacja/Niemcy, 2018 Reżyseria: Erik Balaz Druga część filmu dokumentalnego o Tatrach. Strome, zaczarowane, niedostępne - góry między Polską a Słowacją. Ponad dwa tysiące szczytów. Wiele przekracza 2500 metrów n.p.m. To również jeden z najstarszych lasów w Europie, który rośnie na zboczach gór. Szczyty Tatr. To królestwo kozic tatrzańskich swoistych wysp w morzu chmur. Na tych wysokościach mają skrajne warunki. Tu nie rosną drzewa. To kraina śniegu i lodu, gdzie od epoki lodowcowej żyją tylko dwa świetnie przystosowane gatunki. Inne są późniejszymi przybyszami z niższych regionów. Każdy na swój sposób zmaga się z górską krainą. Nawet w słońcu, w dziczy ponad chmurami żyją w ciągłym zagrożeniu. Te zwierzęta tu w górze potrafią przetrwać. A oto ich historia. Specjalnie zorganizowany zespół ekologów i filmowców spędził ponad 900 dni filmując Tatry, nagrywając ten wyjątkowy materiał. Film prezentuje piękne obrazy, które pozwalają widzowi uczestniczyć w interakcjach majestatycznej tatrzańskiej dziczy. Tatry - być może najdziksza enklawa w Europie - to scena licznych dramatów, które po raz pierwszy możemy podziwiać w doskonałej jakości, dzięki fachowości i wytrwałości twórców filmowych. W najmniejszym na świecie paśmie wysokich gór wciąż żyją kozice tatrzańskie - mimo ekstremalnych warunków, drapieżników, lodowatego zimna i lawin. Na przełomie tysiącleci kłusownicy doprowadzili gatunek do skraju wyginięcia. Od tamtych czasów liczba kozic znów się powiększa z dwustu do półtora tysiąca dzięki ścisłej ochronie. Teraz Tatrzański Park Narodowy jest bezpiecznym sanktuarium. 09:20 PUSTUŁKA - NIEWIDZIALNY SĄSIAD (TURMFALKEN - UNSICHTBARE NACHBARN/KESTRELS AT CLOSE QUARTERS) Film dokumentalny, 50 min, Austria, 2017 Reżyseria: Mario Kreuzer, Leander Khil Film dokumentalny o pustułce. Te małe sokoły nauczyły się żyć blisko człowieka. Wychowują swoje pisklęta w naszych miastach. To historia dwóch par pustułek wychowujących swoje pisklęta w tej samej dzielnicy w centrum Wiednia. Podczas gdy jedna para hodowlana odnosi sukces, inne pustułki stają w obliczu bardziej brutalnego losu, ponieważ wybrały nieodpowiednie miejsce do życia i wychowywania swoich piskląt. Wśród miejskiego zgiełku jej obecność daje się poznać po przenikliwym pisku wysokiego, szybko powtarzanego "kijkijkijkij". Odzywa się zwykle w locie. Zobaczymy pustułki z bliska, ich potrzeby i wysiłki rodzicielskie. Gdy pisklęta uczą się latać, zarówno rodzice, jak i potomstwo stają przed ważną decyzją: czy pozostaną w Europie przez zimę, czy udadzą się na południe? Niezależnie od tego, co postanowią, może pojawić się jakiś nieprzewidywalny dramat życia. Najwięcej pustułek zasiedla Europę Zachodnią. Obserwuje się stopniowe zasiedlanie miast wschodniej Europy. 10:20 LEGENDY EUROPY ODC. 7. WENECJA (LEGENDS OF EUROPE MYSTICAL AND FANTASY TALES 7. VENICE) Serial dokumentalny, 51 min, Francja, 2019 Reżyseria: John Hudson Seria przedstawia nowe, niemal magiczne spojrzenie na europejskie dziedzictwo. Inspirowane nowo odkrytym zainteresowaniem odwiecznymi legendami. Czy przerażające, czy zaskakujące, te historie, inspirowane naturalnymi wspaniałościami, są jednocześnie mistycznymi i niejasnymi zagadkami do rozszyfrowania. Piraci, bestie, zaczarowane lasy, skamieniali pasterze, zaczarowane jeziora, dziwaczne potwory lub uwięzione księżniczki to bohaterowie tej serii, która z północy na południe i ze wschodu na zachód na nowo odkryje Europę. Dziś wyruszymy w podróż po Wenecji. Cofnijmy się w czasie do IV wieku n.e. Na północy Italii całe rodziny uciekają przed barbarzyńskimi hordami. Schronienie znajdują na archipelagu grząskich wysepek, w najgłębszej zatoce Morza Śródziemnego. Do tej pory można było tam spotkać tylko rybaków i producentów soli. Uciekinierzy zakładają niewielki port, który w ciągu tysiąca lat wyrośnie na chlubę Zachodu, najpotężniejsze i najbogatsze miasto Europy; miejsce swobód i wolności, enklawę pokoju zbudowaną na milionach dębowych bali wbitych w niezdobytą lagunę. Jej imię do dziś jaśnieje i zachwyca: Wenecja. Każdy marmurowy pałac, każdy kanał, każdy mostek i każdy kamień ma tu swoją legendę, a wspólnie tworzą one niezrównanie barwną i piękną tkaninę, na której pojawiają się nazwiska takie jak Marco Polo, Tintoretto, Vivaldi czy Casanova. Lista ciągnie się w nieskończoność. Te legendy, wciąż żywe, stanowią tkankę miasta tysiąca kościołów. Dziś poznamy historię początków Wenecji, jej opuszczonych wysp, przeklętych pałaców, rozpustnych mnichów, gorących miłości - słowem: jej wielkości i upadku. 11:15 PORTRETY DOKUMENTALNE. WOJCIECH STAROŃ Cykl dokumentalny, 25 min, Polska, 2021 Scenariusz: Agnieszka Wąsikowska Zdjęcia: Grzegorz Myjkowski Seria rozmów z wybitnymi filmowcami zajmującymi się sztuką dokumentu. Bohaterami poszczególnych odcinków są zarówno uznani twórcy tego gatunku, jak i przedstawiciele młodego pokolenia filmowców - dokumentalistów. Cykl ma na celu stworzenie panoramy polskiego dokumentu poprzez realizację filmowych portretów opowiadających o danym twórcy, jego drodze i przekrojowo opisujących jego twórczość na przykładzie wybranych dzieł. Bohaterem tego odcinka jest Wojciech Staroń. 11:45 MYSTIFY: MICHAEL HUTCHENCE (MYSTIFY: MICHAEL HUTCHENCE) Film dokumentalny, 97 min, Wielka Brytania, 2019 Reżyseria: Richard Lowenstein Zdjęcia: Andrew De Groot Muzyka: Warren Ellis Kiedy wchodził na scenę, dokonywała się w nim niesamowita przemiana. Z nieśmiałego i niepewnego siebie faceta stawał się bogiem rocka. Michael Hutchence (1960 - 1997), wokalista i autor tekstów australijskiej grupy INXS, był mieszanką sprzeczności. Seksualnie magnetyczny gwiazdor, który uwodził najbardziej pożądane kobiety świata i łagodna, poetycka dusza. Nieokiełznane zwierzę sceniczne i zamykający się we własnym kokonie samotnik. Magnetyczny, długo oczekiwany dokument o muzyku nakręcił twórca wielu teledysków INXS i kultowego filmu "Psy w kosmosie" (1986), w którym zagrał Hutchence. Dotarł do niepublikowanych archiwalnych nagrań, rozmawiał z przyjaciółmi, rodziną, kochankami i współpracownikami Hutchence’a. Nakreślił niezwykle intymny portret artysty od skomplikowanych czasów dzieciństwa, aż po szczyt sławy i związane z nim problemy z narkotykami, uszkodzeniem mózgu i niekończącą się walką o pojednanie z samym sobą. 13:30 SOWY POLSKIE Film dokumentalny, 20 min, Polska, 1997 Reżyseria: Jerzy Bezkowski Scenariusz: Jerzy Bezkowski, Ryszard Wyrzykowski Muzyka: Sławomir Kaczorowski Film wyprodukowany przez łódzką Wytwórnię Filmów Oświatowych. W Polsce występuje trzynaście gatunków sów, a wszystkie są pod ochroną. Sześć wpisano do Czerwonej Księgi Przyrody. Autorzy podjęli się obserwacji dziewięciu gatunków sów. Możemy zobaczyć najmniejszą - sóweczkę i największą - puchacza. Oglądamy sowy zjadające jajka, polujące na myszy i na jeże. Film pokazuje także sowę śnieżną, rzadkiego gościa z północy, jak też m.in. puszczyka mszarnego i puszczyka uralskiego. 13:55 HIPOPOTAMY OLBRZYMY AFRYKAŃSKICH RZEK (HIPPOS: AFRICA’S RIVER GIANTS) Film dokumentalny, 52 min, Wielka Brytania, 2019 Reżyseria: Brad Bestelink Hipopotam. Terytorialna bestia, która większość czasu spędza w wodzie. Wodny ssak, który nie umie pływać. Dwutonowy kadłub, który może biec szybciej niż człowiek. I pozornie spokojny głupek, który strzeże swojej rodziny z zaciekłą przebiegłością. Wykorzystując specjalistyczną technologię kamer, aby po raz pierwszy zbliżyć się do hipopotamów, film śledzi te zwierzęta w różnych porach roku w Delcie Okawango. Ujawnia, że chociaż hipopotamy mogą być hałaśliwe, agresywne i odważne, są również wrażliwe, towarzyskie i często komiczne. Intymny, wciągający portret, ukazujący stronę hipopotamów, której nigdy wcześniej nie widziano - ani nie słyszano. W Delcie Okawango w Botswanie zajrzymy pod powierzchnię wody, by zobaczyć, jak hipopotamy bronią swoich rodzin, jak walczą z wrogami oraz jak pokazują nieoczekiwaną wrażliwość i inteligencję. Oto życie hipopotamów, jakiego nie widzieliście. Opowiada David Attenborough. 15:00 LABORATORIUM LUDZKICH ZACHOWAŃ CZĘŚĆ 2 (MEET THE HUMANS EP. BASIC INSTINCTS) Cykl dokumentalny, 48 min, Wielka Brytania, 2017 Reżyseria: Michael Mosley Cykl filmów dokumentalnych, stawiających ludzkie zachowania pod lupą. Pewien wiejski dom zostaje wyposażony w kamery monitorujące grupę nieświadomych badanych, zaproszonych do wzięcia udziału w różnych zajęciach grupowych, od nocy dla samotnych po niezręczny weekend integracyjny. Z wnętrza sekretnego pokoju obserwacyjnego prezenter Michael Mosley i eksperci analizują każdy ruch uczestników. W drugim odcinku zajmiemy się podstawowymi instynktami człowieka. Ludzi motywuje wiele rzeczy. Jedną z najważniejszych jest seks. W teorii chodzi o posiadanie jak największej liczby dzieci i przekazywanie genów. W praktyce to bardziej skomplikowane. Obecnie w znalezieniu partnera pomaga nam technologia. Przesuwamy palcem po ekranie i kierujemy się prawie wyłącznie wyglądem. Ale chcemy wrócić do korzeni i spróbować zupełnie innego podejścia do łączenia się w pary. 16:00 W POSZUKIWANIU WYMARZONEJ PRACY (PARADISE HUNTERS (PARADISE HEADHUNTERS)) Film dokumentalny, 46 min, Wielka Brytania, 2018 Reżyseria: Guy Gilbert Film dokumentalny o tym, jak dwoje milenialsów ryzykuje wszystko, zostawiając przyjaciół i rodzinę, aby rozpocząć zupełnie inne życie, z wymarzoną pracą, w odległym raju. Na świecie idealne stanowiska pracy czekają na właściwych kandydatów. Co czwarty człowiek chciałby zacząć od nowa, lecz ośmiela się niewielu. Osiemdziesiąt procent młodych ludzi chce się cieszyć pracą, coraz więcej chciałoby pracować, by żyć, nie żyć, by pracować. Katie zajmuje się dystrybucją teledysków. Nie jeździła konno odkąd była nastolatką, ale jedzie do Meksyku, aby pracować na ranczo. Katie ma miesiąc, żeby się wykazać albo wróci do Londynu. Charlie pracuje w call center i mieszka w domu swojej matki w Brighton. Wkrótce zostanie hodowcą łososia na odległym, szkockim jeziorze. Niedługo potem trudność pracy zmusi go do zakwestionowania swojego wyboru. Czy raj jest wszystkim, czego oczekiwali Katie i Charlie? 17:00 OPOWIEŚĆ O CHINACH - WIEK REWOLUCJI ODC. 6/6 (THE STORY OF CHINA) Serial dokumentalny, 55 min, Wielka Brytania, 2016 Reżyseria: Rebecca Dobbs Przez ostatnich 30 lat w Chinach kształtowało się społeczeństwo konsumpcyjne. Po zerwaniu z rewolucyjnym komunizmem Mao, Chiny rozpoczęły marsz ku przyszłości. Wolni Chińczycy przeobrazili swój świat. Sięgnęli po pradawne wierzenia i ideały, które przez wieki dawały im siłę. Okazuje się, że to, co nowe, jest mało kuszące, a to, co stare - bardzo trwałe. Przeszłość Chin to parę tysięcy lat. Tak daleko wstecz, że nie istnieją żadne teksty pisane, dokumentujące narodziny cywilizacji. Lecz istnieją mity i legendy przekazywane od stuleci. Prowadzą nas one do centrum niziny Żółtej Rzeki, od której Chiny wzięły nazwę: Zhongguo, Kraj Środka. Tam można odnaleźć ślady początków. A kwestią zasadniczą w dziejach chińskiej państwowości było zapanowanie nad niszczycielską Żółtą Rzeką. Archeolodzy odnaleźli ślady wielkiej powodzi sprzed roku 1 900 p.n.e. Można ją powiązać z mitem o pochodzeniu państwa chińskiego, bo do dziś opowiada się o królu, który jako pierwszy, skanalizował wody rzeki po wielkiej powodzi. 18:00 POLSKIE DZIEDZICTWO ODC. 6 Magazyn historyczny, 28 min, Polska, 2021 Reżyseria: Maciej Kłobucki Scenariusz: Maciej Kłobucki, Bartosz Kucharski, Kamil Szymański Zdjęcia: Damian Szprejda, Jacek Cichocki, Mariusz Gala Prowadzący: Stefan Tompson Cykl dokumentalno - historyczny o polskim Dziedzictwie Kulturowym na Kresach Wschodnich, w którym przybliżona zostanie widzowi historia ziem polskich sprzed 1921 roku. W tym odcinku zaprezentujemy Stare Miasto w Kamieńcu Podolskim, nazywanym Twierdzą Na Kamieniu lub też Przedmurzem Chrześcijaństwa, leży w zakolu rzeki Smotrycz. To tam znajduje się twierdza, do której prowadzi jedna droga - wąski przesmyk pomiędzy brzegami rzeki tworzącymi głęboki na niemal 40 metrów jar. Oczywiste walory obronne oraz korzystne usytuowanie geograficzne czyniły twierdzę w Kamieńcu Podolskim niezdobytą. Jak potoczyły się losy polskiej twierdzy - dowiemy się z opowieści Stefana Tompsona. 18:40 PODRÓŻE Z HISTORIĄ S.II - ODC. 18 RADEK WSTĘPUJE DO ZAKONU Cykl dokumentalny, 27 min, Polska, 2016 Scenariusz i reżyseria: Radosław Kotarski Radosław Kotarski potrafi zrobić wiele, aby poznać prawdę o dawnych czasach. Tym razem niemal dosłownie wstępuje do zakonu. Dzięki temu jest w stanie z perspektywy mnisiego habitu opowiedzieć o codziennym życiu średniowiecznych zakonów. Razem z cysterskimi braćmi opowiada o pracy, rozrywkach i kuchni odległych czasów. Jaką funkcję znajdą dla niego mnisi? 19:15 ZAKOCHAJ SIĘ W POLSCE - ODC. 78 KLASZTORY KRAKOWA Magazyn, 23 min, Polska, 2018 Reżyseria: Adam Molak Scenariusz: Tomasz Malkowski Zdjęcia: Jacek Banach, Jarosław Wątor Kraków ma drugie, bardziej tajemnicze i kontemplacyjne oblicze. Gwarne ulice sąsiadują z zacisznymi ogrodami i zabytkowymi krużgankami. Za wysokimi murami od setek lat toczy się swoim rytmem życie wyznaczone przez reguły zakonów. Wielu mnichów przekracza mury zgromadzeń zwykle raz, oddając całe swe życie bożej posłudze. Turyści mogą przekraczać je wiele razy. Na pewno warto, bo czas płynie tu wolniej, dzięki temu łatwiej tam o refleksję nad życiem i światem. Tomasz Bednarek przekroczy bramy pięciu krakowskich klasztorów. Pierwszym będzie najstarszy klasztor ojców dominikanów w Polsce, drugim - klasztor franciszkanów, naprzeciw Pałacu Biskupiego ze słynnym "oknem papieskim, z którego Jan Paweł II wielokrotnie pozdrawiał tłumy wiernych. To tutaj w Bazylice św. Franciszka z Asyżu można zobaczyć jedne z najpiękniejszych witraży secesyjnych w Polsce - arcydzieło Stanisława Wyspiańskiego. Kolejne odwiedzone miejsca to klasztor ojców paulinów Na Skałce oraz cysterski klasztor w Mogile, który przetrwał niejedną dziejową pożogę, jak chociażby najazdy tatarskie w XIII wieku czy potop szwedzki. Ostatnim punktem wędrówki po Krakowie będzie klasztor benedyktynów w Tyńcu. Tutejsze opactwo benedyktyńskie założono prawie tysiąc lat temu i jest to najstarszy klasztor w Polsce. 19:45 TEST Film dokumentalny, 5 min, Polska, 1964 Reżyseria: Krzysztof Gradowski Eksperyment społeczny i filmowy, który zainspirowany został autentycznym zdarzeniem. W kwietniu 1963 r. 11 - letni chłopiec uciekł w piżamie ze szpitala, przeszedł całą Warszawę i przez nikogo o nic nie pytany dotarł do domu. Ekipa filmowców zdecydowała się zainscenizować podobną sytuację i śledzić dziecko ukrytą kamerą. Etiuda Szkoły Filmowej. 19:50 UWERTURA Film dokumentalny, 6 min, Polska, 1965 Scenariusz i reżyseria: Marek Piwowski Dokument Marka Piwowskiego opowiada o komisji wojskowej i stających przed nią młodzieńcach. Reżyser zmontował sceny z dwóch pomieszczeń. W jednym z nich poborowi rozmawiają z komisją, w drugim badani są przez zespół lekarzy. Twórczość Marka Piwowskiego jest niezwykle konsekwentna stylistycznie. Fikcja nieustannie miesza się w niej z rzeczywistością, obserwacja z inscenizacją. Reżyser w niemal wszystkich swych filmach zaciera granice pomiędzy kinem fikcji a kinem faktów. Źródłem inspiracji wydaje się być zawsze otoczenie. Gdy jednak za pomocą obserwacji filmowej Piwowski nie może dotrzeć do istoty zdarzeń i społecznych zachowań, ucieka się do kreacji. Prowokuje, posiłkując się inscenizacją i zabiegami montażowymi. W filmie zrealizowanym na II roku reżyserii stosuje prosty zabieg, jakim jest montaż równoległy. W ten sposób udaje się wydobyć absurdalność sytuacji, w jakiej znaleźli się bohaterowie. Charakterystyczny dla twórczość autora "Rejsu" komizm rodzi się na styku warstwy dźwięku i obrazu. Poborowi w samych majtkach stają przed umundurowanymi członkami komisji wojskowej. W gabinecie lekarskim, za naprędce ustawionym parawanem lekarka ogląda intymne części ciała kandydatów do wojska i głośno komentuje: "To trwała ondulacja czy to tak natura obdarzyła pana? No, jak z Afryki..." W zbliżeniu widzimy uśmiech na twarzy lekarza. Kamera Andrzeja Barszczyńskiego rejestruje przypadkowe gesty, niekontrolowane zachowania i miny poborowych. W dźwięku dominują wypowiedzi członków komisji i lekarzy. Jak refren brzmią powtarzane przez jedną z lekarek słowa: "Operacji nie było, złamań nie było, z uszu nie wyciekało, serce nie boli, żołądek nie boli, gruźlicy nie było, cukrzycy, żółtaczki nie było". W finale filmu zmontowane zostają zbliżenia twarzy przyszłych żołnierzy z powracającym stwierdzeniem jednego z wojskowych: "Żeby zachować zasadom demokracji, ja się was pytam, gdzie chcielibyście służyć?" W tle zaczyna brzmieć werbel. Nikogo nie interesują odpowiedzi, preferencje czy rzeczywisty stan zdrowia mężczyzn. Obie komisje traktują ich jednakowo przedmiotowo. Gdy jeden z nich stwierdzi, że ma lęk wysokości, za to "z wodą żyje w zgodzie" i tak trafia ostatecznie do wojsk lotniczych. Tadeusz Lubelski odnotowuje, że Piwowski podczas pracy nad filmem zmienił jego tytuł. Pierwotnie brzmiał on: "Poborowi". 'Tytuł "Uwertura" wydobywa kontrast między bezduszną rutyną instytucji, a autentyzmem wchodzących w życie młodych ludzi'. (T. Lubelski, Polska Szkoła Dokumentu. Marek Piwowski, Warszawa 2006). Depersonalizująca siła totalitarnego systemu ukazana w krzywym zwierciadle groteski to jeden z tematów stale obecnych w twórczości Piwowskiego. Absurdalność porządku społecznego ma swój wymiar tragiczny: każde zachowanie staje się w nim równie absurdalne, pozbawione sensu, a wybór jest zaledwie pozorem. (Katarzyna Mąka - Malatyńska) 20:00 MARKIEWICZOWIE Film dokumentalny, 7 min, Polska, 1965 Reżyseria: Raszko Uzunow Etiuda opowiadająca o małżeństwie Markiewiczów, którzy w 1965 r. obchodzili złote gody. Markiewiczowa opowiada ekipie filmowej historię swojego małżeństwa. Etiuda Szkoły Filmowej. 20:15 A W ODDALI UJADAŁY PSY (THE DISTANT BARKING OF DOGS) Film dokumentalny, 55 min, Dania/Szwecja/Finlandia, 2017 Reżyseria i zdjęcia: Simon Lereng Wilmont Muzyka: Joaquin Garcia Akcja tego filmu dokumentalnego rozgrywa się we wschodniej Ukrainie na froncie wojny. Dokument opowiada o życiu 10 - letniego ukraińskiego chłopca Olega. Przez rok oko kamery obserwuje jego przeobrażenie z niewinności prawie w dorosłość pod presją wojny. Oleg mieszka ze swoją ukochaną babcią Aleksandrą w małej wiosce. Nie mając innego miejsca, zostają tu i patrzą, jak inni opuszczają to miejsce. Życie staje się coraz trudniejsze z każdym dniem, a wojna nie ma końca. Żyją w tej na wpół opuszczonej wiosce, w której są oni prawie jedynymi stałymi mieszkańcami. Film pokazuje, jak kruche, ale i kluczowe dla przetrwania są bliskie relacje. Z perspektywy chłopca film pokazuje, jak wygląda dorastanie w strefie działań wojennych oraz ujawnia konsekwencje wojny dla dzieci ze wschodniej Ukrainy. Poprzez złe doświadczenia i cierpienie całe pokolenie będzie miało problem w przyszłości. 21:20 OVER THE LIMIT Film dokumentalny, 73 min, Polska, 2018 Scenariusz i reżyseria: Marta Prus Zdjęcia: Adam Suzin Muzyka: Mikołaj Stroiński, Maciej Palmowski "Over the limit" to pierwszy film dokumentalny pokazujący zamknięty świat rosyjskiego fenomenu gimnastyki artystycznej. Film stanowi intymny portret wybitnej gimnastyczki artystycznej Margarity Mamun, zawodniczki prestiżowego rosyjskiego klubu Gazprom. Prezentuje kluczowy rok w jej życiu. Zawodniczka staje przed życiową szansą zdobycia Olimpijskiego Mistrzostwa, rywalizując z najbliższą koleżanką ze swojego klubu, obecną mistrzynią świata, Janą Kudriawcewą. Film rozpoczynają Mistrzostwa Świata w Stuttgarcie w 2015 roku, które są jednocześnie eliminacjami do Igrzysk. Po zawodach rozpoczyna się ostatni rok treningów Margarity. Zdecydowaną większość czasu zawodniczka spędza w zamkniętym ośrodku sportowym pod Moskwą w Nowogorsku, gdzie mieszka i trenuje 8 godzin dziennie. Tylko tam rosyjskie gimnastyczki mają szansę na światową karierę. To elitarny klub narodowych bohaterów, bowiem sport ten jest dumą Rosjan. Margarita jest odseparowana od świata zewnętrznego. Po codziennych treningach, wizytach u lekarzy i specjalistów sportowych odpoczywa z innymi gimnastyczkami, głównie z Janą, z którą mieszka w pokoju. Igrzyska Olimpijskie stanowią początek nowego etapu w życiu bohaterki. Teraz Margarita musi znaleźć nowy sens życia. Na czym polega koniec kariery wielkiego sportowca? Czy można przygotować się na zupełną zmianę swojej codzienności? Jak główna bohaterka odnajduje się w świecie rosyjskiego sportu, jakie relacje buduje z trenerką Iriną Winer i koleżanką Janą. W jaki sposób jest przygotowywana psychicznie do startu na olimpiadzie? Jakie emocje towarzyszą udziałowi w najistotniejszych zawodach w karierze sportowca? Jak trenerzy i psycholog przygotowują ją do zakończenia kariery? Opowieść o Margaricie Mamun jest parabolą systemu sportowego, który stworzyła prezes klubu Irina Viner. Jest też opisem rywalizacji między koleżankami. Jest to film o marzeniach, dojrzewaniu i samotności wybitnego człowieka. Historia będzie nakłaniała do postawienia pytań: gdzie jest granica pomiędzy poświęceniem a zaangażowaniem; jaka jest cena zwycięstwa; czy osiągnięcie sukcesu daje faktyczne szczęście. Film zdobył wiele nagród na festiwalach filmowych w Polsce i na świecie. 22:45 LOVE 404 Film dokumentalny, 17 min, Polska, 2018 Reżyseria: Agata Baumgart Wkraczająca w dorosłość Rena mieszka w ciasnym mieszkaniu z mamą. Dla obu kobiet internet jest odskocznią od szarej codzienności. Mieszkają razem, ale każda prowadzi osobne, intymne życie za zamkniętymi drzwiami swojego pokoju. Rena chce zostać docenioną artystką. W świecie serwisów społecznościowych, talent shows i YouTube'a sława i miłość wydają się w zasięgu klawiatury, lecz granica pomiędzy fantazją a rzeczywistością szybko się zaciera. Czy same pragnienia wystarczą, by zrealizować marzenia? Pierwszy dokument, Studio Munka. 23:10 FOTOGRAF WOJNY (PHOTOGRAPHER OF WAR) Film dokumentalny, 58 min, Dania, 2019 Reżyseria: Boris Benjamin Bertram Muzyka: Tobias Wilner, Charlotte Munch Bengtsen Film dokumentalny o pracy wybitnego fotografa wojennego Jana Grarupa. Pracując na frontach i w strefach wojny stara się zrównoważyć życie zawodowe z rodzinnym, jako ojciec czwórki dzieci w domu w Kopenhadze. Jan często ryzykuje życie i ma tego świadomość. Ale nagle wszystko się komplikuje. Zostaje jedynym rodzicem, bo okazuje się, że jego była żona ma raka. Obserwujemy jak Jan Grarup pracuje w miejskiej strefie wojennej w Mosulu, gdzie podąża za siłami Iraku przeciwko państwu islamskiemu. Musi bardzo uważać, mając świadomość odpowiedzialności za rodzinę. Jan stara się odbudować zaufanie swoich dzieci po wielu latach życia na walizkach, ale z drugiej strony nadal chce być najlepszym fotografem wojennym na świecie. To psychologiczny portret mężczyzny, który dokumentuje koszmar wojny od 25 lat, ale nagle musi zmierzyć się z własną wewnętrzną walką. 00:15 WERKA Film dokumentalny, 45 min, Polska, 2014 Scenariusz i reżyseria: Paweł Łoziński Skąd się bierze ludzkie poświęcenie? I gdzie są jego granice? Życie bohaterki dokumentu nie jest usłane różami. Od świtu do nocy jej dzień wypełniają kolejne obowiązki, pośród których praca w fabryce zapałek to tylko epizod. Kobieta pragnie naprawić błędy przeszłości. Wraz z mężem decydują się zaopiekować niepełnosprawną Weroniką. Kameralnie, cicho, z dala od wielkich słów, rozgrywa się codzienna walka wymagająca prawdziwego poświęcenia. 01:10 DZIENNIKI Z NIEBIESKIEJ SZKOŁY Film dokumentalny, 53 min, Polska, 2014 Scenariusz i reżyseria: Jędrzej Bączyk S. T. S. Fryderyk Chopin to żaglowiec. Pięćdziesiąt metrów pokładu, dwa maszty po czterdzieści metrów - wydaje się być całkiem dużym statkiem. Kiedy jednak grupa nieobytych z żeglarstwem licealistów ma na nim spędzić dwa miesiące, staje się ciasną klatką. Celem rejsu są Karaiby. Aby tam dopłynąć, należy pokonać Atlantyk; wprawdzie załoga zawodowa dowodząca statkiem to doświadczone wilki morskie, jednak dla młodych ludzi będzie to duże wyzwanie! Przy zmiennej pogodzie, nieprzystosowaniu do warunków morskich, natłoku obowiązków i osobistych ograniczeniach, młodzież będzie musiała się wykazać niesamowitą odpornością psychiczną i odwagą! Tym bardziej że na statku zorganizowane jest liceum, którego dyrektor skrajnie różni się od swoich uczniów, dzieci poznańskiej elity intelektualnej. Jest to bowiem bardzo wymagający były wojskowy. Rejs zaczyna się w Lizbonie. Zagubieni uczniowie wchodzą na statek i od razu spotykają się z całą skomplikowaną strukturą obowiązków, zadań, zakazów. Nie są w stanie przyswoić nazewnictwa morskiego, którego się od nich wymaga. Jeszcze w porcie są zmuszeni do przełamania strachu i wejścia na wysokie maszty. Już na tym etapie wyróżnia się trójka bohaterów: Daniel, Natalie i Tomek. Reprezentują oni różne podejścia do rejsu. Daniel, wysłany przez rodziców, zgarbiony, sepleniący, ma problemy z odnalezieniem się w grupie, jego sposobem na zaistnienie jest bycie ofiarą. Natalie to rozpieszczona księżniczka potrzebująca adoracji, sprytnie czarująca uśmiechem współtowarzyszy. Tomek to nastolatek potrzebujący stałego potwierdzania swojej męskości. Te postawy wobec grupy nie zdadzą jednak egzaminu na morzu. Dodatkowym czynnikiem wymuszającym ich zmianę jest dyrektor, który założył sobie, że podczas sześćdziesięciodniowego rejsu przeprowadzi czterdzieści dni lekcyjnych. Przy tutejszych warunkach graniczy to z cudem. W miarę trwania rejsu bohaterowie pokonują kolejno swoje słabości, zaczynają od nauki jedzenia, chodzenia, spania na rozkołysanym pokładzie, następnie przechodzą chorobę morską, która nie zwalnia ich od ciężkich obowiązków. Wstając na nocne alarmy, pracując w kuchni, permanentnie niewyspani przełamują ograniczenia własnego ciała. Jednak to konfrontacja z dyrektorem szkoły uczy ich, że najważniejszą nauką jest umiejętność działania w grupie. Tylko w ten sposób mogą osiągnąć swoje cele, wywalczyć odrobinę niezależności. Każda ze scen opowiada o nauce, jaką otrzymują młodzi uczniowie - od statku, od dyrektora od siebie nawzajem. Paradoksalnie, im więcej wysiłku wkładają w pokonanie przeszkód, tym większą osiągają satysfakcję, są dumniejsi, bardziej otwarci, dojrzalsi. O tym, jak bardzo zwartą stanowią grupę, uzmysławiają im święta Bożego Narodzenia na Atlantyku. Początkowo, kiedy dowiadują się, że nie będzie kontaktu z domem, są niezadowoleni. Kiedy jednak nadchodzi Wigilia, kapitan czyta fragment Ewangelii, śpiewają kolędy, obdarowują się prezentami, rozumieją, że stali się rodziną. Gdy udaje się wreszcie skontaktować z rodziną, odkrywają, jak trudno rozmawia się im z bliskimi, którzy ciągle traktują ich jak dzieci, jakimi faktycznie byli przed podróżą. Dopiero wtedy uzmysławiają sobie, jak bardzo dojrzeli. Daniel odnajduje kontakt z grupą, Natalie staje się jej liderem i znajduje miłość, Tomek przyznaje się do wrażliwej części swojej natury. Chociaż odjeżdżają, nie zapomną tej lekcji do końca życia. 02:15 CYRK ZE ZŁAMANYM SERCEM Film dokumentalny, 52 min, Polska, 2009 Scenariusz i reżyseria: Marek Pawłowski Zdjęcia: Adam Bajerski, Rafał Wróblewski, Adam Zięcina Cyrk polski odchodzi w przeszłość, z dawnych artystów została tylko garstka, reszta zmienia branżę albo wymiera. Niewielu chce doświadczać niepewności, jaka jest udziałem odwiedzającego małe miejscowości cyrku Bojaro. Film stanowi zapis pracy cyrkowców od wczesnego rana do wieczora, kiedy odbywa się spektakl. Ale dzisiejszy cyrk, symbol trochę jarmarcznej zabawy, coraz rzadziej jest wesoły. Jeśli jeszcze się śmieje, to jest to śmiech przez łzy. "Zawód artysty cyrkowego jest zawodem, który daje człowiekowi poczucie wolności, gdyż człowiek jedzie tam, dokąd pozwala mu jego klasa, umiejętności, kontakty" - opowiada przed kamerą dyrektor cyrku Bojaro. - Ale przestaliśmy być komukolwiek potrzebni, więc radzimy sobie sami, występując na małych podwórkach, organizując wszystko własnym sumptem". Ze smutkiem przyznaje, że zainteresowanie cyrkiem maleje, nawet dzieci nie reagują już entuzjazmem na wieść, że cyrk przyjechał. A dorośli cynicznie odpowiadają, że"cyrk to mają w domu". A jeszcze w latach 70. przyjazd trupy był świętem, wozy cyrkowe z trudem sunęły ulicami pełnymi ciekawskich. Dziś ludzie nawet nie zwracają uwagi na kolorowy tabor albo reagują niechęcią, że rozbija się w pobliżu, bo to oznacza hałas i zamieszanie. W trudnych czasach cyrki muszą więc walczyć o klienta. Zdzierają zatem plakaty konkurencji, oszukują ludzi wmawiając im, że przedstawienia rywali odwołano, podkupują sobie artystów. Zmienił się również status artysty cyrkowego: w dawnych dobrych czasach to był ktoś, a jego jedynym zadaniem był udany występ. Dziś musi pomagać przy stawianiu namiotu, areny, garderoby. Na próby już nie starcza czasu ani sił. Artyści cyrkowi chwalą sobie dawne czasy także dlatego, że cyrki były wtedy państwowe. Oni sami nie musieli się troszczyć o finanse, sprzedaż biletów, mieli zapewnione emerytury. "Obecnie - mówi dyrektor, który przez dwadzieścia parę lat był linoskoczkiem - moje życie nie różni się od życia linoskoczka. Nadal muszę balansować: spadnę - nie spadnę, zagramy - nie zagramy". Dlatego przedstawienia są coraz skromniejsze: kiedyś na arenie występowało jednego wieczoru 30 - 40 artystów. Dzisiaj dziesięciu to już bogaty program. I najlepiej, jeśli każdy z nich potrafi wykonać kilka numerów. Ścisła specjalizacja nie jest mile widziana, podobnie jak wysokie oczekiwania finansowe. Drogich artystów zastąpili Rosjanie pracujący nawet za jedną czwartą stawki, jakiej żądali Polacy. Tyle że Rosjanie szybko wyjechali stąd na Zachód i nagle powstała luka. Cyrkowcy to specyficzny gatunek ludzi: zawsze w drodze. Jedni to lubią, bo życie wtedy ciekawsze, stale poznaje się nowych ludzi, a każdy dzień przynosi jakieś niespodzianki. Ale z drugiej strony to bardzo niepewny kawałek chleba. Dlatego coraz trudniej znaleźć chętnych do pracy w cyrku: nie tylko na arenie, ale i na zapleczu. Rekrutacja w noclegowniach załatwia sprawę tylko do pierwszej wypłaty, kiedy to nowo zatrudniony pracownik najczęśąciej"odpływa"w siną dal. W zawodzie pozostają tylko zapaleńcy, tacy, którzy bez cyrku żyć nie mogą. Chociaż czasami mówią sobie, że rzucą to wszystko, osiądą gdzieś, żeby żyć jak ludzie, to potem znów ruszają w drogę. Ale w kolejnej miejscowości spotyka trupę Bojaro wyjątkowo przykra sytuacja. Zjawia się tylko dwudziestu paru widzów, wygląda na to, że spektakl trzeba będzie odwołać. Ale jak to powiedzieć dzieciom, które już zasiadły na widowni? Może jednak dać występ?