TVP Historia Piątek, 12.11.2021 06:50 BYŁ TAKI DZIEŃ - 12 LISTOPADA Felieton, 2 min, Polska, 2006 Autor: Janusz Weychert 1900 - zamknięcie wystawy światowej w Paryżu; 1940 - Mołotow w Berlinie z przyjacielską, sojuszniczą wizytą u Hitlera; 1978 - zmarł Tadeusz Fijewski; 1988 - premier Mieczysław F. Rakowski podjął decyzję o likwidacji Stoczni Gdańskiej; 07:25 CZAS HONORU - ODC. 30 SERIA III "ZDRAJCY" Serial wojenny, 44 min, Polska, 2010 Reżyseria: Michał Kwieciński, Michał Rosa, Grzegorz Kuczeriszka Scenariusz: Ewa Wencel, Jarosław Sokół Aktorzy: Ewa Wencel, Katarzyna Gniewkowska, Krzysztof Stelmaszyk, Maciej Zakościelny, Jakub Wesołowski, Jan Wieczorkowski, Antoni Pawlicki Władek w przebraniu niemieckiego żołnierza zawozi rannego Michała do szpitala Marii. Ordynator przeprasza Marię, pozwala jej zostać w szpitalu i pomaga w operacji. Poleca też bezpieczne mieszkanie. Stach każe Kmiecikowi spalić niemiecki mundur. Kmiecik znajduje w nim dokumenty zabitego Niemca, zanosi je Rappkemu. Fuchs aresztuje Marię i ordynatora. Lena częstuje rodzinę czekoladkami od Mongoła. Kłamie, że dostała je od Janka. Kiedy Janek przynosi Sajkowskim paczkę z jedzeniem, Romek dziękuje mu za czekoladki. Janek i Bronek przekazują dowódcy zasobniki z radiostacją i bronią. Bronek mówi, że rozpoznał Karola. Tadeusz śledzi chłopaków. Dowiaduje się, że miejscem ich spotkań jest stary magazyn. Od Janka dowiaduje się, że Michał jest ranny. Stara się zastąpić go w oddziale. Aby zyskać przychylność Janka, obiecuje z pomocą znajomego, załatwić mieszkanie dla Sajkowskich. Prosi Halbego o załatwienie sprawy. Sajkowscy wkrótce zostają przeniesieni do nowego mieszkania. Nina przychodzi do Rainera z informacją o Helenie. Michał dochodzi do siebie w aptece braci Golańskich. Celina dowiaduje się, że został ranny. Helena próbuje zaprzyjaźnić się z chłopcem. Nadaje mu imię Tomek, próbuje załatwić dla niego mieszkanie, dokumenty. Helena odwiedza Wandę w klasztorze. Nie wie, że śledzi ją Nina. Wanda mówi matce, że dziecko może nie być Bronka. Karol zostaje pojmany w czasie odbioru papierów. Trafia w ręce Sorokina, sowieckiego spadochroniarza. Sorokin zmusza go, by pomógł w odzyskaniu utraconej radiostacji. Karol rozpoznał Bronka, już wie, jak można dotrzeć do grupy, która przejęła radiostację. 08:35 ALFABET ANDRZEJA DOBOSZA - PISARZE - ALEKSANDER KAMIŃSKI, IRENEUSZ IREDYŃSKI Reportaż, 14 min, Polska, 2021 Reżyseria: Agnieszka Jęksa Scenariusz: Agnieszka Jęksa, Zuzanna Elbert - Stelmach Muzyka: Filip Kuncewicz Wykonawcy: Andrzej Dobosz (prowadzący) Bohaterami tego odcinka są pisarze: Aleksander Kamiński i Ireneusz Iredyński. 08:50 DROGI DO NIEPODLEGŁOŚCI Film dokumentalny, 55 min, Polska, 1988 Scenariusz: Jerzy Ziarnik Zdjęcia: Leszek Krzyżanowski, Andrzej Arwar, Jerzy Ciechomski Wykonawcy: Andrzej Racławicki Pierwsza część filmu dokumentalnego o sytuacji społeczno - gospodarczej w Polsce od wybuchu I wojny światowej poprzez wydarzenia na frontach europejskich i udział formacji polskich w działaniach wojennych, do powstania Legionów Polskich Józefa Piłsudskiego i tymczasowej Rady Stanu, którą marszałek przekazuje Polskiej Organizacji Wojskowej. Film oparty jest głównie na ikonografii i na fragmentach filmów archiwalnych. 09:55 PRASA DONOSI - 11 LISTOPADA Felieton, 5 min, Polska, 2021 Scenariusz: Magdalena Majewska Tematem kolejnego odcinka cyklu "Prasa donosi" jest Święto Niepodległości. Przypomnimy genezę jego wprowadzenia, powiemy też, jak przebiegały obchody w międzywojennej Polsce. 10:05 SENSACJE XX WIEKU - TAJEMNICA BOMBY A CZ. 1 Kameralne i studyjne (widowisko), 23 min, Polska, 1996 Scenariusz: Bogusław Wołoszański Zdjęcia: Andrzej Żydaczewski Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) Audycja cykliczna o charakterze sensacyjnym, popularyzująca wiedzę o historii XX wieku. Część pierwsza "Największej tajemnicy XX wieku" poświęcona historii radzieckiej broni atomowej. Najnowsze dokumenty i pamiętniki opublikowane w Rosji pokazują w nowym świetle przebieg radzieckich prac nad skonstruowaniem bomby jądrowej. Z dokumentów wynika, że wywiad radziecki był informowany o przebiegu prac amerykańskich konstruktorów bomby. Odcinek opowiada o tym, w jaki sposób współpraca została nawiązana i jaki miała wpływ na radzieckie badania. 10:35 SENSACJE XX WIEKU - TAJEMNICA BOMBY A CZ. 2 Kameralne i studyjne (widowisko), 22 min, Polska, 1996 Reżyseria: Arek Bieńkowski Scenariusz: Bogusław Wołoszański Zdjęcia: Andrzej Żydaczewski Muzyka: Dariusz Żebrowski Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) Audycja cykliczna o charakterze sensacyjnym, popularyzująca wiedzę o historii XX wieku. Część pierwsza "Największej tajemnicy XX wieku" poświęcona historii radzieckiej broni atomowej. Najnowsze dokumenty i pamiętniki opublikowane w Rosji pokazują w nowym świetle przebieg radzieckich prac nad skonstruowaniem bomby jądrowej. Z dokumentów wynika, że wywiad radziecki był informowany o przebiegu prac amerykańskich konstruktorów bomby. Odcinek opowiada o tym, w jaki sposób współpraca została nawiązana i jaki miała wpływ na radzieckie badania. 11:05 RÓWIEŚNICY NIEPODLEGŁOŚCI Film dokumentalny, 46 min, Polska, 2008 Reżyseria: Joanna Jaworska Scenariusz: Joanna Jaworska Zdjęcia: Tomasz Kowalewski Historia niepodległej Polski opowiedziana poprzez losy ludzi urodzonych dokładnie dziewięćdziesiąt lat temu. O swoim życiu opowiadają: Olgierda Kubicka, Janina Pradyszczuk, Julia Zielińska, Kazimierz Wader, Mieczysław Skorupiński, Helena Lusińska, Elżbieta Wnuk. Olgierda Kubicka urodziła się w Krakowie i tam przeżyła 80 lat. Obecnie mieszka w Warszawie. Jej matką chrzestną była Maria Piłsudska. Pamiątkowa fotografia i metryka chrztu zachowały się do dziś. Przy nazwisku matki chrzestnej napisano "żona komendanta". Jako uczennica gimnazjum p. Olgierda była podejmowana na Zamku Królewskim przez prezydenta Ignacego Mościckiego. Wojenna zawierucha zagnała ją na Węgry, gdzie przeżyła oblężenie Budapesztu i pobyt w sowieckim obozie. Jednym transportem, wagonami bydlęcymi, wracała z Beatą Artemską do Polski, do swojego ukochanego Krakowa. Janina Pradyszczuk urodzona w Siedlcach, pochodzi z "tych" Dmowskich. Jako dziecko często chorowała, a siedząc w domu, przysłuchiwała się dyskusjom na tematy niepodległościowe; to był zawsze ich najważniejszy temat. Julia Zielińska urodziła się w Warszawie. Jej pierwszy adres to mieszkanie z ogródkiem przy placu Napoleona 2. Do dziś świetnie pamięta wiele wydarzeń historycznych, których była świadkiem. Podczas przewrotu majowego jej ojciec podawał żołnierzom na podwórku kawę, herbatę, coś do jedzenia. Absolwentka gimnazjum im. Emilii Plater, której matura przypadła na 1936 r. bardzo dobrze pamięta pogrzeb marszałka Piłsudskiego w 1935: Udział w uroczystościach pogrzebowych był szkolnym obowiązkiem, ale Julii nikt nie musiał do tego przekonywać - była chowana w kulcie marszałka. Na zajęciach z przysposobienia wojskowego, na obozie letnim spotykała się z córkami Józefa Piłsudskiego. W czasie okupacji wyszła za mąż, urodziła dziecko. W 1945 r. straciła męża, który jako wojskowy zginął na wojnie. Po wyzwoleniu udało się jej dokończyć przerwane studia (studiowała na Politechnice na Wydziale Elektrycznym) i rozpoczęła pracę na kolei. Kazmierz Weder, urodzony na Solcu w Warszawie, był uczniem gimnazjum im. Rejtana, potem Władysława IV. Ostatecznie maturę zrobił jednak u salezjanów w Różanymstoku koło Grodna. W 1939 roku jako młody podchorąży brał udział w obronie Lwowa. Zaliczył Szepietowkę, obóz przejściowy do Katynia; udało mu się jednak zorganizować ucieczkę - przez Krasnystaw, Zamość i Lublin wracał do Polski. Trafił do Piastowa, gdzie mieszka do dziś. Mieczysław Skorupiński urodził się w Warszawie. Był jednym z 12 przedwojennych pracowników elektrowni, którzy po wyzwoleniu Pragi zgłosili się do władz z gotowością przystąpienia do pracy. W Elektrowni Warszawskiej pracował do 81. roku życia. Ma "fotograficzną" pamięć, jeśli chodzi o topografię przedwojennej Warszawy. Helena Lusińska z Warszawy maturę robiła w gimnazjum im. Narcyzy Żmichowskiej. Tuż po maturze zaszła w ciążę i wyszła za mąż. Okupację przeżyła w Warszawie. Latem 1940 roku, mając złe przeczucia, wysłała dziecko do jego ojca poza Warszawę (byli już rozwiedzeni). W czasie powstania aresztowana i wywieziona do Niemiec, pracowała tam w fabryce AEG i tam też poznała, co to jest głód. Z Berlina wracała pieszo do Polski. Elżbieta Wnuk urodzona w Radomiu, wnuczka powstańca styczniowego, który przez siedem lat był przykuty do taczek w Nurylsku na Syberii. Kiedy wybuchła wojna, przerwała studia na ASP. W 1939 r. brała udział w obronie Radomia, była telegrafistką, potem sanitariuszką; jej kolejne miejsca zamieszkania to: Katowice, Wrocław i w końcu Warszawa. Pochowała dwóch mężów, dzieci nie ma. 12:00 MARZYCIELE - MACIEJ KALENKIEWICZ Dysk./wywiad/debata, 21 min, Polska, 2021 Reżyseria: Sylwester Szefer Scenariusz: Sylwester Szefer Zdjęcia: Wojciech Kursa Muzyka: Marcin Gałażyn Wykonawcy: Piotr Legutko (prowadzący), Paweł Nowakowski Bohaterem kolejnego odcinka programu "Marzyciele" jest współtwórca formacji Cichociemnych, zrzucony do okupowanej Polski w grudniu 1941 roku, Maciej Kalenkiewicz. Oficer w sztabie Armii Krajowej w Warszawie, twórca planu powstania powszechnego w momencie klęski Niemiec. Dowódca partyzancki w Okręgu Nowogródek. Pomysłodawca planu operacji wyzwolenia Wilna Ostra Brama. Zginął w walkach z Sowietami w Surkontach (obecnie Białoruś). Kontynuacja cyklu z 2019 roku, w którym przedstawiono sylwetki Polaków, walczących na różne sposoby o odzyskanie niepodległości Ojczyzny, a następnie budujących odrodzoną Druga Rzeczpospolitą. Nowa edycja 2021 przedstawia siedemnaście wybranych postaci, podejmujących walkę z okupantem podczas II Wojny Światowej. 12:35 MAŁA MATURA 1947 - ODC. 3 Serial historyczny, obyczajowy, 46 min, Polska, 2010 Reżyseria: Janusz Majewski Scenariusz: Janusz Majewski Zdjęcia: Adam Bajerski Muzyka: Tomasz Stańko, Tomasz Stańko Aktorzy: Marian Opania, Adam Wróblewski, Antoni Królikowski, Marek Kondrat, Wojciech Pszoniak, Wiktor Zborowski, Agnieszka Michalska, Artur Żmijewski, Sonia Bohosiewicz, Olgierd Łukaszewicz, Maciej Antoniak, Filip Bochenek, Piotr Bosiacki, Mikołaj Jodliński, Dawid Kot W czerwcu ma się odbyć referendum, słynne "3 x tak". Do Krakowa przyjeżdża Stanisław Mikołajczyk, entuzjastycznie witany na Rynku. Ludwik zostaje przypadkowo zamieszany w uliczną burdę i aresztowany. Spędza noc w celi z zabawnym kieszonkowcem, lwowiakiem. Rano zostaje doprowadzony do komendanta. Jest tam już wezwany ojciec. Komendant MO zwalnia Ludwika, ale zapowiada ponowne wezwanie ojca, aby porozmawiać o przyszłości inteligentnego syna. Ojcu wydaje się, że rozpoznał w komendancie krawca, który pracował w znanym zakładzie mistrza Burka we Lwowie, ten jednak zaprzecza. W klasie zaczyna się teraz piękny okres: Ludwik na każdej lekcji opowiada kolejnemu nauczycielowi historię swego aresztowania, która dzięki inwencji całej klasy staje się coraz bardziej sensacyjna i obrasta w niedorzeczne szczegóły. Przy okazji ujawniają się poglądy polityczne profesorów, przeważają konserwatywne, ale nauczyciel chemii nieoczekiwanie okazuje się żarliwym komunistą. 14:35 BRAZYLIA. HISTORIA NATURALNA. RAJSKIE WYBRZEŻE (WILD BRAZIL) Film dokumentalny, 50 min, Austria, 2014 Reżyseria: Christian Baumeister, Paul Reddish Wybrzeże brazylijskie jest jednym z najbardziej spektakularnych na świecie, choć bardziej znana jest czterokilometrowa plaża Copacabana. Brazylijskie wybrzeże atlantyckie to nie tylko pas suchego piachu. Są tu dziwnie ukształtowane wydmy, dalekie skaliste wysepki i unikalne rafy tropikalne. Płytkie wody to miejsce bogatego, podwodnego świata: pływają w nim humbaki, ośmiornice, mureny, groźne węże i delfinki długoszczękie. Wszystkie te zwierzęta żyją wzdłuż niezwykłego wybrzeża Brazylii. Wybrzeże rozciąga się na blisko 7500 km - od umiarkowanych klimatów południa po tropiki. Linia wybrzeża to dzikie, skaliste brzegi i tropikalne, rajskie plaże. Olbrzymie stada ptaków korzystają z obfitości pokarmu w tych wodach. Wiele z nich leci na żer tysiące kilometrów z Ameryki Północnej. Bekasy potrzebują lagun, by odbudować rezerwy tłuszczu przed długą drogą powrotną do domu. Również szlamniki amerykańskie. Długimi dziobami sięgają w głąb piasku. Migranci mieszają się z tutejszymi rezydentami. Flamingi najpierw przeszukują łapami grząskie podłoże, potem filtrują pożywienie z mętnej wody. Laguna jest tak bogata w pokarm, że flamingi nigdy nie muszą emigrować. To jedyne miejsce w Brazylii, gdzie można je zobaczyć przez okrągły rok. Prawdziwy mistrz wód wybrzeża to fregata wielka, unosi się bez wysiłku na skrzydłach o rozpiętości 2 m. Żywi się rybami bez zamoczenia łap. Fregaty wielkie można napotkać wzdłuż całych 7500 kilometrów brzegu brazylijskiego. Gniazdują na wielu wysepkach, jednak nie na tych wyglądających tak idyllicznie. 32 km od głównego lądu leży Quelmada Grande Wyspa Węży - tuż przy zwrotniku Koziorożca. Wyspa jest domem tysięcy węży żażaraków wyspowych. To jedne z najbardziej jadowitych węży na świecie. Szacuje się, że jest ich 4 tysiące na malutkiej wyspie, jeden wąż przypada na metr kwadratowy. Najbliższy krewny żażaraki wyspowej to wąż żywiący się ssakami. Na wyspie nie ma jednak ssaków, dlatego węże wpełzły na drzewa, by polować na ptaki, co nie jest prostym zadaniem. Ciepłe i płytkie wody są idealne dla raf koralowych, a Abrolhos jest największą i najważniejszą rafą Atlantyku Południowego. Rafa jest unikalna, ponieważ występują tu koralowce, które można znaleźć wyłącznie w Brazylii. Gdy korale rosną, tworzą przedziwne formacje. To pradawne gatunki, które przetrwały jedynie tutaj, odseparowane od pobliskich raf karaibskich. Rafa Abrolhos to dom dla sporej liczby gatunków ryb. Ławice patrolują otwarte wody ponad rafą. Mniejsze ryby wykorzystują szczeliny i zakamarki, by kryć się przed tymi większymi. Humbaki wykorzystują Abrolhos jako miejsce do wychowywania młodych. Ale wyspy te są równie ważne dla fregat wielkich. Samce rywalizują o samice w dziwaczny sposób: nabierają powietrze do płuc i wyglądają jak wielkie, czerwone balony. Samice oceniają samców z góry i wybierają partnerów w locie. Im większe nadęcie i głośniejsze wezwanie, tym samiec jest atrakcyjniejszy. 15:40 DRUGIE ŻYCIE BRISTOL SCOUTA (BRISTOL SCOUT: REBUILDING HISTORY) Film dokumentalny, 54 min, Wielka Brytania, 2020 Film pokazuje rekonstrukcję samolotu Bristol Scout używanego w czasie I wojny światowej. Ale to nie wszystko. Samolot po rekonstrukcji przetransportowany zostaje na Półwysep Gallipoli, gdzie był wykorzystywany w czasie walk. W historię zaangażowani są David i Rick Bremner, których dziadek, Francis Bremner, brał udział w tej niesławnej kampanii jako jeden z pierwszych pilotów Bristol Scout. Mężczyźni poszukują i kompletują plany samolotu, odbudowują go oraz wykonują loty w miejscu, w którym walczył ich dziadek. 17:20 ATLAS NIEPODLEGŁOŚCI Film dokumentalny, 56 min, Polska, 2017 Reżyseria: Piotr Kuciński Scenariusz: Piotr Kuciński Zdjęcia: Mirosław Basaj Wykonawcy: Jerzy Zelnik Celem filmu jest przedstawienie faktów i okoliczności, które doprowadziły do odzyskania przez Polskę niepodległości w 1918 roku. Działania ruchu strzeleckiego i legionowego na terenie ziem polskich oraz działania dyplomatyczne na forum międzynarodowym związane z Komitetem Narodowym Polskim zostały przedstawione na zasadzie akcji równoległej. W filmie wykorzystano materiały archiwalne: fotografie, dokumenty, mapy, fragmenty filmów. Prace malarskie zilustrują wybrane zagadnienia historyczne. 18:25 EKSPERTYZA - ODNALEZIENIE GROBU MIKOŁAJA KOPERNIKA Reportaż, 23 min, Polska, 2021 Reżyseria: Tomasz Kamiński, Piotr Litka Scenariusz: Piotr Litka Wykonawcy: Dr Tomasz Kupiec W tym odcinku: Jeden z najsłynniejszych Polaków przez kilkaset lat nie miał swojego grobu. Wiadomo było tylko, że został pochowany we Fromborku. Do czasu. W wyniku wysiłków naukowców i badaczy życia genialnego astronoma jego domniemany grób odnaleziono. Pozostało jednak wykonanie żmudnych badań i w efekcie udzielenie odpowiedzi na proste z pozoru pytania: czy pod posadzką fromborskiej katedry rzeczywiście pochowano Mikołaja Kopernika? Jak wyglądał? Z jakiego powodu zmarł? 19:00 CZAS HONORU - ODC. 31 SERIA III "TRANSPORT DO AUSCHWITZ" Serial wojenny, 45 min, Polska, 2010 Reżyseria: Michał Kwieciński, Michał Rosa, Grzegorz Kuczeriszka, Waldemar Krzystek Scenariusz: Ewa Wencel, Jarosław Sokół Aktorzy: Ewa Wencel, Katarzyna Gniewkowska, Maciej Zakościelny, Jakub Wesołowski, Jan Wieczorkowski, Antoni Pawlicki Maria i ordynator są przetrzymywani na Szucha. Rainer próbuje powstrzymać brutalne przesłuchania lekarzy. Oskarża Tannenberga o ślepy terror. Karol odwiedza Helenę. Chce się spotkać z Wandą. Helena mówi o jego wizycie Bronkowi. Doktor ma nowe zadanie specjalne dla chłopaków: odbicie więźniów z transportu do Oświęcimia na bocznicy kolejowej. Janek, Władek i Bronek idą na zwiad. W akcji ma pomóc im kolejarz Leon, który zna szczegóły dotyczące organizowania transportów przez Niemców. Ruda zaczyna widzieć. Mówi Władkowi, że chce wyjechać z Warszawy. Sajkowscy dowiadują się, że poprzedni lokatorzy ich mieszkania zostali rozstrzelani. Lena podejrzewa o pomoc Mongoła. Helena załatwia Ninie kryjówkę w klasztorze. Wanda cieszy się ze spotkania z Niną. Celina odwiedza Michała. Tadeusz mówi Halbemu, że potrzebuje więcej czasu na dotarciedo komendanta głównego. Bronek wybiera się na spotkanie z Karolem. Zabiera ze sobą Antka. Wpadają w zasadzkę Sorokina. Ordynator Baranowski zostaje wywołany do transportu. Na akcję odbicia więźniów nie stawia się Bronek. Nikt nie wie, co się z nim stało. Janek proponuje wziąć do pomocy Tadeusza. Udaje się odłączyć trzy wagony i uwolnić więźniów. Wśród nich znajduje się ordynator Baranowski. 20:00 TEATR HISTORII - BIGDA IDZIE! Dysk./wywiad/debata, 15 min, Polska, 2021 Wykonawcy: Mikołaj Mirowski (prowadzący) W cyklu "Teatr Historii", łączącym publicystykę ze sztuką spod znaku Melpomeny i Klio, tym razem, we wprowadzeniu do scenicznej adaptacji powieści Juliusza Kaden - Bandrowskiego "Bigda idzie!" z 1999 roku w reżyserii Andrzeja Wajdy, gościem rozmowy prowadzonej przez dr. Mikołaja Mirowskiego (historyk, FINA) będzie Rafał Węgrzyniak (historyk teatru, krytyk teatralny). Spektakl w reżyserii Andrzeja Wajdy jest adaptacją powieści Juliusza Kaden - Bandrowskiego "Mateusz Bigda". Utwór atakuje polityczne obyczaje obecne w parlamentaryzmie 20 - lecia. Tytułowy bohater, chłopski działacz o prostackich manierach, żądny władzy i nie liczący się z nikim, to alter ego Wincentego Witosa, trzykrotnego premiera w okresie międzywojennym. Akcja sztuki skupia się na jego sejmowych intrygach, które w finale mają obalić obecny rząd i zastąpienia go innym, z Bigdą na czele. Będąc liderem chłopskiej partii, zdaje sobie sprawę, że jest "chamem" na salonach, ale dzięki umiejętności manipulacji staje się to jego siłą, a nie źródłem zahamowań. Fabuła przybliża świat parlamentarnych rozgrywek, gdzie nie liczy się lojalność i odpowiedzialność przed wyborcami, a jedynie spryt, arogancja, szantaż, zastraszanie i brutalna siła, która służy za ostateczny argument w razie oporu. Bigda ma swój plan i nie zamierza od niego odstąpić, nieustannie trzymając w garści wszystkich swoich popleczników, wobec których stosuje z niezwykłą skutecznością - metodę kija i marchewki. Spektakl w momencie premiery, gdy polski Sejm miał zaledwie niespełna dekadę nowych doświadczeń wolności, okazał się niezwykle świeży i aktualny. Treść sztuki skłania do stawiania pytań o to, czy przypadkiem w latach 90. historia polskiego parlamentaryzmu nie zatoczyła koła, przypominając przedwojenne cyniczne rozgrywki polityczne o to, co jest ważniejsze: kariera, partyjne wytyczne czy interes państwa i narodu? 20:20 BIGDA IDZIE! Teatr, 90 min, Polska 1999 Autor: Juliusz Kaden - Bandrowski Adaptacja i reżyseria: Andrzej Wajda Scenografia: Agnieszka Bartold Wykonawcy: Janusz Gajos (Mateusz Bigda), Krzysztof Globisz (Władysław Deptuła), Olgierd Łukaszewicz (Hrabia Lachowski), Andrzej Seweryn (Stachowski), Krzysztof Kolberger (Przewodniczący Mieniewski), Mariusz Bonaszewski (Tadeusz Mieniewski), Jakub Przebindowski (Stanisław Mieniewski), Wojciech Siemion (Gruszka), Jerzy Łapiński (Ciarach), Rafał Królikowski (Kazimierz Stęgorz), Dorota Segda (Zuza), Ewa Konstancja Bułhak (Lola), Cezary Kosiński (Kapuścik), Zygmunt Malanowicz (Mordecki), Jerzy Nowak (Ksawery), Igor Śmiałowski (Rosławski), Andrzej Mastalerz (Tylko), Jarosław Boberek (Czybacz), Andrzej Szenajch (Strażnik), Maria Mamona, Stanisław Banasiuk, Zbigniew Bogdański, Paweł Dolewski, Sławomir Grzymkowski, Grzegorz Grzywacz, Tadeusz Hanusek, Marcin Perchuć, Jan Rosiewcz, Rafał Rutkowski, Stanisław Sprażyński, Maciej Wierz "Gdy słucham o tzw. demokracji parlamentarnej, rzygać mi się chce" - pisał pod koniec życia Juliusz Kaden - Bandrowski w liście do brata. Był marzec 1944 roku, mimo to wspomnienie polskiej sejmokracji z lat dwudziestych wywoływało w nim dreszcz obrzydzenia. A znał ją Kaden na wylot, gdyż będąc zagorzałym piłsudczykiem, od młodości parał się polityką. Jak mało kto umiał też o niej pisać. To właśnie dzięki pełnym demaskatorskiej pasji powieściom zyskał sławę najbardziej kontrowersyjnego prozaika międzywojnia. Zwłaszcza trzy jego dzieła: "Generał Barcz", "Czarne skrzydła" i "Mateusz Bigda", stały się przysłowiowymi "kijami włożonymi w mrowisko". Wywołały lawinę polemik zarówno z lewa, jak i z prawa. Kaden zaszokował współczesnych, ukazując - z niezwykłą jak na owe czasy ostrością - czczość górnolotnych haseł i ideologii. Dotknął do żywego polityków, portretując ich jako zgraję hochsztaplerów i cyników, bezwzględnie walczących o przywileje, wpływy i stołki. Spektakl Andrzeja Wajdy jest adaptacją monumentalnej, trzyczęściowej powieści Bandrowskiego pt. "Mateusz Bigda", bodaj najgwałtowniej atakującej międzywojenny parlamentaryzm. Główny bohater książki i inscenizacji to ambitny, żądny władzy działacz chłopski, pod wieloma względami przypominający Wincentego Witosa. Przedstawienie ukazuje sejmowe intrygi Bigdy, zmierzające do obalenia dotychczasowego rządu i zastąpienia go nowym, rzecz jasna z nim na czele. Lider stronnictwa chłopskiego ma całkowitą świadomość, że jest "chamem" na salonach. Stanowi to dlań wszakże źródło siły, a nie kompleksów. Bigdę cechuje nieufność, arogancja, prymitywizm, ale zarazem piekielny spryt i całkowity brak skrupułów. Te cechy idealnie sprawdzają się w zakulisowych grach, kiedy można wreszcie machnąć ręką na wyborców, nawet jeśli hałaśliwie manifestują pod parlamentem. Na krzykaczy zawsze zdąży się wysłać policję, zaś z wrogami politycznymi należy postępować subtelniej, choć efekt powinien być identyczny - zastraszenie. Zanim to jednak nastąpi, trzeba bankrutujących przekupić, zamożnych zaszantażować, a niezłomnych spacyfikować. Prezes Bigda realizuje swój plan z wyjątkową finezją, bacząc przy tym, by popleczników wciąż trzymać za twarz, windując ich w górę kosztem coraz większych upokorzeń. Zrealizowany w konwencji filmowej spektakl Wajdy zdumiewał aktualnością. Śledząc rozwój fabuły trudno było oprzeć się wrażeniu, że historia zatoczyła koło i polska scena polityczna końca lat dziewięćdziesiątych niebezpiecznie przypominała tę sprzed siedmiu dekad. A i dziś wytęskniona suwerenność paradoksalnie przyczynia się do kompromitacji mitów i zanegowania wartości, których wcześniej nie wytrzebiły ani szykany, ani cenzura, ani milicyjne pałki. 23:15 GENIUSZE I MARZYCIELE. ZYGMUNT PUŁAWSKI - POLSKIE SKRZYDŁA Film dokumentalny, 53 min, Polska, 2020 Reżyseria: Jarosław Minkowicz Film o największych osiągnięciach polskich pilotów i konstruktorów lotniczych nie musi być nudnym wykładem z historii. Szczególnie, gdy prawie całą historię można oprzeć na romansie zdolnego inżyniera i pięknej malarki. "Polskie skrzydła" to opowieść o zazdrości i namiętności, które z jednej strony okażą się zgubne, ale z drugiej zaowocują rozwojem całego polskiego przemysłu lotniczego na skalę, o jakiej nikt nawet nie śmiał marzyć. Jest piękna kobieta. Są wspaniali mężczyźni i ich maszyny. Podziw tłumów. Namiętność i tragedia. Klęska i nowa nadzieja. Zygmunt Puławski - pilot i inżynier, konstruktor lotniczy. Opracował nowe rozwiązania w lotnictwie: podwozie nożycowe, oryginalny układ skrzydeł nazywany płatem Puławskiego. 00:20 W ŚWIECIE RYTUAŁÓW - ZGROMADZENIA ODC. 4/4 (RITUALS) Film dokumentalny, 52 min, Wielka Brytania, 2018 Reżyseria: Simon Bell Wykonawcy: Simon Reeve Rytuały, obecne w każdej kulturze, pokazują, co znaczy być człowiekiem. Budują jego tożsamość, łączą ludzi, pomagają im przejść przez trudy życia. Ta oszałamiająca seria, przy użyciu nowych technik filmowania stosowanych w produkcjach fabularnych, przedstawia nawet najbardziej niesamowite rytuały praktykowane przez przedstawicieli różnych kultur z całego świata. Od miast Japonii, po dżungle Nowej Gwinei. Te czasami zaskakujące rytuały przybliżają szczególne chwile z naszego życia, które wszyscy najmocniej przeżywamy - od narodzin i śmierci, po małżeństwo i pochówek. 01:30 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - LOTNISKO ŁAWICA ZDOBYTE Magazyn, 22 min, Polska, 2020 Autor: Adam Sikorski Wykonawcy: Artur Kalicki Lotnisko Ławica zdobyte. Dzisiejszy odcinek poświęcimy miłośnikom lotnictwa, a właściwie historii zdobycia pokaźnej ilości sprzętu lotniczego, co umożliwiło wystawienie do walki kilku eskadr, które pomogły rozstrzygnąć wynik Powstania Wielkopolskiego. 6 stycznia 1919 roku w czasie bitwy o Łaiwcę, gdzie zlokalizowane było niemieckie lotnisko wojskowe, w ręce Polaków trafił sprzęt wartości 200 milionów marek niemieckich, będący największym łupem wojennym w dziejach polskiego oręża. 02:00 SENSACJE XX WIEKU - TAJEMNICA BOMBY A CZ. 1 Kameralne i studyjne (widowisko), 23 min, Polska, 1996 Scenariusz: Bogusław Wołoszański Zdjęcia: Andrzej Żydaczewski Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) Audycja cykliczna o charakterze sensacyjnym, popularyzująca wiedzę o historii XX wieku. Część pierwsza "Największej tajemnicy XX wieku" poświęcona historii radzieckiej broni atomowej. Najnowsze dokumenty i pamiętniki opublikowane w Rosji pokazują w nowym świetle przebieg radzieckich prac nad skonstruowaniem bomby jądrowej. Z dokumentów wynika, że wywiad radziecki był informowany o przebiegu prac amerykańskich konstruktorów bomby. Odcinek opowiada o tym, w jaki sposób współpraca została nawiązana i jaki miała wpływ na radzieckie badania. 02:30 SENSACJE XX WIEKU - TAJEMNICA BOMBY A CZ. 2 Kameralne i studyjne (widowisko), 22 min, Polska, 1996 Reżyseria: Arek Bieńkowski Scenariusz: Bogusław Wołoszański Zdjęcia: Andrzej Żydaczewski Muzyka: Dariusz Żebrowski Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) Audycja cykliczna o charakterze sensacyjnym, popularyzująca wiedzę o historii XX wieku. Część pierwsza "Największej tajemnicy XX wieku" poświęcona historii radzieckiej broni atomowej. Najnowsze dokumenty i pamiętniki opublikowane w Rosji pokazują w nowym świetle przebieg radzieckich prac nad skonstruowaniem bomby jądrowej. Z dokumentów wynika, że wywiad radziecki był informowany o przebiegu prac amerykańskich konstruktorów bomby. Odcinek opowiada o tym, w jaki sposób współpraca została nawiązana i jaki miała wpływ na radzieckie badania. 03:05 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ - MONTGOMERY Magazyn, 19 min, Polska, 1996 Scenariusz: Bogusław Wołoszański Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) Cykliczna audycja popularyzująca wiedzę o historii II wojny światowej. Odcinek poświęcony Bernardowi Law Montgomery' emu - kontrowersyjnemu dowódcy brytyjskiemu. Obraz tworzą czarno - białe archiwalne materiały filmowe.