TVP Dokument Niedziela, 05.12.2021 06:00 DZIKA POLSKA - KONTEMPLOWANIE SŁOŃCA Serial dokumentalny, 24 min, Polska, 2010 Scenariusz i reżyseria: Dorota Adamkiewicz, Joanna Łęska Zdjęcia: Tomasz Michałowski Prowadzący: Tomasz Kłosowski Rozsiadły na wysokich wapiennych, nadwiślańskich skałach klasztor oo. benedyktynów w Tyńcu wygląda tak, jakby sam był tworem natury. Niewątpliwie jest perłą jurajskiego krajobrazu, a tej harmonii dopełniają dobiegające zeń chóralne pieśni. Ale jak tu mówić o harmonii z naturą, gdy zatruwa się atmosferę przestarzałą koksownią? I na dodatek nie ma z niej ciepła, ile trzeba? Gdy nastał tu opat o. Bernard Sawicki, duchowny idący z duchem czasu i mający menedżerskie zacięcie, to wszystko uległo zmianie. Klasztor jest ze swej natury ostoją tradycji, ale ojciec Bernard zwykł mawiać, że "podążanie z duchem czasu nie jest zdradą." Toteż odnowa klasztoru, niegdyś spalonego i zrujnowanego, postępuje wedle zasad nowoczesnego budownictwa, działa muzeum interaktywne, a każda tutejsza komnata ma nie tylko swego świętego patrona, ale też komputer. Częścią tej nowoczesności jest energetyka sprzyjająca tutejszemu, bogatemu środowisku i zarazem ekonomiczna. Ojcowie, choć na co dzień żyją w kontakcie z niebiosami, stąpają twardo po ziemi, a nawet sięgają pod ziemię. W ogrodzie przyklasztornym stanęły rzędy kolektorów słonecznych, a nieopodal wykonano 40 odwiertów - 40 dziur po 100 metrów głębokości każda, by w klasztorze wykorzystywać ciepło ziemi. Siłą systemu energetycznego w klasztorze ma być jego hybrydowość - powiązanie energii naturalnej z konwencjonalną, ale też w miarę czystą, opartą na spalaniu oleju i gazu. Mają ze sobą harmonizować jak ojcowie klasztorni podczas swych sławnych chóralnych śpiewów. System energetyczny przechodzi dopiero rozruch, ale w celach już jest cieplej, zwłaszcza że działa oszczędne ogrzewanie podłogowe. Otoczenie klasztoru jest bogate nie tylko tradycją, ale i przyrodą, hoduje się tu zioła, pielęgnuje park, wytwarza zdrową żywność. Ojcowie w tym otoczeniu często medytują nad harmonią matki natury. 06:30 DZIKA POLSKA - NAJWYŻSZY STOPIEŃ ZASILANIA Serial dokumentalny, 24 min, Polska, 2010 Scenariusz i reżyseria: Dorota Adamkiewicz, Joanna Łęska Zdjęcia: Tomasz Michałowski Prowadzący: Tomasz Kłosowski Tatrzańskie schronisko w Dolinie Pięciu Stawów Polskich, położone najwyżej ze wszystkich tutejszych schronisk, cierpiało zawsze energetyczną biedę. Nic dziwnego, skoro nawet dla wytrawnego górskiego piechura jest trudno dostępne. O podłączeniu go do sieci energetycznej nie można tu - i chyba całe szczęście - nawet marzyć. Od lat działała chałupniczym sposobem skonstruowana turbina wodna, ale oparty o nią system oświetlania schroniska jest kulawy, a i z ogrzewaniem budynku kiepsko. Projekt remontu schroniska ma tę sytuację radykalnie zmienić. Oświetlenie, ogrzewanie, a także zagospodarowanie ścieków i odpadów ma być nowoczesne, czyli ekologiczne i tak powiązane z przyrodą, że aż dla postronnych niezauważalne. Nowa turbina wykorzysta spadek wody w 200 - metrowym wodospadzie, powstałym między stawami położonymi na różnych poziomach. Musi to jednak robić tak, by nie zakłócić naturalnych stosunków wodnych w dolinie. Tym bardziej że strumień, z którego czerpie energię, ostatecznie zasila też w wodę słynną tatrzańską Siklawę. Pobór wody przez turbinę ma być więc odpowiednio monitorowany, a całość projektu pozostaje pod ścisłym nadzorem Tatrzańskiego Parku Narodowego. Wszystkie urządzenia mają być instalowane tak, by nie zakłócały krajobrazu, a schronisko zachowało swój tradycyjny, wysokogórski charakter. Ten wątek jest dla ekipy "Dzikiej Polski" szczególnie wartościowy i interesujący. 07:00 DZIKA SRI LANKA WYBRZEŻE OLBRZYMÓW (WILD SRI LANKA) Cykl dokumentalny, 50 min, Austria, 2015 Reżyseria: Mike Birhead Sri Lanka, państwo w Azji Południowej, na wyspie Cejlon wraz z mniejszymi przybrzeżnymi wyspami. Oddzielone od Półwyspu Indyjskiego cieśniną i zatoką Manna. Od wschodu zaś oblewane przez Zatokę Bengalską, od południa otwartym Oceanem Indyjskim. Strudzony oceaniczny wędrowiec powraca ku brzegom rajskiej wyspy. Od tysiącleci potężne prądy oceaniczne prowadzą olbrzymie zwierzęta w kierunku tych magicznych wybrzeży. Kolosy z głębin podpływają pod sam ląd. Tak powstaje jeden z największych przyrodniczych spektakli na Ziemi. Dlaczego morskie olbrzymy przybywają tu tak licznie? Przez wieki Sri Lanka i jej ukryte skarby przyciągały wędrowców z całego świata. Skuszeni opowieściami o rzadkich przyprawach oraz prastarych cywilizacjach, Hindusi, Arabowie i Europejczycy przybywali na wyspę, której urokowi trudno się oprzeć. Zastawali krainę niezwykłych bogactw, nieznanych bogów i wiary w siły przyrody, zamieszkaną przez imponujące zwierzęta i gatunki, które nie występują nigdzie indziej na świecie. Nie wiedzieli, że wyjątkowe skarby można znaleźć jeszcze przed wejściem na ląd. Leżąca na Oceanie Indyjskim Sri Lanka znajduje się na skrzyżowaniu szlaków rozmaitych migrujących zwierząt morskich. Tuż u jej wybrzeży dochodzi do powstania jednego z najbardziej imponujących skupisk największych drapieżników świata - kaszalotów. Ci morscy wędrowcy żyją w niemal nieustannym ruchu. Wracają ze świata, do którego nie docierają promienie słońca. Po godzinnym przebywaniu w głębinach wynurzają się na powierzchnię, by zaczerpnąć powietrza. Zanim zanurzą się ponownie, użyźniają powierzchnię wody. By oszczędzać siły pod wodą, kaszaloty zawieszają funkcjonowanie mniej ważnych narządów, w tym także zdolność do defekacji. To jeden z niewielu sposobów, by biogeny uwięzione w głębinach mogły powrócić do obiegu tuż pod powierzchnią. Na rozległym otwartym oceanie najbardziej stabilnymi punktami odniesienia dla kaszalotów są one same. U wybrzeży Sri Lanki licznie się gromadzą. Tworzą olbrzymie stada, niekiedy największe, jakie widziano w oceanach świata! Zanurzają się na głębokość dwóch tysięcy metrów. Tam polują na kałamarnice olbrzymie. Każdy z tych wiecznie głodnych łowców może zjeść około tony pożywienia dziennie. 08:05 URODZONE BY LATAĆ (BORN TO FLY) Film dokumentalny, 49 min, Niemcy, 2016 Reżyseria: Phil Coles Scenariusz: Andy Wisher Zazdrościmy ptakom, że potrafią latać i mogą poczuć wolność w wymiarze 3D. Latanie pozwala im dokonywać akrobacji w powietrzu i docierać bez trudu do miejsc niedostępnych dla człowieka. Ale to nie jest takie proste, jakby się wydawało. Latanie wymaga ogromnego wysiłku i długiej nauki, którą maluchy pobierają od rodziców. Poznamy różnych reprezentantów ptasiej rodziny. Zobaczymy jak szkolą swoje dzieci i jak zdobywają pożywienie. Poznamy niezwykłe ptasie trasy, zapierające dech w piersiach powietrzne eskapady i popisy. Zazdrościmy ptakom mistrzowskich lotów, widząc jak cieszą się wolnością przestrzeni. Lot pozwala im docierać do trudno dostępnych miejsc, popisywać się podniebnymi akrobacjami, chronić swoje gniazda i szukać pożywienia. Sporo wysiłku wymaga jednak ukończenie szkoły latania. Niektóre ptaki już po wykluciu zdają się być gotowe do lotu. Na łąkach Europy przepiórki zwyczajne skrzętnie zbierają nasiona, liście i robaki. Pisklęta rosną szybko ucząc się od matki, co można jeść, a czego nie. Choć już świetnie przystosowane do życia na ziemi i chowania się przed zagrożeniem, dopiero po 11 dniach będą gotowe do latania. Gdy poluje drapieżnik mogą wtedy błyskawicznie umknąć. Myszołów będzie musiał się zadowolić dżdżownicami, bo to łatwiejszy łup. 09:05 REKORDZIŚCI W ŚWIECIE ZWIERZĄT (ANIMAL RECORD BREAKERS) Film dokumentalny, 49 min, Niemcy, 2015 Reżyseria: Phil Coles Film dokumentalny o rekordzistach wśród zwierząt. Natura zawsze starała się docierać coraz dalej na drodze ewolucji, wszystko zależnie od potrzeb życiowych i warunków otaczających danego osobnika. Przyroda stale poszerza granice ewolucji, a zwierzęta zachwycają nas niezwykłymi zdolnościami. Na początek największe zwierzę lądowe: słoń afrykański. Może ważyć 6 ton i mieć 4 m wzrostu. Jest dwa razy wyższy od człowieka i cięższy niż minibus. Ale jest jedno zwierzę, które patrzy na słonia z góry, z wysokości 6 m. Wyrośnięty obserwator ogarnia wzrokiem wielkie połacie równiny. Żyrafa ma duże oczy, dzięki którym potrafi dostrzec nawet odległe zagrożenie. Największym i jednym z najrzadszych kotowatych na świecie jest tygrys syberyjski. Ara hiacyntowa jest z kolei największa wśród papug. Na swój własny sposób wszystkie zwierzęta są rekordzistami. Wszystkie umiały przetrwać i dzięki swoim wyjątkowym umiejętnościom doskonale sobie radzą na wolności. Ludzie, dzięki technice, inteligencji i pasji, mają wyjątkową możliwość, by podziwiać swoich sąsiadów - rekordzistów w świecie zwierząt. 10:10 TAJEMNICE ZAMKU CHANTILLY (CHANTILLY: THE OTHER VERSAILLES) Film dokumentalny, 52 min, Francja, 2020 Reżyseria: Franois Tribolet Film dokumentalny o pięknym Zamku Chantilly, który jest symbolem mistrzostwa francuskiej architektury. Położony 50 kilometrów na północ od Paryża, od tysiąca lat zaliczany jest do najpiękniejszych budynków we Francji. Prawie 800 lat po wybudowaniu budowla w końcu ujawnia wszystkie swoje sekrety. Powierzchnia parku ma wymiary sześciu boisk piłkarskich. Znajdowały się tu największe stajnie Europy. 215 - hektarowy park to najpiękniejsze dzieło Andre Le Notre, królewskiego architekta krajobrazu. To, czego nie udało mu się zrobić w Wersalu, udało mu się zrobić w Chantilly. Jakie rewolucyjne techniki opracował, aby zbudować 3 kilometry rurociągów, stawów i elementów wodnych? Innymi cudami domeny są monumentalne stajnie, największe w Europie! Dzięki ekspertom i obrazowaniu 3D odkryjemy arcydzieła architektury i bajeczną historię zamku o wielowiekowej historii. Opowiemy o każdym etapie jego budowy. Budowa, przebudowa i odbudowa najpiękniejszego zamku we Francji trwała równo tysiąc lat. Zamek Chantilly miał być siedzibą książąt, a stał się legendą samą w sobie. 11:05 ODZYSKANE ŻYCIE Reportaż, 22 min, Polska, 2021 Historia mężczyzny, który kilkanaście lat temu trafił na terapię. Wcześniej był uzależniony od alkoholu i narkotyków. Sprzedawał wszystko co było najcenniejsze w jego rodzinnym domu, żeby zdobyć pieniądze na używki. Kilka lat temu trafił do stowarzyszenia / spółdzielni, która pomaga ludziom wyjść z kryzysu, znaleźć cel życia. Znalazł nie tylko pomysł na siebie, ale również miłość swojego życia. Zakochał się w córce założyciela tegoż stowarzyszenia. Są 10 lat po ślubie, mają potomstwo. Wspólnie założyli fundację, która wspiera maluchy w potrzebie. Odwiedzają szkoły, utworzyli stołówkę dla dzieci z ubogich rodzin. Bohater programu pokazuje nam jaką drogę musiał pokonać, żeby być w miejscu, w którym jest obecnie. Pan Paweł Synek przedstawia też historie innych osób, które, podobnie tak jak on kiedyś, mają problem z narkotykami i alkoholem. Wspiera ich, doradza, wskazuje drogę wyjścia z nałogu. Sam podkreśla, że to wiara w Boga pomogła mu stanąć na nogi. 11:45 BELFAST - MURY WSTYDU (BELFAST, THE WALLS OF SHAME) Film dokumentalny, 51 min, Francja, 2019 Reżyseria: Sylvie Garat Film dokumentalny opowiadający o Belfaście, w którym wciąż stoi mur. Powstał w latach 60. , aby rozdzielić ludzi. Jest symbolem niechęci i wrogości między społecznością katolicką, nacjonalistyczną, republikańską, protestancką, unionistyczną i lojalistyczną, potomkami długoletnich, gwałtownych konfliktów, które głęboko ukształtowały Północną Irlandię. Pomimo Porozumienia Wielkopiątkowego z 1998 roku, ściany budynków w Belfaście zachowały swoją symboliczną moc i są pokryte mnóstwem haseł, grafik i wymownych rysunków. Mury opowiadają własną historię. Nie znajdziesz jej w podręcznikach. Nie jest to też historia prezentowana przez zwycięzcę lub zwyciężonego. Mieszkańcy miasta są dumni i nie mają zamiaru poddać się komukolwiek. Pokój nadchodzi powoli. Słowa Williama Butlera Yeatsa odbijają się echem od murów Belfastu - miasta poturbowanego przez konflikt w Irlandii Północnej. Wojna się skończyła, ale mury wstydu wciąż stoją. Te widzialne i te niewidzialne. Film podąża za symbolicznymi bliznami tego irlandzkiego konfliktu. Spotkamy ludzi, których życie zostało ukształtowane przez tę separację i strach. Mieszkańców wciąż czeka długa i trudna droga. Wystarczy iskra, by konflikt przeniósł się do innej części miasta i wszystko wróciło do punktu wyjścia. Teraz Brexit niszczy Wielką Brytanię. Robi to, czego nie dała rady zrobić IRA. Europejczycy nawet nie wiedzą, jacy są szczęśliwi, że się pozbyli Brytyjczyków, których Irlandczycy nie mogą się pozbyć. Zakończenie konfliktu zbrojnego nie rozwiązało wszystkich problemów. Mury wciąż przypominają, że człowiek znajdujący się po drugiej stronie jest wrogiem. 12:50 TOMEK NA GRANICACH... RZECZYPOSPOLITEJ Cykl reportaży, 22 min, Polska, 2021 Reporterska opowieść o tym, co dzisiaj pozostało z dziedzictwa i kultury II Rzeczypospolitej. Nie tylko tego materialnego, ale przede wszystkim mentalnego. Kraju wyrosłego na pograniczu Zachodu i Wschodu, gdzie od wieków ścierały się wpływy wielkich mocarstw, etniczne namiętności, trwały religijne waśnie. Kraju, który z trudem próbował łączyć ten kipiący kocioł w jeden polityczny i cywilizacyjny organizm. 13:15 WOJCIECH CEJROWSKI- BOSO PRZEZ ŚWIAT - (114) - PERU. ŚWINKA MORSKA Cykl reportaży, 26 min, Polska, 2021 Scenariusz i reżyseria: Wojciech Cejrowski Zdjęcia: Dariusz Bassel Muzyka: Wojciech Cejrowski, Cezary Makiewicz Chlewik w Peru. W chlewiku świnki, ale morskie. Prosta hodowla, a Wojciech Cejrowski pokazuje i objaśnia tak, że po 20 minutach jesteś w stanie otworzyć taką hodowlę w Polsce. Ponieważ świnki morskie są dużo mniejsze od prosiaków, większość obowiązków mogą wziąć na siebie dzieci w wieku szkolnym, tak jak w Peru. Pokarmimy, pogłaszczemy i zjemy. (Bo to świnki spożywcze.) 13:50 ŻYCIE W POWIETRZU. WBREW GRAWITACJI (LIFE IN THE AIR. DEFYING GRAVITY) Cykl dokumentalny, 48 min, Wielka Brytania, 2015 Reżyseria: James Brickell Serial BBC Worldwide o lataniu i życiu zwierząt w przestworzach. Życie ponad ziemią nie jest łatwe. Tymczasem na całym świecie rozmaite zwierzęta robią coś, o czym my możemy tylko pomarzyć. Niektóre spędzają tam całe życie, inne tylko chwilę. Wznoszą się w powietrze. Przekonamy się, jak wiele niezwykłych zwierząt świetnie radzi sobie w powietrzu; jakie stosują sztuczki, by oderwać się od ziemi. Z pomocą specjalnie przeszkolonych zwierząt, wykorzystując nowoczesny sprzęt i efekty specjalne, postaramy się poznać i wyjaśnić, w jaki sposób zwierzęta wznoszą się nad ziemię i wzbijają się w powietrze? Poznamy niezwykłe gatunki, stosujące rozmaite techniki. By osiągnąć cel, wszystkie muszą pokonać jedno z najpotężniejszych zjawisk naturalnych naszej planety - siłę ciężkości. Tylko nieliczne i odpowiednio przystosowane zwierzęta potrafią pokonać siłę ciężkości. W Namibii, w południowej Afryce, żyje gatunek, który radzi sobie z tym doskonale. Karakal z rodziny kotowatych potrafi odbić się od ziemi i łapać ptaki w locie. Gazele skaczą, by pokazać drapieżnikom, że niełatwo będzie je złapać. Żyjące głównie na drzewach lemury skaczą po ziemi, by jak najszybciej pokonać otwartą przestrzeń. U kangurów rozwinęła się chyba najbardziej efektywna forma przemieszczania się po ziemi. W następnym filmie przekonamy się, jak natura stworzyła strukturę ciała idealnie nadającą się do lotu. Jak najcięższe zwierzęta wzlatują w powietrze, a najszybsze wykorzystują swoje umiejętności w czasie łowów i jak pół miliona osobników potrafi uniknąć karambolu w powietrzu w zupełnej ciemności. 14:55 ALERGIE WSPÓŁCZESNEGO ŚWIATA (ALLERGIES: MODERN LIFE AND ME) Film dokumentalny, 51 min, Wielka Brytania, 2014 Reżyseria: Rebecca Harrison Film dokumentalny BBC. Alergie rosną i osiągają rozmiary epidemii, ale co ciekawe tylko w świecie zachodnim. Profesor Graham Rook uważa, że zmiany, które wprowadziliśmy w naszym środowisku, wpływają na nasz mikrobiom - bakterie, które żyją w każdym z nas i na nas - i że ma to wpływ na nasz układ odpornościowy. Ten dokument pokaże życie dwóch zwykłych rodzin, aby sprawdzić, czy teoria sprawdza się w realnym świecie. Od zakupów żywności po sposób, w jaki myje się ręce - czy eksperyment pozwoli wyjaśnić, dlaczego nasilają się alergie? 16:00 PRAWDZIWA HISTORIA SCIENCE FICTION ODC. 3 (THE REAL HISTORY OF SCIENCE FICTION (MY GOD IT'S FULL OF STARS)) Film dokumentalny, 43 min, Wielka Brytania, 2014 Reżyseria: Ben Southwell Czteroczęściowy dokument o historii science fiction, obejmujący wszystkie jej formy, od podróży w czasie po sztuczną inteligencję, od eksploracji kosmosu po spotkania z kosmitami. Ten niezwykle wciągający serial przedstawia filmowców, pisarzy, aktorów i grafików, których obsesja i wyobraźnia przeniosły w nieznane i których kreacje urzekły publiczność na całym świecie. Zbadawszy przyszłość, przeszłość, wszechświaty równoległe i odległe galaktyki, współautorzy - w tym aktorzy William Shatner, Nichelle Nichols, Rutger Hauer, Zoe Saldana, Nathan Fillion, Richard Dreyfuss, David Tennant, Peter Weller, Christopher Lloyd, Keir Dullea i Edward James Olmos; twórcy filmowi: John Carpenter, Douglas Trumbull, Paul Verhoeven, John Landis i Doctor Who; scenarzysta i producent wykonawczy Steven Moffat; autorzy Ursula K. Le Guin, Neil Gaiman i William Gibson - opowiadają o swoich doświadczeniach. Z pomocą profesorów Briana Coxa i Stephena Hawkinga seria bada również kluczowe koncepcje naukowe leżące u podstaw historii science fiction. 17:00 SIMON REEVE W AMERYCE PÓŁNOCNEJ ODC. 4 (NORTH AMERICA WITH SIMON REEVE / THE AMERICAS WITH SIMON REEVE: SERIES) Serial dokumentalny, 53 min, Wielka Brytania, 2019 Reżyseria: Chris Mitchell Autor i poszukiwacz przygód, Simon Reeve wyrusza w kolejną podróż, tym razem do Ameryki Północnej. Odnajduje rozległy i zróżnicowany kontynent, z lodowcami, pustyniami i dżunglami, gdzie istnieje wielkie bogactwo obok zupełnej biedy, podziałów politycznych i ludzkich dramatów. Będziemy wraz z nim podziwiać piękno Gór Skalistych i surowy blask lasów zachodniego wybrzeża kontynentu. Spotkamy kowbojów z Montany, stojących w obliczu niepewnej przyszłości i rdzennych mieszkańców Gwatemali, migrujących na północ w poszukiwaniu lepszego życia. Simon, wygrzewając się w meksykańskim słońcu i drżąc w Arktyce, przetestuje temperaturę naprawdę fascynującego kontynentu. W tej części wyprawy podróżuje przez Teksas do Meksyku i dalej na południe. Meksyk jest pełen malowniczych widoków. Na granicy ze Stanami narasta kryzys migracyjny. Trwa tu wojna narkotykowa. Przez 2 tysiące kilometrów granicę stanowi Rio Grande, która bierze początek w Górach Skalistych, a kończy bieg w Zatoce Meksykańskiej. To granica, bariera i fosa rozdzielająca najbogatsze państwo świata od dużo biedniejszego Meksyku. W Teksasie imigracja z południa budzi kontrowersje. Latynosi od stuleci zamieszkują tereny obecnych Stanów. Teraz w USA przebywa ich 50 milionów. Do 2050 roku ta liczba ma wzrosnąć do 130 milionów. 18:00 POLSKIE DZIEDZICTWO KULTUROWE - POLSKIE DZIEDZICTWO ODC. 10 Magazyn historyczny, 28 min, Polska, 2021 Reżyseria: Maciej Kłobucki Scenariusz: Maciej Kłobucki, Bartosz Kucharski, Kamil Szymański Zdjęcia: Damian Szprejda, Jacek Cichocki, Mariusz Gala Prowadzący: Stefan Tompson Cykl dokumentalno - historyczny o polskim Dziedzictwie Kulturowym na Kresach Wschodnich, prowadzony przez Stefana Tompsona, w którym przybliżona zostaje widzowi historia ziem polskich sprzed 1921 roku. Prezentowane są najciekawsze polskie posiadłości, usytuowane za naszą obecną wschodnią granicą. Ukazane są najciekawsze miejsca, zarówno te oczywiste i znane z przewodników, jak również te, o których już dawno zapomniano. Autorzy przedstawiają ich historię, opowiadają o ciekawostkach i legendach, omawiają polski aspekt dotyczący prezentowanych posiadłości. Przybliżają historię Polaków na danym terenie i zachęcają każdego widza do odwiedzin miejsc polskiego Dziedzictwa Kulturowego na Kresach Wschodnich. 18:35 PODRÓŻE Z HISTORIĄ S.III - ODC. 24 W ŚWIECIE ŁEMKÓW Cykl dokumentalny, 27 min, Polska, 2016 Scenariusz i reżyseria: Radosław Kotarski Dlaczego podróżując po polskim Beskidzie Niskim, możemy natrafić na samotne drzwi, które stoją w środku pola? Kto je tam zostawił? Co symbolizują? Radek Kotarski rusza ich śladem i odkrywa barwną kulturę Łemków. Sprawdza, jak wielu zostało ich w Polsce, czym tradycyjnie się zajmowali i co dawniej jedli. Zapraszamy na magiczną podróż do świata tajemniczych górali. 19:10 ZAKOCHAJ SIĘ W POLSCE - ODC. 84 ZŁOTORYJA Magazyn, 22 min, Polska, 2018 Reżyseria: Rafał Samborski Scenariusz: Agata Winnicka Zdjęcia: Jacek Banach, Jarosław Wątor Tomasz Bednarek odwiedza Złotoryję, stolicę polskiego złota, do której wciąż przybywają poszukiwacze tego szlachetnego kruszcu. Co roku nad złotoryjskim zalewem odbywają się zawody, podczas których uczestnicy amatorsko lub profesjonalnie rywalizują w szybkości i dokładności płukania złotego kruszcu. Nadanie praw miejskich w 1211 roku, pod względem prawnym czyni Złotoryję najstarszym miastem w Polsce. Powstanie i rozkwit zawdzięcza ona właśnie górnictwu złota, które rozpoczęło się tu już w XII wieku. U podnóży Góry św. Mikołaja znajduje się Kopalnia Złota Aurelia - obecnie udostępniona do zwiedzania. Historię złotoryjskiego kruszcu i metod jego eksploatacji można poznać w Muzeum Złota, które mieści się w zabytkowym XVII - wiecznym budynku wkomponowanym w historyczne mury miasta. Poza budzącymi najwięcej emocji drobinkami i samorodkami złota, zbiory muzeum obejmują liczne okazy skał i minerałów z terenu Pogórza Kaczawskiego. Z kolei w pobliskiej Leszczynie, wsi, która przez wieki tętniła górniczym życiem, można poznać historię wydobycia i przetwarzania rud miedzi na tych terenach. Dziedzictwo przemysłowe tego regionu kultywuje tu Skansen Górniczo - Hutniczy. Złotoryja i okolice z dumą pielęgnują dawne tradycje. Poszukiwacze chętnie ulegają gorączce złota, nawet jeśliby miałaby ona trwać tylko chwilę. Nawet jeśli niczego nie znajdą, mogą odkryć pozostałe skarby - w Złotoryi jest ich mnóstwo i są na wyciągnięcie ręki. 19:35 PORTRETY DOKUMENTALNE. PAWEŁ ŁOZIŃSKI Cykl dokumentalny, 30 min, Polska, 2021 Scenariusz: Agnieszka Wąsikowska Zdjęcia: Grzegorz Myjkowski Seria rozmów z wybitnymi filmowcami zajmującymi się sztuką dokumentu. Bohaterami poszczególnych odcinków są zarówno uznani twórcy tego gatunku, jak i przedstawiciele młodego pokolenia filmowców - dokumentalistów. Cykl ma na celu stworzenie panoramy polskiego dokumentu poprzez realizację filmowych portretów opowiadających o danym twórcy, jego drodze i przekrojowo opisujących jego twórczość na przykładzie wybranych dzieł. Bohaterem tego odcinka jest Paweł Łoziński. 20:20 O ZWIERZĘTACH I LUDZIACH Film dokumentalny, 58 min, Polska, 2019 Scenariusz i reżyseria: Łukasz Czajka Zdjęcia: Kacper Czubak Muzyka: Marcin Masecki Aktorzy: Adam Banaszek, Maciej Hubert, Damian Chojecki, Krzysztof Chrzanowski, Krzysztof Garbarski, Marcin Kożuchowski, Oliwier Krajewski, Kamila Kuboth - Schuchardt, Magdalena Kwapis, Damian Parzeski Film dokumentalny o tym, co zdarzyło się w czasie II wojny światowej na terenie warszawskiego zoo. Głównymi bohaterami są zwierzęta, poprzez które opowiemy historie ludzi, którzy w zoo szukali schronienia. Biorąc pod uwagę dzisiejszą wiedzę, naukowcy zajmujący się emocjami zwierząt zgadzają się co do tego, że zwierzęta je odczuwają. Najczęściej mówi się o strachu, gniewie, wstręcie, zdziwieniu, smutku i radości. Co oczywiste odczuwają też ból i cierpienie. Ten zestaw emocji i odczuć jest wystarczający, by opowiedzieć w sposób zupełnie niespotykany o dramatycznych wydarzeniach wojennych. Będziemy obserwować zwierzęta podczas nieobojętnych emocjonalnie sytuacji, np. w trakcie porodu, podczas zabawy rodzeństwa, w czasie ucieczki przed zagrożeniem, etc. Te sceny są np. łączone z ujęciami archiwalnymi z okresu przedwojnnego lub z czasów wojny. W filmie poza nowymi ujęciami stylizowanymi na archiwalne zarejestrowanymi w ogrodzie zoologicznym oraz w naturalnym środowisku zwierząt wykorzystano również prawdziwe filmy archiwalne ze zwierzętami. Są też archiwalne fotografie i filmy poświęcone bohaterskiej rodzinie Żabińskich, oraz tym, których uratowali. Ponadto archiwalne materiały poświęcone Warszawie między 1928 a 1950 rokiem. Narratorem filmu będzie Antonina Żabińska, która głosem słynnej aktorki wspomina lata 1928 - 44, poczynając od momentu, w którym zoo powstało, aż do zakończenia wojny. Ważną rolę w filmie odegrają ostatni żyjący świadkowie tamtych wydarzeń, jak Teresa Zawadzki, córka Antoniny i Jana. W filmie występuje również żyjący dziś w Izraelu Moshe Tirosh (dawniej Moshe Kenigswein), który w 1942 roku przez wiele miesięcy wraz z siostrą Stefcią (ona też wystąpi w filmie), która do dziś mieszka w Kanadzie, ukrywali się w piwnicy willi. W tym czasie ich rodzice byli ukrywani w opustoszałej bażanciarni w pobliżu domu. Moshe wraca do willi, do miejsca, w którym - jak mówi - uwierzył, że przeżyje wojnę. Fragmenty wybrane ze spisanych wspomnień Antoniny, uzupełnione inscenizowanymi scenami ze zwierzętami stylizowanymi na archiwalne oraz filmami archiwalnymi dadzą odbiorcy możliwość doświadczenia zupełnie surrealistycznego klimatu, który panował na terenie zoo w czasie wojny. Willa była nazywana przez tych, którzy się w niej ukrywali Domem pod zwariowaną gwiazdą i Arką Noego, co tylko podkreśla niezwykłość i niepowtarzalność atmosfery, która emanowała z tego cudownego miejsca w tamtym okrutnych czasach. 21:25 BRUNO SCHULZ Film dokumentalny, 57 min, Polska, 2014 Reżyseria: Adam Sikora Scenariusz: Agata Tuszyńska Bruno Schulz - 123 lata od urodzin i 73 lata od śmierci - nadal należy do grona najbardziej znanych i inspirujących twórców polskich XX wieku. Galicyjską prowincję, której nie potrafił opuścić, gdyż była najważniejszym źródłem jego twórczości, podniósł Schulz do rangi ziemi obiecanej. Gleby dusz niespokojnych, podróżujących ku własnej prawdzie. Prozaik, malarz, rysownik, w każdej z tych dziedzin poeta, był Schulz wyznawcą genialnej epoki powtórnego dzieciństwa. Nie umiał się bronić przed brutalnością świata. Nie zdecydował się na ucieczkę z getta. Zawiodło schronienie, którego szukał w sobie. Zginął kilkaset metrów od miejsca, w którym się urodził. Na skutek pojedynku dwóch gestapowców: "ty zabiłeś mojego Żyda, ja zabiłem twojego..." Nie ma grobu. Zostawił "Xięgę". Ów dokument - tematyczny, labiryntowy przewodnik po losach Brunona Schulza połączy i zderzy wątki biograficzne z artystycznymi. Poprowadzi nas śladami pojedynczych tajemnic, rękopisów, rysunków, kobiet. Wspomnienia świadków uzupełni obrazami z pogranicza schulzowskiej jawy i snu. Los Brunona Schulza jako artysty i człowieka opowiedziany jest na dwu przeciwstawnych planach, wykorzystuje dwie - pozornie sprzeczne - metody filmowej narracji. Wizyjność sztuki wyobraźni konfrontuje z dokumentem i relacjami uczestników biografii nierozumianego za życia i nieprzystosowanego doń artysty. O Schulzu, postrzeganym przez świat - jako nauczycielu rysunku, mężczyźnie, pisarzu, ofiarze niemieckiej przemocy - opowiedzą świadkowie tamtych zdarzeń. O Schulzu postrzegającym świat - jako twórcy, autorze "Xięgi bałwochwalczej" i "Sklepów cynamonowych" autorzy filmu opowiadają niejako "z brzucha" jego talentu, wchodząc do wnętrza jego wyobraźni i artystycznego wszechświata. Dokumentalnej relacji towarzyszą animacje, których autorem jest Marcin Podolec. Powstawały one pod opieką artystyczną Piotra Dumały. 22:30 TAMTE LATA, TAMTE DNI - MACIEJ WOJTYSZKO Magazyn, 24 min, Polska, 2021 Reżyseria: Joanna Makowska Scenariusz: Joanna Makowska, Marta Perchuć - Burzyńska Prowadząca: Marta Perchuć-Burzyńska Marta Perchuć - Burzyńska rozmawia z wybitnymi artystami o dzieciństwie, domu rodzinnym i najważniejszych doświadczeniach, które w istotny sposób wpłynęły na ich życie i drogę twórczą. Rozmowy realizowane są w miejscach, które dla bohaterów programu mają największe znaczenie sentymentalne. Tym razem bohaterem programu jest Maciej Wojtyszko - reżyser, scenarzysta, autor komiksów i filmów animowanych, w tym cyklu dla dzieci "Bromba i inni". 23:00 STRAŻNICY IZRAELA (THE GATEKEEPERS) Film dokumentalny, 96 min, Izrael/Francja, 2012 Reżyseria: Dror Moreh Sześciu byłych oficerów izraelskiej służby specjalnej - Szin Bet, po raz pierwszy w historii, dzieli się swoimi spostrzeżeniami na temat działań tej organizacji. Szin Bet, znany także po nazwą Szabak, to służba odpowiedzialna za kontrwywiad i bezpieczeństwo wewnętrzne Izraela. Od roku 1967 i Wojny Sześciodniowej Izraelowi nie udało się osiągnąć trwałego pokoju, mimo ogromnej przewagi militarnej. Przez cały ten okres kolejni szefowe Szin Bet odgrywali ważna rolę w procesie podejmowania decyzji dotyczących bezpieczeństwa państwa. Każdy z nich ściśle współpracował z premierem Izraela, a ich oceny miały głęboki wpływ na politykę całego kraju. Dokument jest wyjątkowym podsumowaniem ich działalności: sukcesów i porażek. Rzuca światło na kontrowersje związane z okupacją ziem arabskich, która była następstwem działań armii izraelskiej w 1967 roku. Film został nominowany do Oscara w kategorii najlepszy dokument pełnometrażowy. 00:50 WOJCIECH KILAR - CREDO Film dokumentalny, 59 min, Polska, 2012 Scenariusz i reżyseria: Violetta Rotter-Kozera, Zdzisław Sowiński Zdjęcia: Sławomir Chudowski Film dokumentalny o Wojciechu Kilarze, jego życiu i muzyce. Film jest szczerym wyznaniem świadomego życiowych i twórczych wyborów kompozytora. Wojciech Kilar to światowej sławy twórca od lat podążający swoją indywidualną, niezależną drogą. W filmie wykorzystano unikatowe materiały z prywatnych zbiorów kompozytora, wcześniej niepublikowane. Realizacja trwała ponad rok, materiał zdjęciowy wykonano na Jasnej Górze, w Sewilli, Worochcie, Paryżu. 01:55 ŚWIAT ZOSTAŁ STWORZONY DLA MNIE Film dokumentalny, 55 min, Polska, 2021 Scenariusz i reżyseria: Agnieszka Jęksa Zdjęcia: Grzegorz Myjkowski, Kamil Hasiuk, Mateusz Wołoczko Film dokumentalny poświęcony Andrzejowi Doboszowi. Andrzej Dobosz, pisarz, przenikliwy krytyk literacki, wyjątkowy aktor, erudyta, miłośnik literatury. Z wykształcenia polonista i filozof, student Jana Kotta i Leszka Kołakowskiego, uczeń Antoniego Słonimskiego. Debiutował reportażem na temat wojska ludowego "Szkoła życia", który ukazał się w Nowej Kulturze w 1956 roku. Autor książek: "Generał w bibliotece", "Ogrody i śmietniki", "O kapeluszu", "Pustelnik z Krakowskiego Przedmieścia", "Z różnych półek" i "Dni powszednie niepospolitych ludzi i 99 innych felietonów". Barwne losy bohatera są pokazane na tle wydarzeń, które ukształtowały Polskę XX wieku: okupacja podczas II Wojny Światowej, Powstanie Warszawskie, Marzec ’68. Podstawą filmu są osobiste wypowiedzi bohatera. Uzupełniają je wypowiedzi krytyków literackich zajmujących się twórczością Andrzeja Dobosza. 03:00 SZWEDZKIE TANGO Film dokumentalny, 57 min, Polska, 1999 Scenariusz i reżyseria: Jerzy Śladkowski Zdjęcia: Gunnar Kallstrom, Michel Reisler Hans i Kerstin Stralstromowie, bohaterowie dokumentu, żyją w Kirunie, niewielkim szwedzkim miasteczku za kołem polarnym. Mają dorosłą już córkę Karin, syna Olego i pięcioro wnucząt. Wiodą spokojny żywot, w dostatku i harmonii, którą czasem zakłóca Hans - z natury porywczy i szorstki - besztając żonę, kiedy ta na przykład prowadzi samochód w sposób budzący jego zgrozę i gniew. Hans grywa jeszcze w tenisa, choć zaawansowany wiek sprawia, że żona potem musi długo masować mu obolałe mięśnie. Kerstin zaś raz na jakiś czas spotyka się z przyjaciółkami, by poplotkować o mężczyznach. Niekiedy małżonkowie ruszają na wyprawę na nartach albo na tańce. Próbują tańczyć tango, na które moda, ogarniająca całą Europę, dotarła też za krąg polarny. Kerstin jednak nie jest zadowolona z ich wspólnego tańczenia. Uważa, że tango zupełnie im nie wychodzi. W styczniu 1998 roku namawia męża, by pojechali do Sztokholmu, gdzie powstały już szkoły tańca, w których pod okiem mistrzów można poznać tajniki kroków, obrotów i przejść. Hans początkowo nie chce o tym słyszeć, w końcu ulega żonie: w lutym wsiadają do samochodu i mkną do stolicy. Odwiedzają tam Szkołę Tańca Petera Kleinviksa i Szkołę Mistrzów Tanga Toma i Kristiny. Po wielu próbach pani Stralstrom dochodzi do wniosku, że tango jest dla niej za trudne i marzy o powrocie do domu. Jej mąż natomiast, tak na początku przeciwny przedsięwzięciu, upiera się, że musi się tanga nauczyć i wpada na pomysł, by po tę naukę udać się do źródeł. Kerstin, przerażona perspektywą wyprawy do Argentyny, próbuje męża odwieść od zamysłu. Na próżno. W marcu wsiadają do samolotu i wkrótce lądują w Buenos Aires. Tam dostają się w ręce dwóch domorosłych przewodników i rozpoczynają wędrówkę po szkołach i milongach - miejscach, w których tańczy się tango. I nawet jeśli nadal najlepiej wychodzi im tańczenie go na sposób kiruński, dowiadują się, czym jest ten taniec, a wspólne przeżycia zbliżają ich jeszcze bardziej. Najlepiej widać to w ostatniej scenie filmu, kiedy w kwietniowy dzień pokonują zaśnieżone ulice miasteczka, stojąc razem na płozach sanek. Popychają je w doskonałej harmonii i wyglądają, jakby płynęli w tangu - w jego wyjątkowej, szwedzkiej odmianie. "Szwedzkie tango" to film dokumentalny o codzienności i przygodach sympatycznej pary Szwedów i o tym, czym może być starość. Dokument przypominajacy momentami film fabularny jest efektem współpracy czterech telewizji: Telewizji Polskiej, szwedzkiej telewizji publicznej SVT, satelitarnego programu kulturalnego Arte i programu II niemieckiej telewizji publicznej ZDF.