TVP Historia Wtorek, 30.11.2021 06:50 BYŁ TAKI DZIEŃ - 30 LISTOPADA Felieton, 2 min, Polska, 2006 Autor: Janusz Weychert 1808 - zdobycie wąwozu Somosierra przez polskich szwoleżerów; 1939 - atak ZSRS na Finlandię; 1988 - debata telewizyjna Wałęsy z Miodowiczem; 1994 - w Krakowie otwarto centrum sztuki i techniki japońskiej Mangha; 07:20 CZAS HONORU - ODC. 42 "KIM PANI JEST?" Serial wojenny, 44 min, Polska, 2011 Reżyseria: Michał Kwieciński, Michał Rosa, Grzegorz Kuczeriszka Scenariusz: Ewa Wencel, Jarosław Sokół Aktorzy: Ewa Wencel, Katarzyna Gniewkowska, Krzysztof Stelmaszyk, Maciej Zakościelny, Jakub Wesołowski, Jan Wieczorkowski, Antoni Pawlicki Brehm budzi Rainera wiadomością o znalezieniu zwłok esesmana. Sugeruje, że za zamachem na Schoebbla nie mogą stać amatorzy. Akcja została zbyt dobrze przygotowana i przeprowadzona. Władek i Michał podczas lądowania w Polsce wpadają w pułapkę Sowietów. Próba ucieczki nie udaje się, gdyż Dykow bierze na muszkę Skotnickiego. Sowieci wyprowadzają więźniów. Pakują ich na ciężarówkę. Razem z nimi ładują tajemniczą osobę w kapturze na głowie. Otto bada Gertrudę Fischerową w domu gubernatora. Mówi Fischerowi, że stan jego matki jest poważny. Otto poleca dr Marię Konarską, z którą pracował przed wojną. Fischer zgadza się wyciągnąć Marię z obozu. Na ciężarówkę, którą Rosjanie przewożą Władka, Michała i Skotnickiego napada grupa Krawca: Janek, Bronek i partyzanci Jastrzębia. Udaje się uwolnić zakładników. Bronek, Janek, Michał i Władek znów się spotykają. Więźniem w kapturze, którego Rosjanie przewozili razem z naszymi, okazuje się piękna kobieta, Karolina Osmańska. Krawiec i Skotnicki przesłuchują Osmańską. Kobieta zeznaje, że od śmierci męża pracuje jako sekretarka w obozie Heidelager. Została napadnięta i pojmana przez sowieckich partyzantów w czasie transportu dokumentów. Skotnicki nakazuje sprawdzić kobietę. Brehm informuje Rainera o kolejnej ofierze. Na miejscu zbrodni okazuje się, że morderstwo jest zaskakująco podobne do poprzedniego. Pozostawione napisy znów wskazują na polskich bandytów. Ruda wykonuje wyrok na Holtzu. W jego mieszkaniu Janek i Ernest znajdują skrytkę z archiwum dokumentów, którymi mężczyzna się posługiwał. Wśród nich Janek znajduje kennkartę Leona Sajkowskiego. Dociera do niego, że rodzice Leny nie wyjechali do Palestyny. 08:40 BIERZCIE SIĘ BRACIA DO BRONI Reportaż, 24 min, Polska, 2010 Reżyseria: Grzegorz Gajewski Zdjęcia: Piotr Gorzkowicz, Sławomir Frank Program jest zapisem rekonstrukcji Nocy Listopadowej 1830 roku. W role podchorążych, którzy wzniecili powstanie listopadowe wcielili się podchorążowie Wojskowej Akademii Technicznej w Warszawie, a w inscenizacji biorą także udział członkowie licznych grup rekonstrukcyjnych. Akcja inscenizacji rozgrywa się w różnych miejscach Warszawy. W reportażu przedstawiono wydarzenia nocy z 29 na 30 listopada 1830 roku oraz okoliczności związane z wybuchem powstania listopadowego. 09:10 DWIE OJCZYZNY OZJASZA THONA Film dokumentalny, 27 min, Polska, 2020 Reżyseria: Sylwester Szefer Scenariusz: Sylwester Szefer Zdjęcia: Michał Bożek, Adam Szklarek Muzyka: Krzysztof Suchodolski Wykonawcy: Piotr Szefer, Krzysztof Grygier, Piotr Szefer(Prowadzący), Urszula Grygier, Julia Wójcik, Andrzej Róg, Jacek Hołubowski, Adam Prucnal, Piotr Skupniewicz Film dokumentalny przedstawiający Ozjasza Thona (1880 - 1935), rabina krakowskiej synagogi Tempel, czołowego działacza syjonistycznego, posła parlamentu II RP, rzecznika polsko - żydowskiej współpracy. Był współtwórcą polskojęzycznej gazety żydowskiej Nowy Dziennik, a także patronem Gimnazjum Hebrajskiego w Krakowie, słynącego z wysokiego poziomu lekcji literatury polskiej. 09:40 PRASA DONOSI - KINO W II RP Felieton, 4 min, Polska, 2021 Scenariusz: Magdalena Majewska "Prasa donosi" to cykl krótkich programów filmowych. Ich celem jest przedstawienie II Rzeczpospolitej z perspektywy codziennej prasy, która ukazywała się w Polsce, w okresie dwudziestolecia międzywojennego. Temat odcinka - kino w II RP. Magia srebrnego ekranu nie ominęła międzywojennej Polski. Produkowano coraz więcej filmów, a występujące w nich gwiazdy były uwielbiane przez publiczność. Polska kinematografia nie odbiegała poziomem od światowej. 09:55 SENSACJE XX WIEKU - POJEDYNEK W VENLO Kameralne i studyjne (widowisko), 50 min, Polska, 2004 Autor: Bogusław Wołoszański Reżyseria: Adek Drabiński Zdjęcia: Waldemar Szmidt Muzyka: Dariusz Żebrowski Aktorzy: Piotr Garlicki, Tomasz Dedek, Wojciech Wysocki, Marek Kalita, Jerzy Schejbal Opatrzność czuwała nad wodzem. Choć ładunek dynamitu z aż trzema, dla pewności, zapalnikami i dwoma mechanizmami zegarowymi eksplodował w ściśle wyznaczonym czasie, to jest 8 listopada 1939 o godzinie 21:20, zabijając sześciu i raniąc wielu towarzyszy partyjnych, w monachijskiej piwiarni "Buergerbraeukeller" Hitlera już nie było. Wbrew obyczajom, wcześniej niż zwykle opuścił siedzibę corocznego zjazdu nazistów. Szczęście uśmiechnęło się też do organów ścigania. Hans Georg Elser, stolarz z zawodu i komunista z przekonania, został schwytany tego samego dnia, wieczorem, podczas próby ucieczki do Szwajcarii. Podobno zachowywał się podejrzanie na przejściu granicznym. Nie sposób pojąć, dlaczego tak wytrawny i przezorny zamachowiec zamiast spokojnie wrócić do domu, usiłował opuścić Niemcy. Pytań jest więcej. Ktoś musiał pomagać Elserowi w składaniu tajnych wizyt w piwiarni. Ktoś musiał nie słyszeć - przez trzydzieści nocy z rzędu! - hałasu towarzyszącego drążeniu w filarze wnęki na bombę. Kto? Skąd u prostego stolarza imponująca wiedza pirotechniczna? I wreszcie dlaczego pojmany zbrodniarz nie stanął natychmiast pod murem ani nawet przed sądem? Został osadzony w Dachau, w którym przebywał przez kilka lat w dobrych, jak na obóz koncentracyjny, warunkach. Został zamordowany dopiero w kwietniu 1945 roku. Tego samego dnia stracono byłego szefa Abwehry, Wilhelma Canarisa, dzień później - bliskiego współpracownika admirała, Hansa Ostera. Ktoś zadbał o to, aby zwycięscy alianci nie poznali sekretów tajnych służb Trzeciej Rzeszy. W kolejnym odcinku "Sensacji XX wieku" Bogusław Wołoszański przedstawia zagadkowe, do dziś nie w pełni wyjaśnione kulisy zamachu na Hitlera dokonanego w listopadzie 1939 roku. Wojna z Polską już się skończyła, wojna z Zachodem - pomijając farsę "drole de guerre" - jeszcze się nie zaczęła. Trwały za to intensywne gry polityczne i dyplomatyczne, zmagania stronnictw i koterii, a także walki służb wywiadowczych. Nie tylko z przeciwnikami zza linii frontu. Niemiecka generalicja obawiała się przedwczesnego uderzenia na mocarstwa zachodnie. Z niepokojem patrzyła na rosnące wpływy SS. Wywiad wojskowy admirała Canarisa ostro konkurował z kierowanym przez Waltera Schellenberga wywiadem SS. Zamach monachijski i wydarzenia późniejsze, w tym nader łatwe schwytanie sprawcy, oraz porwanie przez Sicherheitsdienst w nadgranicznym holenderskim miasteczku Venlo dwóch wywiadowców brytyjskich, mogły być następstwem rywalizacji niemieckich tajnych służb - Abwehry i SS, jak też pokłosiem znacznie poważniejszego konfliktu w najwyższych kręgach kierowniczych Trzeciej Rzeszy. Czyżby Elser miał zabić nieobliczalnego Adolfa Hitlera, by nowy przywódca, rozsądny Heinrich Himmler, mógł szybko wynegocjować warunki pokoju z zachodnimi aliantami i pomaszerować na Wschód? 10:55 NIEMY NIEMEN Film dokumentalny, 32 min, Polska, 2020 Reżyseria: Robert Pawłowski Losy prawdziwych bohaterów "Nad Niemnem". W filmie przedstawiamy wszystkie miejsca wspomniane przez Elizę Orzeszkową w jej powieści, jak również wypowiedzi twórców i aktorów odtwarzających główne role w filmie Zbigniewa Kuźmińskiego. 13:05 DOKTOR FREMONT NA TROPIE (WORLD WAR I UNDER THE MICROSCOPE) Film dokumentalny, 52 min, Francja, 2018 Reżyseria: Jean - Francois Meplon Kiedy lekarz sądowy zostaje wezwany, żeby zbadać ludzkie szczątki, zwykle mamy do czynienia ze sprawą kryminalną. Ale nie w Verdun we Francji, gdzie takie przypadki należą do rutynowych. Rutynowych, ale jednak niezwykłych. Doktor Bruno Fremont, który od ponad trzydziestu lat pracuje w miejskim szpitalu, wie, czego się w takich sytuacjach spodziewać: najprawdopodobniej znaleziono szczątki żołnierza z czasów pierwszej wojny światowej i trzeba go zidentyfikować. 14:05 HISTORIA W POSTACIACH ZAPISANA - OSTATNI KRÓL FRANCJI (LOUIS - PHILIPPE ET MARIE - AMELIE, NOTRE DERNIER COUPLE ROYAL) Film dokumentalny, 113 min, Francja, 2018 Reżyseria: Laure Delalex Wykonawcy: Marek Ciuniel Król Ludwik Filip i Maria Amelia byli ostatnią parą królewską we Francji, a panowali od 1830 do 1848 roku. W kraju przechodzącym szybką transformację dziejową przyjęli styl życia odmienny od stylu wcześniejszych koronowanych władców. Maria Amelia była siostrzenicą słynnej Marii Antoniny, straconej na szafocie, a Ludwik Filip - potomkiem znanej rodziny królewskiej Burbonów. Ich "małżeństwo z rozsądku" okazało się bardzo udanym związkiem. Razem przeszli przez wszystko co najgorsze: powtarzające się wygnanie, ucieczkę i kilkanaście nieudanych ataków. To kolejny odcinek znanej francuskiej serii "Historia w postaciach zapisana". Jej twórcą jest francuski dziennikarz i prezenter telewizyjny - Stephane Bern, którego rodzina wywodzi się z Polski. W niezwykle barwny i ciekawy posób odkrywa on sekrety związane z życiem znanych postaci historycznych. Wraz z nim udajemy się do miejsc stanowiących prawdzie skarby światowego dziedzictwa kultury, często niedostępnych dla zwiedzających: do zamków i pałaców, galerii sztuki oraz parków i ogrodów. 16:05 ŻYWOT SARMACKI - OPÓR ODC. 12 Dysk./wywiad/debata, 15 min, Polska, 2020 Reżyseria: Agnieszka Żmijewska Scenariusz: Krzysztof Koehler, Agnieszka Żmijewska Wykonawcy: Krzysztof Koehler (prowadzący) Prof. Krzysztof Koehler, poeta, historyk literatury, krytyk literacki w tym odcinku "Żywota sarmackiego" zgłębi przyczyny szlacheckiego konserwatyzmu, który zwykle zasłaniany był terminami: tradycja, przodkowie nasi albo aurea libertas - złota wolność, której obronie należało poświęcić sporo energii. Hasło Jana Zamoyskiego Fundamentum nostrae reipublice libertas est - fundamentem naszej rzeczypospolitej jest wolność stało się jednym z naczelnych haseł w życiu publicznym. Zagrażać wolności mogło wszystko: reformy, próby uporządkowania sądownictwa, zwiększenie tej czy innej prerogatywy królewskiej. Im bardziej w Polsce panoszyła się swawola magnatów, tym większymi stawali się oni orędownikami wolności szlacheckiej. Największym zagrożeniem złotej wolności była groźba królewskiej władzy absolutnej. Kiedy Zygmunt III Waza próbował wyzwolić się spod kurateli Jana Zamoyskiego i sprawować władzę niezależnie, zaczął być coraz częściej przez opozycję postrzegany jako ten, który zamierza władać absolutnie. Propaganda mocno oddziaływała na wyobraźnię polityczną szlachty. Spory i kłótnie polityczne, a nawet jawna wrogość w czasach staropolskich przynajmniej dwukrotnie w wieku XVII nabrały wymiaru poważnego konfliktu zbrojnego pomiędzy monarchą a poddanymi nazywanego rokoszem. Rokosz Sandomierski zwany rokoszem Zebrzydowskiego w latach 1606 - 1607 oraz rokosz Lubomirskiego z lat 1665 - 1666. W obu przypadkach opozycja antykrólewska przenosiła konflikt polityczny i zmieniał się on w konflikt militarny. W obu przypadkach rokosze zakończyły się bitwami, po których obie strony godziły się ze sobą. Zostawało po nich poczucie krzywdy, ale też wspólnoty losu. Inną formą obywatelskiej kontroli nad państwem była konfederacja. Najbardziej chyba znane są trzy: warszawska (1573), barska (1768) i targowicka (1792). Pierwsza broniła wolności religijnych, druga stawała w obronie niepodległości Polski, trzecia zawiązana w Petersburgu, poddała Rzeczpospolitą dominacji Moskwy. Konfederacja barska z 1768 stała się niebywale ważnym elementem romantycznej wizji polskiej historii, którą utrwalili Juliusz Słowacki, Adam Mickiewicz i Zygmunt Krasiński. 17:00 POLSKO, SZEDŁEM DO CIEBIE 200 LAT Film dokumentalny, 47 min, Polska, 2017 Reżyseria: Ewa Urbańska Scenariusz: Ewa Urbańska Artysta malarz Stefan Centomirski (rocznik 1928), pseudonim Sybirak, jest potomkiem polskiej, szlacheckiej rodziny. Jego los symbolizuje siłę polskiego ducha. Przetrwał jako dziecko syberyjską zsyłkę, utratę ojca w gułagu. Po dwunastu latach katorgi kończy Wyższą Szkołę Sztuk Plastycznych w Moskwie. W centrum totalitarnego mocarstwa tworzy własną oryginalną sztukę, dokumentując prawdę o męczeństwie ofiar totalitaryzmu. Narażając się, że będzie ujawniony, maluje obrazy odwrócone tyłem do ściany, nie mając ani jednej wystawy. Po pierestrojce wreszcie doceniony nie tylko w Rosji, ale i na świecie. 18:40 CZAS HONORU - ODC. 43 "SONDERKOMMANDO TIGER" Film fabularny telewizyjny, 45 min, Polska, 2011 Reżyseria: Michał Kwieciński, Michał Rosa, Grzegorz Kuczeriszka Scenariusz: Ewa Wencel, Jarosław Sokół Aktorzy: Ewa Wencel, Katarzyna Gniewkowska, Krzysztof Stelmaszyk, Maciej Zakościelny, Jakub Wesołowski, Jan Wieczorkowski, Antoni Pawlicki Janek, Ruda i Ernest przeglądają archiwum Holtza. Znajdują zaszyfrowany dokument, który może być spisem transakcji przeprowadzanych przez Holtza. Janek mówi Rudej, że Władek wrócił do Warszawy. Brehm robi postępy w śledztwie, okazuje się, że ofiary współpracowały w załogach obozów koncentracyjnych. Rainer zaczyna bać się, że podzieli los zamordowanych Niemców. Otto przywozi dr Marię do willi Fischera. Fischerowa jest oburzona faktem, że ma się nią zajmować brudna Polka. Bronek zmusza Teresę do ujawnienia, gdzie wywieziono Wandę. Dowiaduje się, że Wandę zabrano na roboty do Rzeszy do Czerniejewa. Krawiec i Brodowicz przesłuchują Osmańską. Kobieta daje im zdjęcie silnika pulsacyjnego nowej broni testowanej przez Niemców. Brehm nie znajduje akt kolejnej ofiary. Podejrzewa, że Neumeier był u Schoebbla nieformalnie. Brehm zabiera Rainera do prosektorium. Pokazuje mu ślady tortur na ciele Neumeiera i mówi, że Neumeier służył w Sonderkommando Tiger. Rainer postanawia pojechać do ich jednostki. Helena zgłasza się do Arbeitsamtu. W sytuacji bez wyjścia zgadza się dobrowolnie wyjechać na roboty. Przekupuje Schweriga, by skierował ją do Czerniejewa. Brodowicz informuje oddział, że w Pustkowie zlokalizowano poligon, na którym Niemcy przeprowadzają testy nowej broni. Osmańska flirtuje z Michałem. Janek zabiera Romka do mieszkania Leny. Nie ma odwagi powiedzieć mu o śmierci Sajkowskich. 19:50 SZWAJCARSKI BANK HITLERA (SWITZERLAND: HITLER`S BANKERS) Film dokumentalny, 52 min, Francja, 2016 Kiedy badamy gospodarcze aspekty II wojny światowej, bardzo szybko zdajemy sobie sprawę, że III Rzesza była kolosem na glinianych nogach. Seria bezprecedensowych odkryć pokazuje, w jaki sposób Niemcy były w stanie sfinansować swoje ogromne wydatki wojenne. Wojna mogłaby się zakończyć w 1943 roku, gdyby Szwajcaria nie wprowadziła do obiegu złota zrabowanego przez nazistów w całej Europie. 21:45 HUBAL Dramat historyczny, 127 min, Polska 1973 Scenariusz i reżyseria: Bohdan Poręba Zdjęcia: Tadeusz Wieżan Muzyka: Wojciech Kilar Aktorzy: Ryszard Filipski, Małgorzata Potocka, Tadeusz Janczar, Emil Karewicz, Stanisław Niwiński, Kazimierz Wichniarz, Jan Stawarz, Zygmunt Malanowicz, Jerzy A. Braszka, Henryk Giżycki, Bolesław Idziak, Jerzy Korsztyn, Andrzej Kozak, Eugeniusz Kujawski "Hubal" to epicki obraz kilkumiesięcznej walki oddziału majora Henryka Dobrzańskiego. Legendarny Hubal był wnukiem powstańca z 1863 roku. W 1914 roku po zdaniu egzaminu maturalnego wstąpił do II Brygady Legionów Polskich gen. Józefa Hallera. Podczas I wojny światowej odznaczony został Krzyżem Virtuti Militari V klasy i czterokrotnie Krzyżem Walecznych. W dwudziestoleciu międzywojennym był zawodowym oficerem. Henryk Dobrzański był także słynnym jeźdźcem, członkiem polskiej ekipy na olimpiadzie w Amsterdamie w 1928 roku. Po klęsce wrześniowej nie zdjął munduru i do końca kwietnia 1940 roku dowodził stworzonym przez siebie pierwszym oddziałem partyzanckim. Zwany przez Niemców "Szalonym majorem", zginął w zasadzce 30 kwietnia 1940 roku. Dowódca 110. pułku ułanów na wieść o stracie jednego szwadronu 23 września 1939 roku rozwiązuje pułk. Jego zastępca, major Dobrzański, samorzutnie przejmuje dowództwo. Pozostaje przy nim około 180 ułanów. Major decyduje, że oddział pójdzie z odsieczą walczącej jeszcze Warszawie. Po otrzymaniu wiadomości o kapitulacji stolicy Dobrzański podejmuje decyzję o przeprawie przez Węgry do Francji, ślubuje też, że nie zdejmie munduru. Oddział przechodzi na ziemię kielecką. W Bodzentynie major ogłasza decyzję o pozostaniu w kraju. Żołnierze i dowództwo przyjmują pseudonimy, Dobrzański odtąd zwany będzie Hubalem. Dowodzony przez niego Oddział Wydzielony Wojska Polskiego podejmuje walkę partyzancką. Realizacja filmu trwała 10 miesięcy, większość scen nakręcono na szlaku walk hubalczyków. Wkroczenie oddziału Hubala do wsi Poświętne i udział żołnierzy w nabożeństwie nakręcono w tym samym barokowym kościele i z udziałem mieszkańców Poświętnego i okolic, pamiętających owe wydarzenia. W naturalnej scenerii zrealizowano także sceny pacyfikacji wsi - na potrzeby filmu spalono przeznaczone do rozbiórki autentyczne, istniejące w okresie okupacji chałupy wsi Swolszowice. Sekwencję śmierci Hubala nakręcono w tym samym miejscu, gdzie miała ona miejsce naprawdę. Jednym z konsultantów był Zygmunt Laskowski z Anielina, który w 1940 roku rozpoznał zmasakrowane przez Niemców zwłoki majora Dobrzańskiego. W filmie zagrał go jego syn, Tadeusz. W scenach batalistycznych brało udział łącznie 500 osób, 100 koni, w tym 25 specjalnie szkolonych. 24:00 MATA HARI - ODC. 5 (MATA HARI) Serial historyczny, 43 min, Rosja, 2016 Reżyseria: Julius Berg, Dennis Berry Scenariusz: Oleg Kiryłow, Igor Ter - Karapietow Aktorzy: Vahina Giocante, John Corbett, Alekisej Guskow, Ksenia Rappoport, Rutger Hauer, Christopher Lambert, Gerard Depardieu Mata Hari czyni hrabiego Castello swoim kochankiem i patronem. Słynny rosyjski aktor teatralny Siergiej Diagilew, licząc na pieniądze Castello, proponuje tancerzowi lukratywny kontrakt. Castello sprowadza byłego szefa MacLeoda, pułkownika Krojdorfa na spotkanie z Diagilewem, który może pomóc Margaret odzyskać córkę. Mata Hari zrywa umowę i natychmiast wyjeżdża z Krojdorfem do Amsterdamu. Jej byłemu mężowi udaje się jednak zbiec i zabrać Non. Mata Hari poznaje Elsbeth Schragmüller, agentkę niemieckiego wywiadu. 01:05 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - ODC. 201 PIERWSZA OFIARA WRZEŚNIA '39 Magazyn, 22 min, Polska, 2020 Autor: Adam Sikorski Wykonawcy: Artur Kalicki Samotnie przeciwko Rzeszy. W niemieckich kronikach atak na Polskę w roku 1939 roku opisywany jest jako atak niemalże rycerski w biały dzień i z otwartą przyłbicą - tak jak idą zwycięzcy. Sęk w tym, że to fałsz. Realia były zupełnie inne i o tym będzie nasza dzisiejsza opowieść. Rozpoczynamy ją w lasach nieopodal Piły, na linii dawnej granicy Rzeczypospolitej i Rzeszy Niemieckiej. Przypomnimy postać pierwszego poległego na ziemi wielkopolskiej 1 września 1939 r. polskiego żołnierza kaprala Piotra Konieczkę. 01:40 SENSACJE XX WIEKU - POJEDYNEK W VENLO Kameralne i studyjne (widowisko), 50 min, Polska, 2004 Autor: Bogusław Wołoszański Reżyseria: Adek Drabiński Zdjęcia: Waldemar Szmidt Muzyka: Dariusz Żebrowski Aktorzy: Piotr Garlicki, Tomasz Dedek, Wojciech Wysocki, Marek Kalita, Jerzy Schejbal Opatrzność czuwała nad wodzem. Choć ładunek dynamitu z aż trzema, dla pewności, zapalnikami i dwoma mechanizmami zegarowymi eksplodował w ściśle wyznaczonym czasie, to jest 8 listopada 1939 o godzinie 21:20, zabijając sześciu i raniąc wielu towarzyszy partyjnych, w monachijskiej piwiarni "Buergerbraeukeller" Hitlera już nie było. Wbrew obyczajom, wcześniej niż zwykle opuścił siedzibę corocznego zjazdu nazistów. Szczęście uśmiechnęło się też do organów ścigania. Hans Georg Elser, stolarz z zawodu i komunista z przekonania, został schwytany tego samego dnia, wieczorem, podczas próby ucieczki do Szwajcarii. Podobno zachowywał się podejrzanie na przejściu granicznym. Nie sposób pojąć, dlaczego tak wytrawny i przezorny zamachowiec zamiast spokojnie wrócić do domu, usiłował opuścić Niemcy. Pytań jest więcej. Ktoś musiał pomagać Elserowi w składaniu tajnych wizyt w piwiarni. Ktoś musiał nie słyszeć - przez trzydzieści nocy z rzędu! - hałasu towarzyszącego drążeniu w filarze wnęki na bombę. Kto? Skąd u prostego stolarza imponująca wiedza pirotechniczna? I wreszcie dlaczego pojmany zbrodniarz nie stanął natychmiast pod murem ani nawet przed sądem? Został osadzony w Dachau, w którym przebywał przez kilka lat w dobrych, jak na obóz koncentracyjny, warunkach. Został zamordowany dopiero w kwietniu 1945 roku. Tego samego dnia stracono byłego szefa Abwehry, Wilhelma Canarisa, dzień później - bliskiego współpracownika admirała, Hansa Ostera. Ktoś zadbał o to, aby zwycięscy alianci nie poznali sekretów tajnych służb Trzeciej Rzeszy. W kolejnym odcinku "Sensacji XX wieku" Bogusław Wołoszański przedstawia zagadkowe, do dziś nie w pełni wyjaśnione kulisy zamachu na Hitlera dokonanego w listopadzie 1939 roku. Wojna z Polską już się skończyła, wojna z Zachodem - pomijając farsę "drole de guerre" - jeszcze się nie zaczęła. Trwały za to intensywne gry polityczne i dyplomatyczne, zmagania stronnictw i koterii, a także walki służb wywiadowczych. Nie tylko z przeciwnikami zza linii frontu. Niemiecka generalicja obawiała się przedwczesnego uderzenia na mocarstwa zachodnie. Z niepokojem patrzyła na rosnące wpływy SS. Wywiad wojskowy admirała Canarisa ostro konkurował z kierowanym przez Waltera Schellenberga wywiadem SS. Zamach monachijski i wydarzenia późniejsze, w tym nader łatwe schwytanie sprawcy, oraz porwanie przez Sicherheitsdienst w nadgranicznym holenderskim miasteczku Venlo dwóch wywiadowców brytyjskich, mogły być następstwem rywalizacji niemieckich tajnych służb - Abwehry i SS, jak też pokłosiem znacznie poważniejszego konfliktu w najwyższych kręgach kierowniczych Trzeciej Rzeszy. Czyżby Elser miał zabić nieobliczalnego Adolfa Hitlera, by nowy przywódca, rozsądny Heinrich Himmler, mógł szybko wynegocjować warunki pokoju z zachodnimi aliantami i pomaszerować na Wschód? 02:40 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ - CENA ZWYCIĘSTWA CZ. 1 Magazyn, 24 min, Polska, 1994 Scenariusz: Bogusław Wołoszański, Maciej Zakrocki Zdjęcia: Zbigniew Maziarz Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) Cykliczna audycja popularyzująca wiedzę o historii II wojny światowej. Pierwsza część odcinka poświęconego ofiarom i stratom Związku Radzieckiego.