TVP Dokument Sobota, 11.12.2021 06:00 DZIKA POLSKA - NOCKA NOCKÓW Serial dokumentalny, 24 min, Polska, 2011 Reżyseria: Monika Purzycka Scenariusz: Dorota Adamkiewicz, Joanna Łęska O zmierzchu nietoperze wzdłuż leśnego potoku podążają w góry. Po drodze wpadają w delikatną sieć badaczy i dostają obrączki lub nadajniki telemetryczne. Dzięki nim wiemy, że część tych lotników podąża do nocnego klubu na wspólną imprezę. W filmie przewodnikiem po świecie nietoperzy jest dr Robert Mysłajek. Celem jego badań jest poznanie składu gatunkowego nietoperzy zamieszkujących lasy Beskidu Śląskiego, wyznaczenie szlaku ich wędrówek, wykrycie miejsc rozrodu, wypoczynku i zimowania. Tajemnice życia nietoperzy odsłaniane są powoli. Jednak są one na tyle fascynujące, że wielu badaczy jest gotowych do podejmowanie kolejnych wyzwań. Jednym z nich jest właśnie dr Robert Mysłajek. Towarzyszymy mu z kamerą podczas odłowu nietoperzy w delikatne siatki chiropterologiczne i zakładania nadajników telemetrycznych, które pozwalają poznać ich wędrówki. Podsłuchujemy nietoperze za pomocą detektorów ultrasonicznych, które przetwarzają wydawane przez nie ultradźwięki na dźwięki słyszalne dla ludzi i umożliwiają identyfikację gatunków. Późnym latem i jesienią obserwuje się wzmożoną aktywność nietoperzy w pobliżu otworów jaskiń. Rola rojenia nietoperzy w takich miejscach nie jest do końca jasna. Sugeruje się jego związek z zachowaniami godowymi, przekazywaniem przez dorosłe osobniki młodym informacji o rozmieszczeniu kryjówek zimowych, wykorzystaniem jaskiń jako schronień tymczasowych itd. Bez względu jednak na pełnioną funkcję, rojenie stwarza doskonałą okazję do lepszego poznania fauny nietoperzy danego regionu i zdefiniowania miejsc ważnych dla ich ochrony. 06:30 DZIKA POLSKA - GDY GRZYB Z GLONEM W JEDNYM DOMU STANĄ Serial dokumentalny, 24 min, Polska, 2011 Reżyseria: Monika Purzycka Scenariusz: Dorota Adamkiewicz, Joanna Łęska Wyglądają trochę jak freski, namalowane na drzewach ku ozdobie lasu. Ale tak naprawdę nie spełniają jedynie estetycznej roli. Są ważnymi wskaźnikami stanu środowiska: czystości powietrza, wilgotności, rozmaitości drzewostanu. Uchodzą mylnie za leśnych biedaków, bo ich obfitość widzimy zazwyczaj w ubogim, piaszczystym runie borów sosnowych czy na opadłych, próchniejących konarach. Ale wbrew tym pozorom porosty - istoty powstałe ze ścisłej współpracy glonów i grzybów - zasiedlają najchętniej lasy bujne, wielogatunkowe. Tam też można spotkać największą ich rozmaitość. Tylko trzeba umieć szukać, a to jest specjalnością prof. Wiesława Fałtynowicza, lichenologa, który zna porosty od każdej strony - nawet medycznej i... kulinarnej. Ruszamy z profesorem do suwalskich lasów na porostową ucztę, bynajmniej nie tylko kulinarną. 07:05 BRAZYLIA. HISTORIA NATURALNA. RAJSKIE WYBRZEŻE (WILD BRAZIL) Serial dokumentalny, 50 min, Austria, 2014 Reżyseria: Christian Baumeister, Paul Reddish Wybrzeże brazylijskie jest jednym z najbardziej spektakularnych na świecie, choć bardziej znana jest czterokilometrowa plaża Copacabana. Brazylijskie wybrzeże atlantyckie to nie tylko pas suchego piachu. Są tu dziwnie ukształtowane wydmy, dalekie skaliste wysepki i unikalne rafy tropikalne. Płytkie wody to miejsce bogatego, podwodnego świata: pływają w nim humbaki, ośmiornice, mureny, groźne węże i delfinki długoszczękie. Wszystkie te zwierzęta żyją wzdłuż niezwykłego wybrzeża Brazylii. Wybrzeże rozciąga się na blisko 7500 km - od umiarkowanych klimatów południa po tropiki. Linia wybrzeża to dzikie, skaliste brzegi i tropikalne, rajskie plaże. Olbrzymie stada ptaków korzystają z obfitości pokarmu w tych wodach. Wiele z nich leci na żer tysiące kilometrów z Ameryki Północnej. Bekasy potrzebują lagun, by odbudować rezerwy tłuszczu przed długą drogą powrotną do domu. Również szlamniki amerykańskie. Długimi dziobami sięgają w głąb piasku. Migranci mieszają się z tutejszymi rezydentami. Flamingi najpierw przeszukują łapami grząskie podłoże, potem filtrują pożywienie z mętnej wody. Laguna jest tak bogata w pokarm, że flamingi nigdy nie muszą emigrować. To jedyne miejsce w Brazylii, gdzie można je zobaczyć przez okrągły rok. Prawdziwy mistrz wód wybrzeża to fregata wielka, unosi się bez wysiłku na skrzydłach o rozpiętości 2 m. Żywi się rybami bez zamoczenia łap. Fregaty wielkie można napotkać wzdłuż całych 7500 kilometrów brzegu brazylijskiego. Gniazdują na wielu wysepkach, jednak nie na tych wyglądających tak idyllicznie. 32 km od głównego lądu leży Quelmada Grande Wyspa Węży - tuż przy zwrotniku Koziorożca. Wyspa jest domem tysięcy węży żażaraków wyspowych. To jedne z najbardziej jadowitych węży na świecie. Szacuje się, że jest ich 4 tysiące na malutkiej wyspie, jeden wąż przypada na metr kwadratowy. Najbliższy krewny żażaraki wyspowej to wąż żywiący się ssakami. Na wyspie nie ma jednak ssaków, dlatego węże wpełzły na drzewa, by polować na ptaki, co nie jest prostym zadaniem. Ciepłe i płytkie wody są idealne dla raf koralowych, a Abrolhos jest największą i najważniejszą rafą Atlantyku Południowego. Rafa jest unikalna, ponieważ występują tu koralowce, które można znaleźć wyłącznie w Brazylii. Gdy korale rosną, tworzą przedziwne formacje. To pradawne gatunki, które przetrwały jedynie tutaj, odseparowane od pobliskich raf karaibskich. Rafa Abrolhos to dom dla sporej liczby gatunków ryb. Ławice patrolują otwarte wody ponad rafą. Mniejsze ryby wykorzystują szczeliny i zakamarki, by kryć się przed tymi większymi. Humbaki wykorzystują Abrolhos jako miejsce do wychowywania młodych. Ale wyspy te są równie ważne dla fregat wielkich. Samce rywalizują o samice w dziwaczny sposób: nabierają powietrze do płuc i wyglądają jak wielkie, czerwone balony. Samice oceniają samców z góry i wybierają partnerów w locie. Im większe nadęcie i głośniejsze wezwanie, tym samiec jest atrakcyjniejszy. 08:10 BORNEO - PRASTARY RAJ NA ZIEMI (BORNEO: EARTH'S ANCIENT ISLE) Film dokumentalny, 49 min, Austria, 2019 Reżyseria: Matt Hamilton Film dokumentalny o Wyspie Borneo, gdzie przez większość roku panuje tropikalna aura. To niezwykły region na Ziemi - około 120 milionów lat. Przez cały ten czas spójne światło słoneczne, ciepło i deszcz stworzyły krainę pełną dziwacznych gatunków i niezwykłych ekosystemów. Są tu najwyższe na świecie drzewa tropikalne, najcięższe nadrzewne zwierzęta i najmniejsze niedźwiedzie. Borneo wciąż zaskakuje i oferuje nowe odkrycia. Ten film przedstawia zjawiska nigdy wcześniej nieudokumentowane. Historia Borneo to historia wody. Wyspa izolowana przez ciepłe morza tropikalne, przez miliony lat ciągłych opadów deszczu spowodowały intensywną rywalizację o życie. W górach Borneo rośliny mięsożerne używają kropel deszczu, by złapać zdobycz. W lasach deszczowych ogromne samce orangutanów wzywają rywali do walki. Na wybrzeżu roi się od meduz. Ale w jaskiniach Borneo i wokół nich konkurencja o pożywienie jest największa. O zmroku, gdy setki tysięcy nietoperzy opuszczają jaskinię, są ścigane przez drapieżne ptaki. 09:15 DZIKA AUSTRIA (WILD AUSTRIA - CREATED BY WATER / WILDES ÖSTERREICH - LEBENSADER WASSER) Film dokumentalny, 49 min, Austria, 2018 Reżyseria: Rita Schlamberger, Michael Schlamberger Film dokumentalny, który w dwóch częściach prezentuje przyrodę Austrii. Alpejskie lodowce w górach, starożytne morza i potężne rzeki wytworzyły niesamowite krajobrazy. Żyją tu orły, koziorożce, wydry i jelenie. Oprócz tych dobrze znanych zwierząt, żyją tu też dziwniejsze stworzenia: kaczki złotookie mieszkające wysoko na drzewach. Po wykluciu się, kaczuszki podążają za matką do życiodajnej rzeki. Ale nie mogą latać, więc muszą zeskakiwać z drzew z wysokości nawet dziesięciu metrów. Inny dziwak - maleńka ryba, która nie umie pływać. Trzepie płetwami po żwirowatym podłożu potoków i strumieni, aby oprzeć się prądowi. Jeszcze inne stworzenie to kijanka, która przetrwała w niezmienionej formie od czasów dinozaurów, to trójdzielna hermafrodyta, której jajka mogą przetrwać dziesięciolecia. Wszystkie zwierzęta pasują do tych niezwykłych i niezapomnianych krajobrazów Austrii. 10:15 ŻYCIODAJNE RZEKI PÓŁWYSPU IBERYJSKIEGO ODC. 5 GWADALKIWIR (IBERIA'S RIVERS OF LIFE / FLÜSSE DES LICHTS EP. 5 GUADALQUIVIR) Serial dokumentalny, 52 min, Niemcy, 2018 Reżyseria: Michael Gregor Seria dokumentalna opowiadająca o największych rzekach Hiszpanii i Portugalii. Wielkie rzeki z dala od destynacji turystycznych ukazują nieznany i mistyczny Półwysep Iberyjski. Podobnie jak ludzkie naczynia krwionośne, rzeki są ścieżkami życia. Niemal każda zaawansowana cywilizacja zawdzięcza swój rozwój istnieniu tych pulsujących strumieni życia. Rzeki były pierwszymi autostradami; transportowały wiedzę, dobra, odkrywców i zdobywców. Podążając za tymi wielkimi strumieniami, znajdujemy zapomniane krajobrazy, zamieszkane przez niezwykłych ludzi, z często wyjątkowymi biografiami. Odcinek piąty opowiada o Gwadalkiwir - rzece w Hiszpanii, o długości 680 km. Jej źródła znajdują się na stokach Caada de las Fuentes, na wysokości ok. 1400 m n.p.m. , na wschód od miasta Cazorla, na terenie Parku Narodowego Sierra de Cazorla, Segura i Las Villas. Rzeka uchodzi do Zatoki Kadyksu (Ocean Atlantycki). Jest żeglowna od Kordoby, do Sewilli dochodzą nawet statki morskie. Oprócz zastosowań transportowych jest wykorzystywana do produkcji energii elektrycznej i nawadniania. 11:10 PORTRETY DOKUMENTALNE. - PORTRETY DOKUMENTALNE. TOMASZ WOLSKI Cykl dokumentalny, 29 min, Polska, 2021 Scenariusz: Agnieszka Wąsikowska Zdjęcia: Grzegorz Myjkowski Seria rozmów z wybitnymi filmowcami zajmującymi się sztuką dokumentu. Bohaterami poszczególnych odcinków są zarówno uznani twórcy tego gatunku, jak i przedstawiciele młodego pokolenia filmowców - dokumentalistów. Cykl ma na celu stworzenie panoramy polskiego dokumentu poprzez realizację filmowych portretów opowiadających o danym twórcy, jego drodze i przekrojowo opisujących jego twórczość na przykładzie wybranych dzieł. Bohaterem tego odcinka jest Tomasz Wolski. 11:40 WOKÓŁ MÓRZ II - ODC. 2 WYSPA DOMINIKA. WULKANY I LUDZIE (AROUND THE SEA II EP. 2 DOMINICA) Serial dokumentalny, 26 min, Francja, 2018 Reżyseria: Philippe Lespinasse Kontynuacja opowieści o krajach, miastach i ludziach, których życie związane jest z wodą. Ocean Spokojny, Karaiby, wybrzeże Francji, Ocean Polarny czy wybrzeże Afryki - będziemy podróżować, żeglować i dowiadywać się wszystkiego o świecie widzianym oczami mieszkańców, którzy żyją i pracują wokół tych niezwykłych miejsc. Raj dla jednych, a dla innych ekologiczne cierpienie. W tym odcinku poznamy Dominikę. To karaibska, skalista wyspa o wyjątkowo stromych brzegach. Od 1967 roku stanowi terytorium niepodległego kraju. Od czasów Krzysztofa Kolumba niewiele się tu zmieniło. Na jej obszarze znajduje się aż dziewięć czynnych wulkanów. Od ponad tysiąca lat nie doszło tu do erupcji. Mieszkańcy wiedzą jednak, że żyją w cieniu bomby z opóźnionym zapłonem. W 480 roku, w czasach pierwszych osadników, wybuchy wulkanów zniszczyły całe osady. Dominika to jedna z najdzikszych wysp Karaibów. Jej rejon znajduje się na liście Światowego Dziedzictwa UNESCO. Dominika należy do archipelagu Wysp Nawietrznych, zwanych też Małymi Antylami, w miejscu, w którym spotykają się płyty tektoniczne. Często musi zmagać się z gniewem natury. 12:15 O ZWIERZĘTACH I LUDZIACH Film dokumentalny, 58 min, Polska, 2019 Scenariusz i reżyseria: Łukasz Czajka Zdjęcia: Kacper Czubak Muzyka: Marcin Masecki Aktorzy: Adam Banaszek, Maciej Hubert, Damian Chojecki, Krzysztof Chrzanowski, Krzysztof Garbarski, Marcin Kożuchowski, Oliwier Krajewski, Kamila Kuboth - Schuchardt, Magdalena Kwapis, Damian Parzeski Film dokumentalny o tym, co zdarzyło się w czasie II wojny światowej na terenie warszawskiego zoo. Głównymi bohaterami są zwierzęta, poprzez które opowiemy historie ludzi, którzy w zoo szukali schronienia. Biorąc pod uwagę dzisiejszą wiedzę, naukowcy zajmujący się emocjami zwierząt zgadzają się co do tego, że zwierzęta je odczuwają. Najczęściej mówi się o strachu, gniewie, wstręcie, zdziwieniu, smutku i radości. Co oczywiste odczuwają też ból i cierpienie. Ten zestaw emocji i odczuć jest wystarczający, by opowiedzieć w sposób zupełnie niespotykany o dramatycznych wydarzeniach wojennych. Będziemy obserwować zwierzęta podczas nieobojętnych emocjonalnie sytuacji, np. w trakcie porodu, podczas zabawy rodzeństwa, w czasie ucieczki przed zagrożeniem, etc. Te sceny są np. łączone z ujęciami archiwalnymi z okresu przedwojnnego lub z czasów wojny. W filmie poza nowymi ujęciami stylizowanymi na archiwalne zarejestrowanymi w ogrodzie zoologicznym oraz w naturalnym środowisku zwierząt wykorzystano również prawdziwe filmy archiwalne ze zwierzętami. Są też archiwalne fotografie i filmy poświęcone bohaterskiej rodzinie Żabińskich, oraz tym, których uratowali. Ponadto archiwalne materiały poświęcone Warszawie między 1928 a 1950 rokiem. Narratorem filmu będzie Antonina Żabińska, która głosem słynnej aktorki wspomina lata 1928 - 44, poczynając od momentu, w którym zoo powstało, aż do zakończenia wojny. Ważną rolę w filmie odegrają ostatni żyjący świadkowie tamtych wydarzeń, jak Teresa Zawadzki, córka Antoniny i Jana. W filmie występuje również żyjący dziś w Izraelu Moshe Tirosh (dawniej Moshe Kenigswein), który w 1942 roku przez wiele miesięcy wraz z siostrą Stefcią (ona też wystąpi w filmie), która do dziś mieszka w Kanadzie, ukrywali się w piwnicy willi. W tym czasie ich rodzice byli ukrywani w opustoszałej bażanciarni w pobliżu domu. Moshe wraca do willi, do miejsca, w którym - jak mówi - uwierzył, że przeżyje wojnę. Fragmenty wybrane ze spisanych wspomnień Antoniny, uzupełnione inscenizowanymi scenami ze zwierzętami stylizowanymi na archiwalne oraz filmami archiwalnymi dadzą odbiorcy możliwość doświadczenia zupełnie surrealistycznego klimatu, który panował na terenie zoo w czasie wojny. Willa była nazywana przez tych, którzy się w niej ukrywali Domem pod zwariowaną gwiazdą i Arką Noego, co tylko podkreśla niezwykłość i niepowtarzalność atmosfery, która emanowała z tego cudownego miejsca w tamtym okrutnych czasach. 13:25 ŻYWE POMNIKI. NASTARSZE DRZEWA W POLSCE Film dokumentalny, 24 min, Polska, 1998 Scenariusz i reżyseria: Barbara Bartman - Czecz Zdjęcia: Janusz Czecz Film wyprodukowany przez łódzką Wytwórnię Filmów Oświatowych. Tytułowe "żywe pomniki" wydają się być paradoksem, a są pomnikami dosłownie i w przenośni. Najstarsze polskie drzewa, bo o nie właśnie chodzi, są łącznikami odległej przeszłości z teraźniejszością. Film zwraca uwagę na znaczenie tej grupy roślin w przyrodzie, tym samym na rolę, jaką spełniają w życiu człowieka. 13:55 ŻYCIE W POWIETRZU. WBREW GRAWITACJI (LIFE IN THE AIR. DEFYING GRAVITY) Cykl dokumentalny, 48 min, Wielka Brytania, 2015 Reżyseria: James Brickell Serial BBC Worldwide o lataniu i życiu zwierząt w przestworzach. Życie ponad ziemią nie jest łatwe. Tymczasem na całym świecie rozmaite zwierzęta robią coś, o czym my możemy tylko pomarzyć. Niektóre spędzają tam całe życie, inne tylko chwilę. Wznoszą się w powietrze. Przekonamy się, jak wiele niezwykłych zwierząt świetnie radzi sobie w powietrzu; jakie stosują sztuczki, by oderwać się od ziemi. Z pomocą specjalnie przeszkolonych zwierząt, wykorzystując nowoczesny sprzęt i efekty specjalne, postaramy się poznać i wyjaśnić, w jaki sposób zwierzęta wznoszą się nad ziemię i wzbijają się w powietrze? Poznamy niezwykłe gatunki, stosujące rozmaite techniki. By osiągnąć cel, wszystkie muszą pokonać jedno z najpotężniejszych zjawisk naturalnych naszej planety - siłę ciężkości. Tylko nieliczne i odpowiednio przystosowane zwierzęta potrafią pokonać siłę ciężkości. W Namibii, w południowej Afryce, żyje gatunek, który radzi sobie z tym doskonale. Karakal z rodziny kotowatych potrafi odbić się od ziemi i łapać ptaki w locie. Gazele skaczą, by pokazać drapieżnikom, że niełatwo będzie je złapać. Żyjące głównie na drzewach lemury skaczą po ziemi, by jak najszybciej pokonać otwartą przestrzeń. U kangurów rozwinęła się chyba najbardziej efektywna forma przemieszczania się po ziemi. W następnym filmie przekonamy się, jak natura stworzyła strukturę ciała idealnie nadającą się do lotu. Jak najcięższe zwierzęta wzlatują w powietrze, a najszybsze wykorzystują swoje umiejętności w czasie łowów i jak pół miliona osobników potrafi uniknąć karambolu w powietrzu w zupełnej ciemności. 14:55 ALERGIE WSPÓŁCZESNEGO ŚWIATA (ALLERGIES: MODERN LIFE AND ME) Film dokumentalny, 51 min, Wielka Brytania, 2014 Reżyseria: Rebecca Harrison Film dokumentalny BBC. Alergie rosną i osiągają rozmiary epidemii, ale co ciekawe tylko w świecie zachodnim. Profesor Graham Rook uważa, że zmiany, które wprowadziliśmy w naszym środowisku, wpływają na nasz mikrobiom - bakterie, które żyją w każdym z nas i na nas - i że ma to wpływ na nasz układ odpornościowy. Ten dokument pokaże życie dwóch zwykłych rodzin, aby sprawdzić, czy teoria sprawdza się w realnym świecie. Od zakupów żywności po sposób, w jaki myje się ręce - czy eksperyment pozwoli wyjaśnić, dlaczego nasilają się alergie? 16:05 PRAWDZIWA HISTORIA FANTASTYKI NAUKOWEJ ODCINEK TRZECI (THE REAL HISTORY OF SCIENCE FICTION (MY GOD IT'S FULL OF STARS)) Film dokumentalny, 43 min, Wielka Brytania, 2014 Reżyseria: Ben Southwell Czteroczęściowy dokument o historii science fiction, obejmujący wszystkie jej formy, od podróży w czasie po sztuczną inteligencję, od eksploracji kosmosu po spotkania z kosmitami. Ten niezwykle wciągający serial przedstawia filmowców, pisarzy, aktorów i grafików, których obsesja i wyobraźnia przeniosły w nieznane i których kreacje urzekły publiczność na całym świecie. Zbadawszy przyszłość, przeszłość, wszechświaty równoległe i odległe galaktyki, współautorzy - w tym aktorzy William Shatner, Nichelle Nichols, Rutger Hauer, Zoe Saldana, Nathan Fillion, Richard Dreyfuss, David Tennant, Peter Weller, Christopher Lloyd, Keir Dullea i Edward James Olmos; twórcy filmowi: John Carpenter, Douglas Trumbull, Paul Verhoeven, John Landis i Doctor Who; scenarzysta i producent wykonawczy Steven Moffat; autorzy Ursula K. Le Guin, Neil Gaiman i William Gibson - opowiadają o swoich doświadczeniach. Z pomocą profesorów Briana Coxa i Stephena Hawkinga seria bada również kluczowe koncepcje naukowe leżące u podstaw historii science fiction. 17:00 SIMON REEVE W AMERYCE PÓŁNOCNEJ ODC. 4 (NORTH AMERICA WITH SIMON REEVE / THE AMERICAS WITH SIMON REEVE: SERIES) Serial dokumentalny, 53 min, Wielka Brytania, 2019 Reżyseria: Chris Mitchell Autor i poszukiwacz przygód, Simon Reeve wyrusza w kolejną podróż, tym razem do Ameryki Północnej. Odnajduje rozległy i zróżnicowany kontynent, z lodowcami, pustyniami i dżunglami, gdzie istnieje wielkie bogactwo obok zupełnej biedy, podziałów politycznych i ludzkich dramatów. Będziemy wraz z nim podziwiać piękno Gór Skalistych i surowy blask lasów zachodniego wybrzeża kontynentu. Spotkamy kowbojów z Montany, stojących w obliczu niepewnej przyszłości i rdzennych mieszkańców Gwatemali, migrujących na północ w poszukiwaniu lepszego życia. Simon, wygrzewając się w meksykańskim słońcu i drżąc w Arktyce, przetestuje temperaturę naprawdę fascynującego kontynentu. W tej części wyprawy podróżuje przez Teksas do Meksyku i dalej na południe. Meksyk jest pełen malowniczych widoków. Na granicy ze Stanami narasta kryzys migracyjny. Trwa tu wojna narkotykowa. Przez 2 tysiące kilometrów granicę stanowi Rio Grande, która bierze początek w Górach Skalistych, a kończy bieg w Zatoce Meksykańskiej. To granica, bariera i fosa rozdzielająca najbogatsze państwo świata od dużo biedniejszego Meksyku. W Teksasie imigracja z południa budzi kontrowersje. Latynosi od stuleci zamieszkują tereny obecnych Stanów. Teraz w USA przebywa ich 50 milionów. Do 2050 roku ta liczba ma wzrosnąć do 130 milionów. 18:00 POLSKIE DZIEDZICTWO KULTUROWE ODC. 10 Magazyn historyczny, 28 min, Polska, 2021 Reżyseria: Maciej Kłobucki Scenariusz: Maciej Kłobucki, Bartosz Kucharski, Kamil Szymański Zdjęcia: Damian Szprejda, Jacek Cichocki, Mariusz Gala Prowadzący: Stefan Tompson Cykl dokumentalno - historyczny o polskim Dziedzictwie Kulturowym na Kresach Wschodnich, prowadzony przez Stefana Tompsona, w którym przybliżona zostaje widzowi historia ziem polskich sprzed 1921 roku. Prezentowane są najciekawsze polskie posiadłości, usytuowane za naszą obecną wschodnią granicą. Ukazane są najciekawsze miejsca, zarówno te oczywiste i znane z przewodników, jak również te, o których już dawno zapomniano. Autorzy przedstawiają ich historię, opowiadają o ciekawostkach i legendach, omawiają polski aspekt dotyczący prezentowanych posiadłości. Przybliżają historię Polaków na danym terenie i zachęcają każdego widza do odwiedzin miejsc polskiego Dziedzictwa Kulturowego na Kresach Wschodnich. W tym odcinku Stefan Tompson zabierze nas do jednego z najstarszych grodów Litwy, malowniczej miejscowości Troki. Miasto to było stolicą Litwy do czasu, gdy Wielki Książę Giedymin przeniósł stolicę do leżącego nieopodal Wilna. Odległość, jaka dzieli te dwa miasta, to niespełna 30 kilometrów. W XIV w. został wzniesiony imponujący zamek na środku jeziora Galve. Historia tej twierdzy skrywa wiele tajemnic. Kto i dlaczego zamordował Zygmunta I Kiejstutowicza? Kim są tajemniczy Karaimowie? Jaki związek z tym miejscem miała Rzeczpospolita? Na najbardziej nurtujące pytania odpowie Stefan Tompson w swojej podróży śladami polskiej historii w Trokach. 18:35 PODRÓŻE Z HISTORIĄ S.III - ODC. 25 BURSZTYNOWYM SZLAKIEM Cykl dokumentalny, 27 min, Polska, 2016 Scenariusz i reżyseria: Radosław Kotarski O istnieniu szlaku bursztynowego dowiaduje się każdy uczeń na lekcji historii, ale jak w praktyce wyglądało jego funkcjowanie? Po co kupcy przemierzali tysiące kilometrów, aby kupić nieco złota północy, jak tradycyjnie określano bursztyn? Jak radzili sobie z przechodzeniem przez rzeki? Aby to sprawdzić, Radek Kotarski jedzie do Gdańska, gdzie poszukuje bursztynu, bada jego zagadkowe powstawanie i próbuje poddać obróbce jubilerskiej. Jaki będzie efekt tych prac? 19:05 ZAKOCHAJ SIĘ W POLSCE - ODC. 85 ZAMEK W WIŚNICZU Magazyn, 24 min, Polska, 2018 Reżyseria: Ewa Grodzka Scenariusz: Tomasz Malkowski Zdjęcia: Jacek Banach, Jarosław Wątor Na trasie podróży Tomasza Bednarka tym razem znajdzie sie miasteczko zwane perłą baroku. Od czasów jego ufundowania w XVII wieku niewiele tu się zmieniło. Nad miejscowością od stuleci góruje niezwykła rezydencja magnacka - Zamek Wiśnicz, jedna z najpiękniejszych twierdz w Polsce. Niegdyś był dworem wojewody krakowskiego Stanisława Lubomirskiego. Odcisnął on swoje piętno na całej okolicy. To właśnie temu magnatowi Nowy Wiśnicz zawdzięcza prawa miejskie, a położony w pobliskim Starym Wiśniczu Zamek - rozbudowę. Stanisław Lubomirski był również fundatorem miejscowego klasztoru, który dziś pełni funkcję więzienia. Nowy Wiśnicz był ukochanym miastem Jana Matejki. Najsłynniejszy polski malarz często tu odpoczywał od zgiełku Krakowa. W połowie drogi pomiędzy wiśnickim zamkiem a klasztorem znajduje się urokliwy drewniany dworek Koryznówka. To właśnie tutaj Jan Matejko spędzał z rodziną letnie wakacje. W klasycystycznym dworku z połowy XIX wieku działa obecnie Muzeum Pamiątek po Janie Matejce, jedno z trzech muzeów w Polsce poświęconych artyście. Nowy Wiśnicz wraz z okolicą to urokliwe miasteczko, w którym czas się zatrzymał. Piękno przyrody zestawione z urokiem Zamku Wiśnicz oraz bogatą historią działa tutaj na wyobraźnię jak mało gdzie! 19:45 POMARAŃCZOWA ALTERNATYWA Film dokumentalny, 21 min, Polska, 1988 Reżyseria: Mirosław Dembiński Film o Pomarańczowej Alternatywie, młodzieżowym ruchu, który zaczął się we Wrocławiu i rozprzestrzenił na inne polskie miasta, gdzie organizował uliczne happeningi. Niecodzienny, żywy zapis prezentujący działania Pomarańczowej Alternatywy w okresie poprzedzającym demokratyczny przełom w Polsce. Etiuda Szkoły Filmowej. 20:15 STROICIEL HIMALAJÓW (PIANO TO ZANSKAR) Film dokumentalny, 85 min, Wielka Brytania, 2018 Reżyseria: Michał Sulima Zdjęcia: Jarek Kotomski Film dokumentalny przedstawiający historię zrealizowania pomysłu dostarczenia pianina do wioski w Himalajach. W 2013 roku do londyńskiego warsztatu Desmonda Gentle na Camden Market trafia klientka z prośbą o dostrojenie pianina. Jest nauczycielką, poślubiła mężczyznę z Ladakh w Himalajach i planuje przenieść się na stałe do 1000 - letniej wioski w stanie Zanskar. Nie może pogodzić się jednak z tym, że lokalna szkoła nie ma pianina. Placówka znajduje się w jednej z najbardziej odizolowanych osad na świecie, położonej na wysokości 4267 metrów nad poziomem morza. Na swoje 65. urodziny Desmond postanawia podjąć się trudnego wyzwania. Wyrusza w podróż z Londynu w głąb indyjskich Himalajów ze 100 - letnim pianinem, transportowanym przez górskie przełęcze z pomocą jaków i kuców. Miejscem docelowym jest szkoła podstawowa w Lingshed. Jeśli mu się uda, będzie to najwyżej położone miejsce, na które kiedykolwiek wniesiono pianino i jednocześnie największe osiągnięcie w jego 40 - letniej zawodowej karierze. Będzie to również symboliczny triumf muzyki, która w ten sposób połączy różne kultury i światy. 21:55 OSTATNI W ALEPPO (LAST MEN IN ALEPPO) Film dokumentalny, 58 min, Dania, 2017 Reżyseria: Feras Fayyad Po 5 latach wojny w Syrii, w oblężonym i zupełnie zniszczonym Aleppo - kiedyś największym syryjskim mieście - wciąż pozostaje około 350 tysięcy osób. Towarzysząc ochotnikom i ratownikom Syryjskiej Obrony Cywilnej, znanej również jako Białe Hełmy - Khalidowi, Subhidowi i Mahmoudowi - zobaczymy jak wygląda codzienne życie na ulicach tego miasta. Wolontariusze jako pierwsi wchodzą do zniszczonych budynków, odkopują gruz w poszukiwaniu ciał i jakichkolwiek oznak życia. Uratowali do tej pory ponad 60 tys. mieszkańców Aleppo, najczęściej wyciągając ludzi spod gruzów gołymi rękami. Sami narażają się na ogromne niebezpieczeństwo, mogąc zginąć w każdej chwili. Dlatego codziennie zderzają się z dylematem - czy ryzykować dalej, czy uciec z miasta. W tej poruszającej filmowej podroży po Aleppo poznajemy nie tylko ogrom zniszczeń, jakich dokonała wojna, ale również osobistą historię zwykłych ludzi, którzy stali się prawdziwymi bohaterami tej masowej ludzkiej tragedii rozgrywającej się na oczach całego świata. Film otrzymał Nagrodę dla Najlepszego Filmu Dokumentalnego na festiwalu w Sundance (2017), Nagrodę Główną na festiwalu CPH: DOX 2017 w Kopenhadze oraz Grand Prix w Konkursie Głównym 14. Festiwalu Filmowego Millennium Docs Against Gravity (2017). 23:00 EUFORIA Film dokumentalny, 16 min, Polska, 2018 Reżyseria: Natalia Pietsch Bohaterką dokumentu jest doświadczona hodowczyni psów, która wprowadza młodą dziewczynę w świat wystaw psów rasowych. Kobiety próbują się zaprzyjaźnić, pomimo panującej w tym środowisku bezwzględnej rywalizacji. Pierwszy dokument, Studio Munka. 23:25 KRAINA OŚWIECONYCH (THE LAND OF THE ENLIGHTENED) Film dokumentalny, 83 min, Afganistan/Belgia/Niemcy/Irlandia/Niderlandy (Holandia), 2016 Reżyseria i zdjęcia: Pieter - Jan De Pue Scenariusz: David Dusa, Pieter - Jan De Pue Muzyka: Denis Clohessy Nakręcona z ogromnym rozmachem wojenna epopeja o Afganistanie. Najpierw poznajemy historię początków narodu afgańskiego, by później przenieść się w dzisiejsze czasy, w tereny górskie. Tam rządzi dziki gang nastoletnich chłopców z plemienia Kuchi, prowadzony przez niejakiego Cholama. Nastolatkowie handlują opium i znajdywanymi w górach materiałami wybuchowymi, a za opium otrzymują od amerykańskich żołnierzy stary sprzęt wojskowy. Co jednak, gdy Amerykanie wycofają się z Afganistanu? To nie tylko opowieść o pojedynku zwaśnionych górskich gangów (w walce o pieniądze chłopcom Cholana depcze także po pietach "konkurencja" z sąsiedniej szajki), ale i piękna historia zachowania tożsamości w kraju rozdartym wojną. W dodatku fantastycznie sfotografowana: reżyser i operator "Krainy oświeconych" Pieter - Jan De Pue wygrał główną nagrodę w konkursie na najlepsze zdjęcia podczas festiwalu Sundance. (transatlantyk.org/) 01:00 REPUBLIKA. NARODZINY LEGENDY Film dokumentalny, 51 min, Polska, 2017 Reżyseria: Ryszard Kruk Zdjęcia: Łukasz Kajetan Pochylski, Wojciech Budny, Ryszard Kruk Film dokumentalny o legendarnym zespole muzycznym Republika. W połowie lat 70. w Toruniu działo środowisko skupione wokół Studenckiego Klubu Pracy Twórczej Od Nowa. Waldek Rudziecki kieruje klubem i organizuje warunki, dzięki którym młodzi muzycy mają po prostu gdzie i na czym grać oraz zaprasza do Torunia ciekawe kapele z całego kraju. Sławek Ciesielski i Paweł Kuczyński wraz z braćmi Rucińskimi tworzą Res Publicę. Dołącza do nich Grzegorz Ciechowski, który szybko wyrasta na lidera. Charyzmatyczny poeta i kompozytor wyznacza nowy styl. Powstaje Republika. Nikt wcześniej tak nie grał. Ich muzyka porywa tłumy. Andrzej Ludew tworzy logo i republikarycę. Czarno - białe pasy stają się ich znakiem rozpoznawczym, a Kombinat jednym z najważniejszych utworów tamtych czasów. Zespół zyskuje ogromną popularność, nieustannie jest w czołówce listy przebojów, zdobywa złotą płytę. W radiowej Trójce pojawia się kreowany reportaż i nie pomaga późniejsze dementi. Płyną listy od zdecydowanych przeciwników, jak i zagorzałych fanów. Ciechowski inspiruje do czytania Herberta, Orwella, Kurta Vonneguta. Ania kończy wówczas szkołę podstawową i jeździ na wszystkie koncerty, ale wiemy, że za kilka lat będzie żoną Grzegorza. Zespół wydaje kolejną płytę, która osiąga sukces, kolejne utwory zyskują miano hitów. Muzycy wchodzą do studia, by nagrać kolejny album i w tym momencie zespół się rozpada. Historia przyjaźni i rodzącego się fenomenu porusza również kontekst historyczny czasów i miejsca twórczego fermentu. Autorzy filmu wykorzystali ciekawe mało znane archiwa filmowe Republiki oraz muzykę i niepublikowane zdjęcia zespołu Res Publica. Niewątpliwie interesujące są jazzowe interpretacje i omówienia utworów Republiki przez Bogdana Hołownię. Film opowiada o pierwszym okresie działalności zespołu Republika, zakończonym jego rozpadem w 1986 roku. Skłania do pytania, co decyduje o sukcesie? W jaki sposób spośród wielu muzyków wywodzących się ze środowiska toruńskiej Od Nowy to właśnie Republika stała się najważniejszym zespołem dla tak wielu ludzi? Talentem, ciężką pracą, odrobiną szczęścią, czy dzięki połączeniu tych elementów przez przyjaźń? 02:00 MARIAN DZIĘDZIEL - AKTOR ODNALEZIONY Film dokumentalny, 54 min, Polska, 2012 Scenariusz i reżyseria: Marta Węgiel Zdjęcia: Roman Piotrowski Muzyka: Jan Kanty Pawluśkiewicz Wykonawcy: Marian Dziędziel, Franciszek Pieczka, Wojtek Smarzowski, Kazimierz Kutz, Dariusz Jabłoński, Rafael Lewandowski, Krzysztof Krauze, Jerzy Trela, Jerzy Domaradzki, Zygmunt Konieczny, Jerzy Fedorowicz, Mikołaj Grabowski Film dokumentalny o Marianie Dziędzielu - aktorze teatralnym i filmowym. W świadomości wielu widzów bohater dokumentu narodził się aktorsko w kreacji Wiesława Wojnara, bogatego ogrodnika z podkarpackiej wsi, z "Wesela" w reżyserii Wojciecha Smarzowskiego. Potem zaistniał jako Dziabas w "Domu złym", Adam Kościejny w "Winie truskawkowym" Dariusza Jabłońskiego, Zygmunt Kowal w "Krecie" w reżyserii Rafaela Lewandowskiego. A przecież Marian Dziędziel mógł się poszczycić bogatą filmografię już dużo wcześniej. Chłopak ze Śląska egzamin do szkoły teatralnej zdał dzięki oryginalnej interpretacji poezji Mickiewicza, filmowo debiutował w latach 60. , w serialu "Stawka większa niż życie", potem występował w filmach śląskich Kazimierza Kutza i jego spektaklach teatralnych. Zaistniał też w znanych krakowskich kabaretach, m.in. w Piwnicy pod Baranami, miał swój benefis na antenie Telewizji Kraków. W dokumencie Marian Dziędziel opowiada o sobie i innych, o metafizycznych spotkaniach i decyzjach, o najważniejszych rolach, o przeszłości i spojrzeniu w przyszłość. Mówią o nim także koledzy i przyjaciele - z humorem i na poważnie. Ilustracją są fragmenty najważniejszych kreacji artystycznych tego wybitnego aktora i zarazem skromnego człowieka. 03:05 REWOLUCJONIŚCI «Рэвалюцыянеры» Film dokumentalny, 52 min, Polska, 2009 Scenariusz i reżyseria: Jacek Talczewski Na świecie powstało kilkanaście organizacji stosujących te same metody, mających prawie identyczną symbolikę, powielających wzorce, które przyniosły sukces już w paru państwach. Otpor działała w Serbii; Kmara wzięła aktywny udział w rewolucji róż w Gruzji; Pora na Ukrainie była jedną z głównych sił pomarańczowej rewolucji. Na Białorusi działa Zubr; w Albanii MJAFT!, a w Rosji Oborona. KelKel w Kirgistanie, podobnie jak Pora czy Kmara brała udział w obaleniu dotychczasowego prezydenta Askara Akayeva. Podobną rolę odegrała Bolga w Uzbekistanie, Pulse of Freedom w Libanie, Gong w Chorwacji i KAN w Kosowie. Członkowie tych organizacji stale i ściśle ze sobą współpracują, jeżdżąc i wspierając się wzajemnie. Stąd na kijowskim Majdanie podczas pomarańczowej rewolucji można było spotkać prawdziwą międzynarodówkę. Film jest próbą prezentacji i opisu fenomenu fali rewolucyjnej, niezwykle dynamicznej, efektownej i efektywnej transformacji społeczeństw pozostających przez wiele lat pod wpływem ideologii totalitarnej w społeczności obywatelskie i demokratyczne. Bohaterowie filmu osiągają swoje cele bez bomb, męczenników, wybuchów i ofiar śmiertelnych. W ich działaniach areną konfrontacji stają się media i cyberprzestrzeń. Narzędziami walki są akcje typu flash moob, performance plastyczne i muzyka. Bronią stały się SMS - y, gry komputerowe i internet. Do swoich celów wykorzystują zaczerpnięte z militarnych rozwiązań strategie pear to pear i adolescent swarming. Korzystają ze światowych doświadczeń walki bez przemocy, budują organizacje społeczne nowego typu - ruchy horyzontalne, które stają się motorem obalającym dotychczasowy totalitarny porządek. Film koncentruje się przede wszystkim na organizacjach białoruskich, serbskich, ukraińskich i gruzińskich.