TVP Historia Czwartek, 23.12.2021 06:55 BYŁ TAKI DZIEŃ - 23 GRUDNIA Felieton, 2 min, Polska, 2005 Autor: Janusz Weychert 1888 - Van Gogh obciął sobie ucho; 1947 - pierwszy tranzystor; 1952 - prasa amerykańska opublikowała raport Kongresu o Katyniu; 1953 - egzekucja Berii; tego samego dnia do USA przybył uciekinier płk UB Józef Światło; 07:05 CZAS HONORU - ODC. 59 "KUZYN Z MURMAŃSKA" Serial wojenny, 44 min, Polska, 2012 Reżyseria: Michał Kwieciński, Michał Rosa, Grzegorz Kuczeriszka Scenariusz: Ewa Wencel, Jarosław Sokół Aktorzy: Ewa Wencel, Katarzyna Gniewkowska, Krzysztof Stelmaszyk, Maciej Zakościelny, Jakub Wesołowski, Jan Wieczorkowski, Antoni Pawlicki Ruda dociera do Lublina, do matki. Okazuje się, że jej ojciec nie żyje. Rainer próbuje zainteresować Amerykanów swoją wiedzą o zakopanym archiwum. Przesłuchujący go sierżant Meyers nie jest zainteresowany negocjacjami ze zbrodniarzem z gestapo. Berta i Otto przygotowują się do wyjazdu do Niemiec. W ostatnim momencie Otto decyduje się zostać z Marią w Polsce. Michał, Bronek i Władek nie wiedzą, jak UB trafiło na ich ślad. Michał zaczyna śledzić Celinę. Wanda śledzona przez Bronka udaje się na spotkanie z ojcem do siedziby Urzędu Miejskiego. Prosi Kazimierza o pomoc w sprawie nachodzącego ją Karola. Ruda z matką chowają ojca. Na weselu Janek i Bolek odnajdują Kobrę, drugiego mężczyznę ze zdjęcia. Ten też twierdzi, że podczas zakopywania archiwum nie było z nimi żadnej dziewczyny, nie wie, kim jest widoczna na zdjęciu Lena. Bronek i Michał są przesłuchiwani przez pułkownika Orlickiego z Delegatury Sił Zbrojnych na Kraj. Sprawa dotyczy Bociana i jego wiarygodności jako emisariusza generała Okulickiego. 08:30 WIGILIA NA PIAŚCIE Reportaż, 22 min, Polska, 1993 Scenariusz: Adam Sojka "Wigilia na Piaście" to filmowa opowieść o najdłużej trwającym i najliczniejszym strajku okupacyjnym odbywającym się w podziemiach kopalni. W grudniu 1981 roku 2, 5 tysiąca górników kopalni "Piast" protestowało przeciwko wprowadzeniu stanu wojennego. Materiał oparty na wspomnieniach strajkujących, realizowany w naturalnej scenerii sztolni, jest próbą rekonstrukcji tamtego wydarzenia po ponad 10 latach. 09:00 PAMIĘTAMY O GRUDNIU Film dokumentalny, 10 min, Polska, 2020 Reżyseria: Anna Domańska Scenariusz: Anna Domańska Wykonawcy: Tomasz Marzecki Powstawanie płyt chodnikowych upamiętniających miejsca osób zabitych w Gdańsku, jest tematem 10 - minutowego filmu dokumentalnego w reżyserii Anny Domańskiej, zrealizowanego w formie impresji w 50. rocznicę Grudnia 70’, Głównym motywem projektu płyt są drzewa. Inspiracją są autentyczne fotografie dokumentujące wydarzenia grudniowe. Fotografie te mają wspólną cechę: robiono je z ukrycia, częstokroć narażając życie. Są to szybkie reporterskie ujęcia z oddali, często z górnych okien budynków lub innego zakamuflowanego miejsca, tak by nie można było dostrzec fotografującego. Na fotografiach z tamtego okresu postacie ludzkie można zobaczyć poprzez przesłaniające je nagie gałęzie drzew. Drzewa i gałęzie wysuwają się na pierwszy plan wielu zdjęć. Przypominają bezśnieżną aurę grudniowych zajść. Drzewa były niemymi świadkami rozgrywających się dramatów, protestów, walk z władzami komunizmu, zabijaniu drugiego człowieka, śmierci, a czasem przypadkowych strzałów i niespodziewanie zakończonego ludzkiego życia. Zaprojektowane tablice przedstawiają fragmenty gałęzi drzew... Są one metaforycznym lustrzanym odbiciem grudniowych drzew. Projekt odnosi się też do symboliki, DRZEWO jest symbolem GROBU, GROBOWCA, stąd przedstawienie drzewa wydaje się uzasadnione na epitafium dla upamiętnienia zabitych osób. Użyte środki wyrazu: ekspresyjny modelunek, rozedrganie, spękanie, przypominają o wydarzeniach z grudnia 1970, podkreślają poczucie zagrożenia, przypominają o nagłej śmierci ofiar. 09:15 SENSACJE XX WIEKU - HISTORIA NIKCZEMNOŚCI Kameralne i studyjne (widowisko), 49 min, Polska, 2005 Autor: Bogusław Wołoszański Reżyseria: Adek Drabiński Zdjęcia: Waldemar Szmidt Aktorzy: Jan Frycz ( Konrad ), Borys Szyc ( Fegelain ), Piotr Grabowski, Adam Woronowicz, Zbigniew Paterak, Ziemowit Pędziwiatr, Andrzej Warcaba, Adam Kopciuszewski, Dorota Liliental, Kasia Danysz O życiu Franza Konrada przed drugą wojną światową nie wiadomo wiele. Urodził się w Wiedniu w 1906 roku. 11 miesięcy swojego życia spędził w więzieniu skazany za kradzież. Przestępcza przeszłość nie zaszkodziła jednak Konradowi, kiedy wstępował do niemieckiej partii nazistowskiej NSDAP. Przeciwnie, już wkrótce jego talenty miały okazać się bardzo pożyteczne. Faszystowskie Niemcy potrzebowały środków na zbrojenia. Dzięki Anschlussowi III Rzesza zyskała bogate zasoby złota i walut z austriackich banków oraz zapasy surowców i silny przemysł. Późniejsze zagarnięcie Czech umożliwiło uzbrojenie 36. Dywizji Wehrmachtu. Eksploatacja podbitego kraju trwała. Z czeskich banków wywieziono do Niemiec 25 mln dolarów w złocie. Rabunkowa polityka państwa faszystowskiego nie znała umiaru. Nie przestrzegano umów międzynarodowych, rabowano także dzieła sztuki i obiekty sakralne. Kiedy wybuchła druga wojna światowa, ideologia nienawiści dała III Rzeszy nowe źródło funduszy umożliwiających prowadzenie działań na wielką skalę. Wrogowie Niemiec na podbitych terenach mieli zostać starci z powierzchni ziemi, lecz przedtem także ograbieni ze wszystkich wartościowych przedmiotów. Do opanowanych przez faszystów zakątków Europy zjeżdżali ludzie, którzy mieli się zająć tym programowym rabunkiem. Jednym z nich był Franz Konrad. Jego kariera zaczęła się w 1940 roku, gdy jako Leiter fuer Wertersfassung in Warschau Ghetto przybył do Warszawy. Stał się odpowiedzialny za przejęcie przez Rzeszę mienia żydowskiego w wydzielonej dzielnicy stolicy podbitej Polski. Wyszukiwał w majątku Żydów rzeczy wartościowe, nieraz podstępem wydzierał tajemnice o ukrytych dobrach. Zorganizował w Warszawie 15 magazynów zagrabionych przedmiotów. Nie działał wyłącznie na rzecz Niemiec, część łupów, które wpadły mu w ręce, chował na własny użytek i wywoził do zamku Fischorn w pobliżu Zell am See. Wkrótce Konrad zyskał ponure miano "króla getta" i w swojej złodziejskiej karierze awansował do stopnia Hauptsturmfuehrera SS. W 1942 roku los Konrada zetknął go z SS - Gruppenfuehrerem Hermannem Fegeleinem, dowódcą dywizji Waffen - SS "Florian Geyer". Esesman potrzebował zręcznego administratora grabieży podczas wojny ze Związkiem Radzieckim. Ofiarą rabusiów Fegeleina padło co najmniej 20 tysięcy ludzi. Wiele łupów Fegelein i Konrad zagarnęli dla siebie. Ale nie dane im było nacieszyć się złupionym bogactwem. W 1944 roku III Rzesza przegrywała wojnę. Fegelein został oddelegowany przez samego Hitlera do zamku Fischorn, gdzie miano ukryć zrabowane przez lata wojny dzieła sztuki i kosztowności. Wśród niezliczonych bogactw, przewożonych w skrzyniach do zamku, był też inny skarb. 10:15 POMNIK Film dokumentalny, 56 min, Polska, 2020 Reżyseria: Piotr Weyhert, Henryka Dobosz - Kinaszewska Film dokumentalny o historii powstania Pomnika Poległych Stoczniowców w Gdańsku, który jest monumentem niezwykłym. Upamiętnia wydarzenia grudnia 1970 i strajki sierpnia 1980. Film przedstawia historię powstania i budowy, która odbyła się w zawrotnym tempie trzech miesięcy, mimo niechęci partyjnych władz centralnych, wątpliwości środowiska architektów, braku doświadczenia projektantów i budowniczych oraz trudności w zdobywaniu materiałów. Następnym wyzwaniem było przygotowanie uroczystości odsłonięcia pomnika 16 grudnia 1980 roku, która przez Solidarność była zwieńczeniem walki i manifestacją siły nowego wolnego związku zawodowego. W filmie wykorzystano bardzo liczne archiwalia oraz wypowiedzi osób związanych z powstaniem Monumentu, m. in.: Henryka Lenarciaka, Jerzego Borowczaka, Bogdana Pietruszki. 11:15 ARCHIWUM ZIMNEJ WOJNY - W TAJNEJ SŁUŻBIE Magazyn, 25 min, Polska, 2021 Reżyseria: Jan Sosiński Scenariusz: Andrzej Mietkowski, Jan Sosiński Muzyka: Piotr Dziki Chancewicz Wykonawcy: Andrzej Mietkowski (prowadzący) Ostra konfrontacja supermocarstw to był czas szpiegów, infiltracji, przewerbowań, agentury wpływu. Kennedy w kryzysie kubańskim prowadził pokerową rozgrywkę z Chruszczowem dzięki informacjom od płk. Pieńkowskiego z Moskwy. Kim Philby - sowiecki agent - stał wtedy na czele kontrwywiadu brytyjskiego. O topowych wtyczkach USA i ZSRS mówią m.in. dr Witold Bagieński - historyk IPN oraz dr Bolesław Piasecki z Akademii Sztuki Wojennej. 11:45 MIASTO Z MORZA - ODC. 4/4 Serial historyczno - obyczajowy, 43 min, Polska, 2009 Autor: Stanisława Fleszerowa-Muskat, autorka cyklu powieściowego "Tak trzymać", na podstawie którego powstał scenariusz Reżyseria: Andrzej Kotkowski Scenariusz: Andrzej Kotkowski Zdjęcia: Adam Bajerski Aktorzy: Krzysztof Bień, Anna Brulińska, Maria Gładkowska, Bartosz Glogowski, Andrzej Grąziewicz, Krzysztof Janczar, Małgorzata Foremniak, Julia Pietrucha, Jakub Strzelecki, Paweł Domagała, Marian Dziędziel, Olgierd Łukaszewicz, Piotr Polk, Zbigniew Jankowski, Zdzisław Wardejn Odc. 4 Pomimo sprzeciwu ojca dziewczyny, Łucka i Krzysztof biorą cichy ślub. Helena i Wołodia organizują im przyjęcie weselne. Kryzys na giełdzie i spadek kursu franka powoduje, że konsorcjum wycofuje się z budowy portu. Giełdowy krach dotyka też Augustyna, który trzyma oszczędności w banku gdańskim. Załamany sytuacją dostaje udaru mózgu. Budowa portu zostaje wstrzymana, wszyscy tracą pracę. W tym trudnym okresie Krzysztof i Wołodia pomagają Bernardowi łowić ryby, które Łucka sprzedaje na targu. Inżynier Wenda wyjeżdża do Warszawy na rozmowy z ministrem przemysłu i handlu - Eugeniuszem Kwiatkowskim. Udaje mu się go przekonać do swoich racji. Minister godzi się na dalszą budowę portu i rozbudowę floty. Sparaliżowany Konka umiera. Przed śmiercią błogosławi młodą parę. Bohaterowie oglądają w kinie kronikę z informacją, że 10 lutego 1926 roku Gdynia otrzymała prawa miejskie. Rodzi się Julia, córka Łucki i Krzysztofa. Wołodia wstępuje do Marynarki Wojennej. W nowym kościele w Gdyni odbywa się chrzest Julii. Firmy duńskie i belgijskie kontynuują budowę portu. Podczas pożegnalnego spaceru bohaterowie mówią o swoich planach. Krzysztof chce postawić willę nad morzem. Helena wspomina zainteresowanego nią radcę. Wołodia odpływa w roczny rejs. Na zakończenie fotograf robi im wspólne zdjęcie. Już w czasach współczesnych Julia opowiada o dalszych losach bohaterów. 12:50 SAGA PRASTAREJ PUSZCZY - OPOWIEŚĆ O NORNICY: NIEZWYCZAJNA ZAŻYŁOŚĆ Dokument fabularyzowany, 52 min, Polska, 2007 Reżyseria: Jan Walencik, Bożena Walencik Scenariusz: Bożena Walencik, Jan Walencik Zdjęcia: Jan Walencik Wykonawcy: Krzysztof Gosztyła, Tadeusz Karolak, Michał Górczyński, Barbara Witkowska, Polska Orkiestra Radiowa, Orkiestra Marka Wrońskiego W tym odcinku opowieść o nornicy. Osaczoną przez drapieżnika nornicę ratuje osobliwy człowiek. Przeniesiona do jego leśnej kryjówki rodzi młode tuż pod bokiem opiekuna. Razem z dziećmi cieszy się bezpieczeństwem, nie obawiając się nieustających ataków drapieżników. Niestety, ta nienaturalna zażyłość z człowiekiem obraca się przeciwko niej. 15:00 PACYFIK W OGNIU - ODC. 2/3 (WWII IN THE PACIFIC) Film dokumentalny, 50 min, Niemcy, 2015 Trzyczęściowa seria o wojnie na Pacyfiku. Opowiada niezwykłą historię wojny stoczonej na rozległych wodach oceanu, gdzie stosowano nowe formy walki, wykorzystywano myśliwce i bombowce, budowano dla nich pływające pasy startowe. 16:20 ALFABET ANDRZEJA DOBOSZA - ARCHITEKCI - ZBIGNIEW KARPIŃSKI, BOHDAN PNIEWSKI Reportaż, 12 min, Polska, 2021 Reżyseria: Agnieszka Jęksa Scenariusz: Agnieszka Jęksa, Zuzanna Elbert - Stelmach Muzyka: Filip Kuncewicz Wykonawcy: Andrzej Dobosz (prowadzący) Cykl poświęcony życiu kulturalnemu w czasach PRL. Przewodnikiem po tych czasach jest Andrzej Dobosz, felietonista, krytyk literacki, autor książek: "Pustelnik z Krakowskiego Przedmieścia", "Generał w bibliotece" oraz "Z różnych półek". Każdy odcinek opowiada o innym bohaterze czy miejscu. Bohaterami tego odcinka są architekci: Zbigniew Karpiński i Bohdan Pniewski. 16:35 ARRASÓW DZIEJE OSOBLIWE - BARWNY ŚWIAT Z TKANINY. ODC. 7 Film dokumentalny, 25 min, Polska, 2021 Scenariusz: Marek Szczepanek, Grzegorz Styła Zdjęcia: Wojciech Kursa W 2021 roku obchodzone są trzy ważne rocznice wpisane w burzliwą historię wawelskiej kolekcji arrasów: 450 - licząc od roku 1571 to jest od roku przekazania całej kolekcji narodowi, co dokonało się testamentem Zygmunta Augusta i było aktem niezwykłym i o ogromnych konsekwencjach dla dalszych dziejów unikalnego zbioru, setna zawarcia Traktatu Ryskiego, który otwierał drogę do trwającej przez dekadę wielkiej rewindykacji z Rosji bolszewickiej i wreszcie sześćdziesiąta powrotu arrasów z Kanady po wojennej tułaczce, pełnej dramatycznych zwrotów akcji i ryzykownych operacji ratunkowych. Te trzy ważne wydarzenia, ściśle związane także z Wawelem, tworzą osnowę cyklu audycji telewizyjnych "Arrasów dzieje osobliwe". Jest to barwna, zbudowana zarówno na przekazie faktów jak i na historycznej anegdocie, opowieść o burzliwych losach całej kolekcji rozwijana na tle równie burzliwych dziejów Polski w czasie blisko 500 lat. 17:05 DNI, KTÓRE WSTRZĄSNĘŁY POLSKĄ - GRUDZIEŃ 70 Film dokumentalny, 43 min, Polska, 2006 Reżyseria: Jacek Sawicki, Jerzy Eisler Scenariusz: Jerzy Eisler, Jacek Sawicki Muzyka: Dariusz Żebrowski W niedzielę, 13 grudnia 1970 r. społeczeństwo zostało zaskoczone podwyżką cen podstawowych artykułów spożywczych. Ekipa Władysława Gomułki nie zważała, że był to okres przedświątecznych zakupów, a nastroje w kraju i tak były już dostatecznie złe. Następnego dnia rozpoczął się strajk w Stoczni im. Lenina w Gdańsku. Manifestanci wylegli na ulice miasta. Na tę ewentualność były przygotowane jednostki MSW. Doszło do krwawej konfrontacji. W ciągu kilku dni fala wzburzenia ogarnęła kolejne miasta, m. in. Szczecin. Do demonstrantów oddano strzały. Na ulice wyszło wojsko. Przelana wówczas na Wybrzeżu krew zmusiła Gomułkę do ustąpienia. Film Jerzego Eislera i Jacka Sawickiego jest wierną rekonstrukcją wydarzeń w Gdańsku i Szczecinie, dzień po dniu. Wszystkie pokazane w nim materiały pochodzą z najpilniej do niedawna strzeżonego zbioru, przez lata opatrzonego klauzulą "ściśle tajne", odnalezionego w Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej. 17:55 SZLAKIEM POWSTAŃCÓW ŚLĄSKICH Film dokumentalny, 37 min, Polska, 2011 Reżyseria: Aleksandra Fudala Scenariusz: Aleksandra Fudala Zdjęcia: Kamil Niesłony Muzyka: Andrzej Rejman, Miłosz Borycki Opowieść o historii śląskich powstań przedstawiona z perspektywy potomków powstańców. W dokumencie zawarto nie tylko te znane już z kart historii fakty związane z wydarzeniami na Górnym Śląsku w latach 1919 - 1921, ale i te, o których przez dekady nikt nie wspominał, jak np. mordowanie ludności cywilnej podczas powstańczych zrywów. 18:35 MARZYCIELE - JAN ZIEJA Dysk./wywiad/debata, 25 min, Polska, 2021 Reżyseria: Sylwester Szefer Scenariusz: Sylwester Szefer Zdjęcia: Wojciech Kursa Muzyka: Marcin Gałażyn Wykonawcy: Piotr Legutko (prowadzący), Paweł Nowakowski Kolejnym bohaterem programu z cyklu "Marzyciele" jest Jan Zieja, ksiądz katolicki, który w 1920 roku, wobec inwazji bolszewickiej na Polskę, zgłosił się jako kapelan ochotnik do Wojska Polskiego. Podczas II wojny światowej członek Rady Pomocy Żydom "Żegota", kapelan Szarych Szeregów, kapelan Komendy Głównej AK, ranny w Powstaniu Warszawskim. W 1976 r. jeden z założycieli Komitetu Obrony Robotników. 19:05 CZAS HONORU - ODC. 60 "KANAŁ" Serial wojenny, 44 min, Polska, 2012 Reżyseria: Michał Kwieciński, Michał Rosa, Grzegorz Kuczeriszka Scenariusz: Ewa Wencel, Jarosław Sokół Aktorzy: Ewa Wencel, Katarzyna Gniewkowska, Krzysztof Stelmaszyk, Maciej Zakościelny, Jakub Wesołowski, Jan Wieczorkowski, Antoni Pawlicki Michał spotyka się z Adą Lewińską, przekazuje jej informacje od "Bociana". Ada chce spotkać się sama z kurierem, bez pośredników. Władek zakneblowany, pobity i wrzucony do kanału zostaje cudem uratowany. Michał i Bronek, zaniepokojeni zniknięciem Rudej i Władka, udają się do ich praskiego mieszkania. Tam też nikt nie wie, co się z nimi dzieje. Tymczasem Ruda śledzi kapitana Wachowicza i dociera do jego domu. Dochodzi do spotkania Ady Lewińskiej z "Bocianem". Lewińska informuje, że zgadza się na warunki "Bociana". Żąda dokładnego zaplanowania czasu, miejsca i przede wszystkim składu rozmówców ze strony polskiego podziemia. Janek spotyka Celinę w Biurze Odbudowy Stolicy. Okazuje się, że Celina też nie ma żadnych wiadomości o Lenie. Po tym spotkaniu Celina zostaje służbowo oddelegowana na tajną akcję KBW, jako korespondentka "Życia". 20:00 PRASA DONOSI - RADIO W II RP Felieton, 5 min, Polska, 2021 Scenariusz: Magdalena Majewska Historia Polskiego Radia rozpoczyna się w 1925 roku. W kolejnym odcinku cyklu "Prasa donosi" przypomnimy, jak rozwijała się radiofonia i jaka była rola radia w tamtym czasie. 21:00 GIGANCI HISTORII - ODC. 54. POWSTANIE WIELKOPOLSKIE Teleturniej, 44 min, Polska, 2020 Reżyseria: Tomasz Motyl Scenariusz: Mikołaj Korzyński Wykonawcy: Maciej Kurzajewski (prowadzący) Rok 1918. Koniec I wojny światowej. Niemcy osłabieni, a Polska po latach zaborów wreszcie wraca na mapę Europy. Niestety bez Prowincji Poznańskiej, którą pod zwierzchnictwem niemieckim, w większości zamieszkują Polacy. 26 grudnia w Poznaniu wybitnego pianistę i męża stanu Ignacego Jana Paderewskiego witają tłumy polskich patriotów. Moment na niepodległościowy zryw idealny. Dzień później, rozdrażnieni Niemcy organizują w centrum stolicy Wielkopolski kontrdemonstrację. Około godziny 17 padają pierwsze strzały. Walki toczyły się na czterech frontach, dołączały kolejne miasta i prowincje. Heroiczni powstańcy odzyskali niemal całą Wielkopolskę. Jedyny zwycięski zryw niepodległościowy w historii Polski - Powstanie Wielkopolskie to temat tego odcinka teleturnieju. 00:30 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - OSTATNI LOT PORUCZNIKA URBANA Magazyn, 22 min, Polska, 2020 Autor: Adam Sikorski Wykonawcy: Artur Kalicki Na mapie dramatów polskiego, lotniczego września jest pod Grudziądzem miejsce szczególne, zaznaczone trzema krzyżami, gdzie niemal jednocześnie polegli piloci myśliwscy ze 141. toruńskiej eskadry. Dziś zajmiemy się losami jednego z nich, porucznika Władysława Urbana, poszukując też pozostałości po samolocie PZL 11 w miejscowości Rogóźno. 01:00 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ - NARODZINY WOJNY - POLITYKA CZ. 3 Magazyn, 20 min, Polska, 1994 Scenariusz: Bogusław Wołoszański Zdjęcia: Andrzej Żydaczewski Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) Cykliczna audycja popularyzująca wiedzę o historii II wojny światowej. Trzecia część odcinka poświęconego genezie wojny. 01:30 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ - NARODZINY WOJNY - ROK 1939 CZ. 4 Magazyn, 20 min, Polska, 1994 Scenariusz: Bogusław Wołoszański Zdjęcia: Andrzej Żydaczewski Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) Cykliczna audycja popularyzująca wiedzę o historii II wojny światowej. Czwarta część odcinka poświęconego genezie wojny.