TVP Historia Poniedziałek, 27.12.2021 07:05 BYŁ TAKI DZIEŃ - 27 GRUDNIA Felieton, 2 min, Polska, 2005 Autor: Janusz Weychert 1887 - ukazało się "Studium w szkarłacie" Arthura Conan Doyle'a, tym samy pojawił się Sherlock Holmes; 1892 - Nowy Jork położono kamień węgielny pod katedrę św. Patryka - w zamierzeniu największą budowlę w stylu pseudogotyckim na świecie; 1918 - wybuchło powstanie wielkopolskie; 1995 - Marek Kamiński jako pierwszy Polak zdobył samotnie biegun południowy; 07:35 MEGALITY HISTORIA SPRZED 5500 LAT Dokument fabularyzowany, 66 min, Polska, 2018 Reżyseria: Krzysztof Paluszyński Scenariusz: Krzysztof Paluszyński "Megality - historia sprzed 5500" lat Krzysztofa Paluszyńskiego odkrywa przed widzami tajemnice, na miarę Stonehenge, jakie skrywają polskie ziemie. Megality to monumentalne budowle z ziemi i kamienia, o długości dochodzącej nawet do 150 metrów. Jednak w przeciwieństwie do kamiennych kręgów z południowej Anglii, które przyciągają turystów z całego świata, w Polsce wie o nich zaledwie garstka naukowców. Ponadgodzinny fabularyzowany dokument Krzysztof Paluszyńskiego odtwarza historię polskich megalitów i przybliża ją odbiorcom, używając do tego technik filmowych zdolnych oddać prawdziwą magię zamierzchłych czasów i tych miejsc. Film składa się z prezentacji do dziś zachowanych artefaktów kultury pucharów lejkowatych (nazwanej tak od kształtu wytwarzanych wówczas naczyń), fabularyzowanych scen ilustrujących życie ludzi tej epoki, wypowiedzi naukowców, wizualizacji w formie animacji 3D, a także dokumentacji prac archeologicznych. Wszystko to ma na celu zbudowanie obrazu i przybliżenie historii prastarych mieszkańców obszaru dzisiejszej Polski. Dzięki plenerom, scenografii, rekonstruktorom i precyzyjnie zaplanowanym kadrom, widzimy świat, który już dawno przestał istnieć. Jego pozostałości, znane są jednak tylko nielicznym - wąskiej grupie archeologów i naukowców, władzom gmin, mieszkańcom przyległych domostw i wsi, i pasjonatom, których te zamierzchłe czasy niezwykle inspirują. Film sprawia, że ten miniony świat choć na chwilę staje się częścią i elementem naszej rzeczywistości. 08:50 ZAPOMNIANE POWSTANIE 1918 Film dokumentalny, 50 min, Polska 2008 Scenariusz i reżyseria: Krzysztof Magowski Zdjęcia: Mirosław Skrzypczak Scenografia: Grzegorz Szulc Muzyka: Dariusz Żebrowski, Mikołaj Hertel Jest rok 1793, Rzeczpospolita kona pod naporem wrogich potęg. W drugim zaborze uczestniczą Rosja i Prusy. Prusacy wkraczają do najstarszej części Polski. Na 125 lat Wielkopolska dostaje się pod władzę Niemców. Jednocześnie rozpoczyna się walka dwóch żywiołów. Po stronie Niemców stoi siła. Symboliczny jest sposób, w jaki potraktowano zbiory klasztoru w Lubiniu, miejsca, które legenda wiąże z Gallem Anonimem - pierwszym kronikarzem Polski. Część bezcennych dokumentów i manuskryptów została rozproszona, wiele jednak strawiły płomienie. Kolejny cios spadł na Wielkopolan podczas Wiosny Ludów w 1848 roku. Przeprowadzone w Poznaniu egzekucje na sprzeciwiających się niemieckiej władzy powstańcach miały zastraszyć Polaków. Germanizacja Wielkopolski nasiliła się po zjednoczeniu Niemiec w 1871 roku. Zgodnie z polityką walki kulturowej osławionego Kulturkampfu rugowano wszelkie przejawy polskości. Zakazano nauczania języka polskiego w kościołach, szkołach, usuwano go z urzędów, wytaczano procesy za śpiewanie patriotycznych pieśni. Doszło nawet do tego, że w 1908 roku podczas meczu piłki nożnej sędzia wyrzucił zawodnika z boiska za odezwanie się po polsku! Powstała w 1886 roku Komisja Kolonizacyjna rozpoczęła intensywne działania na rzecz zamiany Wielkopolski w największą pruską kolonię, w kolejnych latach dochodziło do wywłaszczania Polaków z ich ziemi. Nawet tak trudne warunki nie złamały ducha polskości. Do historii przeszedł strajk we Wrześni czy też wóz Michała Drzymały. Jednak realna szansa na odwrócenie losów tych polsko - niemieckich zmagań pojawiła się dopiero wraz z zakończeniem pierwszej wojny światowej. W grudniu 1918 roku aliancka komisja woskowa wraz z Ignacym Paderewskim wyruszyła do odradzającej się Polski. Droga wiodła przez Wielkopolskę i Paderewski obiecał, że zatrzyma się w Poznaniu. 26 grudnia pod goszczącym delegację Hotelem Bazar zebrały się tłumy. Następnego dnia wybuchło powstanie... Film w reżyserii Krzysztofa Magowskiego przybliża losy Powstania Wielkopolskiego jedynego tego rodzaju polskiego zrywu niepodległościowego w XX wieku, który zakończył się powodzeniem a zarazem mało znanego fragmentu polskiej historii. Autorzy obrazu dokonali efektownego połączenia materiałów dokumentalnych, współczesnych rekonstrukcji oraz trójwymiarowych animacji komputerowych. Narratorem w tej podróży jest znany aktor teatralny i telewizyjny Szymon Bobrowski. 09:50 SENSACJE XX WIEKU - ZAGINIONE ARCHIWA, CZ. 1 Kameralne i studyjne (widowisko), 24 min, Polska, 2001 Reżyseria: Wojciech Pacyna Scenariusz: Bogusław Wołoszański, Jan Tarczyński Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) Pierwsza część odcinka poświęconego roli polskiego wywiadu w okresie II wojny światowej. 31 sierpnia 1939 roku pracownicy Ministerstwa Spraw Zagranicznych, archiwów wojskowych i wywiadu rozpoczęli gorączkowe palenie akt. Niestety, nie udało się zniszczyć lub zabezpieczyć wszystkich akt; niektóre bardzo ważne dokumenty trafiły w ręce Abwehry. Wiadomo, że na ich podstawie tylko w 1939 roku aresztowano 15 osób zwerbowanych przez wywiad polski, z których 10 skazano na śmierć. Śmierć poniosło także wielu oficerów II Oddziału, szczególnie zajadle tropionych przez Abwehrę. 10:15 SENSACJE XX WIEKU - ZAGINIONE ARCHIWA, CZ. 2 Kameralne i studyjne (widowisko), 24 min, Polska, 2001 Reżyseria: Wojciech Pacyna Scenariusz: Bogusław Wołoszański, Jan Tarczyński Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) Druga część odcinka poświęconego roli polskiego wywiadu w okresie II wojny światowej. 31 sierpnia 1939 pracownicy Ministerstwa Spraw Zagranicznych, archiwów wojskowych i wywiadu rozpoczęli gorączkowe palenie akt. Niestety nie udało się zniszczyć lub zabezpieczyć wszystkich akt; niektóre z bardzo ważnych dokumentów trafiły w ręce Abwehry. Wiadomo, że na ich podstawie tylko w 1939 roku aresztowano 15 osób zwerbowanych przez wywiad polski, z których 10 skazano na śmierć. Śmierć poniosło także wielu oficerów II Oddziału, szczególnie zajadle tropionych przez Abwehrę. 10:45 CHINY: STARODAWNE KRÓLESTWO PRZYRODY - ŚRODKOWE CHINY CZYLI EKWILIBRYSTYKA (CHINA: NATURE’S ANCIENT KINGDOM) Film dokumentalny, 50 min, Wielka Brytania, 2020 Reżyseria: Lucinda Axelsson Wykonawcy: Janusz Szydłowski Film dokumentalny, trzyczęściowy poświęcony przyrodzie Chin. Seria rozpoczyna się w górzystych terenach Chin, gdzie lisy, antylopy i lamparty śnieżne żyją w trudnych warunkach. Następnie przeniesiemy się do gęstych lasów, w których żyją niezwykłe małpy o zadartych nosach i gigantyczne pandy. Wreszcie trafimy na obrzeża miasta, gdzie ludzie muszą robić miejsce dla natury i znajdować sposób na życie obok zwierząt. 20% Chin zostało wyznaczonych jako obszary chronione, w jaki więc sposób Chińczycy dostosowują się do zasad ochrony swojego środowiska naturalnego? Czy ten przełomowy projekt zainspiruje podobne projekty na całym świecie? 11:40 ŚWIĘTY PAWEŁ, CZ. 4 (THE BIBLE - PAUL OF TARSUS P. 4) Serial religijny, 46 min, Niemcy/Włochy/Francja/USA, 2000 Reżyseria: Roger Young Aktorzy: Johannes Brandrup, Barbara Bobulova, Giorgio Pasotti, Thomas Lockyer Cykl filmów ze znakomitą obsadą, opowiadający o głównych postaciach biblijnych. Fresk historyczny ukazujący życie św. Pawła - od prześladowań chrześcijan, poprzez jego działalność misyjną, po uwięzienie w Cezarei i wysłanie go do Rzymu. 12:35 U PANA BOGA W OGRÓDKU - ODC. 1/12 Serial komediowy, 39 min, Polska, 2008 Scenariusz i reżyseria: Jacek Bromski Zdjęcia: Ryszard Lenczewski Aktorzy: Krzysztof Dzierma, Andrzej Beya - Zaborski, Emilian Kamiński, Jan Wieczorkowski, Agata Kryska, Wojciech Solarz, Irina Łaczina, Mieczysław Fiodorow, Małgorzata Sadowska, Alicja Bach Serial "U Pana Boga w ogródku" to telewizyjna wersja komedii obyczajowej pod tym samym tytułem, kontynuacji filmu "U Pana Boga za piecem". Akcja rozgrywa się na prowincji, w pozornie spokojnej, idyllicznej mieścinie Królowy Most, dokąd agenci CBŚ przywożą gangstera Józefa Czaplę, świadka koronnego w procesie przeciwko mafii z Milanówka. W ramach ochrony świadków zmieniono mu nazwisko i adres: teraz dla niepoznaki Czapla, znany również pod pseudonimem Żuraw, nazywa się Jerzy Bocian i zamieszkuje w wynajętej dla niego willi. Szczegóły sprawy zna tylko komendant policji, który zresztą boryka się jeszcze z wieloma innymi kłopotami: brakuje mu podwładnych, choć właśnie jeden nowy dostał przydział do Królowego Mostu, nie może też znaleźć męża dla swej córki Luśki, która ma nieślubnego potomka. Rozpoczyna się klasyczna komedia pomyłek, w której bohaterowie stawiani są przed coraz to nowymi i nieoczekiwanymi wyzwaniami. W małej mieścinie dojdzie do porachunków gangsterskich, różnie zakończonych prób robienia wielkich interesów, nowych związków, a wszystko to w komediowo - kryminalnej konwencji. 13:25 KURIER Film historyczny, wojenny, sensacyjny, 108 min, Polska, 2019 Reżyseria: Władysław Pasikowski, Władysław Pasikowski Scenariusz: Władysław Pasikowski, Sylwia Wilkos, Wladysław Pasikowski, Sylwia Wilkos Zdjęcia: Magdalena Górka Aktorzy: Philippe Tłokiński, Julie Engelbrecht, Jan Frycz, Philippe Tłokiński, Patrycja Volny, Grzegorz Małecki, Mirosław Baka, Zbigniew Zamachowski, Adam Woronowicz, Mariusz Bonaszewski, Tomasz Schuchardt, Cezary Pazura, Sławomir Orzechowski, Wojciech Zieliński, Agnieszka Suchora Sensacyjna historia szpiegowska, inspirowana misją Jana Nowaka - Jeziorańskiego - "Kuriera z Warszawy". Jego samotna misja miała zdecydować o losach Polski i II wojny światowej. Ścigany przez wszystkie wrogie wywiady, w środku nocy przerzucony z hotelu Savoy do Żabna, spotyka ludzi, którzy na zawsze zmieniają jego życie. Latem 1944 roku, kiedy ważą się losy wojny, Jan Nowak - Jeziorański (JNJ) zmierza ze swoją tajną misją z Londynu do Warszawy. Ma przekazać informacje w decydującej sprawie wsparcia Wielkiej Brytanii dla powstania w Warszawie. Od powodzenia tej misji zależą losy nie tylko milionów Polaków, ale też przyszłych pokoleń. Dowództwo AK przez ostatnie dwa tygodnie lipca rozważa wszystkie za i przeciw dot. rozpoczęcia bitwy z Niemcami. Przywódcy Polskiego Państwa Podziemnego stoją przed wielką decyzją. Oczekują, że informacje niesione przez Nowaka rozświetlą sprawę i pomogą im dokonać właściwego wyboru. Jednak kurier się spóźnia. Misja JNJ zaczyna się w Londynie. Po rozmowie z premierem Churchillem, JNJ zdaje sobie sprawę, że zachodni alianci nie pomogą Polakom, gdy wybuchnie powstanie. Kurier otrzymuje przy tym sprzeczne rozkazy od premiera Mikołajczyka i Naczelnego Wodza gen. Sosnkowskiego. Mikołajczyk nalega, by jak najszybciej rozpocząć w Polsce otwartą walkę, podczas gdy Sosnkowski chce za wszelką cenę jej uniknąć. Mimowolnie uwikłany w polityczną grę, JNJ staje się ofiarą zwalczających się stron. Generał Tatar postanawia udaremnić powrót Nowaka do Warszawy. Jednak JNJ omija przeszkody i świeżo uruchomionym mostem powietrznym, poprzez bazę aliancką w Brindisi, ląduje w Polsce niedaleko Tarnowa. Nie wie jednak, że od tej chwili stanie się najbardziej poszukiwaną osobą w kraju. Jeszcze w Londynie JNJ poznaje piękną Doris. Pozornie przypadkowe spotkania są w rzeczywistości zaaranżowane przez niemiecki wywiad, a sama Doris jest wykwalifikowanym tajnym agentem. Wysocy oficerowie gestapo w Warszawie, Steiger i Witze, zaalarmowani przez Doris, podejmują obławę na kuriera. Steiger, na polecenie Himmlera, jest w Warszawie ze specjalną misją. Ma dotrzeć do dowódcy AK, gen. Bora - Komorowskiego i pozyskać go wraz z całą polską podziemną armią do walki przeciwko Sowietom. W dotarciu do Bora, pomóc ma mu kurier, dlatego ściąga do Warszawy każdego, kto kiedykolwiek widział go na własne oczy, między innymi Doris. Tymczasem JNJ, starając się dotrzeć do stolicy, staje się świadkiem determinacji i odwagi zarówno partyzantów, jak i cywilów, którzy narażają swoje życie, by mu pomóc. Ich postawa przyczynia się do zmiany poglądów Nowaka, który zaczyna rozumieć, że powstanie musi wybuchnąć. Gdy przybywa pociągiem do Warszawy, po brawurowej ucieczce z dworca, dowiaduje się od łączniczki Marysi, że nikt się go tu nie spodziewa. To dalszy ciąg intrygi snutej przez gen. Tatara, który celowo nie wpisał go na oficjalną listę pasażerów mostu powietrznego. Bór - Komorowski z niecierpliwością czeka na swego kuriera, nie mając pojęcia, że ten próbuje się do niego dostać. JNJ postanawia działać na własną rękę. JNJ dociera wreszcie do KG AK i referuje gen. Borowi - Komorowskiemu swoją rozmowę z Churchillem. Jest już jednak za późno, by odwołać powstanie. JNJ wyraża swoje prywatne zdanie, w którym opowiada się za walką z okupantem. W trakcie zaaranżowanej łapanki, Doris wpada na JNJ. Próbuje wyciągnąć od niego informacje na temat KG AK. JNJ przejrzał jej grę i oddaje ją w ręce żołnierzy AK. Steiger i Witze, których Doris zdążyła poinformować o planowanym miejscu zebrania KG AK, przygotowują obławę na JNJ i dowódców AK. 1 sierpnia otaczają kamienicę, w której kryje się JNJ. Równo o godzinie 17.00, wraz z plutonem SS Politzei ruszają do ataku. W tej samej sekundzie ruszają 15:30 TROPIKALNE WYSPY ŚWIATA 2. BORNEO (EARTH'S TROPICAL ISLANDS 2. BORNEO) Film dokumentalny, 49 min, Wielka Brytania, 2019 Reżyseria: Kathryn Jeffs, Roger Webb Film dokumentalny BBC Studios opowiadający o wyspach: Madagaskar, Borneo i Hawaje. Wszystkie stanowią odzielne ekosystemy, a ich unikalna przyroda jest od lat zagrożona wyginięciem. Drugi odcinek to podróż na wyspę Borneo. Wyspa Borneo leży w samym sercu Azji Południowo - - Wschodniej. To trzecia pod względem wielkości wyspa świata. W licznych różnorodnych siedliskach żyje tu ponad 60 tysięcy gatunków zwierząt i roślin. Pod tym względem to prawdopodobnie najbardziej zróżnicowana ze wszystkich wysp naszej planety. Wzdłuż linii brzegowej Borneo rozciąga się wyjątkowe środowisko. Rozległy, zalany wodą las poprzecinany jest siecią rzek. W tym podmokłym lesie wyewoluował niezwykły gatunek. Nosacz. Jego wielki nos służy jednemu celowi. Pomaga zdobyć partnerkę. Olbrzymi nos zapewnił temu samcowi sporą grupę oddanych samic i potomstwo. To młode dopiero po siedmiu latach będzie mogło poszczycić się nosem tak dużym jak nos ojca. Ale to nie nos, tylko wielki brzuch jest kluczowy dla przeżycia tych małp. Gorzkie liście zalanych wodą drzew zawierają niewielką ilość substancji odżywczych. U nosaczy silnie rozwinęło się jelito, pozwalając na wydobycie z pożywienia substancji odżywczych. Tylko najmłodsze liście są wystarczająco pożywne, by warto było je zjadać. Samiec musi więc prowadzić swoje stado, pokonując nawet kilometr dziennie w poszukiwaniu świeżych roślin. Szlak nosaczy przecinają liczne rzeki patrolowane przez olbrzymie drapieżniki o ponadpięciometrowej długości, ważące nawet do tony. Krokodyle różańcowe. By dotrzeć do młodych soczystych liści, stado musi przejść na drugi brzeg. Ale samiec najwyraźniej się waha. Dawniej Borneo była połączona z dzisiejszą Tajlandią i Malezją. Olbrzymi obszar lądowy porastały jedne z najstarszych lasów na Ziemi. Dziesięć tysięcy lat temu, po zakończeniu ostatniej epoki lodowej, poziom wody w morzu wzrósł, odcinając Borneo i miejscowy pierwotny las. W otaczających wyspę płytkich wodach rozwinęły się jedne z najbogatszych na świecie raf koralowych. 16:45 POWSTANIE WIELKOPOLSKIE BITWA O CHODZIEŻ Film dokumentalny, 46 min, Polska, 2018 Reżyseria: Paweł Różycki Jest 1918 rok, Wielka Wojna dobiega końca, a w całej Europie odradza się wiele państw narodowych. Jednym z nich jest Polska. Jednak nie wszystkie regiony Rzeczypospolitej zostają włączone w granice kraju. W Chodzieży, wielkopolskim miasteczku z blisko 600 - letnią historią, konspiratorzy, pod groźbą utraty życia, przygotowują się do wybuchu Powstania Wielkopolskiego. Film przedstawia historię wojsk powstańczych, dowodzonych przez porucznika Włodzimierza Kowalskiego (w tej roli, znany z filmu "Twój Vincent", Robert Gulaczyk), który staje na czele kompanii mających za zadanie zdobyć Chodzież. Po pierwszej nieudanej próbie zdobycia miasta przy pomocy fortelu, organizuje wojska do walki zbrojnej. Potyczki z wojskami niemieckimi sprawiają, że dowiaduje się prawdy o sobie oraz ludziach, którymi dowodzi. Fabularyzowany dokument wzbogacony o materiały archiwalne z powstania opowiada o ludziach, którzy po ponad 120 - letniej niewoli podjęli walkę o przywrócenie północnej Wielkopolski do odradzającej się II Rzeczpospolitej. 19:00 CZAS HONORU - ODC. 61 "MAJOR ZWONARIEW" Serial wojenny, 44 min, Polska, 2012 Reżyseria: Michał Kwieciński, Michał Rosa, Grzegorz Kuczeriszka Scenariusz: Ewa Wencel, Jarosław Sokół Aktorzy: Ewa Wencel, Katarzyna Gniewkowska, Krzysztof Stelmaszyk, Maciej Zakościelny, Jakub Wesołowski, Jan Wieczorkowski, Antoni Pawlicki Odcinek 61 (odc. 9) Z leśniczówki pod obstawą KBW wychodzą wszyscy aresztowani tam działacze podziemia. Podczas transportu udaje się zbiec Bronkowi, Krawcowi i dwóm partyzantom. Maria rozpoczyna pracę w szpitalu. Jej pacjentką jest Ruda, przywieziona z raną postrzałową. Konieczna jest operacja. Maria - wbrew zakazowi dyrektora szpitala - prosi o pomoc doktora Kirchnera. Ada Lewińska świętuje wielki sukces, przywódcy podziemia zostali ujęci. Wzywa pułkownika Wasilewskiego, który nic nie wiedział o tajnej obławie KBW. Wasilewski dowiaduje się, że major Zwonariew, jeden z asów radzieckiego wywiadu, będzie od tej pory pomagał mu w śledztwie. Janek i Bolek nadal poszukują mężczyzn z fotografii, na której widać też Lenę. Bronek i Krawiec z kolegami starają się uciec przed obławą KBW. Jedyna droga prowadzi na pole minowe. 19:50 TYNNE. TERMOPILE KRESÓW Reportaż, 31 min, Polska, 2021 Reżyseria: Leszek Wiśniewski Wykonawcy: Adam Sikorski Opowieść o postawie i czynach ppor. Jana Bołbotta, żołnierza 2. plutonu Rejonu Tynne Wieś i jego kolegów, poległych w boju z Rosjanami, w dniach 18 - 21 września 1939 roku. Podstawą opowieści jest relacja dowódcy, kapitana Emila Edmunda Markiewicza, spisana 31 stycznia 1951 roku. Zawiera ona wymianę meldunków i rozkazów z walk, w tym zapis rozmowy z podporucznikiem Bołbottem, świadomym już nieuchronnej śmierci w schronach pod Słuczą. 20:30 ZWYCIĘSTWO. POWSTANIE WIELKOPOLSKIE 1918 - 1919 Film dokumentalny, 77 min, Polska, 2019 Reżyseria: Dominika Wójcik - Skolimowska, Tadeusz Litowczenko Scenariusz: Tadeusz Litowczenko Producentem dokumentu jest Fundacja Obywatelska Bazar, koproducentem Wielkopolskie Muzeum Niepodległości. Jest to pierwszy pełnometrażowy film dokumentalny o bohaterskim zrywie sprzed ponad stu lat. Obraz ma nie tylko przywrócić pamięć o powstaniu, ale i pozwolić zrozumieć jego znaczenie dla odradzającego się po pierwszej wojnie światowej państwa polskiego. W filmie wykorzystano niepublikowane do tej pory francuskie materiały archiwalne, m.in. pokazujące jak wyglądał Poznań i wielkopolska armia w czasie walk powstańczych w 1918 i 1919 roku. Zobaczymy unikatowe obrazy z pierwszej wojny światowej z muzeum w Waszyngtonie czy materiały filmowe i ikonograficzne Polskiej Filmoteki Narodowej. W dokumencie znalazły się też zdjęcia pochodzące z rodzinnych kolekcji potomków uczestników powstania. Prezentowane są wspomnienia gen. Józefa Dowbor - Muśnickiego, Arkadego Fiedlera, skautki Sławy Budaszówny i uczestnika Powstania Jana Kąkolewskiego. Archiwalia przeplatają się ze scenami fabularyzowanymi, w tym zbiorowymi, które postały dzięki zaangażowaniu setek mieszkańców Poznania. Animacje dodają współczesnego ducha starym fotografiom i pocztówkom, nie zmieniając przy tym ich wartości. Reżyserami są Tadeusz Litowczenko i Dominika Wójcik - Skolimowska. Konsultantem merytorycznym filmu jest Marek Rezler. 22:00 SPÓR O HISTORIĘ - SZLACHTA GOŁOTA Dysk./wywiad/debata, 31 min, Polska, 2021 Scenariusz: Elżbieta Szumiec - Zielińska Wykonawcy: Tomasz Muller (prowadzący) O szlachcie gołocie pogardliwie mawiano, że "czepia się pańskiej klamki". Ale to właśnie tej, pozbawionej ziemi szlachcie, za to chętnej frymarczyć swoimi głosami na sejmikach i wolnych elekcjach, magnateria częstokroć zawdzięczała wzmocnienie swojej pozycji. Czy działanie niewykształconej i łatwo przekupnej szlachty gołoty przyczyniło się do upadku Rzeczypospolitej? Stan szlachecki, czyli jaki? Kto do niego należał? Jak był podzielony? Jakie przywileje miała szlachta? Kto je nadawał? Jakie podstawy miała demokracja szlachecka? Jak można było wygrać na sejmiku szlacheckim? Czy "potop" szwedzki był zapowiedzią końca Rzeczypospolitej? Czy Polska otrząsnęła się po "potopie"? Jakie prawa miała szlachta gołota? Jakie miało to konsekwencje? Klientelizm - magnateria otaczała protekcją szlachtę w zamian za różne przysługi, np. zrywanie sejmików na których miały zapaść niekorzystne dla niej decyzje. Dopiero Sejm Wielki pozbawił szlachtę gołotę prawa do głosowania na sejmikach, ale było już za późno. Jak pozyskiwano drobną szlachtę? Ile kosztował głos? Czy w działaniu szlachty gołoty można upatrywać jednej z przyczyn upadku Rzeczypospolitej? Goście: prof. Andrzej Rachuba Instytut Historii PAN, prof. Dariusz Kupisz Uniwersytet Marii Curie Skłodowskiej. 22:40 WOJNA O TRONY. PRAWDZIWA HISTORIA EUROPY S.IV - MAZARIN, MISTRZ INTRYGI. 1654 - 1661. ODC. 2/6 (REAL WAR OF THRONES. ODC. 2/6) Film dokumentalny, 50 min, Francja, 2020 Reżyseria: Vanessa Pontet, Alain Brunard W burzliwych czasach średniowiecznej Europy żądne władzy dynastie walczyły o dominację na kontynencie. Walczono na polach bitew, jednak często decydujące boje rozgrywały się w kuluarach. Za grubymi murami zamków zawierano strategiczne sojusze, dochodziło do aktów cudzołóstwa, spisków, zdrad i morderstw. Bezlitosne intrygi doprowadziły do zerwania więzi w wielu znamienitych rodach i wpłynęły na sposób, w jaki kierowały one swoimi imperiami. Serial przybliża losy postaci bezpośrednio zaangażowanych w spory dynastyczne, przedstawia ich motywacje w dążeniu do osiągnięcia celu oraz prezentuje skutki ich dobrych i złych decyzji. Dokument ukazuje również, jak pragnienie władzy i ludzkie namiętności były istotnymi czynnikami w tworzeniu się narodów europejskich. 23:45 NIE MA RÓŻY BEZ OGNIA Komedia, 92 min, Polska 1974 Reżyseria: Stanisław Bareja Scenariusz: Stanisław Bareja i Jacek Fedorowicz Zdjęcia: Andrzej Ramlau Muzyka: Waldemar Kazanecki Aktorzy: Jacek Fedorowicz, Halina Kowalska, Jerzy Dobrowolski, Stanisława Celińska, Mieczysław Czechowicz, Stanisław Tym, Wiesław Gołas, Bronisław Pawlik, Jan Kobuszewski, Henryk Kluba, Wojciech Siemion, Monika Sołubianka, Jadwiga Chojnacka, Jan Himilsbach, Krzysztof Kowalewski, Wojciech Pokora, Bohdan Łazuka Janek i Wanda zajmują maleńki pokoik w starej willi i jest to jedyne mieszkanie w tym budynku - pozostałe pomieszczenia zostały zamienione na hałaśliwe biura. Stąd też Janek często bierze nadliczbowe godziny w pracy, byle tylko za wcześnie nie wracać do ciasnego lokum. Pewnego dnia małżonków odwiedza niejaki Malinowski, który przed laty mieszkał w tym samym pokoiku. A teraz chce za niego odstąpić swój przydział na nowe, dwupokojowe mieszkanie. Janek i Wanda nie mogą początkowo w to uwierzyć, ale w końcu dochodzi do zamiany. Okazuje się jednak, że w nowym mieszkaniu zadomowił się już były mąż Wandy, Jerzy. Pomimo że on i Wanda się rozwiedli, Jerzy - jako zameldowany u Wandy - ma prawo mieszkać w jej mieszkaniu. Janek próbuje więc znaleźć sposób na pozbycie się intruza. W administracji dowiaduje się, że powodem do eksmisji mogą być skargi lokatorów na zachowanie Jerzego. Pod nieobecność żony Janek przygotowuje więc libację. Skargi wpływają, tyle że na niego. Janek nie poddaje się: odnajduje niejaką Lusię, narzeczoną Jerzego, która bezskutecznie go poszukuje, i sprowadza ją do Warszawy, gdyż - jak sądzi - pozwoli mu to pozbyć się sublokatora. Fatalny zbieg okoliczności sprawia, że musi zameldować Lusię u siebie. Na dodatek okazuje się, że dziewczyna ma także drugiego narzeczonego, Zenka, który wprowadza się razem z nią, a jej ojciec zaczyna już zwozić meble do mieszkania Janka i Wandy. Pięć osób w dwóch pokojach to więcej, niż Janek może znieść. Zupełnie załamany trafia więc do szpitala dla nerwowo chorych. A tymczasem nieoczekiwanie wyjaśnia się sprawa mieszkania. Temat - kłopoty lokalowe - już wielokrotnie przedstawiany był w polskim kinie w ujęciu komediowym, np. w filmach "Skarb" czy "Człowiek z M - 3". W przypadku "Nie ma róży bez ognia" dobrą zabawę gwarantują znakomita obsada i scenariusz autorstwa Stanisława Barei i Jacka Fedorowicza. W jednym z wywiadów Stanisław Bareja mówił, że film ten "jest popisem aktorskim Jacka Fedorowicza. Ten świetny aktor, wyjątkowo sprawny i bardzo ofiarny, całkowicie żył rolą, nie korzystając niemal, mimo ryzyka, z pomocy dublerów". "Nie ma róży bez ognia" zrealizowane zostało wyłącznie we wnętrzach naturalnych, bez dekoracji. Nawet kryształy, które w ataku furii tłucze bohater, były prawdziwymi, wybrakowanymi odrzutami produkcyjnymi. 01:40 SENSACJE XX WIEKU - ZAGINIONE ARCHIWA, CZ. 1 Kameralne i studyjne (widowisko), 24 min, Polska, 2001 Reżyseria: Wojciech Pacyna Scenariusz: Bogusław Wołoszański, Jan Tarczyński Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) Pierwsza część odcinka poświęconego roli polskiego wywiadu w okresie II wojny światowej. 31 sierpnia 1939 roku pracownicy Ministerstwa Spraw Zagranicznych, archiwów wojskowych i wywiadu rozpoczęli gorączkowe palenie akt. Niestety, nie udało się zniszczyć lub zabezpieczyć wszystkich akt; niektóre bardzo ważne dokumenty trafiły w ręce Abwehry. Wiadomo, że na ich podstawie tylko w 1939 roku aresztowano 15 osób zwerbowanych przez wywiad polski, z których 10 skazano na śmierć. Śmierć poniosło także wielu oficerów II Oddziału, szczególnie zajadle tropionych przez Abwehrę. 02:10 SENSACJE XX WIEKU - ZAGINIONE ARCHIWA, CZ. 2 Kameralne i studyjne (widowisko), 24 min, Polska, 2001 Reżyseria: Wojciech Pacyna Scenariusz: Bogusław Wołoszański, Jan Tarczyński Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) Druga część odcinka poświęconego roli polskiego wywiadu w okresie II wojny światowej. 31 sierpnia 1939 pracownicy Ministerstwa Spraw Zagranicznych, archiwów wojskowych i wywiadu rozpoczęli gorączkowe palenie akt. Niestety nie udało się zniszczyć lub zabezpieczyć wszystkich akt; niektóre z bardzo ważnych dokumentów trafiły w ręce Abwehry. Wiadomo, że na ich podstawie tylko w 1939 roku aresztowano 15 osób zwerbowanych przez wywiad polski, z których 10 skazano na śmierć. Śmierć poniosło także wielu oficerów II Oddziału, szczególnie zajadle tropionych przez Abwehrę.