TVP Dokument Niedziela, 23.01.2022 06:00 DZIKA POLSKA - POGADAĆ Z SÓWECZKĄ Serial dokumentalny, 25 min, Polska, 2009 Reżyseria: Dorota Adamkiewicz, Joanna Łęska Scenariusz: Dorota Adamkiewicz, Joanna Łęska Zdjęcia: Tomasz Michałowski Prowadzący: Tomasz Kłosowski, Artur Tabor Jako chłopiec rzucił kamieniem do dziupli. Wyleciała sowa. Być może właśnie tak zaczęła się przygoda z sowami Romualda Mikuska. Dziś oddaje pracę doktorską na temat sóweczki - maleńkiej, mało znanej i niezmiernie rzadkiej sowy naszych puszcz. By badać jej życie, sypia w puszczańskich ostępach Gór Stołowych na hamakach, wabi ptaki typowymi dla nich gwizdami, wspina się na drzewa i skały, zaczaja koło dziupli. Gromadzi niezliczone, unikalne obserwacje. Jedne sowy go lubią i tolerują, ale od niektórych obrywa po głowie. 06:30 DZIKA POLSKA - NIE PRZESPAĆ SUSŁA Serial dokumentalny, 25 min, Polska, 2009 Reżyseria: Dorota Adamkiewicz, Joanna Łęska Scenariusz: Dorota Adamkiewicz, Joanna Łęska Zdjęcia: Tomasz Michałowski Prowadzący: Tomasz Kłosowski, Artur Tabor Wymarłe gatunki zwierząt zaczynają wracać na swe dawne włości. Drugim po żubrze jest suseł moręgowany. Jego ostatni osobnik widziany był ćwierć wieku temu. Dziś susły wróciły na Śląsk w okolice Trzcinicy Wołowskiej i Kamienia Śląskiego. Nie o własnych siłach, ale dzięki zabiegom ochronnym i hodowlanym ekologów z Polskiego Towarzystwa Ochrony Przyrody Salamandra, którzy od lat czynią starania o ich odrodzenie w naszym kraju. Zwierzaki trzeba pozyskać z zagranicy, z bardzo starannie wytypowanych miejsc ich naturalnego występowania. Akcja wsiedlania susłów moręgowatych do zaczątków z góry przygotowanych norek, w których szybko znikają - to jedyne w swoim rodzaju widowisko. Zaś susły - to zwierzęta zmyślne i nadzwyczaj przedsiębiorcze. 07:00 NOTACJE - ROMAN KŁOSOWSKI. NAJLEPSZY WYGLĄD Cykl dokumentalny, 9 min, Polska, 2013 Autor: Anna Więckowska Roman Kłosowski (1929 - 2018), aktor teatralny i filmowy oraz reżyser. Już jako uczeń szkoły podstawowej chętnie występował w amatorskich przedstawieniach teatralnych. Gdy pojawił się na egzaminie do PWST w Warszawie, rektor tejże uczelni, Aleksander Zelwerowicz, w krótki sposób zrecenzował adepta: duży głos i nic poza tym. Wbrew wszystkiemu Roman Kłosowski ukończył szkołe teatralną i bez trudu znalazł angaż w teatrze w Szczecinie, gdzie zadebiutował w spektaklu "Szczęście Frania". 07:15 TWARDZIELE NA PUSTKOWIU (BADLANDS HARD ROCK, TOUGH LIVES) Film dokumentalny, 49 min, Austria, 2017 Reżyseria: Mike Birkhead Film dokumentalny, który przeniesie nas w serce Ameryki Północnej na tereny preriowe. W tym przyrodniczym westernie poznamy bezkresny ekosystem z pieskiem preriowym na czele. To także okazja, by przyjrzeć się bliżej tak charakterystycznemu dla tego rejonu świata bizonowi. Wyżyna w Dakocie Północnej. Każdy pas koloru na skałach opowiada o innej epoce. Siedemdziesiąt pięć milionów lat historii uformowało kolejne warstwy skalne. Siły natury nie szanują przeszłości. Wiatr i woda niszczą góry, tworząc przedziwne formy. Świat smagany wichrem i ulewą. Na pierwszy rzut oka wydaje się surową pustynią wrogą życiu. Pomiędzy poszarpanymi szczytami siły natury stworzyły rozległe doliny, które gościnnie przyjmują rośliny i zwierzęta. Mieszkańcy na swój sposób wpływają na otoczenie. Krajobraz zmienia się powoli, oni muszą działać szybko. Wiosną i latem należy mądrze gospodarować, ponieważ te pory roku szybko się kończą. Późna zima na wyżynach Dakoty Północnej. Temperatura oscyluje wokół zera. Czyżby nadchodziła wiosna? Poznamy sekrety życia twardzieli - mieszkańców tej krainy. 08:15 WYSPY CZASÓW ODYSEUSZA - KRÓLESTWO SŁOŃCA (ISLANDS IN TIME - A WILDLIFE ODYSSESY 3. RULED BY THE SUN) Film dokumentalny, 49 min, Austria, 2017 Reżyseria: Matt Hamilton, Paul Reddish Trzyczęściowy film dokumentalny o wyspach Azji Południowo - Wschodniej, które należą do najbardziej ciekawych i różnorodnych miejsc na Ziemi. Są domem dla majestatycznych, pięknych i dziwacznych zwierząt. Na wyspach między Australią i Azją potężne siły utworzyły najbogatsze biosfery na ziemi. Istnieje moc, rządząca ponad wszystkimi i dyktująca codzienny rytm, do którego musi się dostosować każda forma życia. Zmienia jedne drzewa lasów deszczowych we wznoszące się olbrzymy, a drugie w groźnych zabójców. Dziwne stworzenia kryją się w cieniu, za to inne pławią się w dającej im życie energii tropikalnego słońca. Las czeka na swojego władcę. Życie tu od milionów lat podporządkowane jest rytmowi dnia. To stały cykl, rządzony przez moc słońca. Rodziny gibonów zaznaczają swoje miejsca na czubkach drzew specjalną pieśnią. Dźwięk niesie się daleko w chłodnym powietrzu świtu. Pieśń gibbonów zwiastuje pojawienie się największej siły, rządzącej tym prastarym lasem deszczowym. Wyspy ciągną się wzdłuż równika, dlatego słońce wstaje o tej samej porze każdego dnia. To stały element wiecznie powtarzającego się cyklu. Rośliny i zwierzęta w lesie deszczowym poddają się władzy słońca bardziej niż jakiekolwiek innej. Drzewa potrzebują energii słonecznej, by rosnąć. Miliardy liści parują, chłonąc życiodajne promienie. W trakcie dnia słońce staje się coraz mocniejsze. Wczesnym rankiem pod koronami drzew jest niezwykle ruchliwie. Zielone królestwo to niełatwe miejsce do życia, dlatego młody orangutan sumatrzański spędza 9 lat przy matce, ucząc się dżungli. U naczelnych, nie licząc nas ludzi, to najdłuższy okres dzieciństwa. Właśnie się zaczyna ważny dzień nauki. Wśród człowiekowatych orangutany sumatrzańskie to wyjątek, bo prowadzą głównie tryb życia nadrzewny. Nowo narodzony maluch spędzi całe życie w koronach drzew. Musi się nauczyć bezpiecznej nawigacji. Matka porusza się z wielką ostrożnością. Zachowuje równowagę w przemieszczaniu się nawet po najbardziej zdradzieckich lianach. Orangutany sumatrzańskie to nadzwyczajne naczelne ze względu na sposób poruszania się wśród drzew. Zamiast skakać matka powoli się przemieszcza, wykorzystując swój ciężar do pokonywania odległości między gałęziami. W czasie wspólnych lat samica uczy dziecko przetrwania w promieniach słońca. Habitat ten od milionów lat zdominowany przez jedną rodzinę drzew; są to dwuskrzydlcowate, jest ich setki gatunków i w niektórych miejscach zajmują 80 procent lasu. Jak w przypadku większości drzew walka o światło zaczyna się w ciemnych głębinach lasu. 09:20 POLE PEŁNE ŻYCIA (FIELD OF LIFE / BOCAGE SAUVAGE) Film dokumentalny, 49 min, Francja, 2016 Reżyseria: Denis Dommel, Gautier Dubois Film dokumentalny, z którego dowiemy się, co się dzieje na polu uprawnym w ciągu całego roku z punktu widzenia dzikich zwierząt. Fauna podglądana na pograniczu rolnictwa i dzikiej przyrody. Witajcie na polu pełnym życia. Pejzaż tej części znajomej, ale i tajemniczej wsi niespecjalnie się wyróżnia. Pola rozdzielone żywopłotami i miedzą, otoczone lasami. Człowiek przeznaczył go na uprawy i wypas bydła. Tymczasem dzika przyroda nigdy nie przestała się tu rozwijać. Człowiek uprawia rolę i zbiera żniwo. Dlatego od początku wiosny do końca lata - życie bażantów to wyścig z czasem. Mają kilka miesięcy, podczas których korzystają ze spiżarni i schronienia, które dają im pola zbóż i kukurydzy. Do końca lata z pola zostanie rżysko. W lesie na skraju pól jego mieszkańcy wiodą zupełnie inne życie. Bohaterami filmu są głównie ssaki: lisy, króliki, jeże oraz ptaki: bażanty, kaczki, które żerują w miejscach, przeznaczonych pod uprawę rolną. Będziemy gośćmi w typowej europejskiej wsi. Dzika przyroda jest tu bardzo różnorodna, a jej mieszkańcy muszą walczyć o przetrwanie podobnie jak ich kuzyni w lesie czy na sawannie. Tak płynie życie na uprawnych polach i w żywopłotach. 10:20 BLASKI I CIENIE LUKSUSOWYCH REJSÓW (CRUISES: THW BOOM AND ITS DARK SIDE / KREUZFAHRTEN: DER BOOM UND SEINE SCHATTENSEITEN) Film dokumentalny, 50 min, Niemcy, 2019 Reżyseria: Katharina Deuber Film dokumentalny o olbrzymich statkach wycieczkowych, pływających miastach, które mają tyle samo zwolenników, co przeciwników. Szacuje się, że 30 milionów pasażerów podróżuje po całym świecie statkiem wycieczkowym i liczba ta wciąż rośnie. Jaki mają wpływ na nasze środowisko? Wenecja chce zakazać wstępu dużym statkom w pobliże historycznego miasta. Organizacje zajmujące się ochroną środowiska krytykują wysoką emisję zanieczyszczeń ropą naftową. Właśnie dlatego coraz więcej firm koncentruje się na stosowaniu nowych technologii, używania skroplonego gazu, wydajnego zarządzania energią i podjęcia środków przeciwko marnotrawieniu żywności. Dobra połowa gigantów pochodzi z USA. Ale Chińczycy również zaczynają spędzać wakacje na pełnym morzu. Biznes kwitnie ze wszystkimi tego konsekwencjami. 11:15 NOTACJE - JERZY GRUZA. PÓŁ WIEKU Z TELEWIZJĄ Cykl dokumentalny, 10 min, Polska, 2012 Autor: Anna Więckowska Jerzy Gruza (ur. 4 kwietnia 1932 w Warszawie), polski reżyser, scenarzysta i aktor filmowy. Twórca wielu widowisk telewizyjnych i programów, m.in. kultowych seriali "Wojna domowa" i "Czterdziestolatek". Wyreżyserował kilkadziesiąt przedstawień dla Teatru Telewizji, w tym obsypanego nagrodami "Rewizora". 22 lipca 1964 roku z okazji 20 - lecia Polski Ludowej otrzymał zespołową nagrodę państwową I stopnia za twórczość artystyczną w Teatrze Telewizji. 11:30 ŚLĄSKI ŚWIĘTY Reportaż, 22 min, Polska, 2021 Reżyseria: Wojciech Królikowski 20 listopada 2021 w katedrze Chrystusa Króla w Katowicach nastąpi wyniesienie na ołtarze męczennika z Górnego Śląska. Na szczeblu diecezjalnym proces beatyfikacyjny księdza Jana Machy rozpoczął się w 2013 i trwał do 5 września 2015 r. Następnie dokumentacja została złożona w Kongregacji Spraw Kanonizacyjnych. 16 marca 2016 r. akta sprawy zostały publicznie otwarte i rozpoczął się etap rzymski procesu beatyfikacyjnego. Dekret potwierdzający męczeństwo sługi Bożego ksiądz Jana Franciszka Machy, kapłana archidiecezji katowickiej, papież Franciszek zatwierdził 28 listopada 2019 r. Ks. Jan Macha był wikarym przy kościele parafialnym świętego Józefa w Rudzie Śląskiej. Tam nawiązał łączność z tajną organizacją i rozwinął działalność charytatywną wśród rodzin polskich, dotkniętych skutkami okupacji, zwłaszcza wśród rodzin powstańczych. Został aresztowany 5 września 1941 r. 17 lipca 1942 r. odbyła się przed sądem doraźnym w Katowicach krótka rozprawa, na której ksiądz Macha został skazany na śmierć przez ścięcie. Ksiądz Jan Macha w sposób szczególny angażował się w duszpasterstwo młodzieży, która gromadziła się przy nim zarówno w okresie poprzedzającym wybuch II wojny światowej, jak i w czasie okupacji. Jak w 2001 roku, po 79 latach wygląda dzieło księdza Jan Machy. Czy młodzież zna historię tego męczennika, księdza który poniósł śmierć za wiarę w imię pomocy pokrzywdzonym, opuszczonym i potrzebującym. Reportaż przedstawia grupę młodzieży tworzącej amatorski teatr tańca Cordis, działający przy parafii Matki Sprawiedliwości i Miłości Społecznej w Jastrzębiu Zdroju. Młodzi ludzie postanowili opowiedzieć historię życia i męczeńskiej śmierci księdza Jana Machy poprzez taniec, ruch, gest pantomimę. W reportażu przedstawimy ostatnie przygotowania do spektaklu, młodzi aktorzy opowiedzą o swoich motywacjach, wpływie jaki historia Hanika wywarła na ich życie. Reżyser i choreograf spektaklu, Tomasz Tuszyński, mówi: Moja przygoda z Hanikiem rozpoczęła się w sposób bardzo nietypowy. Wraz z Teatrem Cordis tańczyliśmy już wiele spektakli ewangelizacyjnych. Na jednym z nich pojawił się mój kolega ks. Radosław Adamiak (wikariusz w rodzinnej parafii Machy), który zapytał mnie czy nie zechciałbym przygotować historii Jana Machy z okazji jego beatyfikacji. Przyznam szczerze, że nie wiedziałem totalnie kim jest Jan Macha. Radek powiedział: Ale obejrzyj film i przeczytaj krótką książkę. I tak oto Macha (prawie mój rówieśnik) przeniknął mnie dogłębnie. Rozpoczęły się pierwsze rozmowy, treningi, spotkania i problemy. No bo jak właściwie zatańczyć Machę? Czy się nam to uda? 12:00 BARBARA WŁODARCZYK ZAPRASZA - POWIEDZCIE ŚWIATU Magazyn, 9 min, Polska, 2021 Scenariusz: Barbara Włodarczyk Prowadząca: Barbara Włodarczyk Rozmowy z twórcami filmów dokumentalnych. 12:10 POWIEDZCIE ŚWIATU (TELL THE WORLD) Film dokumentalny, 45 min, Australia, 2019 Reżyseria: Sophie Mcneill Film dokumentalny o kulisach chińskich obozów internowania i reedukacji muzułmanów. Muzułmanie z chińskiego regionu Xinjiang stali się celem projektu homogenizacji kulturowej Xi Jinpinga. Dzieci są oddzielane od rodziców i trafiają do szkół z internatem reedukacyjnym, a dorośli są internowani w więzieniach rozproszonych po całym kraju. Bezprecedensowy poziom inwigilacji oznacza, że nikt nigdzie nie ukryje się przed wścibskimi oczami Komunistycznej Partii Chin, która dąży do wymazania starożytnego dziedzictwa kulturowego. Co 200 metrów są punkty kontrolne. Sprawdzają identyfikatory i smartfony. Ludzie zaczęli dosłownie znikać. Mocno uzbrojona policja sił specjalnych napada na domy i zabiera mieszkańców. Oto jak są naruszane prawa człowieka, do czego doszło w wyniku chińskiej polityki masowego przetrzymywania. Pokażemy, jak masowe aresztowania muzułmańskiej ludności w Chinach rozbijają australijskie rodziny. Prześwietlimy prowadzoną przez partię komunistyczną kampanię eksterminacji kulturowej i wyjaśnimy, dlaczego Australia nie może pozostać obojętna. Pekin wypowiedział ostateczną wojnę religii i kulturze tych tureckich mniejszości w Sinciangu i nie spocznie, dopóki nie zostaną one zmienione na zawsze. 13:05 DOOKOŁA BAŁTYKU - ODC. 7 Magazyn kulinarny, 19 min, Polska, 2020 Reżyseria: Agnieszka Żmijewska Prowadzący: Wit Szychowski Nasza podróż dookoła Bałtyku to kolejne etapy odkrywania historii rybołówstwa, najciekawszych miejsc z nim związanych, a co najważniejsze niecodziennych, niebanalnych potraw przyrządzonych z polskich ryb. A tu pomysłowość i kreatywność kucharzy nie ma granic. Ryba może być przyrządzona na setki sposobów i wykorzystana w całości (bo przecież na wywarze z rybich głów można przygotować fantastyczne zupy). Ale to nie wszystko, postaramy się również dotrzeć do starych przepisów i receptur naszych dziadów i pradziadów. Chcemy odszukać stare książki kucharskie i w praktyce przetestować i wypróbować przepisy na dania z polskich ryb. Oczywiście nie zabraknie również regionalnych ciekawostek kulinarnych (paprykarz, paszteciki itp.). Program ma nasycić nasze kubki smakowe dzięki fantastycznym potrawom, jakie wyczarują eksperci, ale powinien również nacieszyć oko za sprawą licznych atrakcji turystycznych, archeologicznych oraz naturalnych. Powinien również rozbudzić naszą ciekawość dotyczącą historii rybołówstwa. Ale przede wszystkim chcemy uświadomić i po raz kolejny przypomnieć widzowi, jakie wartości odżywcze niesie za sobą dieta bogata w ryby, jak jest ważna dla naszego zdrowia. 13:30 WOJCIECH CEJROWSKI- BOSO PRZEZ ŚWIAT - (121) - PERU. PRAWO JAZDY DLA WC Cykl reportaży, 24 min, Polska, 2021 Scenariusz i reżyseria: Wojciech Cejrowski Zdjęcia: Dariusz Bassel Muzyka: Wojciech Cejrowski, Cezary Makiewicz Tym razem pojeździmy trochę po mieście (w sposób, który odradzamy turystom). Zajrzymy tu i tam. Załatwimy parę spraw. Poznamy miejscowych ludzi. Ubijemy jakiś interes. A przede wszystkim poznamy niepisane zasady ruchu drogowego obowiązujące w Peru. Wojciech Cejrowski wyrobi też sobie nowe prawo jazdy. Robi to w każdym kraju i ma ich całą talię. 14:00 UKRYTE KRÓLESTWA. CZ. 2. LASY PEŁNE TAJEMNIC (HIDDEN KINGDOMS. SMALL WORLDS, GIANT STORIES) (SECRET FORESTS) Serial dokumentalny, 48 min, Wielka Brytania, 2013 Miniserial BBC Worldwide pozwalający obserwować najmniejszych mieszkańców pustyni i sawanny z ich perspektywy - ukrytego królestwa. Naszą planetę zamieszkują miliony gatunków rozmaitych zwierząt. Wielkie i potężne zwracają na siebie uwagę otoczenia, ale poza nimi żyją też inne stworzenia. Tuż pod naszymi stopami istnieją ukryte, pełne tajemnic środowiska tętniące życiem. Ich mieszkańcy postrzegają świat zupełnie inaczej niż my. Spadający żołądź staje się meteorytem. Niewielki strumyk - tsunami. Każdy wróg to olbrzym. Dzięki nowoczesnym urządzeniom widz obserwuje świat z ich perspektywy. Druga część serialu została poświęcona mieszkańcom lasów. To opowieści o życiu w tropikalnych lasach deszczowych i lasach Ameryki Północnej. Pierwotne lasy Ameryki Północnej. Stuletnie dęby rzucają cień na spowitą mrokiem krainę. Jesienią co roku z drzew spadają żołędzie. Pręgowce amerykańskie czekały na to od dawna. Młody, zaledwie sześciotygodniowy samiec wkrótce stanie przed najważniejszym wyzwaniem w życiu. Najmniejsze zwierzęta muszą szukać schronienia. Dla pręgowców amerykańskich to czas gromadzenia żywności. Zbliża się zima. Po szybkiej kontroli jakości pierwszy żołądź trafia do torby policzkowej. Pręgowce mogą wykopywać tunele o ponad 10 - metrowej długości. W takiej kryjówce zapasy są bezpieczne. By przetrwać długą zimę, muszą zgromadzić co najmniej sto żołędzi. Pręgowce amerykańskie to notoryczne złodziejaszki. Każdej jesieni łoś, zjadając żołędzie, przybiera na wadze sto kilogramów. W ten sposób może przetrwać surową zimę. Małe zwierzęta nie potrafią zmagazynować tak dużych zapasów tłuszczu. Dlatego spiżarnie z żołędziami są dla nich tak ważne. Po drugiej stronie świata rosną lasy, do których zima nigdy nie dociera. Wilgotne lasy Borneo. Kraina nieustającego ciepła. Wśród podszytu żyje tu mnóstwo małych zwierząt. Więcej niż gdziekolwiek indziej na świecie. W tym ukrytym królestwie toczy się zażarta rywalizacja. Wiele gatunków walczy tu o przetrwanie. Każdy musi znaleźć sobie własne miejsce w zatłoczonym świecie. Wyżej, wśród koron drzew, żyje jedno z najbardziej osobliwych miejscowych zwierząt. Wiewiórecznik. Przodkowie tego małego ssaka żyli w tych lasach już ponad dziesięć milionów lat temu. Rosnący w pobliżu olbrzymi mangostan zapewnia samicy niezbędne do przetrwania owoce. Dwa razy większe od wiewióreczników rudawki wielkie to największe nietoperze na świecie. Przelatują z jednego owocującego drzewa na drugie. Ponad połowa gatunków żyjących w lesie deszczowym jest aktywna nocą. Dla zwierząt aktywnych w ciągu dnia las nocą to zupełnie obcy świat. W ukrytym królestwie rytm życia nigdy nie słabnie. Z wyjątkiem lasów strefy umiarkowanej, gdzie nastają mrozy. Niewiele małych zwierząt przeżywa pierwsze miesiące po narodzinach. Te, którym się to udaje, są jednak lepiej przygotowane do życia w ukrytym królestwie. 15:00 SEKRETY KRYMINALISTYKI ODC. 2 ŚLADY WINY (CATCHING HISTORY’S CRIMINALS: THE FORENSICS STORY 2. TRACES OF GUILT) Cykl dokumentalny, 49 min, Wielka Brytania, 2015 Reżyseria: Graeme Thomson Trzy części dokumentalnej historii. Łącząc klasyczne opowieści o kryminalistach z drobiazgowym podejściem do nauki i historii kryminalistyki, ten film przedstawia 200 lat niesamowitych innowacji. Od badania DNA, które odtwarza twarz zabójcy, po analizę włosów, która może ujawnić, gdzie mieszkasz, seria przedstawia najnowocześniejsze techniki dzisiejszych czasów w niektórych z najdziwniejszych przypadków kryminalistycznych. Każdy jest umieszczony w swoim historycznym kontekście, odsłaniając szerszy obraz nauki, technologii i kultury, które doprowadziły do najważniejszych odkryć kryminalistycznych. To intrygujące, dogłębne badanie stanowi kompleksowe spojrzenie na istotne dowody, które budują sprawę. W zbrodni zabójstwa mamy do czynienia z narzędziem, miejscem i ciałem. To kluczowe dowody w poszukiwaniu mordercy. To jest opowieść o historii badania miejsc zbrodni. Na przykładzie czterech zabójstw pokażemy, jak nauka zaczęła odgrywać w tej kwestii kluczową rolę. Ale jest to historia burzliwa. Nauka cały czas się rozwija i może nam coraz więcej powiedzieć o tym, co się stało, gdzie, komu i kto to zrobił. Ale nauką posługują się ludzie, a ludzie nigdy nie byli i nigdy nie będą doskonali. 16:05 MAGICZNA MOC GRZYBÓW (MAGIC OF MUSHROOMS) Film dokumentalny, 50 min, Wielka Brytania, 2014 Reżyseria: Russell Leven Film dokumentalny o grzybach. Entuzjasta grzybów, profesor Richard Fortey, bada grzyby, odkrywając zadziwiającą historię ich ewolucji, tajemniczego cyklu życia oraz ich wartości zarówno dla planety, jak i dla nas. W specjalnie zbudowanym laboratorium grzybowym on i mikolog dr Patrick Hickey badają sekretne życie grzybów, ujawniając, dlaczego mają one moc leczenia i zabijania, w jaki sposób grzyby mogą tworzyć największe żywe organizmy na ziemi i dlaczego są niezbędne do przetrwania całego życia na naszej planecie, w tym nas samych. Program ujawnia, dlaczego to ukryte królestwo znajduje się w czołówce badań. Od penicyliny po trucizny, przyjazne dla środowiska opakowania po leki na raka - Richard odkrywa zaskakującą, fascynującą magię grzybów. 17:00 SIMON REEVE I ŚWIĘTE RZEKI - ŚWIĘTE RZEKI CZ. 3 JANGCY (SIMON REEVE'S SACRED RIVERS) Cykl dokumentalny, 50 min, Wielka Brytania, 2014 Reżyseria: Mike Smith Historia przygód i dziennik podróży Simona Reeve, który bada trzy główne rzeki świata: Nil, Jangcy i Ganges. Poprzez historie ludzi, którzy żyją wzdłuż tych wielkich dróg wodnych, odkrywa ich ogromny wpływ i ujawnia, jak jednoczą i dzielą niektóre z najbardziej niezwykłych części świata. Pełen cudów i zapierających dech w piersiach krajobrazów, kolorów, niezwykły spektakl i nieoczekiwane spotkania. Trzecia część to okazja do poznania rzeki Jangcy. Rzeka płynie na południe i teoretycznie powinna opuścić Chiny, ale napotyka pasmo górskie zbudowane z twardego wapienia. Przez wieki nie była w stanie się przez nie przebić, więc skręca i płynie dalej przez Chiny. Niesie wodę, cywilizację i życie setkom milionów ludzi. Gdyby nie to miejsce, nie byłoby Chin, jakie znamy. Dorzecze Jangcy pokrywa 1/5 terytorium Chin i jest spichlerzem kraju środka. Rzeka jest tak nierozerwalnie związana z Chinami, że występuje w mitach dotyczących ich powstania. Legenda głosi, że mityczny cesarz wykorzystał zastępy smoków, by wpłynąć na topografię kraju i zawrócić rzekę na teren Chin. Plemię Nashi oddaje cześć naturze i świętej rzece Jangcy. Wielu jego członków wierzy w smoczych bogów tyleż dobrotliwych, co siejących grozę. Od tysiącleci potężni smoczy bogowie i Jangcy stanowią element chińskiego folkloru. Podążając tropem świętych rzek, wiele się można dowiedzieć o krajach, przez które przepływają. Te rzeki są zanieczyszczone, toczą się o nie walki, ale to wciąż życiodajne arterie, niezbędne setkom milionów ludzi. Ukształtowały one liczne cywilizacje i będą nadal wpływać na nasz świat. 18:00 HISTORIE WILEŃSKIE - ODC. 3 ("HISTORIE WILEŃSKIE") Serial dokumentalny, 25 min, Litwa/Polska, 2021 Scenariusz i reżyseria: Wojciech Klimala Zdjęcia: Bartosz Frątczak Siostrę Michaelę Rak niektórzy nazywają wulkanem. Inni mówią o niej: święta, ale po chwili dodają: z charakterem. Pochodzi z Polski, mimo to wilnianie bardzo szybko zaakceptowali ją jako swoją. Zrobiła to, co wcześniej nie udało się nikomu - założyła pierwsze i jak na razie jedyne na Litwie hospicjum stacjonarne. Pielgrzymi i goście, którzy odwiedzają to miejsce, czasem wzdychają: ech, chciałoby się tu umrzeć... 18:35 PODRÓŻE Z HISTORIĄ S.IV - ODC. 35 WIOSENNE OBRZĄDKI Cykl dokumentalny, 27 min, Polska, 2017 Scenariusz i reżyseria: Radosław Kotarski Czym zawiniła sobie Marzanna, którą co roku topią dzieci wraz z nadejściem wiosny? Dlaczego urządzamy małą wojnę na jajka w czasie śniadania wielkanocnego? I z jakiego powodu młode dziewczyny co roku są ulubionym celem młodzieńców, którzy oblewają je wodą w czasie śmigusa - dyngusa? Radosław Kotarski rusza śladem wiosennych zwyczajów i odkrywa ich tajemnicze prapoczątki. Okazuje się bowiem, że nasi przodkowie pozostawili nam niesamowicie ciekawe obrządki, które nadal są kultywowane. 19:10 ZAKOCHAJ SIĘ W POLSCE - ODC. 95 JĘDRZEJÓW Magazyn, 23 min, Polska, 2018 Reżyseria: Agnieszka Grabarska Scenariusz: Michał Piedziewicz Zdjęcia: Jacek Banach, Jarosław Wątor W południowej części województwa świętokrzyskiego znajduje się miasto związane ze średniowiecznym kronikarzem, renesansowym człowiekiem sukcesu oraz dziewiętnastowiecznym kolekcjonerem. Jędrzejów, kolejny przystanek na trasie podróży Tomasza Bednarka, to doskonały punkt wyjścia dla pełnej zaskoczeń podróży w czasie. Początki Jędrzejowa, dawnej Andreovii, sięgają wieku XII, kiedy z Szampanii we Francji przybyli tu cystersi. Na początku XIII wieku skończyli budować swój kościół, a jego konsekracji dokonał w roku 1210 biskup krakowski Wincenty, zwany Kadłubkiem, który wkrótce wstąpił do zakonu, stając się pierwszym Polakiem cystersem. W Jędrzejowie znajduje się też słynne Muzeum Przypkowskich - to dziś największa w Polsce i trzecia na świecie kolekcja zegarów. Muzeum to również świetnie zachowany obraz mieszczańskiego domu sprzed stu lat. W latach 1914 - 1915 bywał tu Józef Piłsudski. Położone nieopodal Jędrzejowa Nagłowice to miejsce związane z Mikołajem Rejem. Dziś mieści się tu poświęcone jego postaci muzeum. Zaledwie kilka kilometrów dalej leży Oksza, obecnie wieś, a niegdyś miasto założone przez Reja, wzorowane na Krakowie, z rozległym rynkiem i zaplanowaną odważnie siecią ulic. W okolicach Jędrzejowa warto też zobaczyć kościół Świętego Szczepana Diakona w Mnichowie - jedyny w Europie drewniany kościół o wystroju rokokowym. 19:35 W ŚRODKU POLSKI, NA KOŃCU ŚWIATA Film dokumentalny, 17 min, Polska, 1985 Reżyseria: Łukasz Wylężałek Gorzki obraz polskiej wsi połowy lat 80. , oglądanej oczyma młodej nauczycielki. Etiuda Szkoły Filmowej. 20:15 KONCERT NA DWOJE Film dokumentalny, 74 min, Polska, 2018 Reżyseria: Tomasz Drozdowicz Scenariusz: Maria Nockowska Urodzony w Grodnie Jerzy Maksymiuk (rocznik 1936), dyrygent, kompozytor, pianista. Jest w pełni aktywny, wymagający wobec siebie i innych, niezwalniający tempa, bezlitosny dla złego rzemiosła, wciąż zafascynowany muzyką i skupiony na swoich partyturach aż po granicę szaleństwa. Kochany przez wybitnych, drażniący i nielubiany przez wyrobników muzyki. Prywatnie, wciąż chłopak z małomiasteczkowego drewniaka, zaprzyjaźniony z "wykluczonymi" bywalcami parkowych ławek i dzielący się z nimi tym co ma. Charyzmatyczny "maestro", podziwiany w Londynie, Glasgow i Paryżu, w życiu codziennym całkowicie bezradny bez pomocy żony i przez nią kierowany. Film realizowany w Polsce, Anglii, Szkocji i Francji pokaże Maksymiuka w trakcie pracy z wybitnymi muzykami i orkiestrami, a także w trakcie komponowania muzyki. Wraz z bohaterem odbędziemy zaskakującą podróż w poszukiwaniu podstawowych definicji: czym jest muzyka i na czym polega jej działanie. Poznamy także artystę skrajnie "prywatnego". Ten drugi portret, pełen barwnych epizodów, drobnych słabości, ale i natręctw zahaczających momentami o granice psychicznej normy, ilustruje jedną z najbardziej skrajnych wersji losu artysty. Tę, w której ceną wybitnego talentu jest samotność w przeciętnym, "normatywnym" świecie. Równorzędną bohaterką filmu jest żona Jerzego Maksymiuka - Ewa Piasecka, osoba, która nie dzieląc przecież z muzykiem jego daru, jest mu zarazem absolutnie niezbędna jako warunek tworzenia i trwania. Film jest opowieścią o miłości, wielkiej pasji, talencie i jeszcze większej cenie płaconej za ten talent. 21:40 PAPCIO CHMIEL Film dokumentalny, 49 min, Polska, 2020 Reżyseria: Petro Aleksowski Film dokumentalny prezentujący Henryka Chmielewskiego - wybitną postać polskiej sztuki. Filmowy portret Henryka Chmielewskiego oczami jego 11 - letniego fana, prowadzącego swój program literacki, w którym recenzuje książki. Marzeniem entuzjasty literatury jest spotkanie z Papciem i przeprowadzenie z nim wywiadu do swojego wloga. W filmie śledzimy próby kontaktu Olafa z jego Mistrzem. Olaf spotyka znawców tematu: krytyków, publicystów, artystów, uczestniczy w wydarzeniach specjalnych dla fanów. Poznaje historię swojego bohatera, zarówno zawodową, jak i osobistą. Duży nacisk został położony na przeżycia Henryka Chmielewskiego w trakcie powstania warszawskiego. Niejako drugą pierwszoplanową postacią filmu jest Tytus, czyli uczłowieczona, a wręcz spersonifikowana małpa. Projekt jest poświęcony również genealogii tej postaci. Użycie kilku technik rejestracyjnych, od klasycznej zdjęciowej po animowaną. Wykorzystano materiały archiwalne oraz efekty wizualne. 22:40 TAMTE LATA, TAMTE DNI - RYSZARD KARCZYKOWSKI Magazyn, 24 min, Polska, 2021 Reżyseria: Joanna Makowska Scenariusz: Marta Perchuć - Burzyńska, Joanna Makowska Prowadząca: Marta Perchuc - Burzyńska Marta Perchuć - Burzyńska rozmawia z wybitnymi artystami o dzieciństwie, domu rodzinnym i najważniejszych doświadczeniach, które w istotny sposób wpłynęły na ich życie i drogę twórczą. Rozmowy realizowane są w miejscach, które dla bohaterów programu mają największe znaczenie sentymentalne. Tym razem w podróż do krainy dzieciństwa i młodości zabiera nas wybitny tenor, Ryszard Karczykowski. 23:15 GÓRA (MOUNTAIN) Film dokumentalny, 70 min, Australia, 2017 Reżyseria: Jen Peedom, Richard Tognetti Film dokumentalny o współczesnej fascynacji górami. To film reżysera nominowanego do nagrody BAFTA. Filmowe i muzyczne spojrzenie na burzliwą i triumfalną historię ponadczasowej fascynacji górami. Zestawienie obrazu i muzyki w celu wywołania niepowtarzalnych wzruszeń i pobudzenia wyobraźni. Podróż od Antarktydy po Hawaje. Z udziałem Australian Chamber Orchestra. Jeszcze trzysta lat temu zdobywanie niedostępnych szczytów uważano by za akt szaleństwa. Ludzie nie sądzili, że obcowanie z dziką przyrodą może być formą spędzania wolnego czasu. Góry były niebezpieczne, nie dostrzegano w nich piękna. Ludzie woleli się od nich trzymać z daleka. Teraz wielu z nas jest pod ich urokiem zdobywamy szczyty... często ryzykując życie. Nie chodzi tylko o samą wspinaczkę po oblodzonych skałach... lecz także o spełnienie marzeń. Nie mierzymy się tylko z górami... lecz także z własnym umysłem. Jednak z czasem ludzie przegonili demony i bogów z ich podniebnych kryjówek - góry zawładnęły ludzką wyobraźnią. Coraz liczniejsi przełamywali strach i wyruszali na ich podbój. Mieszkańcy dużych miast coraz bardziej tęsknili za naturą. Usłyszeli zew gór. Poddali się ich magii... ich dzikiemu pięknu... ich urokowi... wreszcie podjęli wyzwanie. Pragnęli dotrzeć tam, gdzie nikt jeszcze nie dotarł, w miejsca nieskażone cywilizacją. Znajdowali przyjemność w przełamywaniu strachu. Zachwycał ich majestat wysokich gór. Urzeczeni ich dzikim pięknem wyruszali na podbój szczytów. 00:35 MAŁY LALKARZ Film dokumentalny, 52 min, Polska, 2010 Scenariusz i reżyseria: Thierri Paladino Zdjęcia: Marcin Sauter, Michał Marczak Sergio Dotti jest jednym z ostatnich mistrzów sztuki lalkarskiej we Francji. Mieszka na południu Francji. Tutaj Nicea nazywa się Nissa. Duchy Catherine Sgurane i Giuseppe Garibaldiego są tu ciągle żywe. Pewnego dnia po spektaklu Sergio spotyka dziewięcioletniego chłopca o imieniu Thomas. Występ zaciekawił malca do tego stopnia, że powrócił następnego dnia, aby znowu znaleźć się w tym magicznym świecie. Latem wyruszą w trasę po raz pierwszy razem, aby odkrywać gościnne i malownicze okolice Nicei. Jeżdżąc z miasteczka do miasteczka, będą pokazywać ich świat wyobraźni dla przyjemności dzieci i dorosłych. Kamera będzie im towarzyszyła w tej przygodzie. Jest to historia o sielskim świecie, w którym czas płynie powoli i ludzie żyją w zgodzie z rytmem natury. Jest to świat nadal istniejący i jeszcze dostępny. "Mały Lalkarz" to dziennik tej podróży, historia relacji między mistrzem a uczniem, pokazana w naturalnych i ciągle autentycznych plenerach południa Francji. 01:35 KINIARZE Z KALKUTY (KINIARZE Z KALKUTY) Film dokumentalny, 59 min, Polska/Niemcy, 1998 Scenariusz i reżyseria: Andrzej Fidyk Zdjęcia: Mikołaj Nesterowicz Kaleki Mama, który po trzydziestu latach pracy porzucił niegdyś zakład fryzjerski, by jeździć z kinem pana Battu, ma 80 lat i żywi głębokie przekonanie, że po jego śmierci umrze też kino objazdowe, zamordowane przez telewizję. Pan Battu nie zgadza się ze swoim współpracownikiem. Jest przekonany, że w Indiach kino objazdowe będzie istniało zawsze, bo milionów ludzi żyjących w biednych wioskach nie stać na kupno telewizora, a kochają filmy do tego stopnia, że przybywają na pokazy, pokonując pieszo wiele kilometrów. Pomocnik tych dwóch, młody Amit, nie ma zdania w tej kwestii. Robi, co do niego należy: rozwiesza białe płótno ekranu na wysokim rusztowaniu, obsługuje projektor i pozostaje w cieniu pryncypałów, którzy zresztą nie zgadzają się nie tylko w tej sprawie. Są jak ogień i woda. Pan Battu, powściągliwy i oszczędny abstynent, nie może znieść, że Mama - malutki, niemal bezzębny kaleka - wcale nie myśli o przyszłości, wydaje, co zarobi i chętnie zagląda do butelki. Pan Battu z Kalkuty jest właścicielem jednego z 2 tysięcy objazdowych kin pokazujących ludziom efekt głównie rodzimej, nawiększej na świecie produkcji filmowej. Zarabia na tym, lecz zarazem wypełnia swą własną misję: jest przekonany, że film może zmieniać ludzkie życie na lepsze, a oglądające go dzieci stają się mądrzejsze. Jeździ po Indiach również dlatego, że szuka swej żony, którą jakiś czas temu porwali mu Dalaici. Największym jednak marzeniem pana Battu jest pokazanie filmu mieszkańcom odległych wiosek, żyjącym w pierwotnych, niezmiennych od tysięcy lat wspólnotach, którzy w ogóle nie wiedzą, że wynaleziono kino i istnieją filmy. O zgodę na taki pokaz zabiegał przez trzy lata w Ministerstwie Opieki Społecznej, zgodnie bowiem z obowiązującymi w Indiach przepisami plemiona te należy zostawić w spokoju i w żaden sposób nie wpływać na zmianę ich stylu życia. W końcu pan Battu zgodę dostał, i oto w grudniu 1997 roku wraz z Mamą i Amitem wyruszył, by zrealizować swoje marzenie. Andrzej Fidyk z ekipą towarzyszył jego zdezelowanej ciężarówce w tej długiej podróży. W efekcie wyprawy powstał film dokumentalny, lecz z fabułą. Trzej bohaterowie przeżywają w drodze przeróżne, niepozbawione dramatyzmu perypetie, prowadzące do zaskakującego zakończenia. Śledząc ich przygody, widz ogląda fragmenty prezentowanych przez pana Battu i Mamę filmów, reakcje widzów, dostrzeżone podczas jazdy sceny z życia codziennego, obyczaje, ogrom i egzotykę Indii. Poznaje też niesamowitą społeczną i polityczną rolę kina w tym kraju. Dokument powstał w koprodukcji Telewizji Polskiej z telewizjami Westdeutsche Rundfunk i Arte. W 1998 roku film zdobył Grand Prix podczas I Tygodnia Europejskiego Filmu Dokumentalnego w Strasburgu i jedną z trzech nagród publiczności na Międzynarodowym Festiwalu Filmu Dokumentalnego w Amsterdamie. W 1999 roku "Kiniarzy z Kalkuty" uhonorowano nagrodą "Golden Spire" na 42. Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w San Francisco. 02:45 APOKALIPSA BEZ GRANIC Film dokumentalny, 55 min, Polska, 2005 Scenariusz, zdjęcia i reżyseria: Krystian Matysek Mała prowincja Aceh w północnej części Sumatry, w Indonezji, jest od 30 lat scenerią krwawej wojny domowej. Walka między partyzantami Ruchu Wolnego Aceh (GAM) a regularną armią indonezyjską pochłonęła już 15 tys. ofiar. Ale o wojnie tej niewiele mówi się na świecie. Tsunami, które 26 grudnia 2004 r. uderzyło z potężną siłą w wybrzeża południowo - wschodniej Azji, nagle ujawniło podwójną tragedię tego regionu. Przybycie ekip niosących pomoc humanitarną i dziennikarzy pozwoliło zdjąć zasłonę milczenia z trwającego od lat dramatu mieszkańców Aceh. To tam bowiem wielka fala pochłonęła najwięcej ofiar - zginęło 130 tys, osób, 38 tys. uznano za zaginione, a aż 700 tys. osób musiano przesiedlić na tereny w głębi lądu. Codzienne życie na wyspie od lat naznaczone jest piętnem przemocy i strachu. Rebelianci ukrywają się przed wojskiem. Tylko czasami pojawiają się w wioskach, prosząc o pomoc lub żywność. Regularne "wizyty" w wioskach składają też żołnierze: biorą, co chcą, nie płacąc. Opór na nic się nie zda, nikt zresztą nie ośmiela się sprzeciwić zbrojnym oddziałom, nikt też nie ma odwagi przyznać się, że popiera rebeliantów, bo za to grożą rozmaite represje. Ale też nikt otwarcie nie sprzeciwia się secesji prowincji w obawie przed odwetem ze strony partyzantów. Partyzanci kupują broń za pieniądze uzyskane ze sprzedaży marihuany, która tam rośnie praktycznie wszędzie i wyjątkowo obficie. Uprawiają ją także chłopi, traktujący poletka marihuany jako główne lub dodatkowe źródło utrzymania. Wielu członków GAM wyemigrowało, a ci, którzy zostali na miejscu, są porywani, mordowani. W strachu żyją jednak wszyscy - taka jest wojenna rzeczywistość. Ale to, co nastąpiło 26 grudnia ub. r. , przerosło ich dotychczasowe wyobrażenia o nieszczęściach, jakie mogły ich dotknąć. Świadkowie tamtych wydarzeń wspominają, że nadciągnęły kolejno trzy ogromne, 20 - metrowej wysokości fale wzburzonej, błotnistej i bardzo gorącej wody, której towarzyszył przerażający huk. Woda niosła fragmenty roztrzaskanych domów, wyrwane z korzeniami drzewa, samochody, łodzie, a nawet całe statki, ludzkie ciała. Po 10 minutach woda się uspokoiła, pozostawiając jednak ogromne zniszczenia. W prowincji Aceh, tak mocno dotkniętej uderzeniem żywiołu, armia była wtedy jedyną w miarę sprawnie działającą instytucją. Na miejsce przysłano jeszcze dodatkowe wsparcie, przybyły ekipy organizacji humanitarnych, dziennikarze. Ci, którzy przeżyli, ale stracili cały dobytek, chcą wrócić na dawne miejsca, odbudować domy. Żyją z morza, z tego, co złowią, nie wyobrażają sobie pozostania w górach, bo tam umrą z głodu. Pomocy jest wciąż za mało i trzeba ciągle uważać, komu się pomaga, by nie narazić się żadnej ze stron konfliktu. Bo mimo przeżytej katastrofy wojna domowa w Aceh nadal trwa.