TVP Historia Piątek, 21.01.2022 06:50 BYŁ TAKI DZIEŃ - 21 STYCZNIA Felieton, 2 min, Polska, 2005 Autor: Janusz Weychert 1911 - pierwszy rajd Monte Carlo; 1950 - zmarł George Orwell; 1970 - kuriozalny wyrok w sprawie księdza z Grójca pragnącego wybudować kościół w Zbroszy Dużej; 1980 - Wielki Mur chiński objęty ochroną UNESCO; 07:00 CZAS HONORU - ODC. 78 "PRZYSIĘGA I ROZKAZ" Serial wojenny, 47 min, Polska, 2013 Reżyseria: Michał Kwieciński, Michał Rosa, Grzegorz Kuczeriszka Scenariusz: Ewa Wencel, Jarosław Sokół Aktorzy: Ewa Wencel, Katarzyna Gniewkowska, Krzysztof Stelmaszyk, Maciej Zakościelny, Jakub Wesołowski, Jan Wieczorkowski, Antoni Pawlicki ODCINEK 13 PRZYSIĘGA I ROZKAZ Michał z trudem dochodzi do siebie po śmierci Celiny. Maria namawia synów, by wyjechali na Zachód, robi to z tym większym zapałem, że w szpitalu pojawił się pacjent, który może być bardzo pomocny. Janisz jest w stanie krytycznym. Michał odnajduje list Janisza, który ma przeczytać po jego ewentualnej śmierci. Władek musi odbić z więzienia Rudą. Bronek przekonuje przyjaciela, by walczył o Rudą w obcy im do tej pory sposób - bez żadnych zasad. Władek decyduje się na brutalną zagrywkę. Niespodziewanie okazuje się, że to ważnym osobom ze szczytów władzy zależy teraz na uwolnieniu Rudej. Sprawa jest jednak znacznie trudniejsza, niż można się było spodziewać. Rainer uwalnia Woźniaka. Liczy na to, że ten w podzięce za umożliwienie mu zemsty na Karkowskim i niewiernej Emilii, podzieli się dolarami. Uwolniony Woźniak spotyka się z Bronkiem, mają teraz wspólny cel. Michał idzie na cmentarz po pieniądze, które przywiózł z Niemiec dla podziemia. Dopiero teraz odkrywa, że plecak zniknął... Krupski, podwładny Woźniaka, rozpoczyna serię aresztowań. Lista nazwisk jest zaskakująca. Okazuje się, że zatrzymania są wynikiem zeznań jednej osoby. Zrezygnowany po śmierci syna Otto, rozważa dramatyczny krok. Władek, Bronek i Michał przygotowują zasadzkę na konwój, który transportuje Rudą. 07:55 KUCHNIA DWUDZIESTOLECIA - ODC. KUCHNIA TRZECH ZABORÓW. ZABÓR PRUSKI. Magazyn, 25 min, Polska, 2021 Reżyseria: Jerzy Grabowski Scenariusz: Łukasz Modelski Zdjęcia: Maciej Brola Wykonawcy: Łukasz Modelski (prowadzący) W kolejnym odcinku programu prowadzący zaprezentuje przepis pochodzący z grudziądzkiej książki kucharskiej "Nauka gotowania do użytku ludu polskiego" wydanej w 1915 roku. Opracowano ją na podstawie przepisów przysyłanych przez gospodynie domowe na konkurs wydawanej po polsku Gazety Grudziądzkiej. Z tej książki pochodzi przepis na zupę z korbala, czyli zupę z dyni. Drugi przepis na speckkuchen, co oznacza bułeczki ze słoniną, pochodzi z książki opublikowanej w 1885 roku w Toruniu, "Kuchnia polska - niezbędny podręcznik dla kucharzy, gospodyń wiejskich i miejskich". 08:30 DZIEWCZĘTA Z AUSCHWITZ Film dokumentalny, 50 min, Polska, 2010 Reżyseria: Kinga Wołoszyn - Świerk Scenariusz: Kinga Wołoszyn - Świerk Zdjęcia: Piotr Sędzikowski Spojrzenie na tematykę obozową oczami współczesnych młodych kobiet i ich rówieśnic sprzed 65 lat, byłych więźniarek obozu Auschwitz - Birkenau. Niemiecki nazistowski przemysł zagłady wybierał swoje ofiary niezależnie od pochodzenia, statusu społecznego czy narodowości. W filmie, obok Polek, występują również Czeszka i Niemka. Pomimo tak dużego upływu czasu, wspomnienia obozowe wciąż żyją w pamięci tych kobiet. Nie mogą się od nich uwolnić także najbliższe im osoby. Dla pokolenia, które nigdy nie zaznało wojny i dorastało we względnym dobrobycie, opowieści o obozowym życiu są szokujące. I nie są w nich najważniejsze elementy powszechnie znane z podręczników historii - głód, brak higieny, insekty czy choroby, ale wszechobecne poniżenie godności człowieka schodzące poniżej poziomu zezwierzęcenia. Wspomnienia kobiety, która trafiła do obozu jako 9 - letnia dziewczynka, czy młodej matki rodzącej w koszmarnych warunkach swoje pierwsze dziecko, w zestawieniu ze świadomością, że wszystko to wydarzyło się nie tak dawno w środku Europy, skłaniają do refleksji nad ciemną stroną natury człowieka i drzemiącymi w niej demonami, które tak łatwo było obudzić. W filmie poruszane są również zagadnienia łatwego życia w obozie, zazwyczaj pomijane w dotychczas znanych produkcjach o podobnej tematyce. Czy zwolnienie członkiń obozowej orkiestry kobiecej od ciężkich prac fizycznych miało być rekompensatą za ciągnące się przez całe życie psychiczne obciążenie, wynikające ze świadomości przygrywania skocznych utworów kolumnom maszerującym do komór gazowych? Czym był obozowy dom publiczny? Miejscem rozrywki czy kolejnym trybikiem służącym podniesieniu wydajności pracy w upiornym systemie zagłady? Czy praca kobiet w Puffie oznaczała lepsze jedzenie i ubranie, czy najgorsze z upokorzeń, jakie może spotkać kobietę? Wszelkie uogólnione oceny są w tym wypadku nieuprawnione i niestosowne, a próby odpowiedzi na tego rodzaju pytania prowadzą do zastanowienia się nad postawą, jaką każdy z nas przyjąłby, stojąc wobec takiego bezmiaru ludzkiej tragedii. 09:25 PRASA DONOSI - PRASA W II RP Felieton, 6 min, Polska, 2021 Scenariusz: Magdalena Majewska Odzyskanie przez Polskę niepodległości zaowocowało pojawieniem się wielu tytułów prasowych. W kolejnym odcinku cyklu "Prasa donosi" przypomnimy, kto i o czym pisał oraz co w największym stopniu przyciągało uwagę czytelników. 09:35 SENSACJE XX WIEKU - MATA HARI Kameralne i studyjne (widowisko), 48 min, Polska, 2004 Autor: Bogusław Wołoszański Reżyseria: Adek Drabiński Zdjęcia: Waldemar Szmidt Muzyka: Dariusz Żebrowski Aktorzy: Danuta Stenka, Adam Ferency, Rafał Królikowski, Henryk Talar, Piotr Grabowski, Zbigniew Kosowski, Mirosław Neinert, Bolesław Abart, Zbigniew Paterak, Adam Kopciuszewski, Jacenty Jędrusik, Andrzej Warcaba, Grzegorz Przybył, Ziemowit Pędziwiatr Margaretha Gertruda Zelle, szerzej znana pod scenicznym pseudonimem Mata Hari, została aresztowana pod zarzutem szpiegostwa i następnie rozstrzelana 15 października 1917 r. Choć od egzekucji Maty Hari minęło już niemal 100 lat, jej szpiegowska działalność wciąż budzi wiele niejasności. Najsłynniejsza femme fatale XX wieku, kobieta, która za życia stała się egendą, urodziła się w 1876 r. w Holandii. Z Amsterdamu wygnał ją w wieku 18 lat skandal wywołany jej romansem z dyrektorem szkoły. Wyszła wcześnie za mąż za znacznie starszego od siebie oficera wojsk kolonialnych MacLeoda. Małżeństwo szybko się rozpadło. Jego rozpad przyśpieszyła tragiczna i tajemnicza śmierć synka oraz hulaszczy tryb życia kapitana. Margaretha chyba też nie była bez winy, skoro mąż pewnego dnia zabrał córkę i odszedł, zostawiając żonę bez środków do życia. Trzy lata później Margaretha znalazła się w Paryżu, gdzie zamierzała spróbować szczęścia jako modelka. Za pośrednictwem francuskiego dyplomaty trafiła na salony, gdzie zaczęła występować jako tancerka. Z Paryża przeniosła się do Berlina. Szokowała zarówno odwagą artystyczną, jak i obyczajową. Wśród jej kochanków byli: ambasador Francji w Berlinie, prefekt berlińskiej policji oraz szef kontrwywiadu niemieckiego. Te znajomości przyniosły Macie Hari kosztowności, towarzyskie uznanie i wystawne życie, ale równocześnie wciągnęły w niebezpieczną grę, której wygrać nie mogła. Gdy w 1914 r. wybuchła wojna, Matę Hari niewiele to obeszło. Nie interesowała się polityką, ale polityka zainteresowała się nią. Władze niemieckie potrakowały ją jako obywatelkę wrogiego państwa i zagroziły internowaniem. Podobno zarekwirowano jej futra i kosztowności, co miało niemały wpływ na jej późniejsze decyzje. Udało się jej wrócić do Holandii, skąd wyjechała niebawem do Paryża. Wojna, która zapowiadała się na kilkutygodniowy konflikt, przeciągnęła się na miesiące, a później lata. W 1916 r. , najbardziej krwawym, lecz nieprzynoszącym żadnych rozstrzygnięć na frontach, zaczęły nasilać się działania pozamilitarne. Mata Hari, uznana za niemieckiego szpiega, była stale śledzona. Chcąc zdobyć milion franków na wygodne życie u boku młodego rosyjskiego arystokraty, Wadima Masloffa, którego kochała, a którego rodzice nie zgadzali się na ich ślub, Mata Hari przyjęła propozycję pracy szpiegowskiej na rzecz Francji. Jej pierwszą misją miało być uwiedzenie i wydobycie ważnych informacji od niemieckiego następcy tronu. Miała mu być przedstawiona na zamku w Pszczynie. Nie zwróciła uwagi na poważny sygnał ostrzegawczy. W widowisku "Sensacje XX wieku" fascynujące kreacje stworzyli Danuta Stenka i Adam Ferency. 10:30 MOJA WARSZAWA Film dokumentalny, 53 min, Polska, 2003 Reżyseria: Maria Zmarz Koczanowicz Scenariusz: Maria Zmarz Koczanowicz Zdjęcia: Andrzej Adamczak Wykonawcy: Tadeusz Sobolewski, Małgorzata Baranowska, Anna Beata Bohdziewicz, Grzegorz Jarzyna, Paweł Trepczyński, Jerzy S. Majewski, Cezary Polak, Jacek Leociak, Barbara Engelking Boni, Albert Jawłowski, Kamil Krępski, Konrad Piasecki, Czesław Górzyński, Wojciech Trzciński, Agnieszka Herbich Opowieść o Warszawie - mieście niezwykłym: brzydkim, chaotycznym, zagonionym, a jednocześnie fascynującym, niezłomnym w swojej woli istnienia, zrównanym z ziemią, a przecież odrodzonym z popiołów niczym Feniks. Autorka filmu wędruje po nim z kamerą przez cały dzień, od świtu do zmierzchu, pokazując miasto widziane oczyma różnych osób, zarówno tych, które do Warszawy sprowadziły się niedawno, jak i tych, które mieszkają tu od pokoleń. O Warszawie mówią: poetka Małgorzata Baranowska, krytyk filmowy Tadeusz Sobolewski, reżyser teatralny Grzegorz Jarzyna, fotograficzka Anna Beata Bohdziewicz, dziennikarze Cezary Polak i Konrad Piasecki, pracownicy naukowi PAN: Jacek Leociak i Barbara Boni, Paweł Trepczyński - mieszkaniec elitarnej części Żoliborza, współorganizator kampanii prounijnej, Czesław Górzański - taksówkarz oraz dwaj młodzi mieszkańcy Śródmieścia: Kamil Krępski i Albert Jawłowski. Każda z osób prowadzi nas w miejsca dla siebie ważne, związane z jej biografią, szczególnymi przeżyciami, niezwykłymi ludźmi. Czasami są to miejsca piękne, historyczne, kiedy indziej banalne, nawet irytujące, ale na swój sposób wyjątkowe, stanowiące o nieuchwytnym dla przyjezdnych klimacie Warszawy. Wędrujemy więc uliczkami Starego Miasta, poprzez blokowiska Ursynowa, mieszczańskie kwartały Mokotowa, aż do opuszczonych fabryk i zapyziałych podwórek Pragi. W swoich wypowiedziach "przewodnicy" nawiązują często do historii miasta, jego powstańczego heroizmu, wojennej zagłady, by chwilę później zatrzymać się przy pamiątkach socrealizmu sąsiadujących ze szklanymi wieżowcami - symbolem gwałtownego rozwoju miasta w latach 90. Wskazują na dwoistość stolicy mającej różne oblicza: nowoczesne, kosmopolityczne Warszawy lewobrzeżnej i tradycyjne, "folklorystyczne" prawobrzeżnej Pragi, która ostatnimi laty nabiera awangardowego, artystowskiego wyrazu. 11:30 NIE TAKA PROSTA HISTORIA - GRA O TRON Magazyn, 25 min, Polska, 2021 Scenariusz: Wiktor Świetlik Wykonawcy: Wiktor Świetlik (prowadzący) Czy "Gra o tron" w ogóle powinna zagościć w naszym programie? Przecież to serial fantasy, a nie historyczny. Spokojnie, nie będziemy sprawdzać, czy smoki naprawdę istnieją, albo czy po świecie krążyły armie zombie. Twórcy serialu i książek, na których jest oparty, zdecydowali się jednak wiele elementów rysowanej przez siebie rzeczywistości oprzeć na autentycznych realiach historycznych, przede wszystkim średniowiecznej Anglii. Ile zatem jest prawdziwej historii średniowiecznej Anglii w "Grze o tron"? Zaskakująco dużo. O ponurych zamczyskach, bitwach w stylu Jona Snowa i pojedynkach w stylu księcia Oberyna, oraz armii kastratów, opowiedzą goście kolejnego odcinka programu "Nie taka prosta historia". 12:05 KRÓLOWA BONA - ODC. 8 Serial historyczny, 57 min, Polska, 1980 Reżyseria: Janusz Majewski Scenariusz: Halina Auderska Zdjęcia: Zygmunt Samosiuk Muzyka: Zdzisław Szostak Aktorzy: Aleksandra Śląska, Zdzisław Kozień, Jerzy Zelnik, Piotr Garlicki, Zdzisław Wardejn, Lidia Korsakówna, Leonard Pietraszak, Jan Machulski, Piotr Fronczewski, Jerzy Kamas, Anna Dymna, Bogusław Sochnacki, Marek Kondrat, Tadeusz Janczar, Bożena Adamek 15 lipca 1545 roku na zamku w Wilnie umiera Elżbieta, żona Zygmunta Augusta. Młody król już niemal jawnie odwiedza Barbarę w zamku Radziwiłłów. W czasie nocnego spotkania, zaskoczony przez braci Barbary, składa obietnicę małżeństwa. 1 kwietnia 1548 roku umiera Zygmunt Stary. Zygmunt August, niepodzielny już władca Rzeczypospolitej, przed wyruszeniem na uroczystości żałobne do Krakowa ogłasza na Litwie swoje zaślubiny z Barbarą Radziwiłłówną. 13:15 WINDSOR. NAJWIĘKSZA MIŁOŚĆ ELŻBIETY II - LATA 1936 - 1953: MIŁOŚĆ I WOJNA. ODC. 2/4 (ODC. 2/4) Film dokumentalny, 44 min, Wielka Brytania, 2019 Reżyseria: Paul Nelson Scenariusz: Paul Nelson Seria opowiada o historii zamku Windsor, w którym mury zamku i wieżyczki wciąż strzegą najgłębszych tajemnic rodziny królewskiej. Zamek w Windsorze jest czymś więcej niż tylko zamkiem i domostwem: od prawie 1000 lat jest sceną, na której występowały niektóre z największych nazwisk w historii Wielkiej Brytanii, gdzie planowały i realizowały swoje najbardziej kontrowersyjne posunięcia. Windsor, największy i najdłużej zamieszkiwany zamek na świecie, był świadkiem niezliczonych królewskich narodzin, zgonów i zaślubin, a także wytrzymał liczne oblężenia i bitwy. Dzięki porywającym rekonstrukcjom, szczerym wywiadom i nowym materiałom archiwalnym, seria ujawnia prawdę o najsłynniejszej brytyjskiej rodzinie. 14:10 DZIKA PRZYRODA BLISKIEGO I ŚRODKOWEGO WSCHODU - TURCJA: ŻYCIE NA KRAWĘDZI (TURKEY - LIFE IN THE EDGE) Film dokumentalny, 51 min, Niderlandy (Holandia), 2014 Reżyseria: James Hemming Od najgęstszych lasów do najodleglejszych pustyń, przez dzikie łańcuchy górskie aż do kolorowych mórz, Bliski Wschód obfituje w zapierającą dech w piersiach przyrodę i w dodatku dotychczas niesfilmowaną. To region, w którym Wschód spotyka Zachód, puszcze graniczą z pustyniami, a dzikie zwierzęta wciąż jeszcze zamieszkują olbrzymie, dziewicze tereny. Seria przedstawia bogatą i wyjątkowo zróżnicowaną przyrodę Bliskiego Wschodu. Odc. 1 Turcja to nie tylko kraj turystycznych atrakcji. Mało kto zdaje sobie sprawę, że są tam mroźne i śnieżne zimy, rozległe stepy i niedostępne góry. Żyjące tam stworzenia muszą przystosować się do trudnych warunków. Film pokazuje zmagania dzikich zwierząt w walce o przetrwanie: od wielkiego niedźwiedzia po niewielką jaszczurkę. 15:15 SAMOCHODY PRZYWÓDCÓW (THE WHEELS OF POWER: HISTORY OF OFFICIAL CARS) Film dokumentalny, 53 min, Francja, 2017 Reżyseria: Jessy Picard Adolf Hitler i jego samochód - pokazowy mercedes 770K. Charles De Gaulle i jego DS 19. Papież Jan Paweł II i jego papa mobile. Donald Trump i bestia, jego ultrabezpieczna limuzyna. Wszyscy ci przywódcy wpisali się ze swoimi pojazdami w historię motoryzacji. Używali samochodów wyprodukowanych na specjalne zamówienie. Cechowały je: bezpieczeństwo, luksus, czasami nawet ekstrawagancja. Miały symbolizować władzę i siłę. Wykorzystywano w nich najnowsze technologie. Od czasu kadencji prezydenta Baracka Obamy rząd amerykański zainwestował 14 milionów euro w unowocześnienie bestii, w które między innymi wzmocniono pancerną karoserię i wymieniono silniki na modele inspirowane silnikami lotniczymi oraz silnikami samochodów wyścigowych. 16:15 PRZESTRZEŃ PAMIĘCI - MUZEUM PAMIĘCI SYBIRU W BIAŁYMSTOKU Magazyn, 25 min, Polska, 2021 Syberia to nie tylko nazwa geograficzna. To także doświadczenie cierpienia wielu pokoleń Polaków, które głęboko wrosło w naszą historię. To miejsce zsyłki. Jako pierwsi na Syberię trafili jeńcy wojenni wzięci do niewoli podczas wojen Stefana Batorego z Iwanem IV Groźnym, prowadzonych z Moskwą na początku XVII wieku. Na Syberię zostało zesłanych co najmniej pięć tysięcy konfederatów barskich. Ich los podzielili później uczestnicy insurekcji kościuszkowskiej. Na Sybir władze carski pognały około półtora tysiąca uczestników powstania listopadowego. Zsyłka była metodą karania "polskich buntowników". Taki los spotkał około 40 tys. pojmanych powstańców styczniowych, a później uczestników rewolucji 1905 roku i wszystkich, którzy aż do wybuchu wielkiej wojny w 1914 roku walczyli o odzyskanie niepodległości i wyrwanie się spod dominacji rosyjskiej. Związek Sowiecki traktował Syberię jako miejsce pozbycia się politycznych przeciwników. Zanim jednak tak się stało, czerpał korzyści z niewolniczej pracy osadzonych tu więźniów. Tu wywożono Polaków w ramach tzw. "operacji polskiej" przeprowadzonej w Związku Sowieckim w latach 1937 - 1938. Tu trafiali obywatele polscy po agresji sowieckiej na Polskę w 1939 roku, w czterech deportacjach, a także po zakończeniu II wojny światowej. To tym pokoleniom Polaków dedykowane jest Muzeum Pamięci Sybiru w Białymstoku. 17:10 PODRÓŻNIK Film dokumentalny, 56 min, Polska, 2020 Reżyseria: Hanna Etemadi Scenariusz: Hanna Etemadi "Podróżnik" to opowieść oparta na wspomnieniach Mariana Główki, nauczyciela i harcmistrza ze Śląska, aresztowanego wiosną 1940 r. w ramach niemieckiej Akcji Inteligencja. Marian Główka trafił na tak zwane niemieckie listy śmierci za organizowanie polskiego harcerstwa na Śląsku. Przeszedł przez siedem obozów koncentracyjnych, przez KL Dachau trzykrotnie, a wolność odzyskał w 1945 r. , po 1841 dniach spędzonych w niemieckiej niewoli. Kanwą do napisania scenariusza filmu był jego pamiętnik opracowany przez syna dr. Zbigniewa Główkę. 18:15 POLSKIE 100 LAT - STALINIZM W POLSCE Film dokumentalny, 27 min, Polska, 2019 Reżyseria: Maciej Dancewicz Scenariusz: Mirosław Chojecki, Piotr Weychert Muzyka: Michał Lorenc Wykonawcy: Kazimierz Kaczor, Tomasz Marzecki Stalinizm w Polsce wprowadzano pod nadzorem i pod dyktando sowieckich doradców, którzy niejednokrotnie pełnili wysokie funkcje w aparacie rządowym, partyjnym i sądowym. Terror stawał się zjawiskiem nie tylko masowym, ale również powszechnym, z czasem żadne, nawet najwyższe stanowisko w państwie czy partii przed nim nie chroniło. Liczba więźniów politycznych osiągnęła apogeum w 1948 roku - około 173 tysięcy osób. W tamtych latach uwięziony był więc co 140 mieszkaniec Polski. Liczba orzeczonych wyroków śmierci wyniosła nie mniej niż 5 tysięcy. Wykonano ponad 2, 5 tysiąca. Liczbę osób, które zmarły lub zginęły w więzieniach w latach 1945 - 1956 szacuje się na ponad 20 tysięcy. Stalinizm to nie tylko terror i represje, ale również nachalna propaganda, silne skrępowanie nauki i kultury w ramach ideologicznej ortodoksji. Władze pragnęły dokonać w sposób najbardziej forsowny przekształcenia nie tylko instytucji państwa, ale również przebudowy człowieka. 19:05 TAJEMNICA TWIERDZY SZYFRÓW - ODC. 1/13 Serial wojenno - sensacyjny, 45 min, Polska, 2007 Reżyseria: Adek Drabński Scenariusz na podstawie własnej książki: Bogusław Wołoszański Zdjęcia: Waldemar Szmidt Muzyka: Stanisław Syrewicz Aktorzy: Paweł Małaszyński, Jan Frycz, Borys Szyc, Paweł Deląg, Piotr Grabowski, Karolina Gruszka, Anna Dereszowska, Cezary Żak, Jan Wieczorkowski, Marcin Dorociński Zrealizowany z rozmachem i dbałością o szczegóły historyczne 13 - odcinkowy serial wojenno - sensacyjny z gwiazdorską obsadą. Scenariusz napisał Bogusław Wołoszański na podstawie własnej powieści "Twierdza szyfrów". Tytułowa twierdza to dolnośląski zamek Czocha. Zdjęcia kręcono także w zamkach: Książ, Bolków i Pszczyna. Serial ten to pierwsza produkcja TVP nakręcona techniką HD. Osią akcji są działania wywiadów amerykańskiego i radzieckiego gorączkowo poszukujących w ostatnich miesiącach wojny tajemniczej niemieckiej maszyny określanej jako "ryba - miecz". Miała ona odczytywać radzieckie szyfry jednorazowe uważane za niemożliwe do złamania. Niemiecka maszyna prawdopodobnie działała w tajnym ośrodku Pers Z w Jeleniej Górze, który został stamtąd ewakuowany w lutym 1945 r. 12 kwietnia 1945 r. amerykańska grupa TICOM, kierowana przez komandora Howarda Compaigne'a, odnalazła "rybę - miecz" w niemieckim mieście Rosenheim. Urządzenie to przewieziono do USA, gdzie użyto go do odczytywania radzieckich depesz dyplomatycznych. Jest marzec 1945 r. Kpt. Johann Jorg (Paweł Małaszyński), agent polskiego wywiadu, działający w tajnym ośrodku kryptologicznym Pers Z w Jeleniej Górze (Hirschbergu), fotografuje transport rakiety nowego typu. Jeszcze nie zdaje sobie sprawy z wagi odkrycia. Ścigany przez żołnierzy z konwoju ratuje się desperackim skokiem do jeziora. Ranny dociera do mieszkania swojej łączniczki Natalii (Karolina Gruszka), której przekazuje rolkę z filmem. Dziewczyna jest zakochana w przystojnym oficerze, ale nie śmie wyjawić swojego uczucia. Fotografie docierają do Londynu i Waszyngtonu i wywołują tam prawdziwy alarm. Płk Hayes (Marek Barbasiewicz), szef Agencji Bezpieczeństwa Armii, ostrzega prezydenta Franklina D. Roosevelta, wizytującego tajny ośrodek Site Y w Nowym Meksyku, że szpiedzy radzieccy działający w amerykańskich laboratoriach atomowych dotarli do najważniejszych tajemnic. Z tej wiedzy korzystają też naukowcy niemieccy, którzy odczytują radzieckie depesze, przechwytywane przez nasłuch radiowy, za pomocą maszyny deszyfrującej nazywanej Aparat. Prezydent rozkazuje zdobyć tę maszynę. Rozpoczyna się prawdziwy wyścig, najbliższy celu wydaje się Jorg. Na wieść, że istnienie Aparatu przestało być tajemnicą, Niemcy decydują się ewakuować maszynę z Jeleniej Góry do bezpieczniejszego miejsca - podziemi zamku Czocha. Zostaje tam również oddelegowany Johann Jorg. W zamku o tajemnicę niezwykłego urządzenia dba Obersturmbannführer Hans Jacob Globcke (Jan Frycz), wspomagany przez bezwzględnego Matheasa Beera (Borys Szyc). Globcke, absolwent prawa uniwersytetu monachijskiego, człowiek przebiegły i cyniczny, szybko orientuje się, kim jest Jorg, stając się tym samym jego najgroźniejszym przeciwnikiem. W zamku Jorg spotyka tajemniczą, piękną dziewczynę. Jej obecność w ponurej twierdzy opanowanej przez SS wydaje się dość zaskakująca. 20:00 TEATR HISTORII - "WYSOCKI" Dysk./wywiad/debata, 15 min, Polska, 2021 Wykonawcy: Mikołaj Mirowski (prowadzący) W cyklu "Teatr Historii", łączącym publicystykę ze sztuką spod znaku Melpomeny i Klio, tym razem, we wprowadzeniu do dramatu Władysława Zawistowskiego "Wysocki" z 1986 r. w reżyserii Izabelli Cywińskiej, gościem rozmowy prowadzonej przez dr. Mikołaja Mirowskiego (historyk, FINA) będzie dr Wojciech Stanisławski (historyk, publicysta). "Wysocki" to dramat opowiadający o tożsamości narodowej oraz o ścieraniu się różnych racji i postaw politycznych w czasie powstania styczniowego, a także o niełatwych doświadczeniach międzypokoleniowych. Natomiast w warstwie bezpośredniej jest to ciekawy obraz starzejącego się bohatera powstania listopadowego Piotra Wysockiego. Sytuacja przedstawiona w sztuce - losy tytułowego bohatera po powrocie z carskiego zesłania - nie tylko oddaje jego poglądy, ale także ówczesną sytuację polityczną. Próba skaptowania Wysockiego na rzecz poparcia powstania styczniowego przez dwóch przedstawicieli Rządu Narodowego Agatona Gillera i Stefana Bobrowskiego jest historią prawdziwą. Sztuka, mierząc różne racje, stawia pytania o słuszność i sens kolejnych powstań. Podobnie, zderza zgorzknienie starego powstańca, Piotra Wysockiego, z nowymi nadziejami uczestników kolejnego zrywu. Realizacja Izabeli Cywińskiej, oprócz faktów historycznych, zawiera także warstwę metaforyczną, którą można z pewnością odczytywać jako trafną diagnozę społeczeństwa polskiego po stanie wojennym. 22:10 W POSZUKIWANIU WIKINGÓW - ODC. 3/3 (VIKINGS) Film dokumentalny, 50 min, Wielka Brytania, 2012 Reżyseria: Jon Eastman Najczęściej wyobrażamy sobie wikingów jako bandę spragnionych krwi piratów niszczących chrześcijańskie klasztory - i bez wahania można powiedzieć, że to prawda. Wikingowie nie brali jeńców, wyjątkowo okrutnie rozprawiali się z wrogami i sami uznawali się za najlepszych wojowników. W trzyodcinkowej serii BBC "W poszukiwaniu wikingów", podążając szlakiem prawdziwych wikingów, odkrywamy niezwykłą historię ludzi, którzy będąc na skraju upadku, zbudowali imperium obejmujące czwartą część globu. Skąd pochodzili? Jak naprawdę żyli? Co skłaniało ich do wyruszania na wyprawy kończące się często niesamowitymi odkryciami? W poszukiwaniu prawdy o krwawych wikingach wędrujemy od Islandii po Istambuł. 23:05 KRÓLOWA SWINGU Reportaż, 24 min, Polska, 2014 Autor: Sylwia Żołnacz-Lizak Maria Koterbska - Królowa swingu, prekursorka współczesnego polskiego popu obchodzi 65 - lecie pracy artystycznej! Jubileusz zbiega się z 90. urodzinami artystki. "Karuzela", "Parasolki", "Brzydula i rudzielec", "Augustowskie noce" to przeboje znane i lubiane do dziś. W jubileuszowym programie "Królowa swingu" artystka opowie o najważniejszych momentach swojej kariery. Przeboje Marii Koterbskiej będą wspominać: Maryla Rodowicz i Janusz Panasewicz, którzy zmierzyli się z jej repertuarem, dziennikarze muzyczni: Maria Szabłowska i Robert Janowski, a także syn piosenkarki Roman Frankl. 00:40 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - POWRÓT DO ZACNEJ PRZESZŁOŚCI Magazyn, 22 min, Polska, 2021 Autor: Adam Sikorski Wykonawcy: Artur Kalicki 1. Powrót do zacnej przeszłości. Dziś, reagując na wezwanie, odwiedzamy konstruktora silników lotniczych, który ma w swoich zbiorach zacny silnik lotniczy Walter major. Zaprojektowany w czechosłowackich zakładach silnik, produkowany na licencji w Państwowych Zakładach Inżynierii w Ursusie, był stosowany w samolotach RWD - 13. Wyprodukowano ich około 100 egzemplarzy. 2. Rodzinna historia. Następnie zaproponujemy widzom spojrzenie na historię z bardzo osobistego punktu widzenia. To zebrana po latach przez rodzinę historia chorążego pil. Hilarego Kielka, dawnego instruktora w Bydgoskiej Szkole Pilotów, walczącego w wojnie polsko - bolszewickiej, powstaniach śląskich oraz II wojnie światowej. 01:10 SENSACJE XX WIEKU - MATA HARI Kameralne i studyjne (widowisko), 48 min, Polska, 2004 Autor: Bogusław Wołoszański Reżyseria: Adek Drabiński Zdjęcia: Waldemar Szmidt Muzyka: Dariusz Żebrowski Aktorzy: Danuta Stenka, Adam Ferency, Rafał Królikowski, Henryk Talar, Piotr Grabowski, Zbigniew Kosowski, Mirosław Neinert, Bolesław Abart, Zbigniew Paterak, Adam Kopciuszewski, Jacenty Jędrusik, Andrzej Warcaba, Grzegorz Przybył, Ziemowit Pędziwiatr Margaretha Gertruda Zelle, szerzej znana pod scenicznym pseudonimem Mata Hari, została aresztowana pod zarzutem szpiegostwa i następnie rozstrzelana 15 października 1917 r. Choć od egzekucji Maty Hari minęło już niemal 100 lat, jej szpiegowska działalność wciąż budzi wiele niejasności. Najsłynniejsza femme fatale XX wieku, kobieta, która za życia stała się egendą, urodziła się w 1876 r. w Holandii. Z Amsterdamu wygnał ją w wieku 18 lat skandal wywołany jej romansem z dyrektorem szkoły. Wyszła wcześnie za mąż za znacznie starszego od siebie oficera wojsk kolonialnych MacLeoda. Małżeństwo szybko się rozpadło. Jego rozpad przyśpieszyła tragiczna i tajemnicza śmierć synka oraz hulaszczy tryb życia kapitana. Margaretha chyba też nie była bez winy, skoro mąż pewnego dnia zabrał córkę i odszedł, zostawiając żonę bez środków do życia. Trzy lata później Margaretha znalazła się w Paryżu, gdzie zamierzała spróbować szczęścia jako modelka. Za pośrednictwem francuskiego dyplomaty trafiła na salony, gdzie zaczęła występować jako tancerka. Z Paryża przeniosła się do Berlina. Szokowała zarówno odwagą artystyczną, jak i obyczajową. Wśród jej kochanków byli: ambasador Francji w Berlinie, prefekt berlińskiej policji oraz szef kontrwywiadu niemieckiego. Te znajomości przyniosły Macie Hari kosztowności, towarzyskie uznanie i wystawne życie, ale równocześnie wciągnęły w niebezpieczną grę, której wygrać nie mogła. Gdy w 1914 r. wybuchła wojna, Matę Hari niewiele to obeszło. Nie interesowała się polityką, ale polityka zainteresowała się nią. Władze niemieckie potrakowały ją jako obywatelkę wrogiego państwa i zagroziły internowaniem. Podobno zarekwirowano jej futra i kosztowności, co miało niemały wpływ na jej późniejsze decyzje. Udało się jej wrócić do Holandii, skąd wyjechała niebawem do Paryża. Wojna, która zapowiadała się na kilkutygodniowy konflikt, przeciągnęła się na miesiące, a później lata. W 1916 r. , najbardziej krwawym, lecz nieprzynoszącym żadnych rozstrzygnięć na frontach, zaczęły nasilać się działania pozamilitarne. Mata Hari, uznana za niemieckiego szpiega, była stale śledzona. Chcąc zdobyć milion franków na wygodne życie u boku młodego rosyjskiego arystokraty, Wadima Masloffa, którego kochała, a którego rodzice nie zgadzali się na ich ślub, Mata Hari przyjęła propozycję pracy szpiegowskiej na rzecz Francji. Jej pierwszą misją miało być uwiedzenie i wydobycie ważnych informacji od niemieckiego następcy tronu. Miała mu być przedstawiona na zamku w Pszczynie. Nie zwróciła uwagi na poważny sygnał ostrzegawczy. W widowisku "Sensacje XX wieku" fascynujące kreacje stworzyli Danuta Stenka i Adam Ferency. 02:05 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ - GOERING Magazyn, 19 min, Polska, 1996 Scenariusz: Bogusław Wołoszański, Maciej Zakrocki Zdjęcia: Andrzej Żydaczewski Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) Cykliczna audycja popularyzująca wiedzę o historii II wojny światowej. Odcinek poświęcony niemieckiemu zbrodniarzowi wojennemu Hermannowi Goeringowi.