TVP Dokument Sobota, 29.01.2022 06:00 DZIKA POLSKA - OGRZEWANIE NA PUSZCZY Serial dokumentalny, 24 min, Polska, 2010 Scenariusz i reżyseria: Dorota Adamkiewicz, Joanna Łęska Zdjęcia: Tomasz Michałowski Prowadzący: Tomasz Kłosowski Na skraju Puszczy Białowieskiej mieszka ekolog i architekt Janusz Korbel. Puszcza jest dla niego świątynią i spędza tu każdą wolną chwilę. Ale jest też zagorzałym zwolennikiem zachowania tradycyjnego kształtu architektonicznego wsi puszczańskich. Sam mieszka w typowej, drewnianej chacie podlaskiej. Co jednak robić, by dla oszczędzania lasu, jak i leśnego powietrza, nie ogrzewać takich chat drewnem. Janusz zaczął od oszczędzania energii, oklejając okna specjalną przezroczystą folią, która wpuszcza energię promienistą do wewnątrz, a mało jej wypuszcza na zewnątrz. Ale przede wszystkim propaguje stosowanie źródeł czystej, odnawialnej energii, przede wszystkim domowe pompy cieplne, działające na zasadzie "odwrotności lodówki". Nasz bohater prezentuje przykłady już działających urządzeń, omawia własne do nich przymiarki i wskazuje na korzyści dla wsi w przyszłości. Ponieważ łączy w sobie naturę puszczańskiego romantyka z racjonalnym, inżynierskim spojrzeniem, jest w stanie naświetlić też kwestie ekonomiczne i zarysować perspektywy na przyszłość. 06:30 DZIKA POLSKA - ENERGETYCZNE BŁOTA Serial dokumentalny, 24 min, Polska, 2010 Scenariusz i reżyseria: Dorota Adamkiewicz, Joanna Łęska Zdjęcia: Tomasz Michałowski Prowadzący: Tomasz Kłosowski Wielkie bagna nad Biebrzą okazały się niespodziewanym źródłem energii. Nie chodzi tu o metan wydobywający się czasem z bagien i łatwo ulegający zapłonowi, ani o spalanie torfu (dziś już uważane za barbarzyństwo energetyczne i ekologiczne, choć jeszcze kilkadziesiąt lat temu snuto plany budowy elektrowni opalanej torfem). Źródłem energii, którą można stąd pozyskiwać z korzyścią dla przyrody, jest biomasa roślinna. Niegdyś powierzchnię torfowisk wykaszano, zbierając stąd liche siano, głównie na ściółkę. Nad Biebrzą stały setki stogów, czekających na mróz, gdy będzie można do nich dojechać po lodzie skuwającym błota. Wykaszane ręcznie torfowiska były siedliskiem lęgowym unikalnej fauny, zwłaszcza ptasiej, podobnej do tej, jaka zamieszkuje tundrę. Wraz ze zmianą charakteru gospodarki rolnej zaniechano wykaszania, a błota zaczęły szybko zarastać krzewami i lasem, skazując unikalną faunę na zagładę. Dla jej ochrony zaczęto te obszary wykaszać na nowo za pomocą nowocześniejszych technik niż kosa, ale pozostaje mnóstwo bezużytecznej biomasy. Powstają jednak programy jej wykorzystania do ogrzewania budynków. W odcinku ukazujemy entuzjastów i propagatorów tego rozwiązania. Pozwala to nam zarazem uchwycić jedyny w swoim rodzaju, historyczny zwrot w traktowaniu przyrody bagien, do niedawna uważanych za wstydliwe nieużytki. 07:00 NOTACJE - JAN NOWICKI. Z CHĘCI WOLNOŚCI Cykl dokumentalny, 12 min, Polska, 2013 Autor: Katarzyna Kawecka Urodził się w 1939 r. w Kowalu. Jest aktor teatralnym i filmowym, pedagogiem, felietonistą. Studiował w Państwowej Wyższej Szkole Filmowej, Telewizyjnej i Teatralnej w Łodzi, a następnie w Wyższej Szkole Teatralnej w Krakowie. Swoje wspomnienia poświęca dążeniu do wolności, które kieruje jego życiem. Dzieciństwo wspomina jako biedne i ponure. Pierwszy kontakt z teatrem miał w rodzinnym Kowalu, w remizie strażackiej. Opowiada także o teatrze pożarów czy pogrzebów. Bardzo wcześnie wyjechał z rodzinnego domu w poszukiwaniu chleba. Wspomina czasy szkolne, lata studenckie i pracę w Kopalni Bytom 8, profesora Meronowicza, który napisał mu list polecający do szkoły Teatralnej w Krakowie. Wyznaje również, ze nigdy nie chciał być aktorem, a rozstanie z intensywnym uprawianiem aktorstwa nie niesie w nim żadnych emocji. 07:15 SIŁA NATURY - SIŁA NATURY. ODC. 2 BUDOWNICZY (WILD WORKERS MASTER BUILDERS 2/3) Serial dokumentalny, 51 min, USA, 2018 Reżyseria: Jeremy Hogarth Seria o najbardziej pracowitych stworzeniach świata. Każdego dnia, gdy idziemy do pracy, aby spędzić kolejny dzień w biurze lub gdziekolwiek prowadzi nas nasza działalność, niewielu, jeśli w ogóle, myśli o miliardach dzikich robotników, którzy dzień po dniu trudzą się, aby utrzymać naszą planetę w dobrym stanie. Jednak bez ogromnych stad, które pasą się na otwartych łąkach, niezliczonych armii mrówek i termitów, niewidzialnych i cichych kopaczy, którzy pomagają utrzymać żyzne gleby, nasz świat byłby innym miejscem. Dzicy robotnicy pracują w oceanach, a także w lasach i na równinach - właściwie wszędzie. W trzech wciągających odcinkach seria opowiada historie o tym, jak nasz świat jest kształtowany i zorganizowany, często bez naszej wiedzy. 08:20 WIELKI PACYFIK - ZA KULISAMI. (5/5) (BIG PACIFIC. BEHIND THE SCENES (5/5)) Serial dokumentalny, 50 min, Nowa Zelandia, 2015 Reżyseria: Houghton Sue Scenariusz: Meade Craig Seria dokumentalna o Pacyfiku - Oceanie Spokojnym, który zajmuje jedną trzecią powierzchni Ziemi. Zawiera połowę wody naszego świata i ukrywa najgłębsze miejsce na naszej planecie. To jest to, co ogromne i kultowe, rzadkie i olśniewające stworzenia nazywają domem - i gdzie czają się jeszcze nieodkryte stworzenia. Przełamiemy granice między lądem a morzem, przemieszczając się po oceanie, przedstawiając szeroki wachlarz miejsc, gatunków, zjawisk naturalnych i zachowań. Każdy odcinek skupia się na ikonicznej charakterystyce: namiętności, żarłoczności, przemocy i tajemnicy. Nakręcony w Ultra High Definition, serial pokaże ocean i jego mieszkańców w sposób nigdy wcześniej niewidziany w telewizji - odkrywając potworność co do minuty; obcy intymności. Przygoda życia. Filmowanie oceanu, który pokrywa jedną trzecią globu. Imponujące. Ruszamy. Zadanie bardziej złożone i trudniejsze niż mogliśmy sądzić. Wspaniałe ekipy i najnowocześniejszy sprzęt. Dwadzieścia krajów i 77 niezwykłych plenerów. Ponad cztery lata zdjęć. Nie będzie łatwo. Zagubieni w lesie i wśród zaskakujących wydarzeń. Tam wybuchł dynamit! Wielkie odkrycia i małe cuda. Siedmiocentymetrowa ryba buduje gniazdo o średnicy dwóch metrów! Wyspa Amami Oshima u wybrzeży Japonii. Doświadczony płetwonurek Kimiaki Ito okazał nam bezcenną pomoc. Ponad 20 lat temu odkrył zdumiewające wzory, które w tajemniczy sposób pojawiały się na dnie morza (02:09) i równie tajemniczo znikały. Wraz z badaczami próbował rozwiązać tę zagadkę. 09:20 BRAZYLIA. HISTORIA NATURALNA. ZATOPIONY LAS (WILD BRAZIL) Serial dokumentalny, 50 min, Austria, 2014 Reżyseria: Christian Baumeister, Paul Reddish Amazonia to największy las deszczowy na naszej planecie. Dom 10% wszystkich gatunków fauny na świecie. Wygląda jak olbrzymi, tropikalny raj, ale czy na pewno tak jest? To krajobraz, w którym jest tyle samo wody, co drzew. Każdego roku, gdy las wypełnia się wodą, dochodzi do kolizji tych dwóch światów. Zieleń Amazonii kryje ogromną rozmaitość. Są lasy typu Terra Firme na wyżynach oraz zalewane lasy wzdłuż tysięcy rzek i jezior na nizinach. Drzewa oferują jadalne owoce w nagrodę za rozsiewanie ich nasion. Z drugiej jednak strony wiele z nich stosuje chemiczne środki, by chronić liście przed zjedzeniem. Toczy się niewidzialna wojna między drzewami i zjadaczami liści. Największym ścinaczem liści w Amazonii jest mała mrówka. Gdy odcina liście, jej szczęka wibruje z prędkością tysiąca razy na sekundę. Ścięte liście nie są zjadane przez robotnice, bo mogą być toksyczne, tylko zanoszone do mrowiska. Amazonia jest niewyobrażalnie rozległa. Obejmuje obszar blisko trzech i pół miliona kilometrów kwadratowych. Jest to krajobraz bardzo niejednolity: od stale zalewanego, po suchy las na wyżynach. W zielonej przestrzeni ogromna liczba zwierząt walczy o przetrwanie. Żyją tu małpy wełniaki oraz wyjące małpy, czyli wyjce, a także harpia wielka, najsilniejszy ptak drapieżny na świecie, zdolny unieść nawet wyjca. Skrzydła harpii są szerokie i zaokrąglone, co pozwala jej manewrować w koronach drzew z ogromną precyzją. Łapy harpii są grubości ręki ludzkiej, w dodatku ma największe szpony wśród drapieżnych ptaków. Może nieść w nich ofiarę o tej samej wadze, co ona sama. Amazonia jest światem pełnym tajemnic. Tu drzewa oferują owoce jednocześnie bronią liści. To świat trucizn, w którym rośliny i zwierzęta toczą niewidzialną wojnę. Rośliny i zwierzęta wspólnie zmagają się ze zmienną pogodą. Amazoński las deszczowy to dwa i pół metra opadów rocznie, a większość oczywiście przypada w porze deszczowej. Drzewa i ich liście odgrywają w tym kluczową rolę, ponieważ połowa deszczu, który spada, pochodzi właśnie z lasu. Liście wyparowują wodę, która następnie tworzy chmury i wraca w postaci deszczu. Ulewy stanowią zagrożenie dla zwierząt, np młodych harpii. Jeśli pisklę przemoknie, wychładza się i ginie. To wyjątkowo groźny czas dla jednego z najsilniejszych ptaków na naszej planecie. Deszcz przeobraża las amazoński. Woda wylewa się z koryt licznych rzek i wpływa do lasu. Ulewy są tak intensywne, że las staje się światem wodnym. Pod wodą znajduje się 250 tysięcy km kwadratowych. To obszar trzy razy większy od Austrii.Transformacja jest zupełna. Tam gdzie kiedyś przysiadały ptaki, powstają warunki sprzyjające dla całkowicie innych stworzeń. W szczycie woda sięga ponad 20 km w głąb lasu. Jest zielona od mikroskopijnego planktonu, którym żywią się wpływające tu ławice małych rybek. Im woda dalej wpływa w las, tym liczniej pojawiają się więksi drapieżcy, jak matamata. To żółw z rodziny wężoszyjnych, żyje na linii frontu w głębi lasu i ma własne metody łapania ryb. Wtapia się w tło, wyglądając jak stary pień, pokryty wodorostami. Gdy woda coraz wyżej zalewa gałęzie drzew, sprowadza się tu smukleń pryskacz i ustala swoje terytorium. Następnie zwabia samiczkę. Smuklenie są wśród ryb wyjątkowym gatunkiem, ponieważ składają jaja na liściach - nad wodą. W Amazonii pada przez 200 dni w roku. Wszystkie zwierzęta lasu muszą znosić tę wilgoć. W końcu jednak nadchodzi czas, gdy wody zaczynają się cofać. To z kolei niebezpieczny czas dla ryb. Łatwo mogą zostać uwięzione w kałużach i jeziorkach. Dzień po dniu, noc po nocy las wysycha. Wiele ryb spotyka marny los, ale nieszczęście jednego stworzenia Amazonii jest okazją dla drugiego. Np. opos wykorzystuje ten okres do poszerzenia swojego jadłospisu. Tak więc ustępowanie i zalewanie wód jednym przynosi obfitość pokarmu, a innym - głód. Deszczowe i suche pory mają wpływ na życie wszystkich stworzeń Amazonii. 10:20 ODKRYWAMY ŚWIAT. ODC. 5 ISTRIA (WORLD DISCOVERIES. EP. 5 ISTRIE) Serial dokumentalny, 50 min, Francja, 2018 Reżyseria: Daniel Lafarge Scenariusz: Sylvain Dommergue Seria dokumentalna, w której będziemy mogli poznać najwspanialsze miejsca świata, styl życia, odwieczne tradycje lub realia historyczne zanim znikną one na tle nowoczesności. To świadectwa niesamowitego bogactwa kultur ludzkich na całym świecie. W ciągu kilku dziesięcioleci nasza planeta przeszła bardziej dramatyczne zmiany niż kiedykolwiek w historii ludzkości. Globalizacja, postęp gospodarczy i technologiczny prowadzą do normalizacji na całym świecie. Jednak różnice kulturowe i różnorodność wciąż mogą zaskakiwać, a czasem oczarować podróżnika. 11:20 WOKÓŁ MÓRZ II - ODC. 15 DORSZE NA LOFOTACH (AROUND THE SEA II EP. 15 LOFOTEN) Serial dokumentalny, 15 min, Francja, 2018 Reżyseria: Camille Robert Kontynuacja opowieści o krajach, miastach i ludziach, których życie związane jest z wodą. Ocean Spokojny, Karaiby, wybrzeże Francji, Ocean Polarny czy wybrzeże Afryki - będziemy podróżować, żeglować i dowiadywać się wszystkiego o świecie widzianym oczami mieszkańców, którzy żyją i pracują wokół tych niezwykłych miejsc. Raj dla jednych, a dla innych ekologiczne cierpienie. W tym odcinku - Lofoty. Wyobraźmy sobie krainę, gdzie wyniosłe, szwajcarskie szczyty odbijają się w turkusowych wodach Karaibów. Panuje tu spokój. Niezwykły spokój... do czasu. Przez trzy miesiące w roku w Morzu Norweskim wokół Lofotów roi się od dorszy atlantyckich. Mieszkańcy czekają na ich przybycie jak na cud. Pod koniec marca odbywają się tu mistrzostwa świata w połowie dorsza. Sześciuset wędkarzy próbuje złowić jak największe okazy. Szczęśliwcom trafiają się ryby ważące nawet czterdzieści kilogramów. Piękny dorsz atlantycki. Przypłynął tu aż z Morza Barentsa. Ten cud zdarza się każdej zimy. Nadaje sens życiu na Lofotach. 11:35 DWA MECZE MARKA Reportaż, 19 min, Polska, 1977 Marek Motyka - młody, 19 - letni chłopak, utalentowany piłkarz krakowskiego klubu Hutnik. Piłkę nożną traktuje jak hobby. Dostał propozycję powołania do reprezentacji pod warunkiem, że przeszedłby do jakiegoś pierwszoligowego klubu. Propozycji ma wiele, decyzji ostatecznej sam nie potrafi podjąć. Kibice i władze klubu Hutnik Kraków uważają, że jest jeszcze za młody i nie jest gotowy na tak dużą zmianę, został postawiony w niezręcznej sytuacji, z której sam nie wie, jak wybrnąć. Jego własnym priorytetem jest ukończenie Technikum Samochodowego, nie chce opuszczać rodzinnych stron ani rodziny. 12:00 KONCERT NA DWOJE Film dokumentalny, 74 min, Polska, 2018 Reżyseria: Tomasz Drozdowicz Scenariusz: Maria Nockowska Urodzony w Grodnie Jerzy Maksymiuk (rocznik 1936), dyrygent, kompozytor, pianista. Jest w pełni aktywny, wymagający wobec siebie i innych, niezwalniający tempa, bezlitosny dla złego rzemiosła, wciąż zafascynowany muzyką i skupiony na swoich partyturach aż po granicę szaleństwa. Kochany przez wybitnych, drażniący i nielubiany przez wyrobników muzyki. Prywatnie, wciąż chłopak z małomiasteczkowego drewniaka, zaprzyjaźniony z "wykluczonymi" bywalcami parkowych ławek i dzielący się z nimi tym co ma. Charyzmatyczny "maestro", podziwiany w Londynie, Glasgow i Paryżu, w życiu codziennym całkowicie bezradny bez pomocy żony i przez nią kierowany. Film realizowany w Polsce, Anglii, Szkocji i Francji pokaże Maksymiuka w trakcie pracy z wybitnymi muzykami i orkiestrami, a także w trakcie komponowania muzyki. Wraz z bohaterem odbędziemy zaskakującą podróż w poszukiwaniu podstawowych definicji: czym jest muzyka i na czym polega jej działanie. Poznamy także artystę skrajnie "prywatnego". Ten drugi portret, pełen barwnych epizodów, drobnych słabości, ale i natręctw zahaczających momentami o granice psychicznej normy, ilustruje jedną z najbardziej skrajnych wersji losu artysty. Tę, w której ceną wybitnego talentu jest samotność w przeciętnym, "normatywnym" świecie. Równorzędną bohaterką filmu jest żona Jerzego Maksymiuka - Ewa Piasecka, osoba, która nie dzieląc przecież z muzykiem jego daru, jest mu zarazem absolutnie niezbędna jako warunek tworzenia i trwania. Film jest opowieścią o miłości, wielkiej pasji, talencie i jeszcze większej cenie płaconej za ten talent. 13:25 KAZIMIERZ. MIASTO POLSKIEGO RENESANSU Film dokumentalny, 13 min, Polska, 1954 Reżyseria: Tadeusz Jaworski Film wyprodukowany przez łódzką Wytwórnię Filmów Oświatowych. Reportaż z Kazimierza nad Wisłą, o charakterze edukacyjnym i krajoznawczym. Film opowiada o przeszłości Kazimierza i jego zabytkach, pięknie kazimierzowskich pejzaży, a także o jego perspektywach na przyszłość. 13:40 KOMPUTERY Film dokumentalny, 11 min, Polska, 1967 Scenariusz i reżyseria: Krzysztof Zanussi Muzyka: Piotr Marczewski Film wyprodukowany przez łódzką Wytwórnię Filmów Oświatowych. Znakomity film z lat 60. , wyjaśniający funkcjonowanie komputera i jego przydatność we współczesnym świecie. Film wyjaśnia w przystępny sposób zasady działania komputera, a w roli wykładowcy wystąpił Marek Piwowski. Jest to dokument popularyzujący naukę w sposób niezwykle "artystyczny" i klarowny. Autorem filmu jest znany reżyser - Krzysztof Zanussi. Niezwykła jest "intuicja" twórcy, który przewidział, jak ważną rolę odegra w naszym życiu komputer. 14:00 UKRYTE KRÓLESTWA. CZ. 2. LASY PEŁNE TAJEMNIC (HIDDEN KINGDOMS. SMALL WORLDS, GIANT STORIES) (SECRET FORESTS) Serial dokumentalny, 48 min, Wielka Brytania, 2013 Miniserial BBC Worldwide pozwalający obserwować najmniejszych mieszkańców pustyni i sawanny z ich perspektywy - ukrytego królestwa. Naszą planetę zamieszkują miliony gatunków rozmaitych zwierząt. Wielkie i potężne zwracają na siebie uwagę otoczenia, ale poza nimi żyją też inne stworzenia. Tuż pod naszymi stopami istnieją ukryte, pełne tajemnic środowiska tętniące życiem. Ich mieszkańcy postrzegają świat zupełnie inaczej niż my. Spadający żołądź staje się meteorytem. Niewielki strumyk - tsunami. Każdy wróg to olbrzym. Dzięki nowoczesnym urządzeniom widz obserwuje świat z ich perspektywy. Druga część serialu została poświęcona mieszkańcom lasów. To opowieści o życiu w tropikalnych lasach deszczowych i lasach Ameryki Północnej. Pierwotne lasy Ameryki Północnej. Stuletnie dęby rzucają cień na spowitą mrokiem krainę. Jesienią co roku z drzew spadają żołędzie. Pręgowce amerykańskie czekały na to od dawna. Młody, zaledwie sześciotygodniowy samiec wkrótce stanie przed najważniejszym wyzwaniem w życiu. Najmniejsze zwierzęta muszą szukać schronienia. Dla pręgowców amerykańskich to czas gromadzenia żywności. Zbliża się zima. Po szybkiej kontroli jakości pierwszy żołądź trafia do torby policzkowej. Pręgowce mogą wykopywać tunele o ponad 10 - metrowej długości. W takiej kryjówce zapasy są bezpieczne. By przetrwać długą zimę, muszą zgromadzić co najmniej sto żołędzi. Pręgowce amerykańskie to notoryczne złodziejaszki. Każdej jesieni łoś, zjadając żołędzie, przybiera na wadze sto kilogramów. W ten sposób może przetrwać surową zimę. Małe zwierzęta nie potrafią zmagazynować tak dużych zapasów tłuszczu. Dlatego spiżarnie z żołędziami są dla nich tak ważne. Po drugiej stronie świata rosną lasy, do których zima nigdy nie dociera. Wilgotne lasy Borneo. Kraina nieustającego ciepła. Wśród podszytu żyje tu mnóstwo małych zwierząt. Więcej niż gdziekolwiek indziej na świecie. W tym ukrytym królestwie toczy się zażarta rywalizacja. Wiele gatunków walczy tu o przetrwanie. Każdy musi znaleźć sobie własne miejsce w zatłoczonym świecie. Wyżej, wśród koron drzew, żyje jedno z najbardziej osobliwych miejscowych zwierząt. Wiewiórecznik. Przodkowie tego małego ssaka żyli w tych lasach już ponad dziesięć milionów lat temu. Rosnący w pobliżu olbrzymi mangostan zapewnia samicy niezbędne do przetrwania owoce. Dwa razy większe od wiewióreczników rudawki wielkie to największe nietoperze na świecie. Przelatują z jednego owocującego drzewa na drugie. Ponad połowa gatunków żyjących w lesie deszczowym jest aktywna nocą. Dla zwierząt aktywnych w ciągu dnia las nocą to zupełnie obcy świat. W ukrytym królestwie rytm życia nigdy nie słabnie. Z wyjątkiem lasów strefy umiarkowanej, gdzie nastają mrozy. Niewiele małych zwierząt przeżywa pierwsze miesiące po narodzinach. Te, którym się to udaje, są jednak lepiej przygotowane do życia w ukrytym królestwie. 15:00 SEKRETY KRYMINALISTYKI ODC. 2 ŚLADY WINY (CATCHING HISTORY’S CRIMINALS: THE FORENSICS STORY 2. TRACES OF GUILT) Cykl dokumentalny, 49 min, Wielka Brytania, 2015 Reżyseria: Graeme Thomson Trzy części dokumentalnej historii. Łącząc klasyczne opowieści o kryminalistach z drobiazgowym podejściem do nauki i historii kryminalistyki, ten film przedstawia 200 lat niesamowitych innowacji. Od badania DNA, które odtwarza twarz zabójcy, po analizę włosów, która może ujawnić, gdzie mieszkasz, seria przedstawia najnowocześniejsze techniki dzisiejszych czasów w niektórych z najdziwniejszych przypadków kryminalistycznych. Każdy jest umieszczony w swoim historycznym kontekście, odsłaniając szerszy obraz nauki, technologii i kultury, które doprowadziły do najważniejszych odkryć kryminalistycznych. To intrygujące, dogłębne badanie stanowi kompleksowe spojrzenie na istotne dowody, które budują sprawę. W zbrodni zabójstwa mamy do czynienia z narzędziem, miejscem i ciałem. To kluczowe dowody w poszukiwaniu mordercy. To jest opowieść o historii badania miejsc zbrodni. Na przykładzie czterech zabójstw pokażemy, jak nauka zaczęła odgrywać w tej kwestii kluczową rolę. Ale jest to historia burzliwa. Nauka cały czas się rozwija i może nam coraz więcej powiedzieć o tym, co się stało, gdzie, komu i kto to zrobił. Ale nauką posługują się ludzie, a ludzie nigdy nie byli i nigdy nie będą doskonali. 16:00 MAGICZNA MOC GRZYBÓW (MAGIC OF MUSHROOMS) Film dokumentalny, 50 min, Wielka Brytania, 2014 Reżyseria: Russell Leven Film dokumentalny o grzybach. Entuzjasta grzybów, profesor Richard Fortey, bada grzyby, odkrywając zadziwiającą historię ich ewolucji, tajemniczego cyklu życia oraz ich wartości zarówno dla planety, jak i dla nas. W specjalnie zbudowanym laboratorium grzybowym on i mikolog dr Patrick Hickey badają sekretne życie grzybów, ujawniając, dlaczego mają one moc leczenia i zabijania, w jaki sposób grzyby mogą tworzyć największe żywe organizmy na ziemi i dlaczego są niezbędne do przetrwania całego życia na naszej planecie, w tym nas samych. Program ujawnia, dlaczego to ukryte królestwo znajduje się w czołówce badań. Od penicyliny po trucizny, przyjazne dla środowiska opakowania po leki na raka - Richard odkrywa zaskakującą, fascynującą magię grzybów. 16:55 NOTACJE - JAN PTASZYN - WRÓBLEWSKI. W POSZUKIWANIU ZAKAZANEGO JAZZU Cykl dokumentalny, 12 min, Polska, 2013 Autor: Ewa Urbańska Jan Ptaszyn - Wróblewski, ur. 27 marca 1936 r. w Kaliszu, polski muzyk jazzowy, kompozytor, aranżer i dyrygent, dziennikarz i krytyk muzyczny. Gra na saksofonie tenorowym i barytonowym. Założył kilka zespołów i angażował się w wiele projektów muzycznych. Komponował muzykę filmową, tworzył koncerty symfoniczne. Nagrał kilkanaście albumów autorskich. Uważany za jednego z największych popularyzatorów muzyki jazzowej w Polsce. 17:15 SIMON REEVE I ŚWIĘTE RZEKI - ŚWIĘTE RZEKI CZ. 3 JANGCY (SIMON REEVE'S SACRED RIVERS) Cykl dokumentalny, 50 min, Wielka Brytania, 2014 Reżyseria: Mike Smith Historia przygód i dziennik podróży Simona Reeve, który bada trzy główne rzeki świata: Nil, Jangcy i Ganges. Poprzez historie ludzi, którzy żyją wzdłuż tych wielkich dróg wodnych, odkrywa ich ogromny wpływ i ujawnia, jak jednoczą i dzielą niektóre z najbardziej niezwykłych części świata. Pełen cudów i zapierających dech w piersiach krajobrazów, kolorów, niezwykły spektakl i nieoczekiwane spotkania. Trzecia część to okazja do poznania rzeki Jangcy. Rzeka płynie na południe i teoretycznie powinna opuścić Chiny, ale napotyka pasmo górskie zbudowane z twardego wapienia. Przez wieki nie była w stanie się przez nie przebić, więc skręca i płynie dalej przez Chiny. Niesie wodę, cywilizację i życie setkom milionów ludzi. Gdyby nie to miejsce, nie byłoby Chin, jakie znamy. Dorzecze Jangcy pokrywa 1/5 terytorium Chin i jest spichlerzem kraju środka. Rzeka jest tak nierozerwalnie związana z Chinami, że występuje w mitach dotyczących ich powstania. Legenda głosi, że mityczny cesarz wykorzystał zastępy smoków, by wpłynąć na topografię kraju i zawrócić rzekę na teren Chin. Plemię Nashi oddaje cześć naturze i świętej rzece Jangcy. Wielu jego członków wierzy w smoczych bogów tyleż dobrotliwych, co siejących grozę. Od tysiącleci potężni smoczy bogowie i Jangcy stanowią element chińskiego folkloru. Podążając tropem świętych rzek, wiele się można dowiedzieć o krajach, przez które przepływają. Te rzeki są zanieczyszczone, toczą się o nie walki, ale to wciąż życiodajne arterie, niezbędne setkom milionów ludzi. Ukształtowały one liczne cywilizacje i będą nadal wpływać na nasz świat. 18:10 HISTORIE WILEŃSKIE - ODC. 3 ("HISTORIE WILEŃSKIE") Serial dokumentalny, 25 min, Litwa/Polska, 2021 Scenariusz i reżyseria: Wojciech Klimala Zdjęcia: Bartosz Frątczak Siostrę Michaelę Rak niektórzy nazywają wulkanem. Inni mówią o niej: święta, ale po chwili dodają: z charakterem. Pochodzi z Polski, mimo to wilnianie bardzo szybko zaakceptowali ją jako swoją. Zrobiła to, co wcześniej nie udało się nikomu - założyła pierwsze i jak na razie jedyne na Litwie hospicjum stacjonarne. Pielgrzymi i goście, którzy odwiedzają to miejsce, czasem wzdychają: ech, chciałoby się tu umrzeć... 18:40 PODRÓŻE Z HISTORIĄ S.IV - ODC. 35 WIOSENNE OBRZĄDKI Cykl dokumentalny, 27 min, Polska, 2017 Scenariusz i reżyseria: Radosław Kotarski Czym zawiniła sobie Marzanna, którą co roku topią dzieci wraz z nadejściem wiosny? Dlaczego urządzamy małą wojnę na jajka w czasie śniadania wielkanocnego? I z jakiego powodu młode dziewczyny co roku są ulubionym celem młodzieńców, którzy oblewają je wodą w czasie śmigusa - dyngusa? Radosław Kotarski rusza śladem wiosennych zwyczajów i odkrywa ich tajemnicze prapoczątki. Okazuje się bowiem, że nasi przodkowie pozostawili nam niesamowicie ciekawe obrządki, które nadal są kultywowane. 19:15 ZAKOCHAJ SIĘ W POLSCE - ODC. 95 JĘDRZEJÓW Magazyn, 23 min, Polska, 2018 Reżyseria: Agnieszka Grabarska Scenariusz: Michał Piedziewicz Zdjęcia: Jacek Banach, Jarosław Wątor W południowej części województwa świętokrzyskiego znajduje się miasto związane ze średniowiecznym kronikarzem, renesansowym człowiekiem sukcesu oraz dziewiętnastowiecznym kolekcjonerem. Jędrzejów, kolejny przystanek na trasie podróży Tomasza Bednarka, to doskonały punkt wyjścia dla pełnej zaskoczeń podróży w czasie. Początki Jędrzejowa, dawnej Andreovii, sięgają wieku XII, kiedy z Szampanii we Francji przybyli tu cystersi. Na początku XIII wieku skończyli budować swój kościół, a jego konsekracji dokonał w roku 1210 biskup krakowski Wincenty, zwany Kadłubkiem, który wkrótce wstąpił do zakonu, stając się pierwszym Polakiem cystersem. W Jędrzejowie znajduje się też słynne Muzeum Przypkowskich - to dziś największa w Polsce i trzecia na świecie kolekcja zegarów. Muzeum to również świetnie zachowany obraz mieszczańskiego domu sprzed stu lat. W latach 1914 - 1915 bywał tu Józef Piłsudski. Położone nieopodal Jędrzejowa Nagłowice to miejsce związane z Mikołajem Rejem. Dziś mieści się tu poświęcone jego postaci muzeum. Zaledwie kilka kilometrów dalej leży Oksza, obecnie wieś, a niegdyś miasto założone przez Reja, wzorowane na Krakowie, z rozległym rynkiem i zaplanowaną odważnie siecią ulic. W okolicach Jędrzejowa warto też zobaczyć kościół Świętego Szczepana Diakona w Mnichowie - jedyny w Europie drewniany kościół o wystroju rokokowym. 19:45 WILKASY 70 Film dokumentalny, 8 min, Polska, 1969 Reżyseria: Wojciech Wiszniewski Film, o wyraźnym zabarwieniu propagandowym, jest relacją z letniego obozu wypoczynkowo - szkoleniowego szkół artystycznych w mazurskich Wilkasach. Ukazuje studentów podczas wypoczynku, zabawy i pracy artystycznej. Obóz odwiedzają wiceminister kultury i członek KC PZPR. Etiuda Szkoły Filmowej 19:55 DRABINA Film dokumentalny, 7 min, Polska, 1971 Reżyseria: Agnes Siedlecki Film przedstawia kulisy powstawania etiudy szkolnej. Studenci otrzymują zadanie realizacji wspólnego filmu podczas jednego dnia zdjęciowego. Każdy z nich przygotowuje jedno ujęcie. Autorzy dokumentu rejestrują proces tworzenia etiudy i prezentują gotowy film. Etiuda Szkoły Filmowej. 20:15 ŚMIERĆ CZŁOWIEKA PRACY (WORKINGMAN'S DEATH) Film dokumentalny, 122 min, Austria/Niemcy, 2005 Scenariusz i reżyseria: Michael Glawogger Zdjęcia: Wolfgang Thaler Muzyka: John Zorn Poruszający portret żyjących w nędzy i ciężko pracujących robotników z Ukrainy, Indonezji, Pakistanu, Nigerii i Chin. Praca nie stanowi dla nich sposobu na realizację marzeń i ambicji, lecz jest jedynym środkiem, by zapewnić fizyczne przetrwanie zarówno sobie, jak i rodzinie. "Pięć portretów pracy w XXI wieku" - takie słowa ukazują się oczom widzów zaraz po czołówce, zapoznającej ich z nazwiskami twórców dokumentalnego filmu "Śmierć człowieka pracy". Ludziom, którym przyszło żyć w obrębie tzw. cywilizacji Zachodu, gdzie pracę człowieka coraz częściej wykonują skomplikowane maszyny, mogłoby się wydawać, że oto za chwilę zobaczą w akcji kolejną generację komputerów, satelitów lub robotów sprzątających. Tymczasem mija kilka sekund i na ekranie pojawia się kolejny cytat, tym razem z Williama Faulknera "Nie można jeść osiem godzin dziennie, ani pić osiem godzin dziennie, ani kochać się osiem godzin dziennie osiem godzin dziennie można tylko pracować. Właśnie dlatego człowiek unieszczęśliwia siebie i wszystkich innych". Czyżby zatem w XXI wieku, naznaczonym ekspansją nowoczesnych technologii i troską o zwiększanie komfortu życia, były jeszcze miejsca, gdzie zamiast "ludzi pracy", systematycznie podnoszących swój materialny i prestiżowy status społeczny, wegetują zwykli "robotnicy", gotowi podjąć się każdego zajęcia, byle tylko utrzymać się przy życiu? Trudne dla uwierzenia, szczególnie dla dzieci cywilizacji dobrobytu, a jednak prawdziwe, o czym przekonują kolejne minuty dokumentu Michaela Glawoggera. Film został podzielony na pięć części, opatrzonych tytułami i zrealizowanych w odmiennej tonacji kolorystycznej (świetne zdjęcia Wolfganga Thalera). W części pierwszej ("Bohaterowie") przedstawiono dzień z życia grupy bezrobotnych ukraińskich górników z Zagłębia Donbas, którzy chcąc uchronić siebie i swoje rodziny przed zamarznięciem, zanurzają się na wiele godzin w biedaszybie o wysokości leżącego na boku człowieka. Następnie z narażeniem życia mozolnie wyrąbują zapas węgla na kilkanaście następnych godzin. W części drugiej ("Duchy") przenosimy się do chętnie odwiedzanej przez zamożnych turystów Indonezji, gdzie nad kraterami czynnych wulkanów w Kawa Ijen, wdychając trujące wyziewy, pracują robotnicy, wydobywający siarkę. Mimo nierzadko drobnej budowy ciała, znajdują w sobie dostatecznie wiele determinacji, by po wielogodzinnej pracy nieść kilkudziesięciokilogramowy urobek wąskimi i krętymi dróżkami w dół, mijając beztroskich wczasowiczów, robiących im zdjęcia niczym egzotycznym zwierzętom. Kolejna część ("Lwy"), rozgrywająca się w nigeryjskim Port Harcourt, przeznaczona jest dla ludzi o raczej mocnych nerwach. Jesteśmy w zatłoczonej rzeźni o rozmiarach sporego bazaru. Wszechobecne błoto miesza się tu z setkami litrów krwi, wylewającej się z poderżniętych kozich gardzieli, co reżyser pokazuje wielokrotnie i "bez taryfy ulgowej". Wyczuwalny nieznośny smród, donośne jęki zarzynanych zwierząt i przysłaniający słońce czarny dym z opiekanych kozich łbów dopełniają obrazu swoistego ziemskiego "inferno". Następnie ekipa filmowa przenosi się do pakistańskiego Gaddani, gdzie znajduje się złomowisko dla starych okrętów. Uzbrojeni jedynie w palniki biedacy od świtu do późnego wieczora rozbierają tu zardzewiałe morskie kolosy na kawałki stali, dające się unieść na plecach i przetransportować na specjalne zwałowisko. I wreszcie opowieść pt. "Przyszłość", czyli los starzejących się hutników z chińskiego Liaoning, po części dumnych ze swej coraz bardziej "nienowoczesnej" pracy, a po części lękających się, czy wkrótce jej nie utracą. Jest też "Epilog", przenoszący widza w zupełnie inną rzeczywistość i w inny duchowy klimat. "Epilog", którego sens każdy powinien zinterpretować sobie sam, gdyż podobnie jak w całym filmie, także i tu reżyser powstrzymuje się od odautorskiego komentarza, oddając głos niezwykle "wymownym" ruchomym obrazom. 22:25 TO TYLKO MARZENIA Film dokumentalny, 22 min, Polska, 2014 Reżyseria: Jakub Michnikowski Pan Jan żyje w zniszczonym, drewnianym dworku na obrzeżach Łodzi. Dzień mija za dniem. Jego współlokatorami są dwa psy i mała myszka. Jedyne, co pozostało w życiu Pana Janka, to zamiłowanie do natury i marzenia. 23:05 MISTRZ TAŃCA POWRACA (BALLROOM DANCER) Film dokumentalny, 80 min, Dania, 2011 Reżyseria i zdjęcia: Christian Bonke, Andreas Koefoed Muzyka: Magnus Jarlbo Dwa lata trwały zdjęcia do filmu, który jest debiutem reżyserskim Christiana Holtena Bonke i Andreasa Koefoeda. Reżyserzy spędzili je podpatrując jak Slavik Krykliwy, ukraiński tancerz, u boku swej życiowej i zawodowej partnerki, Anny Melnikowej próbuje po przerwie powrócić do tańca zawodowego. 00:35 NOTACJE - WIESŁAW OCHMAN. CHŁOPAK Z PRAGI Cykl dokumentalny, 10 min, Polska, 2013 Autor: Anna Więckowska Wiesław Ochman. Śpiewak operowy, reżyser i pedagog. Urodzony w 1937 roku w Warszawie. Artysta wspomina dzieciństwo spędzone na warszawskiej Pradze, gdzie wszyscy mieli po równo, czyli nic. Tam też objawił się jego talent wokalny, gdy śpiewał, panie płakały. Mama Bronisława była wielbicielką opery, a szczególnie "Strasznego dworu", znała wszystkie partie i chętnie śpiewała je małemu Wieśkowi. 00:50 MADAME TYSON (WOJOWNICY Z DAKARU) Film dokumentalny, 55 min, Polska/Francja, 2012 Scenariusz i reżyseria: Edward Porembny "Madame Tyson" to senegalski Rocky, film z duszą i wspaniałą estetyką. Ten film to historia, w której głównymi bohaterami są: sławna, pierwsza w tej branży kobieta, promotorka walk i polityk, Ndeye Ndiaye Tyson, i dwóch młodych Senegalczyków, Abdoulaye Thiam i Modou Faye. Ndeye Ndiaye Tyson, mimo swojego analfabetyzmu, stała się znaną w Senegalu osobą i wzorem do naśladowania dla wielu rodaków. Obecnie rozwiedziona, wychowująca samotnie syna, Ndeye Ndiaye zatrudnia asystenta i przemieszcza się swoją ogromną hondą, kierowaną przez osobistego szofera, wzbudzając tym samym podziw, uznanie i respekt. Naszymi kolejnymi bohaterami są Thiam i Modou. Thiam założył 5 lat temu szkołę zapaśników, aby zrobić coś ze swoim życiem. Modou pomaga w rodzinnym interesie. W naszym filmie rywalizują ze sobą, gdyż każdy z nich ma nadzieję, że pewnego dnia zostanie zauważony przez sławną promotorkę, wygra walkę o lepsze życie i stanie się następnym mistrzem senegalskich zapasów. I właśnie to, że Ndeye Ndiaye Tyson wybierze na końcu zbliżającego się sezonu zapaśniczego tylko jednego młodego zapaśnika i zorganizuje mu walkę przeciwko jednej z gwiazd senegalskich zapasów jest wiodącą historią naszego filmu. Walka ta zmieni życie wybranego chłopaka. Odbędzie się na stadionie piłkarskim, w obecności kilkutysięcznego tłumu kibiców i będzie emitowana przez główną stacje telewizyjną. Film, który łączy miłość, nienawiść, nadzieję i złudzenia, zaprasza widza w kolorową, kulturową podróż, zmuszając do refleksji nad ludzką kondycją w społeczeństwie zmuszonym do ciągłej walki. Afryka zwykle kojarzy się z obrazami nędzy. Ten film dokumentalny pokazuje, że jest nadzieja dla afrykańskiej ludności. Film przedstawia alternatywę dla nielegalnej imigracji poprzez nowe możliwości odniesienia sukcesu nie tylko w Senegalu. 01:55 MIŁOŚĆ WIĘKSZA NIŻ STRACH Film dokumentalny, 64 min, Polska, 2021 Scenariusz i reżyseria: Małgorzata Bartas - Witan Zdjęcia: Łukasz Korzeniowski Film dokumentalny poświęcony rodzinom wychowującym dzieci z niepełnosprawnościami. Dokument ukazuje odwagę, bohaterstwo, ale również trud, którego podjęli się rodzice odmawiając dokonania aborcji i decydując się przyjąć dziecko na świat. To najnowsza produkcja filmowa Centrum Życia i Rodziny, która przedstawia autentyczne historie rodzin wychowujących dzieci z niepełnosprawnościami. Bohaterami filmu są rodzice oraz ich dzieci, które ze względu na podejrzenie lub stwierdzenie choroby, mogły się nigdy nie urodzić. 03:10 PIERWSZY POLAK NA MARSIE Film dokumentalny, 37 min, Polska, 2017 Scenariusz i reżyseria: Agnieszka Elbanowska Zdjęcia: Paweł Chorzępa Kazimierz Błaszczak to 68 - letni mieszkaniec jednej z polskich miejscowości. Jest emerytem, który pasjonuje się podróżami kosmicznymi, a jego największym marzeniem jest podróż na Marsa. Kiedy usłyszał, że Amerykanie chcą tam wysłać człowieka, od razu zainteresował się wzięciem udziału w kosmicznej misji. Dając z siebie wszystko, spróbował swoich sił w rekrutacji do misji Mars One. Kosmos fascynował go całe życie, więc postawił wszystko na jedną kartę. Na terenie Cieszęcina w powiecie wieruszowskim zainstalował radioteleskop o średnicy 13 m. Po zgłoszeniu swojej kandydatury do programu Mars One, przystępował do kolejnych etapów selekcji. Dowiemy się, czy udało mu się wygrać eliminacje, i czy będzie pierwszym człowiekiem w historii ludzkości, który wyląduje na obcej planecie, zasiedli ją i już nigdy nie wróci. Na Marsie miała powstać baza, do której w kolejnych latach mieliby docierać kolejni astronauci tak, by w końcu na czerwonej planecie powstała kolonia. Film "Pierwszy Polak na Marsie" przedstawia historię pana Kazimierza. Premiera filmu dokumentalnego Agnieszki Elbanowskiej odbyła się w ramach Warszawskiego Festiwalu Filmowego.