TVP Historia Poniedziałek, 24.01.2022 06:50 BYŁ TAKI DZIEŃ - 24 STYCZNIA Felieton, 2 min, Polska, 2005 Autor: Janusz Weychert 1848 - odkrycie złóż złota w Kalifornii przez Johna Suttera zapoczątkowało gorączkę złota; 1965 - śmierć Winstona Churchilla; 1971 - w Stoczni Gdańskiej Edward Gierek zwrócił się do robotników: "Pomożecie?"; 1986 - sonda Voyager 2 odkryła 10 nowych księżyców Urana; 07:00 TAJEMNICA TWIERDZY SZYFRÓW - ODC. 1/13 Serial wojenno - sensacyjny, 45 min, Polska, 2007 Reżyseria: Adek Drabński Scenariusz na podstawie własnej książki: Bogusław Wołoszański Zdjęcia: Waldemar Szmidt Muzyka: Stanisław Syrewicz Aktorzy: Paweł Małaszyński, Jan Frycz, Borys Szyc, Paweł Deląg, Piotr Grabowski, Karolina Gruszka, Anna Dereszowska, Cezary Żak, Jan Wieczorkowski, Marcin Dorociński Zrealizowany z rozmachem i dbałością o szczegóły historyczne 13 - odcinkowy serial wojenno - sensacyjny z gwiazdorską obsadą. Scenariusz napisał Bogusław Wołoszański na podstawie własnej powieści "Twierdza szyfrów". Tytułowa twierdza to dolnośląski zamek Czocha. Zdjęcia kręcono także w zamkach: Książ, Bolków i Pszczyna. Serial ten to pierwsza produkcja TVP nakręcona techniką HD. Osią akcji są działania wywiadów amerykańskiego i radzieckiego gorączkowo poszukujących w ostatnich miesiącach wojny tajemniczej niemieckiej maszyny określanej jako "ryba - miecz". Miała ona odczytywać radzieckie szyfry jednorazowe uważane za niemożliwe do złamania. Niemiecka maszyna prawdopodobnie działała w tajnym ośrodku Pers Z w Jeleniej Górze, który został stamtąd ewakuowany w lutym 1945 r. 12 kwietnia 1945 r. amerykańska grupa TICOM, kierowana przez komandora Howarda Compaigne'a, odnalazła "rybę - miecz" w niemieckim mieście Rosenheim. Urządzenie to przewieziono do USA, gdzie użyto go do odczytywania radzieckich depesz dyplomatycznych. Jest marzec 1945 r. Kpt. Johann Jorg (Paweł Małaszyński), agent polskiego wywiadu, działający w tajnym ośrodku kryptologicznym Pers Z w Jeleniej Górze (Hirschbergu), fotografuje transport rakiety nowego typu. Jeszcze nie zdaje sobie sprawy z wagi odkrycia. Ścigany przez żołnierzy z konwoju ratuje się desperackim skokiem do jeziora. Ranny dociera do mieszkania swojej łączniczki Natalii (Karolina Gruszka), której przekazuje rolkę z filmem. Dziewczyna jest zakochana w przystojnym oficerze, ale nie śmie wyjawić swojego uczucia. Fotografie docierają do Londynu i Waszyngtonu i wywołują tam prawdziwy alarm. Płk Hayes (Marek Barbasiewicz), szef Agencji Bezpieczeństwa Armii, ostrzega prezydenta Franklina D. Roosevelta, wizytującego tajny ośrodek Site Y w Nowym Meksyku, że szpiedzy radzieccy działający w amerykańskich laboratoriach atomowych dotarli do najważniejszych tajemnic. Z tej wiedzy korzystają też naukowcy niemieccy, którzy odczytują radzieckie depesze, przechwytywane przez nasłuch radiowy, za pomocą maszyny deszyfrującej nazywanej Aparat. Prezydent rozkazuje zdobyć tę maszynę. Rozpoczyna się prawdziwy wyścig, najbliższy celu wydaje się Jorg. Na wieść, że istnienie Aparatu przestało być tajemnicą, Niemcy decydują się ewakuować maszynę z Jeleniej Góry do bezpieczniejszego miejsca - podziemi zamku Czocha. Zostaje tam również oddelegowany Johann Jorg. W zamku o tajemnicę niezwykłego urządzenia dba Obersturmbannführer Hans Jacob Globcke (Jan Frycz), wspomagany przez bezwzględnego Matheasa Beera (Borys Szyc). Globcke, absolwent prawa uniwersytetu monachijskiego, człowiek przebiegły i cyniczny, szybko orientuje się, kim jest Jorg, stając się tym samym jego najgroźniejszym przeciwnikiem. W zamku Jorg spotyka tajemniczą, piękną dziewczynę. Jej obecność w ponurej twierdzy opanowanej przez SS wydaje się dość zaskakująca. 08:25 PODRÓŻNIK Film dokumentalny, 56 min, Polska, 2020 Reżyseria: Hanna Etemadi Scenariusz: Hanna Etemadi "Podróżnik" to opowieść oparta na wspomnieniach Mariana Główki, nauczyciela i harcmistrza ze Śląska, aresztowanego wiosną 1940 r. w ramach niemieckiej Akcji Inteligencja. Marian Główka trafił na tak zwane niemieckie listy śmierci za organizowanie polskiego harcerstwa na Śląsku. Przeszedł przez siedem obozów koncentracyjnych, przez KL Dachau trzykrotnie, a wolność odzyskał w 1945 r. , po 1841 dniach spędzonych w niemieckiej niewoli. Kanwą do napisania scenariusza filmu był jego pamiętnik opracowany przez syna dr. Zbigniewa Główkę. 09:35 SENSACJE XX WIEKU - SYNDYKAT ZABÓJCÓW Kameralne i studyjne (widowisko), 45 min, Polska, 2004 Autor: Bogusław Wołoszański Reżyseria: Adek Drabiński Zdjęcia: Waldemar Szmidt Aktorzy: Andrzej Zieliński, Sławomir Orzechowski, Andrzej Szopa, Magdalena Wójcik Ręce dyktatora sięgały daleko. Nawet na drugą półkulę. W 1940 roku z rozkazu Kremla zginął przebywający na emigracji w Meksyku Lew Trocki, człowiek numer dwa - tuż po Leninie w hierarchii władzy wczesnych lat bolszewickiej Rosji. Zabójca zatłukł skłóconego ze Stalinem bohatera rewolucji toporkiem do kruszenia lodu. Stalin zmarł w roku 1953, nie bez dyskretnej pomocy najbliższych współpracowników. Wprawdzie żaden z akolitów nie ośmielił się podnieść świętokradczej ręki na generalissimusa, ale też nikt nie wyciągnął pomocnej dłoni, gdy pozbawiony opieki medyków wódz przez wiele godzin konał w swej podmoskiewskiej daczy. Walkę o schedę po Chorążym Pokoju wygrał Nikita Chruszczow. Wkrótce ujawnił wybranym i wypróbowanym towarzyszom zbrodnie byłego przywódcy, potępił też surowo metody stosowane przez siepaczy z NKWD. Nie bez racji; korzystanie ze sprzętu użytku domowego do wykonywania wyroków na przestępcach politycznych jest nienowoczesne, często nieskuteczne (Trocki nie zginął na miejscu) i zdecydowanie nieprofesjonalne. Wrogowie Kraju Rad mieli być odtąd likwidowani metodami naukowymi. Niestety, naukowo opracowany zamach na Gieorgija Okołowicza, przewodniczącego jednej z emigracyjnych organizacji rosyjskich w Niemczech, nie udał się, bowiem niedoszły zabójca "wybrał wolność", oraz pokazał dziennikarzom swą broń - ukryty w papierośnicy minipistolet strzelający zatrutymi pociskami. Mniej szczęścia od Okołowicza miał Lew Rebet, jeden z prominentnych działaczy ukraińskiej organizacji nacjonalistycznej rezydującej w Monachium. Morderca użył z powodzeniem nowego wynalazku specjalistów z KGB - niemal niewykrywalnego gazu trującego zatrzymującego akcję serca ofiary. Udoskonalony, dwustrzałowy model miotacza gazowego posłużył w październiku 1959 roku do zabójstwa Stepana Bandery, przywódcy OUN - Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów. Realizatorzy widowiska przedstawiają też inne akcje agentów Biura Zadań Specjalnych. Celem tej placówki, działającej w strukturze radzieckiej służby bezpieczeństwa, była fizyczna likwidacja niewygodnych dla Kremla liderów emigracyjnych ugrupowań antysowieckich, dysydentów, zbiegów i innych "zdrajców ojczyzny". 10:30 DZIKA KANADA CZ. 3 SERCE LĄDU (WILD CANADA THE ETERNAL FRONTIER) Film dokumentalny, 52 min, Austria, 2014 Reżyseria: Brian Leith, Jeff Turner W tym odcinku filmowa podróż po środkowej i północnej Kanadzie, miejscach ogromnego bogactwa krajobrazów. Rozległe lasy, łąki, niezliczone jeziora i niezwykła rozmaitość gatunków fauny i flory. Dla Europejczyków, którzy przybyli tu w XVII wieku, borealne lasy iglaste i prerie wydawały się dziewicze, ukształtowane wyłącznie przez matkę naturę. Historia Kanady jest jednak pełna niespodzianek. Pod koniec marca na łąkach i preriach południowego Saskatchewan odbywa się niezwykły spektakl. Przed przybyciem samic - samiec preriokura bażanciego stroszy piórka, walcząc o miejsce w hierarchii. To swoisty konkurs tańca. Zwycięzca zajmie najlepszą pozycję, by samice zobaczyły go pierwszego. Preriokury rok po roku wykonują swoje tańce godowe w tym samym miejscu. Fakt ten jest świetnie znany innym mieszkańcom otwartej przestrzeni. Od tysięcy lat ludzie zamieszkiwali prerię razem z jej fauną. Członkowie plemienia Czarnych Stóp wciąż wykonują tradycyjny taniec, inspirowany wiosennymi zachowaniami preriokurów ptaków, na które zresztą często polują. Na długo przed przybyciem Europejczyków, ludy Kanady rozwinęły cywilizację opartą na głębokiej wiedzy o tej krainie i jej faunie. Czarne Stopy stosowały również praktyki, które przekształcały środowisko. W 1691 roku angielski podróżnik Henry Kelsey był jednym z pierwszych Europejczyków, przemierzających Kanadę Południową, który poznał ten wyjątkowy krajobraz prerii. Towarzysze z plemienia Assinboinów zapewne opowiadali Kelseyowi o bogatych terenach łowieckich na rozległych, trawiastych równinach. Nie był jednak przygotowany na widok, którego miał być świadkiem. Widok stad bizonów, liczących do 4 milionów sztuk! Bizony to olbrzymie, silne stworzenia o agresywnej naturze. Od tysięcy lat w sercu Kanady ludzie żyli razem z dzikimi stworzeniami. Jeśli zapewnimy przyrodzie przestrzeń, której potrzebuje, będzie się rozwijać i nadal nas zadziwiać. 11:30 KOŁO HISTORII - BYŁ SOBIE RAJ... Reportaż, 23 min, Polska, 2016 Reżyseria: Wojciech Królikowski Scenariusz: Wojciech Królikowski Wykonawcy: Agnieszka Bajasz, Ireneusz Machnicki Reportaż przywołuje z pamięci historii niezwykłe miejsce, z którym związane były losy polskich bohaterów - harcerzy Szarych Szeregów. W Górkach Wielkich w Beskidzie Śląskim w końcu lat 30. przy znaczącym wsparciu wojewody śląskiego Michała Grażyńskiego powstała stanica ośrodka harcerskiego albo raczej Szkoła Instruktorska. Modernistyczne budynki zaprojektował, nie do końca doceniany dziś, a wart przypomnienia, architekt inżynier Bogdan Laszczka, syn rzeźbiarza Konstantego Laszczki, profesora krakowskiej ASP. Ośrodkiem Harcerskim, taką bowiem nazwę oficjalnie przyjęła Szkoła Instruktorska w Górkach Wielkich, kierował pomysłodawca jej powołania druh Aleksander Kamiński Kamyk. Swoje ostatnie wakacje spędzili tam Alek, Zośka i Rudy - harcerze Szarych Szeregów, bohaterowie książki Aleksandra Kamińskiego "Kamienie na szaniec". Z ośrodkiem związana jest historia setek polskich harcerzy i harcerek. 12:00 KRÓLOWA BONA - ODC. 9 Serial historyczny, 56 min, Polska, 1980 Reżyseria: Janusz Majewski Scenariusz: Halina Auderska Zdjęcia: Zygmunt Samosiuk Muzyka: Zdzisław Szostak Aktorzy: Aleksandra Śląska, Zdzisław Kozień, Jerzy Zelnik, Anna Dymna, Zdzisław Wardejn, Lidia Korsakówna, Leonard Pietraszak, Jerzy Kamas, Piotr Fronczewski, Jerzy Trela, Bogusław Sochnacki, Marek Kondrat, Stanisław Ptak, Tadeusz Janczar, Stefan Szmidt Po śmierci Zygmunta Starego na uroczystości żałobne przyjeżdża jedyny już władca Rzeczypospolitej - Zygmunt August. Wobec oczekującej go z całym dworem Bony ogłasza swoje małżeństwo z Barbarą Radziwiłłówną. Oburzona postępowaniem syna królowa opuszcza Wawel i udaje się na Mazowsze, by stamtąd obserwować jego walkę o uznanie przez Sejm małżeństwa z Barbarą. Zebranych w Piotrkowie Trybunalskim posłów Zygmunt stawia przed dramatycznym wyborem: albo uznają małżeństwo z Barbarą, albo on zrzeknie się korony. 13:05 NIE DO PRZEBACZENIA (THE UNFORGIVEN) Western, 116 min, USA 1960 Reżyseria: John Huston Scenariusz: Ben Maddow Zdjęcia: Franz Planer Muzyka: Dimitri Tiomkin Aktorzy: Audrey Hepburn, Burt Lancaster, Audie Murphy, Lilian Gish, Doug McClure, Charles Bickford, Joseph Wiseman, John Saxon i inni Kiedy reżyser John Huston przystąpił do realizacji "Nie do przebaczenia", miał już za sobą dwadzieścia lat pracy w zawodzie, a w dorobku filmy należące dziś do klasyki amerykańskiego kina, jak "Sokół maltański", "Skarb Sierra Madre", "Asfaltowa dżungla" czy "Afrykańska królowa". Wszystkie te produkcje wyróżniały się doborową obsadą, i tak też jest w przypadku "Nie do przebaczenia" uznanym przez krytykę za pierwszy western (nie licząc dyskusyjnego "Skarbu Sierra Madre") w karierze Hustona. Najbardziej pochlebne recenzje zebrali odtwórcy głównych postaci, którzy już wcześniej podbili filmowy świat - Audrey Hepburn nagrodzona Oscarem za "Rzymskie wakacje" i Burt Lancaster również zdobywca złotej statuetki za tytułową rolę w filmie "Elmer Gantry". Słowa uznania padły także pod adresem Lilian Gish, czołowej aktorki amerykańskiego kina niemego. "Nie do przebaczenia" to interesujący western pod względem aktorskim i realizatorskim. Toczącej się w wartkim tempie akcji towarzyszą znakomita muzyka Dimitriego Tiomkina i wysmakowane plastycznie zdjęcia Franza Planera. Budżet filmu przekroczył 5 milionów dolarów. Po trzysta tysięcy za swoje role wzięli Burt Lancaster i Audrey Hepburn. Zdjęcia były kręcone w malowniczych plenerach Durango w Meksyku. Na planie filmowym Audrey Hepburn odniosła poważne obrażenia spadając z konia, co znacznie opóźniło ukończenie produkcji. Osią intrygi jest konflikt pomiędzy osadnikami z Teksasu a Indianami z plemienia Kiowa, którym siłą odebrano ich ziemie. Akcja rozgrywa się w latach 80. XIX wieku. W niewielkim miasteczku na Dzikim Zachodzie pojawia się pijaczyna i włóczęga, weteran wojny secesyjnej Abe Kelsey (Joseph Wiseman), rozpowszechniający plotkę o indiańskim pochodzeniu pięknej Rachel Zachary (Audrey Hepburn). Matka dziewczyny, Matylda (Lilian Gish), dotychczas utrzymywała ten fakt w wielkiej tajemnicy. Rachel jako dziecko została uratowana przez nieżyjącego już seniora rodu Zacharych podczas masakry znienawidzonego plemienia Kiowa. Kiedy poganiacz bydła Ben Zachary (Burt Lancaster) wraca do domu, nie dowierza plotkom, ale wypytywana o prawdę matka niczemu nie zaprzecza. Opętany żądzą zemsty Ben wraz ze swym młodszym bratem Cashem (Audie Murphy) próbuje zabić przynoszącego złe wieści Kelseya, jednak ten się wymyka. Nienawidzący czerwonoskórych Ben od dawna podkochuje się w swej przyrodniej siostrze, która ma także innych adoratorów - Casha i mieszkającego w pobliżu nieśmiałego Charliego Rawlinsa. Napiętą sytuację pogarsza pojawienie się trzech Indian z plemienia Kiowa na czele z prawdziwym bratem Racheli, którzy chcą odebrać dziewczynę. Odprawieni z kwitkiem czerwonoskórzy w drodze powrotnej napadają na ranczo Rawlinsów, w potyczce ginie Charlie. Okazuje się, że Kelsey wrócił do miasteczka, by dokonać zemsty na rodzinie Zacharych. Kiedy przed wieloma laty Indianie porwali jego syna, chcieli wymienić chłopca na Rachel, jednak wówczas ojciec Bena odmówił. 16:15 UCIECZKI PRZEZ DRUTY - PODZIEMNY SCHRON Dokument fabularyzowany, 38 min, Polska, 2017 Reżyseria: Andrzej Celiński Scenariusz: Andrzej Celiński Aktorzy: Paweł Kumięga, Miłosz Pietruski, Paweł Sanakiewicz, Ryszard Starosta, Przemysław Puchała, Jan Kochanowski, Jakub Giel, Mikołaj Dróżdż, Błażej Wójcik, Jan Nosal, Tomasz Tywoniuk, Wojciech Masacz, Przemysław Pankowski, Grzegorz Grecas, Zbigniew Kozłowski Ucieczka z Auschwitz. Akt szalenczej brawury i wyrafinowanej kalkulacji w sytuacji skrajnego wyczerpania sił fizycznych i duchowych. Czym jest spiskowanie i działanie w warunkach totalnego ubezwłasnowolnienia, wszechobecnej inwigilacji i zagrożenia torturami? Zaczyna się od dylematu moralnego dotyczącego losu współwięźniów, ktorzy w ramach zbiorowej odpowiedzialności mogą zostać zabici w odwecie, rozwija się poprzez nieprawdopodobne zbiegi okoliczności, które o mały włos nie kończą się wpadką i śmiercią uciekinierów, kończy na przełamywaniu własnej słabości, strachu i pokonywaniu ogromnym kosztem kolejnych przeszkód w drodze do wolności. Walka z samym sobą, jako fundament sensacyjnej akcji, to główny motyw fabularyzowanego dokumentu w konwencji wojennego thrillera z refleksją historyczną w tle. Film opisuje ucieczkę grupy Józefa Papugi, która odbyła się w trzech nieprzewidzianych przez uciekinierów etapach. Podstępy, fortele, wybiegi i pomysły grupy zdecydowanych na wszystko desperatów. Grupa uciekinierów rozpracowała wywiadowczo system obozowych zabezpieczeń i uniknęła pościgu. To wygrany pojedynek między konspiratorami i obozowym gestapo. Wątek sensacyjny, uzupełniony przez ideowy i historyczny rysunek tła ucieczki. Zawarty w rzeczowych komentarzach historyka, dr. Piotra M. A. Cywińskiego - dyrektora Państwowego Muzeum Auschwitz - Birkenau, który przedstawia wydarzenia na tle dziejów II wojny światowej. Obraz sytuacji granicznej, tak jak definiował ją Karl Jaspers, w sytuacji, gdzie miarą człowieczeństwa staje się wybór wolności i związanego z tym wyborem ryzyka smierci. Zaakcentowanie roli czynników psychologicznych - woli oporu, inteligencji, buntu przeciw złu i hartu ducha, jako najważniejszych czynnikow decydujących o przeżyciu w obozie koncentracyjnym i powodzeniu ucieczki. 17:50 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - ODC. 237 PROJEKT KEGRESSE Magazyn, 22 min, Polska, 2021 Autor: Adam Sikorski Wykonawcy: Artur Kalicki Projekt Kegresse Ciągniki Citron - Kegresse były francuską konstrukcją, w których zastosowano podwozia gąsienicowe Adolphe'a Kegresse. W 1923 roku Wojsko Polskie podjęło decyzję o zakupie łącznie 135 podwozi, które miały zostać zabudowane w Polsce jako samochody pancerne oraz jako ciężarówki z drewnianą skrzynią ładunkową i otwartą kabiną. Kupiono także terenowe samochody osobowe, specjalne - dostosowane do holowania reflektorów przeciwlotniczych. I taki właśnie ciągnik reflektorowy ma się odrodzić na polskim wybrzeżu. 18:20 SPÓR O HISTORIĘ - ŚLĄSK CIESZYŃSKI Dysk./wywiad/debata, 30 min, Polska, 2019 Scenariusz: Elżbieta Szumiec - Zielińska Wykonawcy: Tomasz Muller (prowadzący) Do terytorium Śląska Cieszyńskiego swoje roszczenia zgłaszały zarówno strona polska jak i czeska. Nasiliły się one w przededniu zakończenia pierwszej wojny światowej. 5 listopada 1918 r. polska Rada Narodowa i czeski Narodny Vybor zawarły układ o rozgraniczeniu spornego terytorium Śląska Cieszyńskiego. Strony uznały realia etniczne. Na podstawie tej umowy większość obszaru Śląska Cieszyńskiego miałaby przypaść Polsce. Umowa została złamana przez Czechów w styczniu roku 1919. Wojska naszych południowych sąsiadów, wykorzystując zaangażowanie Polski w walki na Wschodzie, dokonały inwazji, w wyniku czego zajęły sporne tereny. Najważniejszą przyczyną inwazji czeskiej było dążenie do storpedowania na obszarze Śląska Cieszyńskiego wyborów do polskiego Sejmu. Innym motywem czeskiej akcji było dążenie do opanowania jednej z dwóch strategicznych linii kolejowych łączących Czechy ze Słowacją. Na konferencji w Spa w lipcu 1920 r. Rada Ambasadorów zadecydowała o arbitralnym podziale tego regionu, przyznając większą jego część Czechosłowacji. Utrata Zaolzia była dotkliwa dla Polski, ponieważ po czeskiej stronie granicy pozostało ponad 100 tysięcy Polaków oraz bogactwa naturalne i liczne zakłady przemysłowe. W 1938 roku Polacy, wykorzystując kryzys państwa czechosłowackiego, odzyskali sporny obszar. Po II wojnie światowej granica polsko - czeska na Śląsku Cieszyńskim, tak jak w latach 1920 - 1938, na nowo przebiega wzdłuż rzeki Olzy. Na jakich podstawach opierały się polskie i czeskie roszczenia do Śląska Cieszyńskiego? 18:50 PRASA DONOSI - PRAWA PRACOWNIKÓW W II RP Felieton, 5 min, Polska, 2021 Scenariusz: Magdalena Majewska "Prasa donosi" to cykl krótkich programów filmowych. Ich celem jest przedstawienie II Rzeczpospolitej z perspektywy codziennej prasy, która ukazywała się w Polsce, w okresie dwudziestolecia międzywojennego. Tematem odcinka jest sytuacja i prawa pracownicze w okresie międzywojennym. ILUSTROWANA REPUBLIKA, Łódź, 4 marca 1926 donosi: Budowa kanalizacji zacznie się od konferencji - na konferencji tej zostaną ustalone warunki pracy i płacy robotników zatrudnionych przy budowie kanalizacji. Zdenerwowany przemysłowiec podarł protokół inspektora pracy i został za to skazany na 3 dni aresztu. Inspektor pracy, uważając to za obrazę, skierował sprawę do sądu i sąd pokoju skazał przemysłowca na 3 dni aresztu. Restauratorzy nie godzą się na kompromis, trwając uparcie przy swoich postulatach. Inspektor pracy uznał słuszność stanowiska kelnerów. Strajk kelnerów dotyczył wysokości procentu wypłacanego przez restauratorów. Majstrowie podpisali deklarację, że mogą być wydaleni bez wymówienia. Ci, którzy nie podpisali tej deklaracji, zostali zwolnieni z widzewskiej Manufaktury. Nawet ci z 40 - letnim stażem. Komentarz historyka: prawo pracy, prawa pracownika - jak rozwiązywano te problemy w latach 20.? 19:00 TAJEMNICA TWIERDZY SZYFRÓW - ODC. 2/13 Serial wojenno - sensacyjny, 45 min, Polska, 2007 Reżyseria: Adek Drabiński Scenariusz na podstawie własnej książki: Bogusław Wołoszański Zdjęcia: Waldemar Szmidt Muzyka: Stanisław Syrewicz Aktorzy: Paweł Małaszyński, Jan Frycz, Borys Szyc, Paweł Deląg, Piotr Grabowski, Karolina Gruszka, Anna Dereszowska, Cezary Żak, Jan Wieczorkowski, Marcin Dorociński W 1939 r. , w czasie przekazywania przez NKWD więźniów oficerom gestapo, obecny tam przedstawiciel MSZ, Johann Jorg, zażądał wydania jednego z więźniów - oficera polskiego wywiadu lotniczego, kpt. Andrzeja Czernego. Marzec 1945 r. Beer, sprawdzający na rozkaz Globckego akta Jorga, znajduje wzmiankę o tym wydarzeniu. Globcke przypomina sobie, że opowiadał mu o tym Harry Sauer, szef bezpieczeństwa w zamku Książ. Postanawia do niego pojechać. W czasie nocnej libacji Sauer potwierdza, że Jorg zabrał więźnia, co rozzłościło Heydricha. Szef Głównego Urzędu Bezpieczeństwa Rzeszy uznał, że Jorg działał na polecenie szefa Abwehry, adm. Canarisa, zamierzającego zdradzić Zachodowi najściślej strzeżoną tajemnicę Niemiec: osiągnięcia naukowców pracujących nad rozszczepieniem atomu. Sauer otrzymał rozkaz, aby znaleźć tego dowody, więc uprowadził i torturował Jorga. Nie wydobył od niego informacji o działaniach Canarisa, gdyż ludzie admirała uwolnili Jorga. Ten, po wygojeniu złamanej szczęki, został wysłany przez Canarisa do bezpiecznego miejsca: Jeleniej Góry, gdzie rozpoczął pracę w tajnym ośrodku kryptologicznym. Jorg, wciąż pod baczną obserwacją Globckego, poznaje piękną dziewczynę, którą widział na schodach w zamku. To Anna Maria Solof (Anna Dereszowska), siostrzenica właściciela zamku, hrabiego Gütschowa. Dziewczyna ostrzega Jorga, że jego zwierzchnicy nie będą tolerować ich znajomości. Myli się. Globcke uważa, że to sprzyja jego planom. Jorg jedzie z nią do pobliskiego miasteczka Leśna, gdzie przybyła już jego łączniczka Natalia; dzięki niej Jorg będzie mógł nawiązać kontakt z centralą. 20:00 DOBRY AMERYKANIN (A GOOD AMERICAN) Film dokumentalny, 96 min, Austria, 2015 Reżyseria: Friedrich Moser Scenariusz: Friedrich Moser Muzyka: Guy Farley, Christopher Slaski Ujawnione przez Edwarda Snowdena rewelacje na temat amerykańskiego systemu inwigilacji obywateli nie były pierwszym skandalem w historii amerykańskiego Biura Bezpieczeństwa Narodowego (NSA). Film ujawnia niezwykle niepokojące fakty, dowodzące, że korupcja, niekompetencja, arogancja, kłamstwa i osobiste ambicje oraz chciwość doprowadziły do zablokowania taniego i niezwykle skutecznego systemu monitoringu i analiz, który skutecznie mógł powstrzymać ataki terrorystyczne z 11 września 2001 roku. Po zakończeniu Zimnej Wojny w USA powstał cyfrowy system szpiegujący, który pozwalał na śledzenie każdego elektronicznego sygnału na Ziemi, filtrując grupę docelową i wyświetlając wyniki w czasie rzeczywistym przy jednoczesnym poszanowaniu prywatności. System miał wbudowany moduł służący do ochrony danych osobowych. Narzędzie wydawało się idealne i zdaniem specjalistów absolutnie uniemożliwiłoby ataki terrorystyczne z 11 września. Z wyjątkiem jednej drobnej rzeczy - okazało się zbyt tanie. Z tego powodu szefostwo NSA zdusiło projekt w zalążku i to na trzy tygodnie przed atakiem na World Trade Center. Za innowacyjnym projektem krył się agent Bill Binney kryptomatematyk i były analityk NSA. Ujawnia on w filmie powody, dla których jego genialny pomysł został odrzucony na rzecz drogiego i całkiem bezużytecznego programu wywiadu, który z kolei miał jedną zaletę: tworzył setki miejsc pracy w agencji wywiadowczej i zapewniał sowite wynagrodzenie dla wielu byłych pracowników NSA. Film jest przykładem fascynującego politycznego thrillera śledzącego konspiracyjne działania NSA. Obserwujemy również niezwykle szczere wypowiedzi człowieka, który ma poczucie, że będąc częścią politycznej machiny ponosi współodpowiedzialność za tragedię z 2001 roku. Binney nie owija niczego w bawełnę, o wielu sprawach mówi otwarcie i brutalnie, choć jego oczy pokazują coś jeszcze innego zrezygnowanego człowieka, który nie był w stanie powstrzymać machiny, jaką jest wojna. Binney oficjalnie wypowiedział się przeciwko amerykańskiemu systemowi. Zrezygnował z pracy w październiku 2001 roku i zapewne nieprzypadkowo odszedł z niej tak szybko. (docsag.pl) 21:50 WOJNA O TRONY. PRAWDZIWA HISTORIA EUROPY S.IV - LUDWIK XIV. PORAŻKA KRÓLA. 1689 - 1701. ODC. 6/6 (REAL WAR OF THRONES. ODC. 6/6) Film dokumentalny, 50 min, Francja, 2021 Reżyseria: Vanessa Pontet, Alain Brunard W burzliwych czasach średniowiecznej Europy żądne władzy dynastie walczyły o dominację na kontynencie. Walczono na polach bitew, jednak często decydujące boje rozgrywały się w kuluarach. Za grubymi murami zamków zawierano strategiczne sojusze, dochodziło do aktów cudzołóstwa, spisków, zdrad i morderstw. Bezlitosne intrygi doprowadziły do zerwania więzi w wielu znamienitych rodach i wpłynęły na sposób, w jaki kierowały one swoimi imperiami. Serial przybliża losy postaci bezpośrednio zaangażowanych w spory dynastyczne, przedstawia ich motywacje w dążeniu do osiągnięcia celu oraz prezentuje skutki ich dobrych i złych decyzji. Dokument ukazuje również, jak pragnienie władzy i ludzkie namiętności były istotnymi czynnikami w tworzeniu się narodów europejskich. 22:55 GOLIAT - ZAPOMNIANY BOHATER Film dokumentalny, 71 min, Polska, 2019 Reżyseria: Tomasz Sańpruch, Jarosław Nyk Zdjęcia: Tomasz Kozieł, Sebastian Knizia Historia Amerykanina polskiego pochodzenia Juliana E. Kulskiego, który jako 12 - latek walczył w II Wojnie Światowej. Był synem prezydenta okupowanej przez Niemców Warszawy, który uratował od śmierci setki Żydów i członków polskiego Państwa Podziemnego. Po wojnie Julian E. Kulski studiował w Oxfordzie i Yale, jako architekt osiągnął sukces w USA, pracując dla Banku Światowego. Historia jego rodziny została wymazana przez komunistów z podręczników historii. Po 70 latach twórcy filmu dotarli do niepublikowanych materiałów archiwalnych i pokazują prawdziwą historię bohaterów: ojca i syna. W 1941 roku Kulski, jako 12 - latek, złożył przysięgę żołnierską. Działał w ZHP, następnie w Szarych Szeregach, gdzie jego przełożonym był Ludwik Berger ps. Goliat. Po śmierci Bergera Kulski przyjął na jego cześć pseudonim Goliat. Walczył w 9. Kompanii Dywersyjnej AK Żniwiarz. Brał udział w Powstaniu Warszawskim od chwili jego wybuchu jako żołnierz zgrupowania Żywiciela na Żoliborzu. Za odwagę w walce został odznaczony Krzyżem Walecznych. Po upadku powstania trafił do obozu jenieckiego. Następnie wyjechał do Wielkiej Brytanii, gdzie poprosił o azyl. Włączony do Polskich Sił Zbrojnych. Wkrótce został zwolniony z wojska ze względu na stan zdrowia. W 1946 roku rozpoczął studia w Szkole Architektury w Oksfordzie. Dzięki pomocy przyjaciela rodziny Jana Nowaka - Jeziorańskiego, kuriera Komendy AK i Rządu RP w Londynie, w 1949 roku wyjechał do Stanów Zjednoczonych i rozpoczął studia na Yale University, równocześnie pracował na swoje utrzymanie. Członek American Institute of Architects. Autor autobiograficznej książki "Dziedzictwo Orła Białego". 23:50 SZEROKIE TORY - JEDEN DZIEŃ Z ŻYCIA AKTORKI KOMEDIOWEJ W ODESSIE Reportaż, 25 min, Polska, 2001 Scenariusz: Barbara Włodarczyk Zdjęcia: Wiktor Politow W tym wydaniu spotkanie ze znaną odesską aktorką komediową Iriną Tokarczuk. Jest ona artystką znaną na prawie całym obszarze byłego Związku Radzieckiego. Od dziesięciu lat występuje w serialu komediowym emitowanym przez telewizję rosyjską. Gra też w teatrze i na estradzie. Irina mieszka w Odessie, która słynie z anegdot i poczucia humoru. Mieszkają tu Rosjanie, Żydzi, Ukraińcy, ale pytani o narodowość, odpowiadają, że są odessitami. Irina pokazuje, jak wygląda codzienne życie w tym anegdotycznym mieście. 00:20 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - ODC. 237 PROJEKT KEGRESSE Magazyn, 22 min, Polska, 2021 Autor: Adam Sikorski Wykonawcy: Artur Kalicki Projekt Kegresse Ciągniki Citron - Kegresse były francuską konstrukcją, w których zastosowano podwozia gąsienicowe Adolphe'a Kegresse. W 1923 roku Wojsko Polskie podjęło decyzję o zakupie łącznie 135 podwozi, które miały zostać zabudowane w Polsce jako samochody pancerne oraz jako ciężarówki z drewnianą skrzynią ładunkową i otwartą kabiną. Kupiono także terenowe samochody osobowe, specjalne - dostosowane do holowania reflektorów przeciwlotniczych. I taki właśnie ciągnik reflektorowy ma się odrodzić na polskim wybrzeżu. 00:50 SENSACJE XX WIEKU - SYNDYKAT ZABÓJCÓW Kameralne i studyjne (widowisko), 45 min, Polska, 2004 Autor: Bogusław Wołoszański Reżyseria: Adek Drabiński Zdjęcia: Waldemar Szmidt Aktorzy: Andrzej Zieliński, Sławomir Orzechowski, Andrzej Szopa, Magdalena Wójcik Ręce dyktatora sięgały daleko. Nawet na drugą półkulę. W 1940 roku z rozkazu Kremla zginął przebywający na emigracji w Meksyku Lew Trocki, człowiek numer dwa - tuż po Leninie w hierarchii władzy wczesnych lat bolszewickiej Rosji. Zabójca zatłukł skłóconego ze Stalinem bohatera rewolucji toporkiem do kruszenia lodu. Stalin zmarł w roku 1953, nie bez dyskretnej pomocy najbliższych współpracowników. Wprawdzie żaden z akolitów nie ośmielił się podnieść świętokradczej ręki na generalissimusa, ale też nikt nie wyciągnął pomocnej dłoni, gdy pozbawiony opieki medyków wódz przez wiele godzin konał w swej podmoskiewskiej daczy. Walkę o schedę po Chorążym Pokoju wygrał Nikita Chruszczow. Wkrótce ujawnił wybranym i wypróbowanym towarzyszom zbrodnie byłego przywódcy, potępił też surowo metody stosowane przez siepaczy z NKWD. Nie bez racji; korzystanie ze sprzętu użytku domowego do wykonywania wyroków na przestępcach politycznych jest nienowoczesne, często nieskuteczne (Trocki nie zginął na miejscu) i zdecydowanie nieprofesjonalne. Wrogowie Kraju Rad mieli być odtąd likwidowani metodami naukowymi. Niestety, naukowo opracowany zamach na Gieorgija Okołowicza, przewodniczącego jednej z emigracyjnych organizacji rosyjskich w Niemczech, nie udał się, bowiem niedoszły zabójca "wybrał wolność", oraz pokazał dziennikarzom swą broń - ukryty w papierośnicy minipistolet strzelający zatrutymi pociskami. Mniej szczęścia od Okołowicza miał Lew Rebet, jeden z prominentnych działaczy ukraińskiej organizacji nacjonalistycznej rezydującej w Monachium. Morderca użył z powodzeniem nowego wynalazku specjalistów z KGB - niemal niewykrywalnego gazu trującego zatrzymującego akcję serca ofiary. Udoskonalony, dwustrzałowy model miotacza gazowego posłużył w październiku 1959 roku do zabójstwa Stepana Bandery, przywódcy OUN - Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów. Realizatorzy widowiska przedstawiają też inne akcje agentów Biura Zadań Specjalnych. Celem tej placówki, działającej w strukturze radzieckiej służby bezpieczeństwa, była fizyczna likwidacja niewygodnych dla Kremla liderów emigracyjnych ugrupowań antysowieckich, dysydentów, zbiegów i innych "zdrajców ojczyzny". 01:45 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ - OPERACJA WESERUBUNG Magazyn, 19 min, Polska, 1995 Scenariusz: Bogusław Wołoszański Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) Cykliczna audycja popularyzująca wiedzę o historii II wojny światowej. Odcinek poświęcony niemieckiej inwazji na Norwegię. (Obraz tworzą w całości czarno - białe archiwalne materiały filmowe.)