TVP Kultura Środa, 26.01.2022 07:55 DO DZIEŁA Magazyn, 15 min, Polska, 2021 Reżyseria: Jarosław Rybicki Scenariusz: Justyna Melonowska Wykonawcy: Justyna Melonowska (prowadząca) Pamięć Tematem rozmowy jest pamięć jako postawa, umiejętność i wartość. W literaturze przejawia się głównie w postaci pamiętników, a głównym wątkiem rozmowy jest wspomnienie polskiego ziemiaństwa i jego dziedzictwa. Gościem programu jest Anna Mieszczanek - dziennikarka, a podstawą do dyskusji literatura, m.in. Anny Mieszczanek "Przedwojenni. Był zawsze jakiś dwór", "Pamiętniki chłopów" wybór: Leonora Stróżecka, Marii Dąbrowskiej "Noce i dnie", Anny z Działyńskich Potockiej "Mój pamiętnik", Mieczysława Jałowieckiego "Na skraju imperium i inne wspomnienia", "Czas ziemiaństwa" wybór tekstów: Anny Richter, Sigrid Unset "Odzyskać przyszłość". 08:20 RZECZPOSPOLITA MODERNISTYCZNA - ARCHITEKTURA SAKRALNA Film dokumentalny, 29 min, Polska, 2020 Reżyseria: Joanna Fido, Ewa Rozwadowska, Joanna Fido, Ewa Rozwadowska Scenariusz: Joanna Fido, Ewa Rozwadowska Zdjęcia: Karol Lindholm, Agata Grzybowska Film dokumentalny porusza kwestię poszukiwania nowej, modernistycznej formy architektonicznej dla polskich kościołów katolickich w dwudziestoleciu międzywojennym. Pojawiło się napięcie między tym czego oczekiwało państwo i architekci - moderniśc, a oczekiwaniami tradycjonalistycznie nastawionych wiernych, chcących kościołów z historyzującą dekoracją, wpisanych w polski krajobraz kulturowy. Jednym z elementów duchowego scalania narodu po zaborach było wznoszenie nowych kościołów katolickich, o charakterze wotywnym, w podziękowaniu za odzyskaną niepodległość i wygraną w 1920 roku Bitwę Warszawską. Wznoszono też kościoły garnizonowe przeznaczone dla wojska. Integrowano społeczności lokalne, budując świątynie w nowych dzielnicach mieszkaniowych miast, w których powstawały parafie. "Rzeczpospolita modernistyczna" to cykl dwunastu filmów dokumentalnych pokazujących fenomen polskiej architektury modernistycznej lat dwudziestych i trzydziestych XX wieku. Cykl filmów jest obszerną prezentacją najlepszych polskich realizacji modernistycznych, które powstały w ciągu zaledwie dekady na terenie przedwojennej Polski. Architektura ta, choć w zamierzeniu twórców miała być nowoczesnym stylem międzynarodowym, stała się symbolem państwowości i materialnym świadectwem udanej modernizacji niepodległej Rzeczypospolitej. 11:00 BLISKO, CORAZ BLIŻEJ - ODC. 13 NIESPOKOJNA GRANICA. ROK 1939 Serial historyczny, 76 min, Polska, 1986 Reżyseria: Zbigniew Chmielewski Scenariusz: Albin Siekierski Zdjęcia: Jan Janczewski Muzyka: Piotr Marczewski Aktorzy: Piotr Skiba, Zbigniew Zaniewski, Daniel Kozakiewicz, Krzysztof Stroiński, Jacek Milczanowski, Michał Juszczakiewicz, Grzegorz Forysiak, Tomasz Zaliwski, Czesław Stopka, Jan Frycz, Ewa Ziętek, Teresa Lipowska, Dorota Pomykała, Grażyna Barszczewska, Lidia Bienias Nadchodzi rok 1939. Bolek pracuje w fabryce maszyn górniczych, gdzie coraz śmielej poczynają sobie bojówki nazistowskie. Nawet ludowa zabawa, zorganizowana przez harcerzy z okazji święta 3 maja, staje się dla Niemców pretekstem do awantury między Polakami a prohitlerowsko nastawioną młodzieżą niemiecką. Krysia - mimo że jest narzeczoną Bolka - spotyka się też z Willim, synem Jerzego. Gustek, parający się szmuglem, pomaga nielegalnie przekraczać granicę Niemcom szerzącym dywersję. Zygmunt - młodszy syn Tomasza poznaje Wisię - pielęgniarkę ze szpitala. Między młodymi rodzi się uczucie. Tymczasem starzejący się coraz wyraźniej dziadek Stanik duże nadzieje wiąże z trzynastoletnim Zbyszkiem, ulubieńcem całej rodziny Pasterników. 12:30 TRZY MŁYNY - ODC. 3/3 - MŁYN NAD KAMIONNĄ Dramat, 58 min, Polska 1984 Reżyseria: Jerzy Domaradzki Scenariusz: Jerzy Domaradzki i Bolesław Michałek Zdjęcia: Wit Dąbal Muzyka: Jerzy Satanowski Aktorzy: Małgorzata Pieczyńska, Edward Żentara, Jarosław Kopaczewski, Andrzej Golejewski, Bożena Dykiel, Jerzy Turek, Zdzisław Kozień, Hanna Skarżanka, Franciszek Pieczka, Anna Milewska i inni "Młyn nad Kamionną" zrealizowany został na motywach opowiadania napisanego przez Jarosława Iwaszkiewicza w roku 1950. Jest ono połączeniem historii dziejącej się po wojnie z jej okupacyjnymi początkami. We młynie nad rzeka Kamionną mieszka naczelnik stacji i jego żona Stefa. Stefa jest Żydowką, w czasie okupacji by ratować swoje życie, wyszła za Andrzeja kolaborującego z Niemcami. Po wojnie Andrzej został aresztowany, a Stefa zataiła swój związek z nim i ponownie wyszła za mąż. Jej spokojne małżeństwio z młynarzem zakłóca pojawienie się Andrzeja. Szantażuje on Stefę i za milczenie żąda pieniędzy. Kobieta wykrada mężowi pieniądze przeznaczone na remont stacji, ale bojąc się, że wszystko i tak się wyda, chce się utopić. W opowiadaniu Iwaszkiewicza Stefa ginie, w filmie Jerzego Domaradzkiego zostaje uratowana, ale do końca nie uwolni się od ciągle powracającej we wspomnieniach przeszłości. 13:40 ARTYŚCI ANTAGONIŚCI: CARAVAGGIO I BAGLIONE - ODC. 4 (THE ANTAGONISTS: RIVALRY IN ART: CARAVAGGIO VS BAGLIONE - EP. 4) Film dokumentalny, 51 min, Niemcy, 2018 Reżyseria: Sylvie Kürsten,, Andreas Gräfenstein, Henrike Sandner Rzym, 1603 rok, kontrreformacja i ofensywa sztuki sakralnej. Szanowany malarz Giovanni Baglione i utalentowany, ale porywczy Micheleangelo Merisi da Caravaggio stają przed sądem. Caravaggio jest oskarżony o zniesławienie. Obaj namalowali wizerunek Amora. Baglione skopiował pomysł Caravaggia, który zareagował oszczerczą kampanią. Całe życie rywalizowali o zlecenia i przychylność możnych patronów. Caravaggio przegrał tę walkę przez zatargi z prawem. O niegdyś cenionym Baglionem jednak nikt dziś nie pamięta, a Caravaggio, ponownie odkryty w XX wieku po latach zapomnienia, zachwyca i inspiruje. 14:50 PRYMAS. TRZY LATA Z TYSIĄCA Film polityczny, 101 min, Polska 2000 Reżyseria: Teresa Kotlarczyk Scenariusz: Jan Purzycki Zdjęcia: Piotr Wojtowicz Muzyka: Zygmunt Konieczny Aktorzy: Andrzej Seweryn, Maja Ostaszewska, Zbigniew Zamachowski, Krzysztof Wakuliński, Grzegorz Sikora, Mariusz Benoit, Jerzy Trela, Henryk Talar, Mariusz Jakus, Joanna Orzeszkowa, Maciej Wojdyłła, Piotr Adamczyk, Andrzej Bogusz Kierowanie Kościołem w Polsce przypadło kardynałowi Wyszyńskiemu w szczególnym momencie. Nominacja na arcybiskupa gnieźnieńskiego i warszawskiego, a tym samym prymasa Polski, nastąpiła niemal w przeddzień zjednoczeniowego zjazdu PZPR, po którym rozpoczął się represyjny etap polityki władz wobec Kościoła. Pod pretekstem działalności antypaństwowej na początku lat 50. komunistyczne władze PRL aresztują wielu biskupów i księży i dokonują konfiskaty znacznej części majątku Kościoła. Kardynał Stefan Wyszyński w publicznych wystąpieniach zdecydowanie przeciwstawia się bezprawnemu działaniu władz. Ówczesny premier, Bolesław Bierut, postanawia wyeliminować politycznego przeciwnika i podejmuje decyzję o odizolowaniu duchowego przywódcy od społeczeństwa. Po uzyskaniu akceptacji radzieckich zwierzchników 25 września 1953 r. aresztuje księdza prymasa. Stefan Wyszyński zostaje w tajemnicy wywieziony z Warszawy i osadzony w opuszczonym, zrujnowanym klasztorze w Stoczku Warmińskim. Z więzienia w Rawiczu zostaje jednocześnie sprowadzony ksiądz Stanisław Skorodecki skazany za nauczanie religii w szkole. Do Stoczka trafia również wyznaczona do posług siostra Leonia, przetrzymywana wcześniej z innnymi zakonnicami w więzieniu w Grudziądzu. Zadaniem obojga jest składanie relacji ze wszystkiego, co się dzieje wokół kardynała, a czego UB nie jest w stanie podejrzeć lub podsłuchać, informowanie o niemal każdym jego słowie. Komendant liczy, że za ich namową prymas dobrowolnie zrzeknie się wszelkich funkcji kościelnych. Wielomiesięczna presja psychiczna (izolacja, ciągły nadzór, zakaz korespondencji, obejmujący nawet listy do i od ojca) oraz fizyczna (surowe warunki, zimno, niedożywienie, brak dostępu do lekarza pomimo choroby) nie załamują duchownego. Siły i wytrwałości dodaje mu niezłomna wiara, żarliwa modlitwa, serce wolne od nienawiści. Komendanta zastępuje jego zwierzchnik, diaboliczny pułkownik, który sprowadza do klasztoru sobowtóra księdza prymasa, niejakiego Molendę. Całymi tygodniami Molenda uczy się naśladować sposób mówienia i poruszania się Wyszyńskiego, jego gesty, ruchy, ton głosu. Gdy już będzie gotowy, ma - zgodnie z planem - na zorganizowanym przez UB zebraniu biskupów zrzec się, jako rzekomy prymas, zwierzchnictwa nad Kościołem polskim. Tymczasem ksiądz Stanisław, który miał składać raporty na temat kardynała, okazuje się jego wiernym i lojalnym sługą i przyjacielem. O zdradę podejrzewa natomiast siostrę Leonię. Niebawem przekonuje się, że miał rację. Zwerbowana przez UB młoda zakonnica prowadzi, na żądanie pułkownika, szczegółowe zapiski rozmów prowadzonych przez obu duchownych. Ksiądz Stanisław zdobywa jeden z jej zeszytów. Udaje się przemycić go na zewnątrz. Wieść o "przecieku" dociera do strażników prymasa w przeddzień spotkania z biskupami. Akcję z niepotrzebnym już teraz sobowtórem trzeba odwołać. Ale dłuższy pobyt prymasa w dotychczasowym miejscu też jest bardzo ryzykowny. Dzieło Teresy Kotlarczyk podzieliło krytykę, choć przeważały opinie przychylne, niekiedy wręcz entuzjastyczne. Podkreślano spójność stylistyczną, równowagę i umiar filmu, jego powściągliwość i skromność przy jednoczesnej sile dramatycznej. Duża w tym zasługa również scenarzysty, Jana Purzyckiego, który oparł scenariusz na "Zapiskach więziennych" samego kardynała Wyszyńskiego i bogatej dokumentacji. Nie znaczy to jednak, że "Prymas" jest wierną rekonstrukcją faktów historycznych. Nie ma np. dowodów, że komunistyczne władze rzeczywiście zamierzały wykorzystać sobowtóra do rozwiązania konfliktu z prymasem i Kościołem. Był to zabieg artystyczny, przydający filmowi emocjonalnej grozy, obrazujący metody, jakimi posługiwano się w walce ideologicznej. To także prawdziwy popis gry aktorskiej Andrzeja Seweryna, odtwórcy zarówno roli kardynała Wyszyńskiego, jak i jego sobowtóra Molendy. Udało mu się najtrudniejsze: z jednej strony odtworzył wizerunek charakteru i duchowości prymasa, z drugiej ukazał człowieka, który z małpią zręcznością naśladuje każdy jego gest i ton, ale nie dociera do prawdy duchowej i dlatego pozostaje tylko fałszywie brzmiącą marionetką. 16:45 300 MIL DO NIEBA (300 MIL DO NIEBA) Dramat obyczajowy, 89 min, Polska 1989 Reżyseria: Maciej Dejczer Scenariusz: Maciej Dejczer, Cezary Harasimowicz Zdjęcia: Krzysztof Ptak Muzyka: Michał Lorenc Aktorzy: Wojciech Klata, Rafał Zimowski, Kama Kowalewska, Jadwiga Jankowska-Cieślak, Adrianna Biedrzyńska, Krzysztof Stroiński, Wiesław Komasa, Ryszard Mróz W 1985 roku bracia Zielińscy, piętnastoletni Adam i dwunastoletni Krzysztof, ukryci pod podwoziem ciężarówki przedostali się do Szwecji. Polskie władze za wszelką cenę starały się sprowadzić chłopców do kraju. Ich rodzice nie wystąpili z żądaniem ekstradycji, uważając, że synowie sami powinni decydować o swoim losie. Odebrano im w efekcie prawa rodzicielskie. Bracia pozostali w Szwecji. Do uzyskania pełnoletności mieszkali w rodzinie zastępczej. Dzisiaj są już całkowicie samodzielni. Film Macieja Dejczera obejrzeli na Kongresie Praw Człowieka i Obywatela w Strasburgu w 1989 roku. Powiedzieli o nim, że w pełni oddaje ich przeżycia. Jednak "300 mil do nieba" nie jest kroniką wydarzeń z 1985 roku, choć wiele fragmentów filmu powstało na podstawie dokumentacji tej niezwykle spektakularnej ucieczki. Filmowi bohaterowie - Jędrek i Grześ Kwiatkowscy - mieszkają z rodzicami i licznym rodzeństwem w barakowozie, żyjąc w bardzo ciężkich warunkach. Ojciec, nauczyciel historii, był dwukrotnie zwalniany z pracy za poglądy polityczne. Chłopcy postanawiają spełnić swoje marzenia o lepszym życiu i uciec na Zachód. Razem z nimi wybiera się szkolna koleżanka Elka. Jednak jedynie Jędrkowi i Grzesiowi udaje się przejechać przez granicę pod podwoziem TIR - a. Kiedy cieżarówka po kontroli granicznej wjeżdża na prom, chłopcy zmęczeni zasypiają. Budzą się już na lądzie i dowiadują się, że są w Danii. Tam trafiają do obozu dla uchodźców. Władze duńskie informują ich, że wkrótce zostaną odesłani do kraju. Ich losem zaczyna się interesować dziennikarka, która wyemigrowała z Polski. Dzięki jej staraniom chłopcy otrzymują azyl. To również ona pomaga braciom skontaktować się z rodzicami. W dramatycznej rozmowie przez telefon ojciec zdobywa się na to, by powiedzieć synom, żeby nigdy nie wracali do kraju. Felix dla najlepszego filmu młodego reżysera europejskiego oraz nagroda na FPFF w Gdyni za najlepszy debiut. 18:50 CZARNA ŻMIJA - SEZON 3, ODC. 5 (BLACK ADDER) Serial komediowy, 29 min, Wielka Brytania, 1987 Reżyseria: Mandie Fletcher Scenariusz: Ben Elton, Richard Curtis Aktorzy: Rowan Atkinson, Tony Robinson, Hugh Laurie Edmund odkrywa, że książę regent jest bankrutem. By poprawić stan finansów księcia, Czarna Żmija aranżuje jego ślub z bogatą dziedziczką. 19:20 CZARNA ŻMIJA - SEZON 3, ODC. 6 (BLACK ADDER) Serial komediowy, 29 min, Wielka Brytania, 1987 Reżyseria: Mandie Fletcher Scenariusz: Ben Elton, Richard Curtis Aktorzy: Rowan Atkinson, Tony Robinson, Hugh Laurie Książę Wellington dowiaduje się, że książę Jerzy uwiódł jego siostrzenicę, wyzywa go więc na pojedynek. Księcia regenta ma reprezentować oczywiście Czarna Żmija. 20:00 NA WSCHÓD OD HOLLYWOOD - MARIA SKŁODOWSKA - CURIE (MARIE CURIE) Film biograficzny, dramat, 96 min, Francja/Belgia/ Niemcy/ Polska 2017 Reżyseria: Marie Noelle Scenariusz: Andrea Stoll, Marie Noelle Aktorzy: Karolina Gruszka, Charles Berling, Izabela Kuna, Andre Wilms, Daniel Olbrychski, Piotr Głowacki Oparta na faktach historia życia Marii Skłodowskiej Curie, polskiej uczonej, dwukrotnej zdobywczyni Nagrody Nobla. Fabuła filmu obejmuje lata 1903 - 1911, trudny okres w życiu noblistki. W 1895 roku absolwentka Sorbony poślubiła Piotra Curie i przyjęła obywatelstwo francuskie. Miała wówczas 28 lat. Rok 1903 przyniósł małżeństwu Curie Nagrodę Nobla z dziedziny fizyki. Dalsze wspólne badania przekreśliła jednak tragiczna śmierć Piotra Curie w 1906 r. Mimo traumatycznych przeżyć Maria Skłodowska, pierwsza kobieta w Europie z tytułem doktora, kontynuowała pracę naukową samodzielnie. Po przyznaniu jej profesury, objęła katedrę na paryskiej Sorbonie, co w ówczesnej Francji mogło wzbudzić duże zaskoczenie. W 1911 r. ponownie została uhonorowana Nagrodą Nobla, tym razem z chemii. Intensywne badania naukowe nie przeszkodziły Marii Skłodowskiej - Curie w prowadzeniu szeroko zakrojonej działalności społecznej. Film Marie Noelle przedstawia portret charyzmatycznej, wybitnej uczonej, odkrywczyni dwóch pierwiastków - polonu i radu - która dzięki swej inteligencji, wiedzy i nieprzeciętnym zdolnościom zdołała podbić świat nauki zarezerwowany właściwie dla mężczyzn. Ale to także portret troskliwej matki, oddanej żony, kobiety zmagającej się z przeciwnościami losu po śmierci męża. I to nie jej dokonania naukowe, ale ta sfera życia interesuje opinię publiczną najbardziej. 02:00 LEKKIE OBYCZAJE - MUSTANG (MUSTANG) Dramat, 93 min, Francja/Katar/Niemcy/Turcja, 2015 Reżyseria: Deniz Gamze Ergüven Scenariusz: Deniz Gamze Ergüven, Alice Winocour Zdjęcia: David Chizallet, Ersin Gök Muzyka: Warren Ellis Aktorzy: Erol Afsin, Doğa Zeynep Doğuşlu, Elit İşcan, Güneş Nezihe Şensoy, Tuğba Sunguroğlu Nominacja do Oscara i Złotego Globu w kategorii Najlepszy Film Nieanglojęzyczny oraz nagroda FIPRESCI przyznawana przez stowarzyszenie krytyków filmowych. Film stał się pretekstem do dyskusji na temat wolności i praw współczesnych kobiet. Bohaterkami są siostry, młode i pełne życia, pragnące swobody i wolności, ale tym samym ściągają na siebie nieszczęście. Niewątpliwie na uwagę zasługuje gra pięciu młodych aktorek odtwarzających główne role. Akcja filmu rozgrywa się na tureckiej prowincji, w nadmorskim miasteczku oddalonym kilkaset kilometrów od Stambułu. To właśnie tu mieszkają bohaterki: Lale i jej cztery siostry: Sonay, Ece, Selma i Nur. Wraz z nastaniem lata i czasu beztroskich zabaw, już pierwszego dnia wakacji, upojone perspektywą długo wyczekiwanej kanikuły, dziewczyny świętują koniec roku szkolnego, oddając się na plaży niewinnym flirtom z kolegami z klasy. Mieszkańcy miasteczka są jednak zbulwersowani takim zachowaniem. Wybucha skandal, a Bogu ducha winne uczennice za swoje rzekomo gorszące zachowanie muszą słono zapłacić. Rozgniewana rodzina zamyka je w domowym areszcie. Aby zatuszować kompromitujące zdarzenie, jedynym rozwiązaniem wydaje się jak najszybsze zamążpójście córek. Bez wiedzy sióstr wybierają dla nich narzeczonych. Czy dziewczyny muszą poddawać się surowym zasadom moralnym, czy mają prawo swobody wyboru, możliwości wolnego zaspokojenia swoich najskrytszych potrzeb? Czy będą walczyć o swoje prawa? Każda z sióstr, kochających wolność i dotychczasowe pozbawione nakazów życie, inaczej podejdzie do obowiązków narzucanych im przez krewnych i tradycję. Inaczej też potoczą się ich losy.