TVP Dokument Czwartek, 03.02.2022 06:00 DZIKA POLSKA - BOCIAN CIEMNEGO LASU Serial dokumentalny, 25 min, Polska, 2011 Reżyseria: Monika Purzycka Scenariusz: Dorota Adamkiewicz, Joanna Łęska Czarne i białe. To jedno z najczęściej wymienianych przeciwieństw. Mamy takie i w naszej, polskiej przyrodzie. To bocian czarny i bocian biały. Dwaj przedstawiciele tej samej grupy ptaków, nawet tego samego rodzaju o nazwie łacińskiej Ciconia, ale o innym upierzeniu i życiowych upodobaniach. Powszechnie znany bocian biały zamieszkuje widne obszary łąk i pól, a gniazda zakłada wśród jasnych ścian budynków. Bocian czarny pasuje kolorytem do ciemnej zieleni pierwotnych puszcz. I były obawy, że wraz z tymi puszczami wyginie. Ale dzięki ochronie powiększył swój stan liczebny, a ponieważ nauczył się gniazdować także w lasach zagospodarowanych i podkradać ryby ze stawów - zaświtała nadzieja, że pójdzie w ślady swego białego krewniaka i zagości w pobliżu ludzi. Zatrzymał się jednak w pół kroku, nie chcąc najwyraźniej opuszczać leśnych ostępów. O krętych ścieżkach losów tego gatunku i o perypetiach, towarzyszących tym, którzy chcą poznać jego życie i przyjrzeć mu się z bliska, opowiadają jego zapaleni tropiciele i badacze. 06:30 DZIKA POLSKA -ŚWIATOWA UNIA ŻUBRÓW Serial dokumentalny, 24 min, Polska, 2011 Reżyseria: Monika Purzycka Scenariusz: Dorota Adamkiewicz, Joanna Łęska Jest symbolem skutecznej ochrony przyrody i eksportową chlubą polskich przyrodników. Nasz kraj wręcz kojarzy się z żubrem. Ale - dodajmy: z żubrem w Puszczy Białowieskiej, bo tu, w ostatnim pierwotnym lesie Europy został ocalony od zagłady i przywrócony naturze. W ich cieniu pozostają żubry, sprowadzone w połowie minionego stulecia w Bieszczady. Mają niewielką przymieszkę krwi górskich, wymarłych już dziś żubrów kaukaskich. To zwierzęta naprawdę dzikie, których zresztą nikt tutaj nie zaprasza zbyt szerokim gestem do żłobu i nie oswaja. Nie mają, jak białowieskie, pokazowych wybiegów. Ich historia jest nie mniej ciekawa i równie pełna meandrów, jak tamtych. Zna ją dobrze, bo i prawie od początku czynnie się jej przypatruje prof. Kajetan Perzanowski. Traktuje zwierzęta nieledwie jak dalszych członków rodziny. Ale prace, zmierzające do odnowy górskiego stada żubrów wykraczają poza wszelką rodzinność, a nawet poza granicę państwa. Chodzi o stworzenie całego karpackiego państwa leśnych i zarazem górskich żubrów, sięgającego po Bałkany. 07:05 ZIEMIA - PODWODNY ŚWIAT - CZ. 3. MOHAMED HASBELLA, ELPHINSTONE I WROTA MAJÓW Cykl dokumentalny, 44 min, Polska, 2016 Scenariusz i reżyseria: Andrzej Misiuk Muzyka: Piotr Czubin Trzeci odcinek dokumentu pokazuje samotną formację koralową w kształcie gigantycznego cygara, znajdującą się pośrodku Morza Czerwonego, gdzie również w głębinach spoczywa wrak z tajemniczą historią zatonięcia. Poprzez ekosystem namorzynów, dostaniemy się taże do Wrót Majów, uważanych przez dawne ludy za święte miejsce. 08:00 NIEZWYKŁY ŚWIAT OWADÓW (LITTLE MATTERS: INSECTS) Film dokumentalny, 48 min, Niderlandy (Holandia), 2015 Reżyseria: Alvaro Mendoza Zdjęcia: Pablo Valdivieso Świat insektów, pomimo że tak bliski, pozostaje jednak w wielu przypadkach całkowicie tajemniczy. Jaka jest rola insektów w przyrodzie? Jak ewoluowały? Jak działają? Insekty to ponad 5 milionów sposobów funkcjonowania, przychodzenia na świat, jedzenia, komunikowania się, budowania schronienia, rozmnażania się i polowania. Komary, mrówki, termity wynalazły wiele genialnych metod, pozwalających im na przetrwanie, np. utrzymywanie w chłodzie upraw grzybów przez termity czy pułapki, budowane przez mrówki podczas polowania. Mikroskopowe zdjęcia przybliżają świat insektów i prezentują nieznane dotychczas, wysoce inteligentne zachowania zbiorowe w przestrzeni, która dotychczas była dla nas trudno dostępna. 09:00 ODGŁOSY NATURY (SOUNDS OF NATURE) Film dokumentalny, 47 min, Niemcy, 2017 Reżyseria: Phil Coles Film dokumentalny przybliżający widzom niezwykłe dźwięki i odgłosy przyrody. Gdziekolwiek jesteśmy, czy w lesie, czy w ogrodzie, prawie zawsze słyszymy zwierzęta. Ale powody, dla których przedstawiciele fauny wydają dźwięki, są tak różnorodne, jak same ich odgłosy. To tylko początek fascynującej historii adaptacji. Często myślimy, że jesteśmy wyjątkowi, ponieważ możemy się komunikować. Postrzegamy język jako cechę ludzką. Ale kiedy słuchasz, jak dużo zwierzęta mają do powiedzenia, zmieniasz zdanie. Głośno protestują, krzyczą na ostrzeżenie, odważnie flirtują, żeglują, a nawet polują używając swoich głosów. Tego głosu Afryki nie da się pomylić - to terytorialny ryk lwa. Dźwięki definiują miejsce - a zwierzęta urozmaicają głosami krajobraz i mają moc przenoszenia nas w wyobraźni do miejsc egzotycznych. Jesienią, w lasach północy powietrze jest pełne napięcia i ryków jeleni szlachetnych. Rykowisko. Staw w lesie na północy to scena konkursu śpiewaczego. Nadejście wiosny na bagnach ogłasza kumkanie żab. Tak jak żółwie, słonie używają dźwięków o niskiej częstotliwości. Wiele głosów przyrody, które cenimy za ich piękno jest de facto - aktem agresji. Gdy śpiewa wiele ptaków, trudno im w tłumie być słyszalnym, dlatego każdy ptak ma swój odrębny głos, a niektóre nauczyły się też imponujących technik dźwiękowych. Ptaki często gawędzą ze sobą w stadach. Nieustanny świergot to wiadomość, że istnieją i mają się dobrze. Ludzie uważają się za wyjątkowych, ale może to zwierzęta będą miały ostatnie słowo. 10:00 ODKRYWAMY ŚWIAT - ODC. 8 PERU (WORLD DISCOVERIES. EP. 8 PEROU) Serial dokumentalny, 52 min, Francja, 2018 Reżyseria: Daniel Lafarge Scenariusz: Sylvain Dommergue Seria dokumentalna, w której będziemy mogli poznać najwspanialsze miejsca świata, styl życia, odwieczne tradycje lub realia historyczne zanim znikną one na tle nowoczesności. To świadectwa niesamowitego bogactwa kultur ludzkich na całym świecie. W ciągu kilku dziesięcioleci nasza planeta przeszła bardziej dramatyczne zmiany niż kiedykolwiek w historii ludzkości. Globalizacja, postęp gospodarczy i technologiczny prowadzą do normalizacji na całym świecie. Jednak różnice kulturowe i różnorodność wciąż mogą zaskakiwać, a czasem oczarować podróżnika. 11:00 MAŁE I NIESPODZIEWANE ODKRYCIE ŚMIERCI Film dokumentalny, 24 min, Polska, 1990 Scenariusz: Antoni Halor Zdjęcia: Marek Uhma, Jarosław Sikora Muzyka: Julian Gembalski Film dokumentalny Antoniego Halora, poświęcony historii fresków i polichromii w drewnianym kościółku w Bierdzanach koło Opola. Przypadkowego odkrycia dokonał ówczesny proboszcz parafii, ks. Marian Zagoń, w czasie remontu w 1968 roku. Dociekliwość i upór księdza wsparte intuicją i doświadczeniem artysty Pawła Szneli pozwoliły na odkrycie niezwykle starej polichromii, której istnienie negowali specjaliści. Koszt odsłonięcia cennych malowideł pokrywających całe wnętrze kościółka poniosła parafia, gdyż konserwator odmówił wsparcia. W latach 1972 - 1983 mieszkańcy sami wykonali większość prac pomocniczych u boku wynajętych konserwatorów. Legendarną Śmierć, właściwy powód poszukiwań, odkryto na samym końcu. Ten niezwykły wyczyn małej społeczności nigdy nie został należycie doceniony, ale pozostało dzieło i duma mieszkańców. 11:35 ZNAKI Film dokumentalny, 55 min, Polska, 2017 Scenariusz i reżyseria: Wojciech Klimala Zdjęcia: Sylwester Kaźmierczak Muzyka: Tomasz Opałka Historia głuchej Miss Świata, Iwony Cichosz. Jej rodzice, siostra, dziadkowie nie słyszą. Dzięki uporowi babci nauczyła się mówić, lecz nie słyszy własnych słów. Obserwujemy jej codziennie życie, bariery jakie musi pokonywać, by funkcjonować w świecie słyszących. Iwonę poznajemy w szczególnym dla niej momencie - w przeddzień finałów Miss Deaf International (Miss Świata Głuchych) w Las Vegas. Wyrusza do Ameryki, by walczyć w konkursie piękności, który niespodziewanie wygrywa. Korona to przepustka do międzynarodowego środowiska osób głuchych, ale także obowiązki i wyrzeczenia. Iwona nie boi się wyzwań, bo już od najmłodszych lat podejmowała ryzyko, gdy jako 12 - latka wyjechała wraz z ulicznym teatrem w tournee po świecie. Aktywnie działa na rzecz swojego środowiska. Chce, by język migowy został uznany za język obcy. Walczy o to, by słyszący zrozumieli, że nie wystarczy napisać na kartce informacji dla głuchego, bo głusi w większości mają problem z językiem polskim, który jest dla nich językiem obcym. Pokonując wiele słabości i odnosząc sukcesy potwierdza swoją wartość. Widzimy jej drogę do tytułu i ciężką pracę Ambasadorki Głuchych po powrocie zza oceanu. Uczestniczy jako juror w konkursie Miss, Mister & Queen Deaf Tajlandii, zostaje zakwalifikowana do Tańca z Gwiazdami, aktywnie udziela się w mediach. W trakcie tych wydarzeń zupełnie niespodziewanie poznaje miłość swojego życia. 12:40 PARA MIESZANA Film dokumentalny, 52 min, Polska, 2005 Scenariusz i realizacja: Kinga Dębska, Lenka Wimmerova Zdjęcia: Wojciech Staroń, Michał Popiel - Machnicki, Viktor Smutny Wybór życiowego partnera to jedna z najważniejszych decyzji w życiu i zarazem wielka niewiadoma: może nam przynieść szczęście, nadać naszemu życiu sens, ale też - jeśli dokonaliśmy niewłaściwego wyboru - może zamienić je w piekło. Jeszcze więcej niepewności i dylematów towarzyszy nam, jeśli wybranek czy wybranka pochodzą z innego kraju czy kręgu kulturowego: mówią innym językiem, mają inną mentalność, inne doświadczenia. Przeciwnicy takiego rozwiązania mówią, że większość mieszanych małżeństw nie wytrzymuje próby czasu, że trudno im się dotrzeć, porozumieć. Zwolennicy twierdzą z kolei, że wielonarodowość czyni związek ciekawszym, nie pozwala popaść w rutynę. Dwie reżyserki: Polka Kinga Dębska i Czeszka Lenka Wimmerova postanowiły sprawdzić, jak jest w praktyce. Bohaterami swojego filmu uczyniły cztery polsko - czeskie pary w różnym wieku i na różnym etapie rozwoju ich związku. Lenka i Wojtek dopiero stoją u progu wspólnego życia. Poznali się dwa lata wcześniej na uniwersytecie. Ona - ładna i pełna wdzięku brunetka, on - trochę nieśmiały blondyn w okularach, przygotowują się do ślubu podekscytowani całą uroczystością i tym, co ich jeszcze czeka. Szczęśliwi, uśmiechnięci - są pewni, że się im uda: ślubowali sobie przecież "miłość, wierność i to, że się nie opuszczą aż do śmierci". Alice i Mateusz to niemal modelowe małżeństwo w średnim wieku z dwiema uroczymi córeczkami, wygodnym domem i samochodem. Poznali się nad polskim morzem, gdzie Ala przyjechała z koleżanką na studencki festiwal FAMA. Mateusz i jego kolega zaprosili następnie dziewczyny do Warszawy. To, co miało być wakacyjną przygodą, stało się związkiem na dobre i złe. Mateusz jest artystą: muzykiem i malarzem. Alice śpiewała. Marzenia o karierze musiała jednak poświęcić dla dobra rodziny. Kocha Mateusza, jest z nim szczęśliwa, ale czasami czuje się w Polsce trochę samotna, pozbawiona szerszego grona znajomych. Są dni, gdy zastanawia się, czy ich raczej zgodne małżeństwo przetrwałoby bez większych burz, gdyby mieszkali w Czechach. Silvie i Józio mieszkają razem, kochają się, ale nie mają ślubu. Oboje pracują w cieszyńskim teatrze. On ma za sobą zakończone rozwodem małżeństwo i dwóch niemal dorosłych synów, którzy przysparzają mu sporo zmartwień. Chłopcy mieszkają sami, jeden z nich ma problemy z narkotykami. Z ojcem utrzymują dość luźny kontakt, przypominają sobie o nim głównie wtedy, kiedy potrzebują pieniędzy. Józio opłaca im mieszkanie, ale nie jest w stanie zaspokoić wszystkich ich potrzeb. Na matkę synowie od dawna nie mają co liczyć. Silvie, sporo młodsza od Józia, czasami napomyka o małżeństwie: wyszłaby za Józia, gdyby przytrafiło im się dziecko. Ale wie, że byłoby im ciężko. Opowieść o "parach mieszanych" zamykają Ewa i Cestmir, którzy jesień życia spędzają w drewnianej chacie w Karkonoszach. Oboje mają już za sobą wcześniejsze małżeństwa zawarte w USC. Cestmir z długą, siwą brodą, niczym święty z obrazka, tchnie łagodnością i spokojem. Ochrzczony w Czeskim Kościele Husyckim nie praktykuje żadnej religii, Ewa jest przykładną katoliczką. "Dziwna" przynależność religijna męża sprawiła jednak, że nie udzielono im ślubu kościelnego. Ona zawsze marzyła o domu nad morzem. Wylądowała w górach, których nie lubią jej dotknięte artretyzmem nogi, ale przecież z tego powodu nie zostawi męża. Nie popiera związków, w których partnerów dzielą zbyt duże różnice kulturowe. Cestmira i ją dzieli tyle, ile trzeba, żeby po latach nadal chcieć być ze sobą. Łączy ich miłość. 13:40 DZIKIE DELFINY (WILD DOLPHINS) Film dokumentalny, 49 min, Niemcy, 2017 Reżyseria: Judith Curran Film dokumentalny o delfinach żyjących w wodach otaczających Nową Zelandię. Każdy z nich opracował unikalne strategie przetrwania w różnych siedliskach. Z dala od półwyspu Kaikoura, ogromne ławice mrocznych delfinów spędzają noce w podwodnym kanionie, wcześnie rano odpoczywają i bawią się bliżej brzegu. Majestatyczny krajobraz Fiordlandu jest domem dla delfinów butlonosych, które przystosowały się do ekstremalnego zimna. Są większe i grubsze. W zatokach, które przecinają Półwysep, małe i rzadkie delfiny Hectora komunikują się za pomocą kliknięć o bardzo wysokiej częstotliwości. Poza Wyspą Północną pospolite delfiny wykorzystują swoje echo do polowania na otwartym oceanie. Zdolność tych wszystkich delfinów do przekazywania wiedzy w ich stadach rodzinnych jest najważniejsza dla każdego aspektu życia. 14:40 MISTRZ CHIRURGII ONKOLOGICZNEJ Film dokumentalny, 47 min, Polska, 2020 Scenariusz i reżyseria: Andrzej Machnowski Film dokumentalny o profesorze Andrzeju Kułakowskim, wybitnym chirurgu onkologu o światowej sławie, wychowawcy wielu pokoleń lekarzy. Pan profesor w ciągu 55 lat pracy zawodowej wykonał kilka tysięcy operacji, promował blisko trzydziestu doktorantów, recenzował kilka prac habilitacyjnych, brał udział w kilkunastu przewodach profesorskich. Z ogromnym wzruszeniem i szacunkiem opowiadają o panu profesorze jego pacjenci, a znana pisarka, Barbara Wachowicz, porównała jego osobę do wykreowanego przez Stefana Żeromskiego doktora Judyma. 3 maja 2020 profesor Andrzej Kułakowski został odznaczony Orderem Orła Białego przez Prezydenta RP. 15:40 KOMARY ATAKUJĄ (MOSQUITOES ON THE RISE / DANS L’IL DU MOUSTIQUE) Film dokumentalny, 52 min, Francja, 2016 Reżyseria: Patrice Desenne, Frederic Letang Ten film dokumentalny pozwoli nam poznać lepiej komary. Czterech różnych przedstawicieli tego gatunku z Brazylii, Afryki, południowo - wschodniej Azji i z południa Europy, z których każdy może przenosić wirusy i niebezpieczne dla ludzi pasożyty. Komary są nosicielami gorączki denga, malarii i innych chorób zakaźnych. Korzystają ze zmian środowiskowych, często powodowanych działalnością człowieka, a także z wielu środków transportu, które pomagają im rozprzestrzenić się na nowe terytoria i zagrażać nowo odkrytym populacjom. W przeszłości kraje takie jak Japonia i Francja, w klimacie umiarkowanym, były względnie wolne od niebezpieczeństw, ale teraz pojawiły się pierwsze przypadki autochtonicznych infekcji. Komary te są wysoce odporne na strategie ochronne, które są ciągle rozwijane przez naukowców. Ale naukowcy kontynuują badania terenowe, wymyślając nowe bronie w bitwie, każdy bardziej zaskakujący niż następny. W obliczu poważnych zagrożeń dla zdrowia, które nam przedstawiają, ludzie zaangażowali się w zaciętą walkę z rosnącymi komarami. Komary zapraszają w podróż po naszym świecie, który stoi przed nimi otworem. Jednak za sprawą globalizacji, urbanizacji i zmian klimatycznych wektory przenoszące ich patogeny coraz częściej docierają także do strefy klimatu umiarkowanego. Chwytamy się wszelkich sposobów, by uniknąć epidemii i przerwać ten zaklęty krąg: człowiek - komar - wirus lub pasożyt. Stosujemy środki owadobójcze, moskitiery, szczepionki. Zdesperowani sięgamy też po inne, kreatywne metody walki z komarami. To jednak nie wystarcza. Przez 130 milionów lat komary ewoluowały razem z wirusami i pasożytami. Trzeci element układanki - człowiek - pojawił się ostatni. W świecie bez granic trzeba dbać o zachowanie równowagi: trzeba kontrolować populację komarów, a równocześnie szukać szczepionek i leków na przenoszone przez nie choroby. To zaś wymaga gigantycznych nakładów i solidarnego wysiłku w skali światowej. Tylko w ten sposób zdołamy uniknąć ataku komarów. Film zdobył nagrodę w kategorii "Komunikat o wspólnych interesach" na festiwalu de La Baule. 16:40 NOTACJE - HALINA MIROSZOWA. JA I WOJNA Cykl dokumentalny, 9 min, Polska, 2008 Autor: Hanna Kramarczuk W radiu i telewizji przepracowała ponad 50 lat. Ceniona, lubiana przez wielu nazwana Matką Polką. Wrażliwa na ludzką krzywdę. Z urodzenia jest warszawianką, jednak jej wybraną ojczyzną jest Łomża. Spędziła tam 10 lat najpiękniejszych swoich lat. Do Łomży pojechała z rodzicami, ponieważ ojciec otrzymał tam pracę. W Łomży w 1939 roku zrobiła jeszcze maturę. Potem wyjechała do Warszawy, aby przystąpić do egzaminów na medycynę. Chciała być lekarzem. Okupację spędziła w Warszawie. Najpierw walczyła w obronie stolicy. Była harcerką, która po przeszkoleniu trafiła do wojska i awansowała do stopnia sierżanta. Po kapitulacji włączyła się do konspiracji. Zajmowała się kolportażem gazet, biuletynów w tzw. grupie Dromader, która obsługiwała stolicę. Prowadziła w TVP cotygodniowy Magazyn Miniatury, który składał się z kilku felietonów i mówił o zwykłych ludzkich sprawach. Prowadziła też popularny przed laty Bank Miast, a kiedy powstała telewizyjna Dwójka program Twarzą w twarz. Jako reporterka przejechała całą Polskę i to różnymi sposobami. W telewizji była wtedy bieda. Podróżowano, zatem autostopem, pociągiem, autobusem. Była autorką wielu filmów dokumentalnych. Najczęściej poruszała w nich tematykę historyczną wiele dotyczyło Armii Krajowej. Pod koniec lat osiemdziesiątych wspólnie z Aleksandrem Małachowskim prowadziła cieszący się ogromną popularnością program Telewizja nocą. Program emitowany był przez dwa lata. Do redakcji przysłano tysiące listów. Każdy z autorów liczył na pomoc, na zajęcie się jego osobą. 17:00 ODKRYWAMY ŚWIAT - ODC. 9 RIO DE JANEIRO (WORLD DISCOVERIES. EP. 9 RIO DE JANEIRO) Serial dokumentalny, 51 min, Francja, 2018 Reżyseria: Daniel Lafarge Scenariusz: Sylvain Dommergue Seria dokumentalna, w której będziemy mogli poznać najwspanialsze miejsca świata, styl życia, odwieczne tradycje lub realia historyczne zanim znikną one na tle nowoczesności. To świadectwa niesamowitego bogactwa kultur ludzkich na całym świecie. W ciągu kilku dziesięcioleci nasza planeta przeszła bardziej dramatyczne zmiany niż kiedykolwiek w historii ludzkości. Globalizacja, postęp gospodarczy i technologiczny prowadzą do normalizacji na całym świecie. Jednak różnice kulturowe i różnorodność wciąż mogą zaskakiwać, a czasem oczarować podróżnika. 18:05 DAWNE ŚWIATY - ODC. 7/8 NIEBIAŃSKIE LAMY INKÓW (NORTE CHICO, THE FIRST ANDEAN CIVILIZATION) Serial dokumentalny, 52 min, Francja, 2007 Andy. Bariera wysokich gór wzdłuż krawędzi Ameryki Południowej. Na tych dzikich terenach rozkwitła zadziwiająca cywilizacja. Inkowie stworzyli tu centrum ogromnego imperium. Uczynili to w niespełna sto lat, ale przybycie Hiszpanów doprowadziło do ich upadku. Francisco Pizarro zjawił się w Peru w roku 1532. Dowiedział się, że właśnie toczyła się wojna domowa. Po śmierci króla Inków Huayny Capaca w roku 1528, jego synowie Huascar i Atahualpa zaczęli walczyć o tron. Pizarro napotkał wiele ludów, które chciały zrzucić inkaskie jarzmo. Łaknął bogactw. Natychmiast pojął, że może wykorzystać osłabienie władzy Inków. W zaledwie 4 dekady z garstką żołnierzy rzucił całe imperium na kolana. Ale to zabójstwo Atahualpy załamie cały lud. Był uważany za inkarnację boga słońca, gwaranta ładu na świecie. Jego śmierć była nie do pomyślenia. Brodate istoty przybywające w pływających pałacach i ujeżdżające dziwne stwory, zapewne wyszły z zaświatów. Jawiły się jako straszni bogowie, zdolni do zabijania Inków. Pizarro trzymał wszystkie atuty. Kradł, ile się dało. Nawracał siłą i sadzał na inkaskim tronie, kogo tylko chciał. Tymczasem popełnił błąd, koronując Manko Inkę. Manco, a potem jego synowie, zamkną się w Vilcabamba i stawią wściekły opór najeźdźcom. 19:10 WSZYSTKIE KOLORY ŚWIATA - INDIE. TYSIĄCE ZAPACHÓW POŁUDNIA (FLAVORS) Serial dokumentalny, 52 min, Francja, 2008 Reżyseria: Eric Bacos Indie południowe to kolebka kultury Drawidów, kraina o długiej historii dynastycznej, imperialnej i kupieckiej. Sztuka i tradycje są tu do dziś niezwykle żywe. Wspaniałe pejzaże, świątynie i pałace nie pozostawią obojętnym nikogo, kto postanowi zwiedzić ten region. To także idealne miejsce dla ludzi szukających strawy duchowej. Podróż na południe Indii to niezapomniane przeżycie. Stosunkowo spokojna Kerala słynie z gościnności. Ten bogaty stan od wieków przyciąga kupców i poszukiwaczy przygód. Największe miasto stanu - Koczin, składa się z wielu wysp i półwyspów, między którymi kursują promy. Fort Koczin to historyczne centrum miasta. Warto spędzić tu kilka dni, by poznać historię regionu i odwiedzić liczne galerie sztuki. Całe miasto jest zwrócone ku morzu. Jedną z atrakcji stanową rozłożone, charakterystyczne sieci rybackie. Zostały tu przywiezione przez Chińczyków, na przełomie XIV i XV wieku. 20:10 ZŁOTE ŁANY - ODC. 2 Serial dokumentalny, 25 min, Polska, 2000 Scenariusz i reżyseria: Ewa Straburzyńska Zdjęcia: Piotr Sędzikowski Muzyka: Bartosz Straburzyński Konsultacja językowa i narracja: prof. Jan Miodek W Złotych Łanach wreszcie zaczęły się żniwa. Pan Franciszek, hołdujący tradycji, kosi starymi maszynami. Sfatygowana snopowiązałka nie wytrzymuje trudu. Żona pana Franciszka - również Franciszka - niepokoi się, że mąż nie wraca do domu. Pani Stenia także wyszła w pole, pracy jednak u niej nie będzie zbyt dużo. Synowie Edwarda Wełpy koszą kombajnem i jednocześnie obserwują, co dzieje się na polu braci Gralów. Wełpowie i Gralowie rywalizują ze sobą od lat. Edward i Gralowie pokłócili się jeszcze jako chłopcy. Rodzice wtrącili się w bijatykę dzieciaków i sprawa zakończyła się poważnym konfliktem trwającym do dziś. Pan Jan był kiedyś kierowcą, teraz próbuje żyć z rolnictwa, lecz jednocześnie zainwestował w przydrożny bar, który nazwał "Alaska". Ciągle nie wie, na czym się skoncentrować. Idzie więc do pana Jana "wróżącego ze stołu", by znaleźć u niego radę. Odbywa się seans, w którym uczestniczy żona wróżącego, Janina. Stół wystukuje, że Jan powinien swoją przyszłość związać z barem. Do wyjścia w pole przygotowuje się także Irek. Od tych zbiorów wiele zależy. W zeszłym roku ukradziono mu z pola jałówki. Stracił sporo pieniędzy. Matka pomagała mu jak mogła, dorabiając w różny sposób. Ciągle jednak nie mogą wyjść z kłopotów. Pani Rozalia wspomina przeszłość. Uważa, że kiedyś nie było takich wspaniałych maszyn, a gospodarze potrafili wszystko zrobić na czas. Teraz te wszystkie urządzenia tylko ludzi zdemoralizowały. Pani Stenia skończyła już pracę w polu i zajęła się przygotowaniami do ślubu córki. Wybiera się do krawcowej. Druga pani Rozalia właśnie skończyła 100 lat. Na urodziny zjechała się cała rodzina. Goście bawią się w wiejskiej świetlicy. Dostojna jubilatka dziarsko tańczy z młodymi. Pan Franciszek naprawił już snopowiązałkę i może się zająć innymi sprawami. Rozpatruje właśnie bardzo niepokojącą go kwestię głodu na świecie. Na polu Wełpów jeszcze trwa praca. W kombajnie zepsuło się łożysko i teraz - choć już noc - nadrabiają stracony czas. 20:35 ZŁOTE ŁANY - ODC. 3 Serial dokumentalny, 25 min, Polska, 2000 Scenariusz i reżyseria: Ewa Straburzyńska Zdjęcia: Piotr Sędzikowski Muzyka: Bartosz Straburzyński Konsultacja językowa i narracja: prof. Jan Miodek Edward Wełpa jedzie do punktu skupu. Wie, że Gralowie wcześniej sprzedali byczka i ma nadzieję, że on uzyska lepszą cenę. W obu gospodarstwach synowie przygotowują się do pójścia na dyskotekę. Franciszkowie zbierają snopy z pola. Tymczasem w ostatniej kuźni w okolicy trwa podkuwanie konia. Pani Stenia na ślub córki zamówiła dwie bryczki. Ekipa filmowa, zaintrygowana umiejętnościami pana Jana, chce wysłuchać wróżby jego stołu. Pani Wanda znów rozpatruje nieszczęścia, jakie spotkały ją i Irka. Nie dość, że ukradli im jałówki, to zupełnie nie udał się tytoń, w który zainwestowali. Na domiar złego chyba nie dostaną odszkodowania, a ona tak by chciała, żeby syn się ożenił. Franciszkowie zwożą snopy do stodoły. Zboże nie jest udane. Pan Franciszek narzeka więc, że człowiek narobi się, a nic z tego nie ma. Dyskoteka już się zaczęła. Bawią się synowie Wełpów i Gralów. Wszyscy czekają na striptiz. 21:10 TAK BLISKO... TAK DALEKO... Film dokumentalny, 52 min, Polska, 2019 Reżyseria: Maciej Dutkiewicz Scenariusz: Michał Komar Zdjęcia: Jacek Knopp Muzyka: Jan Komar Film dokumentalny "Tak blisko... tak daleko" to opowieść Szewacha Weissa - polskiego Żyda, polityka, dyplomaty i dziennikarza - o trudnych relacjach między Polakami i Żydami po II wojnie światowej. Tytuł filmu został zaczerpnięty z wypowiedzi profesora Szewacha Weissa. 22:15 HIRANMOY GHOSHAL. NURTEM DWÓCH RZEK Film dokumentalny, 52 min, Polska, 2019 Scenariusz i reżyseria: Tadeusz Śmiarowski Zdjęcia: Jan Klima Film przedstawia historię dwojga ludzi: Hiranmoya Ghoshala - hinduskiego pisarza z Bengalu Zachodniego, dyplomaty, tłumacza i językoznawcy, i jego córki Miry Ghoshal - muzykologa, znawczyni muzyki hinduskiej. Życie tych dwojga ludzi było zawsze rozdarte między Polską i Indiami, a na pewnych etapach, bardziej z konieczności, także między Anglią i Stanami Zjednoczonymi. Filmowa opowieść skupi się przede wszystkim na postaci Hiranmoya Ghoshala, którego życie i dokonania są czymś niezwykłym, a które wywarły też ogromny wpływ na losy jego córki. 23:15 WYJECHANI Telenowela dokumentalna TVP, 24 min, Polska, 2008 Scenariusz i reżyseria: Jacek Szatański, Katarzyna Kawecka Telenowela dokumentalna przedstawiająca losy polskich emigrantów - osób, które wyjechały do różnych krajów Europy. 23:50 ARTYSTA SPOD ZŁOTEGO GRONIA Film dokumentalny, 31 min, Polska, 1974 Scenariusz: Norbert Boronowski, Hanna Suchorabska Zdjęcia: Norbert Boronowski Jan Wałach, rocznik 1884 - grafik, malarz, rzeźbiarz i drzeworytnik. Popularność przyniosły mu prace, w których utrwalał typy góralskie, architekturę, scenki z życia beskidzkiej wsi oraz tematy sakralne. Artysta opowiada o Istebnej, rodzinie, swojej edukacji. W kontekście 90. urodzin mówi: - Nie mam żadnych planów, tylko sobie maluję i to mnie jedynie trzyma. Ja nie mam odpoczynku. Na wystawie obrazów objaśnia swoje malarstwo. Mówi o tradycjach i obrzędach Beskidu Śląskiego: - Wszystko jest piękne, tylko nie wszystko daje się namalować. Na pytanie, dlaczego nie ma uczniów, Wałach odpowiada, że musi pracować sam, inni by mu przeszkadzali. Wspomina, jak chodził malować zadymione, kurne chatki, w których razem z ludźmi mieszkały zwierzęta: - Już nie ma tej Istebnej, wszystko murowane. O współczesnym malarstwie: - Mnie nie interesuje malowanie oślim ogonem. Na pytanie, czy zrobił w życiu wszystko, co chciał, Wałach odpowiada: - Jak się patrzę na moje stare obrazy, to się dziwię, jak ja to mogłem robić. Mówi, że jeszcze mało namalował. Nie może już chodzić daleko, gdzie widać góry, więc maluje to, co blisko - swój domeczek... W filmie przestawiono Jana Wałacha i jego dzieła. 00:25 NOTACJE - KAROLINA KACZOROWSKA. NIGDY TEGO NIE ZAPOMNĘ Cykl dokumentalny, 11 min, Polska, 2012 Autor: Krzysztof Tadej Wspomnienia Karoliny Kaczorowskiej o mężu śp. Ryszardzie Kaczorowskim, ostatnim prezydencie RP na uchodźstwie. Karolina Kaczorowska urodziła się w 1930 r. w Stanisławowie. Nauczycielka, wybitna działaczka emigracyjna. W czasie II wojny światowej wywieziona przez NKWD wraz z rodziną na Syberię. Od 1948 roku mieszkała w Londynie. Karolina Kaczorowska zmarła 21 sierpnia 2021. 00:40 BYE BYE DUBLIN Film dokumentalny, 47 min, Polska, 2010 Scenariusz i reżyseria: Rafael Lewandowski W 2005 roku, jak tysiące młodych Polaków, Klementyna i Wojtek wyemigrowali do Irlandii. Cztery lata później, podobnie jak inni rodacy, postanowili wrócić do ojczyzny. Kryzys, który gwałtownie uderzył w irlandzką gospodarkę był jednym z powodów ich decyzji. Ale nie głównym. Klementyna jest w ciąży: chce, aby jej dziecko urodziło się w Polsce. Tuż przed rozstaniem się z Dublinem, przyszli rodzice opowiadają przed kamerą o swoim bogatym doświadczeniu życia za granicą. Tłumaczą również, dlaczego teraz pragną znowu żyć w swoim kraju. 01:35 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - POLSKA, MIŁOŚĆ I SZACHY Magazyn historyczny, 25 min, Polska, 2020 Autor: Adam Sikorski Polska, miłość i szachy Zdarza się, że koledzy poszukiwacze zapraszają nas na szczególnie intrygujące wyprawy. Tak jest i tym razem. Dziś ruszamy w teren ze Świętokrzyską Grupą Eksploracyjną. Dolina rzeczna oparta o stary las, mnóstwo zieleni i zabytkowa architektura. To zespół pałacowo - parkowy położony w Wiązownicy - miejscu, w którym zauroczony Polską Rosjanin senator Bazyli Pogodin wybudował w połowie XIX wieku w stylu neogotyckim z elementami mauretańskimi pałacyk z towarzyszącymi mu budowlami będącymi zapleczem: oficyną, wozownią, lodownią i domem ogrodnika. Na cześć pamięci budowniczego i jego spadkobierców, którzy zrobili wiele dla Polski, miejsce to miało się stać Ośrodkiem Pojednania Polsko - Rosyjskiego. Wracamy Następnie przeniesiemy się na obrzeża Nowej Huty, gdzie przy podejściu do lądowania rozbił się samolot pilotowany przez kapitana Władysława Polesińskiego. Ocalenie załogi miało na tyle cudowne cechy, iż lotnik uznał to za znak z nieba i postanowił odmienić tak swoje życie, jak i życie swoich kolegów w mundurach. Założył katolicką organizację Rycerze Krzyża i Miecza. 02:10 ŚLĄSKIE NIEBO (ŚLĄSKIE NIEBO) Film dokumentalny, 56 min, Polska, 2004 Autorka: Grażyna Pieczuro Zdjęcia: Maciej Wielowieyski, Roman Płocki Opowieść o czterech śląskich rodzinach, ich dziejach, pasjach, obyczajach, przekazywanych z pokolenia na pokolenie tradycjach i codziennym życiu. Ich losy są charakterystyczne dla Śląska, regionu naznaczonego trudami współistnienia trzech narodów. Bohaterowie zamieszkują różne zakątki Śląska, co znalazło swoje odbicie w odmienności rodowej spuścizny. Aleksandra Kotulska z Rydułtowów to Górnoślązaczka z dziada pradziada. Jarosław Lipowski mieszka we Wrocławiu, ale jest obywatelem Czech, urodzonym na Śląsku Cieszyńskim. Marek Lose z Wrocławia nazywa siebie Dolnoślązakiem, ale korzenie jego rodziny tkwią na Górnym Śląsku i w tamtejszej tradycji się wychował. Elizabeth i Ulrich von Kuster to Niemcy od niedawna zamieszkujący pałac w Łomnicy, własność przodków, którą odkupili od państwa i wyremontowali. Tak jak odmienne są dzieje prezentowanych rodzin, tak odmienne jest również ich obecne życie. Jedno, co niewątpliwie ich łączy, to przywiązanie i miłość do Śląska, swoiste poczucie "śląskości". Dla każdego innego, ale dla wszystkich jednakowo ważne. Unosząc w górę głowy, wszyscy widzą nad sobą to samo śląskie niebo. 03:15 WSZYSCY JESTEŚMY Z WĘGLA Film dokumentalny, 44 min, Polska, 2004 Reżyseria: Tomasz Wiszniewski Scenariusz: Tomasz Wiszniewski, Roman Janiszek Wykonawcy: Trzeci Wymiar O sobie i swoich kolegach Roman mówi: "Wszyscy jesteśmy z węgla". Minął rok, odkąd zajmujący się dotychczas kręceniem filmów z wesel i uroczystości były górnik postanowił skierować obiektyw swojej kamery na jego bliskie otoczenie. W podartych dżinsach i w czapce z daszkiem Roman maszeruje przez położone pod Wałbrzychem pagórki, aby dotrzeć do jednego z licznych na Śląsku biedaszybów. Gdy przeszło dekadę temu Polska przeżyła przemianę ustrojową, utrzymującym się w przeważającej mierze z górnictwa mieszkańcom Wałbrzycha głód zajrzał w oczy. Nie wszyscy po masowych zwolnieniach potrafili się przystosować do nowych warunków. Całe życie utrzymując się z pracy pod ziemią, wielu postanowiło powrócić do górnictwa. Coraz dotkliwsza bieda zmuszała do prób wykorzystania naturalnego bogactwa Śląska - węgla - którego płytko położone pokłady kusiły wałbrzyszan. Jeden po drugim pojawiały się nowe szyby, do których ściągały tysiące osób. Wśród doświadczonych górników, byłych pracowników kopalń, byli także górnicy amatorzy, dla których praca w biedaszybie była pierwszą tego rodzaju. Brak doświadczenia czasem prowadził do tragedii, dla uwięzionych w zasypanej jamie nie było ratunku. Interweniowały władze. Górników niepokoiła policja i straż miejska konfiskująca nielegalnie zdobyty urobek. Nieustępliwość i represje służb porządkowych zwiększały determinację i desperację pracowników biedaszybów, dla których niebezpieczne zajęcie nadal jest jedynym źródłem utrzymania. Roman filmuje swoich kolegów, wchodzi wraz z nimi w czeluście ziemi, zdradza tajemnice fachu. Jego kamera śledzi górników podczas wyjazdu do Warszawy, gdzie chcieli wykorzystać szansę pokazania swojego dramatu podczas manifestacji antyglobalistów. Opowiadają o swoich marzeniach, z których najważniejsze dotyczy po prostu godnego życia i możliwości wychowania dzieci bez troski o środki na ten cel. Dokument jest opowieścią o ludziach, którzy nie poddają się skrajnej biedzie i uparcie walczą o przetrwanie.