TVP Kultura Piątek, 04.02.2022 08:00 RES POLONIAE - O POLSCE Z ODDALI - LADY ROXANA PANUFNIK Dysk./wywiad/debata, 25 min, Polska, 2021 Reżyseria: Piotr Poraj - Poleski, Anna Szałańska Scenariusz: Piotr Poraj - Poleski, Anna Szałańska, Jolanta Rzegocka Wykonawcy: Jolanta Rzegocka (prowadząca) Seria filmowych wywiadów przeprowadzonych w Londynie z wybitnymi ludźmi pióra, teatru, polityki, gospodarki. Rozmowy będą szczególnie dotyczyć związków bohaterów z Polską i polską kulturą. W tym odcinku prowadząca, Jolanta Rzegocka rozmawia z lady Roxaną Panufnik, córką słynnego polskiego kompozytora, Andrzeja Panufnika. Roxana Panufnik jest dziś jedną z najpopularniejszych brytyjskich kompozytorek muzyki poważnej. 09:35 DUŻE ZWIERZĘ Film obyczajowy, 71 min, Polska 2000 Autor: Kazimierz Orłoś Reżyseria: Jerzy Stuhr Scenariusz: Krzysztof Kieślowski Zdjęcia: Paweł Edelman Muzyka: Abel Korzeniowski Występują: Jerzy Stuhr, Anna Dymna, Dominika Bednarczyk, Błażej Wójcik, Andrzej Franczyk, Feliks Szajnert, Zbigniew Kaleta, Andrzej Kozak, Radosław Krzyżowski, Stanisław Banaś, Piotr Dąbrowski, Zbigniew Rola, Ewa Worytkiewicz, Małgorzata Ząbkowska, Beata Schimscheiner, Tomasz Schimscheiner i inni "Duże zwierzę" - czwarty film w reżyserskim dorobku Jerzego Stuhra - był już głośny na długo przed premierą. Stało się tak za sprawą scenariusza. Pierwszą jego wersję (na podstawie opowiadania Kazimierza Orłosia pt. "Wielbłąd") napisał bowiem w roku 1973 sam Krzysztof Kieślowski, noszący się wówczas z zamiarem debiutu fabularnego. Niestety, tekst nie spodobał się peerelowskim decydentom od kultury i musiał powędrować do szuflady. Przed kilkoma laty odnalazł go w Wiesbaden Janusz Morgenstern. Takiej okazji nie można było zmarnować. Morgenstern, zarezerwowawszy sobie rolę producenta, zaprosił do współpracy Jerzego Stuhra, jednego z ulubionych aktorów Kieślowskiego. Twórca "Tygodnia z życia mężczyzny" nie tylko wziął na swoje barki reżyserię i opracowanie scenariusza (w pierwotnej wersji były tylko dwie sceny z rozpisanym dialogiem), lecz także zagrał głównego bohatera. Realizacja "Dużego zwierzęcia" stała się dla aktora szczególnym doświadczeniem. "Po pierwsze dlatego, że w sensie symbolicznym znów byłem współpracownikiem Krzysztofa, mojego przyjaciela. Dane mi było nadać kształt czemuś, co było jego ideą, jego dążeniem. Po drugie, to był mój pierwszy film poetycki. Zawsze miałem skłonność do realistycznego oglądania świata. Odważyłem się na metaforę, spróbowałem znaleźć w sobie inną wrażliwość" - mówił w jednym z wywiadów. To jednak nie wszystko. Już w swych poprzednich filmach Stuhr - reżyser dowiódł, jak bliski jest mu temat tolerancji, zrozumienia dla inności i niedoskonałości bliźniego. Typ jego talentu kazał mu wszakże ukazywać ludzkie losy w konkretnym kontekście czasowo - przestrzennym, co z kolei zmuszało do balansowania na granicy doraźnej publicystyki. Dopiero scenariusz Kieślowskiego pozwolił autorowi "Historii miłosnych" na zmianę perspektywy i bardziej uniwersalne potraktowanie problemu. "Stuhr niemodny temat ujął w formę przypowieści, dotykającej za pośrednictwem mikrozdarzeń ponadczasowych prawideł" - pisała po premierze "Dużego zwierzęcia" jedna z recenzentek. Nie wszyscy wszakże podzielali jej zdanie. Film wywołał liczne dyskusje. Jedni chwalili i nagradzali (Nagroda Specjalna na MFF w Karlovych Varach, nagroda publiczności na Lecie Filmowym w Kazimierzu Dolnym, Syrenka Warszawska w kategorii filmu fabularnego), inni zarzucali reżyserowi jałowe powielanie wzorców kina moralnego niepokoju. Jedno wszakże pozostaje bezsporne: "Duże zwierzę" to kolejne niebanalne dokonanie Jerzego Stuhra, jednego z niewielu polskich artystów filmowych, którzy bez oglądania się na mody, konsekwentnie budują na ekranie własną, oryginalną wizję świata Mała, górska miejscowość, gdzieś w Polsce. Pan Sawicki, szanowany obywatel, tak samo zwyczajny jak jego otoczenie, pewnego dnia zaczyna spacerować ulicami w towarzystwie wielbłąda. Zdziwieni mieszkańcy nie wiedzą, co o tym myśleć. Mijają kolejne dni, a zwierzę ciągle jest u Sawickich. Mało tego, zajmuje w ich życiu coraz ważniejsze miejsce. Dlaczego? - to pytanie coraz bardziej dręczy całe miasteczko. Sawiccy nie potrafią odpowiedzieć. Po prostu polubili dwugarbnego czworonoga i tyle. Mieszkańcom wszakże to nie wystarcza. Nie wiedzieć czemu nie potrafią przystosować się do nowej sytuacji i reagują agresywnie. Odpowiednie urzędy nagle zaczynają domagać się rejestracji i opodatkowania wielbłąda. Pojawiają się donosy, że wielbłąd przeszkadza dzieciom w nauce, zanieczyszcza ulice, a także - czy są granice absurdu? - może roznosić groźną afrykańską odmianę choroby wenerycznej. W stosunku do Sawickich mnożą się szykany. Ona traci pracę w przedszkolu, jego nie chcą już w lokalnej orkiestrze. Przed ich domem hałasują protestacyjne pikiety. Mimo że odrzuceni i osamotnieni, Sawiccy nie zamierzają pozbyć się wielbłąda. Przeciwnie, są do niego coraz mocniej przywiązani. 11:00 NAJDŁUŻSZA WOJNA NOWOCZESNEJ EUROPY - ODC. 1 PUŁKOWNIK CESARZA Serial historyczny, 55 min, Polska 1979 Reżyseria: Jerzy Sztwiertnia Scenariusz: Andrzej Twerdochlib Zdjęcia: Andrzej Ramlau Muzyka: Adam Sławiński Aktorzy: Krzysztof Kolberger, Marek Siudym, Henryk Machalica, Zdzisław Kozień, Mariusz Benoit, Bogusz Bilewski, Wieńczysław Gliński, Grażyna Szapołowska, Jerzy Janeczek, Ewa Milde, Stanisław Niwiński, Michał Białkowicz, Aleksander Gawroński, Andrzej Grzybowski, Bogdan Łysakowski Filmowa saga ukazująca na przykładzie kilku rodzin walkę Polaków z naporem germanizacyjnym w Wielkopolsce w okresie od 1815 do 1918 roku. Wielu krytyków zaliczyło "Najdłuższą wojnę..." do "najmądrzejszych i najważniejszych polskich seriali". "Oto historia jedynej polskiej wojny w XIX wieku, konsekwentnie przeprowadzonej i do końca wygranej, o której jednak głucho w podręcznikach historii. Czy dlatego, że jej największe batalie stoczono nie na koniu i z szablą, ale w zaciętej, organicznikowskiej pracy na wszystkich polach społecznej aktywności, od handlu, bankowości i wzorowej organizacji życia gospodarczego poczynając, a na wysokiej kulturze rolnej chłopa wielkopolskiego kończąc? Czyżby ten rozdział naszej historii był wstydliwy, niedorównujący barwnością stuleci spisków, powstań i klęsk, jakie w świadomości narodowej wyżłobiła romantyczna tradycja spod znaku wieszczów? Serial Jerzego Sztwiertni likwiduje te białe plamy w społecznej świadomości" - pisał recenzent "Filmu". Twórcy serialu zastosowali znakomicie sprawdzającą się w tym gatunku metodę narracji - vie romance, biografie autentycznych bohaterów przedstawiając w formie zbeletryzowanej i umieszczając ich w tłumie postaci fikcyjnych. Dzięki temu ten gigantyczny fresk historyczny pulsuje życiem, widz równie mocno przejmuje się i wzrusza losami bohaterów wymyślonych przez scenarzystów jak i głośnych postaci, jak hr. Dezydery Chłapowski, dr Karol Marcinkowski, hr. Edward Raczyński, Walenty Stefański, Maksymilian Jackowski, Hipolit Cegielski i wielu innych, znanych z kart historii. A właściwie - nieznanych. Stefan Bratkowski, autor scenariuszy trzech ostatnich odcinków, wspomniał, że nawet jeden z członków komisji kolaudacyjnej był przekonany, iż ks. Piotr Wawrzyniak to postać fikcyjna. Niepodważalną zasługą autorów serialu jest przywrócenie narodowej pamięci zapomnianych bohaterów. "Zapis dziejów ich wojny stanowił dla mnie - pisał Stefan Bratkowski - swoisty podręcznik polskości, nieco innej niż ta znana z doświadczeń ziem Królestwa Polskiego czy Galicji, rzekłbym - polskości na inne warunki. Przeciwnik nie dawał im szans w otwartej wojnie. Miał za sobą miażdżącą przewagę siły zbrojnej, aparatu administracyjnego, pieniędzy i oświaty (...) Trafił na polskość gotową do każdego poświęcenia, ale zaradną, umiejącą wytrwale, ciężko pracować. Ci Polacy potrafili skutecznie zrównoważyć przemożną siłę fizyczyną Prus oporem, który zbudowali z mądrości i zręczności, z umiejętności i odporności nerwowej, z pogody ducha i wierności sobie. Przetrzymali w końcu nie byle kogo - Bismarcka i hakatę, wrogów silnych, zdeterminowanych, przebiegłych i zaciekłych. Udowodnili, że na ich polskość nie ma mocnych? Akcja serialu rozpoczyna się w 1815 roku. Po klęsce wojen napoleońskich do domu wraca Józef Frankowski. Gospodarstwo po ojcu przejął jego brat. Teraz robi wszystko, by pozbyć się przybysza. Dzięki pomocy swego byłego dowódcy, hr. Dezyderego Chłapowskiego, Józef zostaje zarządcą w jednym z jego majątków. Sam hrabia też postanawia zająć się gospodarowaniem. Aby pogłębić wiedzę z zakresu agronomii i leśnictwa, wyjeżdża do Anglii. Po powrocie reformuje swój majątek, dając rodakom przykład dobrze pojętego patriotyzmu. 12:10 NAJDŁUŻSZA WOJNA NOWOCZESNEJ EUROPY - ODC. 2 LANCET I PŁUG Serial historyczny, 58 min, Polska 1981 Reżyseria: Jerzy Sztwiertnia Scenariusz: Andrzej Twerdochlib Zdjęcia: Andrzej Ramlau Muzyka: Adam Sławiński Aktorzy: Krzysztof Kolberger, Henryk Machalica, Marek Siudym, Zdzisław Kozień, Mariusz Benoit, Mieczysław Voit, Andrzej Seweryn, Joanna Sobieska, Beata Tyszkiewicz, Kazimierz Kaczor, Ryszard Pietruski, Anna Nehrebecka, Grażyna Szapołowska, Marek Bargiełowski, Ewa Lemańska, Jerzy Bończak, Henryk Boukołowski, Aleksander Gawroński, Andrzej Krasicki i inni Połowa lat trzydziestych XIX wieku. W Poznaniu następują aresztowania młodzieży polskiej pod zarzutem dążenia do obalenia rządów pruskich. Wśród aresztowanych jest Karol Marcinkowski, późniejszy działacz Wielkopolski. Coraz więcej ludzi uważa, że najbardziej słuszną drogą i sposobem na zachowanie polskości jest podnoszenie wydajności majątków ziemskich, rozwój polskiego przemysłu i handlu. Tymczasem w zaborze rosyjskim wybucha powstanie. Chociaż hrabia Chłapowski uważał, że to powstanie nie ma większych szans, jednak wraz z Józefem Frankowskim, Karolem Marcinkowskim i wieloma innymi przedzierają się przez granicę, by wziąć udział w walce. 14:45 TRISTANA (TRISTANA) Dramat obyczajowy, 95 min, Francja/Hiszpania/Włochy, 1970 Reżyseria: Luis Bunuel Scenariusz: Luis Bunuel, Julio Alejandro Zdjęcia: José Fernández Aguayo Muzyka: Fryderyk Chopin Aktorzy: Catherine Deneuve, Fernando Rey, Franco Nero Toledo, rok 1923.18 - letnia Tristana (Catherine Deneuve) po śmierci matki zamieszkuje u swego wuja, don Lope (Fernando Rey), zubożałego arystokraty słynącego z liberalnych poglądów. Nieznająca jeszcze życia, naiwna Tristana odczuwa wobec wuja wdzięczność pomieszaną ze wstrętem. Za opiekę odpłaca mu drobnymi usługami, do których należy m.in. zakładanie starszemu panu pantofli. Z biegiem czasu dziewczyna zostaje kochanką don Lope, który pragnąc zaspokoić jej potrzeby, wyprzedaje z domu co cenniejsze przedmioty. 18:55 REŻYSERZY - ALAN J. PAKULA 8/10 SEZON 3 (THE DIRECTORS - ALAN J. PAKULA) Film dokumentalny, 43 min, Wielka Brytania, 2018 Reżyseria: Lyndy Saville Cykl dokumentalny poświęcony najważniejszym reżyserom kina. W tym odcinku poznajemy twórczość Alana J. Pakuli, twórcy takich obrazów jak: "Wszyscy ludzie prezydenta", "Wybór Zofii" czy "Klute". 20:00 ROZWAŻNA I ROMANTYCZNA (SENSE AND SENSIBILITY) Film kostiumowy, 130 min, USA/Wielka Brytania 1995 Reżyseria: Ang Lee Scenariusz na podstawie powieści Jane Austen: Emma Thompson Zdjęcia: Michael Coulter Muzyka: Patrick Doyle Aktorzy: James Fleet, Tom Wilkinson, Harriet Walter, Kate Winslet, Emma Thompson, Hugh Grant, Elizabeth Spriggs, Robert Hardy, Ian Brimble, Alan Rickman, Greg Wise i inni Film obsypany nagrodami, najważniejsze z nich to - Złoty Glob, Złoty Niedźwiedź oraz Oscar za scenariusz. Otrzymał też nominacje do najwyższej nagrody filmowej w kilku innych prestiżowych kategoriach (najlepszy film, aktorka Emma Thompson, drugoplanowa aktorka Kate Winslet, zdjęcia, kostiumy, muzyka). Wzruszający i ciepły, jednak niepozbawiony humoru kostiumowy romans "Rozważna i romantyczna" stał się wydarzeniem artystycznym i komercyjnym, choć nikt się nie spodziewał takiego sukcesu. Ekranizację wczesnej powieści Jane Austen (nie dorównującej poźniejszym arcydziełom pisarki) według debiutanckiego scenariusza Emmy Thompson początkowo krytyka uznała za przedsięwzięcie wielce ryzykowne. Jane Austen (1775 - 1817), córka pastora z angielskiej prowincji, zawarła w swojej powieści wiele wątków autobiograficznych. Pisała o rodzinie i najbliższym otoczeniu, o czasach w których żyła i tworzyła. Filmowa wersja książki to nie tylko łzawa historia miłosna, ale również trafna i dowcipna satyra na społeczeństwo angielskie przełomu XVIII i XIX wieku. Autorka scenariusza, wybitna angielska aktorka Emma Thompson, zdaniem znawców tematu, wydobyła z literackiego pierwowzoru to, co najcenniejsze. Udało jej się zachować wytworny język, uchwycić niepowtarzalną atmosferę epoki, oddać całe bogactwo stylu i specyficzne poczucie humoru Jane Austen. Realizację filmu powierzono Angowi Lee, reżyserowi z Tajwanu, tworzącemu w Stanach Zjednoczonych. Przyjechał do Ameryki, kiedy miał 24 lata. Studiował reżyserię teatralną, ukończył też wydział filmowy. Do najbardziej znanych filmów Anga Lee należą: "Przyjęcie weselne" uhonorowane berlińskim Złotym Niedźwiedziem i nominowany do Oscara "Jedz i pij, kobieto i mężczyzno" Romans "Rozważna i romantyczna" został osadzony w realiach Anglii schyłku XVIII. Umiera właściciel ziemski Henry Dashwood. W testamencie, zgodnie z ówczesnym prawem, przekazuje cały swój majątek najstarszemu męskiemu potomkowi rodu. Henry odchodzi w przeświadczeniu, że John Dashwood (James Fleet), jego syn z pierwszego małżeństwa, odpowiednio zabezpieczy macochę i trzy przyrodnie siostry. Tymczasem dziedzic rodowej fortuny nie zamierza się dzielić majątkiem, w czym zresztą popiera go jego samolubna i chciwa żona Fanny (Harriet Walter). Rodzinna posiadłość Norland Park w Sussex przechodzi więc na własność małżonków, a wdowa i jej córki muszą znaleźć nowy dom. Dla zubożałych panien na wydaniu jedyną szansą na lepszą przyszłość jest teraz odpowiednia partia małżeńska. Życzliwy kuzyn Sir John Middleton (Robert Hardy) proponuje kobietom dach nad głową w swojej posiadłości w Devon. Przed wyjazdem z Norland Park panny Dashwood poznają brata Fanny, Edwarda Ferrarsa (Hugh Grant). Między nieśmiałym i wrażliwym młodzieńcem a najstarszą z sióstr nawiązuje się nić sympatii, z której rodzi się głębsze uczucie. Elinor Dashwood (Emma Thompson) jest rozważna i inteligentna, poważnie myśli o przyszłości. Oszczędnie okazuje swoje uczucia i emocje, jest ostrożna w wydawaniu pochopnych sądów. Chociaż Fanny ostrzegała, że matka Edwarda nigdy nie dopuści do tego związku, w głębi duszy Elinor czuje się zawiedziona, że jej ukochany nie pojawia się w Devon. Za to częstym gościem w domu Sir Johna Middletona jest pułkownik Brandon (Alan Rickman), który ma za sobą bolesne miłosne przeżycia, a teraz dyskretnie adoruje znacznie młodszą od siebie Marianne (Kate Winslet). Marianne jest niepoprawną romantyczką. Nadmiernie egzaltowana i niecierpliwa, żyje w świecie ideałów i marzy o prawdziwym, wielkim uczuciu. Zakochuje się w przystojnym lekkoduchu Johnie Willoughby (Greg Wise), którego poznaje przypadkowo podczas niefortunnego spaceru, zakończonego skręceniem nogi w kostce. Ale Willoughby wkrótce opuszcza prowincję i wyjeżdża do stolicy, pozostawiwszy zdruzgotaną Marianne. Na szczęście, najmłodsza z sióstr Dashwood, Margaret, nie interesuje się jeszcze sprawami sercowymi i tylko ona jest wolna od zmartwień. Wkrótce do Londynu zostają wysłane również Elinor i Marianne. Siostry przeżywają rozmaite rozczarowania i rozterki sercowe, w końcu jednak znajdują szczęście w miłości. 22:25 OSTATNIA GÓRA Film dokumentalny, 82 min, Polska, 2019 Reżyseria: Dariusz Załuski Scenariusz: Anna Maria Filipow, Dariusz Załuski Muzyka: Maja Pietraszewska - Koper Film dokumentalny o dramatycznych losach Narodowej, zimowej wyprawy na K2. Zdobycie K2 zimą to jedno z największych wyzwań współczesnego himalaizmu sportowego. Główną trudnością we wspinaczce zimowej na ośmiotysięczniki są silne huraganowe wiatry wiejące ze średnią prędkością 120 km/h, które mogą dochodzić nawet do 180 km/h. W czasie sezonu zimowego mają miejsce średnio 2 - 3 kilkunastogodzinne tzw. okna wiatrowe, kiedy siła wiatru jest mniejsza niż 60km/h. W takich momentach z obozów szturmowych położonych powyżej 7000 m możliwe są ataki na szczyt. By zmieścić się czasowo w oknie wiatrowym tempo wspinaczki w górę i powrotu musi być niezwykle szybkie. O sukcesie decyduje wytrzymałość i siła himalaistów. Dodatkowym problemem są temperatury, które spadają do 50 stopni C. Zimą też znacznie rosną trudności techniczne. Z powodu silnych wiatrów i niskich temperatur brak jest śniegu, a stoki góry pokryte są z reguły szklistym lodem. Polacy przez kilkadziesiąt dni starali się osiągnąć cel, jednak zła pogoda i wiele innych zdarzeń uniemożliwiły osiągnięcie celu. Kierownik wyprawy Krzysztof Wielicki podjął decyzję o zakończeniu wyprawy i 19 marca 2018 r. , po 80 dniach trwania Zimowej Narodowej Wyprawy na K2, himalaiści powrócili do kraju. Film jest kroniką dramatycznych i zapierających dech w piersiach zdarzeń, które miały miejsce podczas tej wyprawy. 24:00 TERAZ ANIMACJE! - OGIEŃ (WILDFIRE) Film animowany, 3 min, Francja, 2015 Reżyseria: Hugues Opter Wykonawcy: Marion Lebastard, Arnaud Tribout Krótki film animowany. Animacja o strażaczce walczącej z pożarami lasów. 01:05 CZARNY PIOTRUŚ (CERNY PETR) Komediodramat, 86 min, Czechosłowacja, 1963 Reżyseria: Milos Forman Scenariusz: Milos Forman, Jaroslav Papousek Aktorzy: Vladimir Pucholt, Ladislav Jakim, Pavla Martinkowa, Jan Vostrcil, Bożena Matuskova, Pavel Sedlacek Piotr pracuje w sklepie samoobsługowym - pracę tę załatwił mu ojciec, który chce, żeby syn zaczął zarabiać na swoje utrzymanie, poznał świat i ludzi. Kierownik SAM - u powierza mu pierwsze zadanie: ma śledzić złodziei sklepowych. Piotr zachowuje się nieporadnie: chodzi po sklepie, wpatruje się znacząco w twarze klientów. Kamera obserwuje każdy jego krok, każdy gest, nawet drgnienie powiek. Z tych luźnych obserwacji wyłania się portret bohatera. Jest to chłopak nieśmiały, niezdecydowany, nie bardzo jeszcze wie, kim chciałby być w życiu. Praca zupełnie go nie interesuje, woli zabawy i spacery nad wodą z młodą przyjaciółką, Pavlą. 02:45 MORZE PLASTIKU (OUT OF PLASTIC) Film dokumentalny, 51 min, Hiszpania, 2018 Reżyseria: Line Hadsbjerg Zdjęcia: Pep Bonet, Francisco Mrquez, Manu San Flix Jak plastik szkodzi naszej planecie? Zanieczyszczenie oceanów plastikiem to globalny problem. Dokument pokazuje, jak zanieczyszczenie środowiska wpływa na życie każdego z nas.