TVP Kultura Piątek, 11.02.2022 08:00 RES POLONIAE - O POLSCE Z ODDALI - JAN STANGRYCIUK Dysk./wywiad/debata, 24 min, Polska, 2021 Reżyseria: Anna Szałańska, Piotr Poraj - Poleski Scenariusz: Piotr Poraj - Poleski, Anna Szałańska, Jolanta Rzegocka Wykonawcy: Jolanta Rzegocka (prowadząca) Seria filmowych wywiadów przeprowadzonych w Londynie z wybitnymi ludźmi pióra, teatru, polityki, gospodarki. Rozmowy będą szczególnie dotyczyć związków bohaterów z Polską i polską kulturą. Gościem tego odcinka jest Jan Stangryciuk, weteran bitwy o Anglię, lotnik Dywizjonu 300. Urodził się w 1922 roku w Chełmie. W latach 30. razem z rodzicami wyjechał z Polski do Argentyny. W Ameryce Południowej rodzina szukała lepszego życia. Gdy wybuchła II wojna światowa, pan Jan wiedział, że chce i będzie walczyć przeciwko Niemcom w polskich siłach zbrojnych. Kiedy skończył 18 lat, wsiadł na statek płynący z Argentyny do Wielkiej Brytanii i tam zaciągnął się do wojska. Służył w Polskich Siłach Powietrznych w Wielkiej Brytanii. Został lotnikiem 300. Dywizjonu Bombowego Ziemi Mazowieckiej. Wkrótce, jako strzelec pokładowy, zaczął brać udział w lotach treningowych. Podczas jednego z nich przeżył katastrofę; samolot rozbił się, a pan Jan cudem przeżył. Ciało lotnika zostało poparzone, a połowa twarzy i dłonie wręcz spalone zostały zrekonstruowana dzięki eksperymentalnej terapii nowozelandzkiego doktora Archibalda McIndoe. Po wyjściu ze szpitala pan Jan na własną prośbę wrócił do latania. Obywał loty bojowe nad terytorium nazistowskich Niemiec. Latał na bombowcach i Lancasterach. Cały czas dba o pamięć o polskich lotnikach, przeznacza swoje prywatne fundusze na remont grobów swoich przyjaciół lotników. Pan Jan został odznaczony przez prezydenta Andrzeja Dudę Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski. 09:25 KAPITAN MORTEN I KRÓLOWA PAJĄKÓW (CAPTAIN MORTEN AND THE SPIDER QUEEN) Film animowany, 75 min, Wielka Brytania/Estonia/Belgia, 2018 Reżyseria: Kaspar Jancis, Henry Nicholson, Riho Unt Scenariusz: Mike Horelick, Kaspar Jancis Wykonawcy: Antoni Scardina, Paweł Szczesny, Agnieszka Kunikowska, Pola Kruś, Mirosław Zbrojewicz Pełnometrażowy film animowany. 10 - letni Morten Viks pragnie być taki sam jak jego tata. Buduje model statku i marzy o dalekiej, morskiej wyprawie. Niespodziewanie kurczy się do rozmiaru owada i staje się kapitanem swojej łodzi. Jednak żeglowanie to nie taka prosta sprawa. (ŹRÓDŁO: opis dystrybutora) 11:00 NAJDŁUŻSZA WOJNA NOWOCZESNEJ EUROPY - ODC. 9 AUSROTTEN Serial historyczny, 67 min, Polska, 1981 Reżyseria: Jerzy Sztwiertnia Scenariusz: Stefan Bratkowski Zdjęcia: Andrzej Ramlau Muzyka: Adam Sławiński Aktorzy: Witold Dębicki, Gustaw Lutkiewicz, Joanna Żółkowska, Piotr Krukowski, Katarzyna Ejmont, Anna Nehrebecka, Włodzimierz Tympalski, Piotr Machalica, Piotr Stockinger, Konrad Morawski, Andrzej Piszczatowski, Teresa Mikołajczyk, Gabriel Nechrebecki, Wiktor Nanowski, Barbara Rachwalska Lata osiemdziesiąte XIX wieku, trwają tzw. rugi chłopskie, czyli usuwanie pod byle pretekstem osiadłych na ziemi polskich chłopów. Powstaje Hakata, osławiona instytucja do walki z wszelkimi przejawami polskości na ziemiach Wielkopolski. Tworzą się komisje kolonizacyjne zajmujące się wykupywaniem polskich majątków. W Śremie Towarzystwo Polskie nie dopuszcza do wykupienia przez Niemców majątku hr. Poturzyckiego. Kasia Frankowska zaręcza się z zakochanym w niej od dawna Gieruszem. 12:15 NAJDŁUŻSZA WOJNA NOWOCZESNEJ EUROPY - ODC. 10 NA WOJNIE JAK TO NA WOJNIE Serial historyczny, 56 min, Polska, 1981 Reżyseria: Jerzy Sztwiertnia Scenariusz: Stefan Bratkowski Zdjęcia: Andrzej Ramlau Muzyka: Adam Sławiński Aktorzy: Jerzy Bińczycki, Witold Pyrkosz, Joanna Żółkowska, Witold Dębicki, Maciej Góraj, Anna Nehrebecka, Wiktor Grotowicz, Piotr Machalica, Jan Łopuszniak, Lech Ordon, Krzysztof Stroiński, Henryk Talar, Jerzy Tkaczyk, Wojciech Wysocki, Andrzej Żółkiewski Wyrazem patriotyzmu i umacniania się polskości na terenie Wielkiego Księstwa Poznańskiego jest powstanie tzw. polskich spółek zarobkowych. Prezes Prowincji Poznańskiej, Wilamowitz, zdając sobie sprawę z roli, jaką odgrywają spółki, usiłuje osłabić ich skuteczność. Efekt jest jednak odwrotny. Tymczasem Władysław Frankowski dowiaduje się o dawnej miłości Matyldy do ks. Wawrzyniaka. Zrozpaczony zostawia żonę z dwoma synami i wyjeżdża do Poznania. 13:30 ODKRYWAJĄC BEETHOVENA - VI SYMFONIA F - DUR OP. 68 "PASTORALNA" (DISCOVERING BEETHOVEN - SYMPHONY NO. 6) Film dokumentalny, 57 min, Niemcy, 2010 Reżyseria: Christoph Engel Wykonawcy: Joachim Kaiser, Christian Thielemann, Orkiestra Filharmoników Wiedeńskich Monumentalne osiągnięcie Christiana Thielemanna i Filharmoników Wiedeńskich wprowadzające widza w świat symfonii Beethovena. Każdy z dziewięciu odcinków koncentruje się na jednej symfonii, którą prezentuje w kontekście całokształtu twórczości Beethovena. 14:40 MAYERLING (MAYERLING) Historyczny melodramat, 134 min, Wielka Brytania/Francja 1969 Scenariusz i reżyseria: Terence Young Zdjęcia: Henri Alekan Muzyka: Francis Lai Aktorzy: Omar Sharif, Catherine Deneuve, James Mason, Ava Gardner, James Robertson Justice, Geneviţve Page, Andr‚a Parisy, Ivan Desny, Maurice Teynac i inni Uhonorowany nominacją do Złotego Globu melodramat z doborową obsadą. Terence Young, twórca m.in. znanych polskiej publiczności filmów: "Doczekać zmroku", "Samuraj i kowboje", "Joe Valachi", zrealizował interesujący remake głośnego dramatu z 1936 roku Anatole'a Litvaka z Charlesem Boyerem i Danielle Darrieux w rolach głównych. To tragiczne dzieje nieszczęśliwej miłości arcyksięcia Rudolfa, jedynego syna cesarza Franciszka Józefa i cesarzowej Elżbiety, do młodziutkiej i czarującej arystokratki Marii Vecsery. Jeden z największych romansów wszech czasów z tragicznym zakónczeniem wielokrotnie rozpalał wyobraźnię twórców. Powstały filmy o tym wydarzeniu z dziejów rodziny cesarskiej, a także głośny spektakl baletowy z 1993 roku, wystawiany w londyńskiej operze królewskiej Covent Garden (TVP prezentowała przedstawienie w cyklu "Rewelacja miesiąca"). Wiedeń, rok 1888. Następca tronu cesarstwa Austro- Węgierskiego, arcyksiążę Rudolf (Omar Sharif), mimo sprzeciwu ojca zabiega o unieważnienie związku małżeńskiego. W tej sprawie zwraca się do najwyższych władz w Rzymie. Od samego początku jego małżeństwo było nieudane i nieszczęśliwe, zawarł je wbrew własnej woli. Ze względów politycznych został przymuszony do poślubienia w 1881 roku księżniczki Stefanii, córki belgijskiego króla Leopolda II. Z tego związku narodziła się jedyna córka Elżbieta. Dramatyczną walkę o unieważnienie małżeństwa arcyksiążę podejmuje wówczas, gdy przypadkowo poznaje 17-letnią Marię Vecserę (Catherine Deneuve). Zakochuje się bez pamięci w pięknej i czarującej wiedeńskiej arystokratce, a ona odwzajemnia jego płomienne uczucie. Pragnie jak najszybciej poślubić ukochaną ponad wszystko Marię, ale zalegalizowanie związku okazuje się niemożliwe, bowiem na drodze do ich szczęścia stoi nieugięty cesarz Franciszek Józef (James Mason). Życie zakochanej pary zamienia się w koszmar. Nie chcąc rezygnować z jedynej prawdziwej miłości kochankowie decydują się na krok ostateczny. Maria i Rudolf popełniają samobójstwo w pałacyku myśliwskim w niewielkiej miejscowości Mayerling, położonej kilkadziesiąt kilometrów od Wiednia. 17:10 SIEDEM CZERWONYCH RÓŻ, CZYLI BENEK KWIACIARZ O SOBIE I O INNYCH Film obyczajowy, nowele, 69 min, Polska, 1972 Reżyseria: Jerzy Sztwiertnia Scenariusz: Marek Nowakowski Zdjęcia: Witold Adamek Aktorzy: Zdzisław Maklakiewicz, Piotr Garlicki, Jan Himilsbach, Henryk Hunko, Renata Kossobudzka, Krzysztof Kowalewski, Eliasz Kuziemski, Wacław Kowalski, Wanda Łuczycka, Ferdynand Matysik, Jan Nowicki, Witold Pyrkosz, Ryszard Wachowski Ekranizacja sześciu opowiadań Marka Nowakowskiego, które łączy osoba Zdzisława Maklakiewicza wcielającego się w bohaterów kolejnych historii. Wprawdzie za każdym razem kreuje on inną postać, ale wszystkie w sumie tworzą portret jednego człowieka. Reżyser filmu, Jerzy Sztwiertnia jest autorem m.in. "Grzechu Antoniego Grudy", "Wesołych Świąt", serialu "Najdłuższa wojna nowoczesnej Europy", "111 dni letargu", "Komediantki" i "Oszołomienia". 18:55 REŻYSERZY - CAROL REED 9/10 SEZON 3 (THE DIRECTORS - CAROL REED) Film dokumentalny, 42 min, Wielka Brytania, 2018 Reżyseria: Lyndy Saville Cykl dokumentalny poświęcony najważniejszym reżyserom kina. W tym odcinku poznajemy sylwetkę Carola Reeda, twórcy takich obrazów jak: "Trzeci człowiek", "Stracone złudzenia" czy "Bunt na Bounty". 20:00 OKRUCHY DNIA (REMAINS OF THE DAY) Dramat psychologiczno - obyczajowy, 129 min, Wielka Brytania/USA 1993 Reżyseria: James Ivory Scenariusz na podstawie powieści Kazuo Ishiguro "U schyłku dnia": Ruth Prawer Jhabvala Zdjęcia: Tony Pierce - Roberts Muzyka: Richard Robbins Aktorzy: Anthony Hopkins, Emma Thompson, James Fox, Christopher Reeve, Peter Vaughan, Hugh Grant, Michael Lonsdale, Tim Pigott - Smith i inni Fascynująca i perfekcyjnie zrealizowana ekranizacja trzeciej, uhonorowanej prestiżową nagrodą Booker Prize, powieści Kazuo Ishiguro. Japoński pisarz mieszkający od 40 lat w Anglii stworzył dzieło będące kwintesencją angielskości, jej ducha, obyczajów, wzorów zachowań. Wziął je na warsztat James Ivory - reżyser, który jak nikt inny potrafi odtwarzać tę angielskość na ekranie, mimo że z pochodzenia jest Amerykaninem. Ishiguro, a za nim Ivory bardzo plastycznie opisują czasy świetności wiejskiej rezydencji możnego arystokraty. Ukazując ten miniony bezpowrotnie świat, robią to wprawdzie z gryzącą ironią, ale i wielką nostalgią. Ivory'emu dopomogli w tym idealnie dobrani odtwórcy głównych ról - Anthony Hopkins i Emma Thompson. Ale mimo pełnych zachwytu recenzji i ośmiu nominacji do Oscara dzieło Ivory'ego nie otrzymało ostatecznie żadnej statuetki. Bohaterem "Okruchów dnia" jest kamerdyner Stevens, służący idealny, szef kilkudziesięcioosobowej służby domowej w imponującej posiadłości lorda Darlingtona. Jego życiową pasją i ambicją stała się troska o to, by w Darlington Hall wszystko funkcjonowało zgodnie z odwiecznymi zasadami. W imię osiągnięcia zawodowej perfekcji Stevens zrezygnował całkowicie z życia osobistego, drobnych przyjemności, własnych zainteresowań. Wstydliwie też skrywa przed światem uczucie, jakim darzy ochmistrzynię, pannę Kenton. On również nie jest jej obojętny, ale kobieta na próżno czeka na jakiś znak lub gest świadczący o zainteresowaniu nią. Lord Darlington, idealista zajmujący się polityką zagraniczną, nieoficjalnie współpracuje z Chamberlainem i wierzy w porozumienie z Trzecią Rzeszą. Studiuje dzieła teoretyków rasizmu, wyrzuca z domu żydowskie pokojówki i dopiero kiedy Niemcy wypowiadają wojnę Wielkiej Brytanii, uświadamia sobie, jak bardzo się mylił w swych politycznych sympatiach. Oskarżony o zdradę stanu, umiera w hańbie. Jego spadkobiercy nie wahają się pozbyć rezydencji, w której potajemnie gościli faszystowcy dostojnicy. Posiadłość nabywa w 1958 r. amerykański dyplomata, Lewis, który przejmuje ją "z dobrodziejstwem inwentarza" - wiernym kamerdynerem. Stevens myśli tylko o tym, aby "zmiana rządów" nie zakłóciła funkcjonowania domostwa. W utrzymaniu wszystkiego w dawnym stanie bardzo pomogłaby niezawodna niegdyś panna Kenton, ale dawno opuściła posiadłość. Kiedy Lewis udziela kamerdynerowi krótkiego urlopu, ten wyrusza na wybrzeże w nadziei, że odnajdzie ochmistrzynię. W trakcie podróży wspomina swe życie, wraca myślami do wydarzeń, które miały miejsce w Darlington Hall przed wybuchem wojny i w jej trakcie. Mimo woli odkrywa i analizuje swój dramat, fiasko własnego życia. Uświadamia sobie, że je zmarnował, że stracił szansę na wielką miłość. Spotkanie z panną Kenton, która przez ten czas wyszła za mąż, stając się panią Benn, stanowi tylko gorzką pointę tych rozważań. 22:25 ŚPIEWAĆ (ŚPIEWAĆ) Film dokumentalny, 52 min, Rosja, 2017 Reżyseria: Olga Korotkaya Śpiew gardłowy w tradycji Republiki Tuwy (część Rosji, leżąca niedaleko Mongolii) uważany jest za wyłącznie męskie zajęcie. Kobiety śpiewające publicznie w ten sposób mogą spodziewać się śmierci podczas porodu lub bezpłodności. Główna bohaterka Czoduraa Tumat jest nauczycielką śpiewu gardłowego i jedyną kobietą oficjalnie śpiewającą khoomei w Tuwie. Czoduraa ma dwie uczennice. Dziewczyny ukrywają się ze swoim śpiewem przed najbliższymi. Obie marzą, by opuścić Republikę Tuwy i stać się sławnymi śpiewaczkami, robiącymi karierę za granicą. Czoduraa czasem zastanawia się, czy wybrała właściwą drogę, jednak nie przestaje walczyć o prawo kobiet do śpiewu gardłowego. Ta historia pozostawi widza z odwiecznym pytaniem: Jak połączyć spełnienie własnej osobowości z tradycją i wartościami społecznymi? Czy to w ogóle możliwe? 23:30 TERAZ ANIMACJE! - CZARNY KAPTUREK Film animowany, 5 min, Polska, 1983 Reżyseria: Piotr Dumała Scenariusz: Piotr Dumała Zdjęcia: Grzegorz Świetlikowski Muzyka: Janusz Hajdun Przewrotna interpretacja znanej bajki o Czerwonym Kapturku w wydaniu dla dorosłych. Z chatki wychodzi chłopczyk, zakłada kapturek i idzie z koszyczkiem w las. Po drodze zjada i niszczy kwiaty. Spotkawszy ogromnego wilka, również go zjada. Do leżącego na ziemi podchodzi myśliwy. Wilk wydostaje się z chłopca i zjada myśliwego, po czym udaje się do pobliskiego domu, ale tam zabija go mężczyzna. Znalazłszy w brzuchu wilka czarny kapturek, chłopczyk popełnia harakiri. Z wnętrza wilka wydostaje się myśliwy. Biegnie przez las i znów dostrzega wilka, który podchodzi do położonego na wzgórzu domku, zagląda przez okno, wskakuje do środka i i rzuca się na spoczywającą w łóżku nagą kobietę. Jego zamiary nie są jednak krwiożercze. 23:35 TERAZ ANIMACJE! - ZESZYT Film animowany, 6 min, Polska, 2018 Reżyseria: Aleksandra Rylewicz Scenariusz: Aleksandra Rylewicz Krótki film animowany. Przed łóżkiem pogrążonego w głębokim śnie chłopca, leży zeszyt, który po chwili się otwiera i wprowadza nas w inny świat. Nagle znajdujemy się w szkole, gdzie: udręczeni nauczyciele działają jak automaty, tak naprawdę nie nawiązując kontaktu ze swoimi podopiecznymi. Uczniowie traktują zakazy i nakazy szkolne jak przeszkody, które należy omijać bądź ignorować. Interesy uczniów i nauczycieli są rozbieżne, łączy ich tylko jedno: czekają na ostatni dzwonek, który ich uwolni. (opis producenta) 23:40 TERAZ ANIMACJE! - C'EST LA VIE CZ. 1 (C'EST LA VIE CZ. 1) Film animowany, 5 min, Czechosłowacja, 1981 Reżyseria: Viktor Kubal Scenariusz: Viktor Kubal Krótki film animowany mistrza słowackiej animacji. Zbiór żartów sytuacyjnych. 23:45 TERAZ ANIMACJE! - PIENIĄDZ Film animowany, 9 min, Polska, 1967 Reżyseria: Bronisław Zeman Scenariusz: Bronisław Zeman, Kazimierz Faber Krótki film animowany o fetyszyzacji pieniądza. 00:45 CZWARTKOWY KLUB FILMOWY - MIŁOŚĆ BLONDYNKI (LASKY JEDNE PLAVOVLASKY) Komediodramat, romans, 77 min, Czechosłowacja, 1965 Reżyseria: Milos Forman Scenariusz: Jaroslav Papousek, Milos Forman, Ivan Passer Muzyka: Evzen Illine Aktorzy: Hana Brejchova, Vladimir Pucholt, Vladimir Mensik, Ivan Kheil, Jiri Hruby, Milada Jezkova, Josef Sebanek, Josef Kolb, Marie Salacova, Jana Novakowa, Jarka Crkalova, Tana Zelinkova, Zdena Lorencova, Jan Vostrcil Historia oparta na faktach. Reżyser filmu Milos Forman, wychodząc z kawiarni, spotkał zagubioną w wielkim mieście dziewczynę z prowincji. Przyjechała z walizką odszukać narzeczonego, ale on podał jej fałszywy adres. Forman odwiózł ją na dworzec, wysłuchując po drodze historii jej życia, a potem opowiedział nam o prowincjonalnym miasteczku, pierwszej miłości, marzeniach i rozczarowaniach. Najbardziej znany - obok "Pociągów pod specjalnym nadzorem" - film czechosłowackiej Nowej Fali, sztandarowe dzieło nurtu, zapisane w historii światowego kina. Podobnie jak inne czeskie filmy Milosa Formana zrealizowane przy udziale aktorów niezawodowych, w charakterystycznym dla reżysera tonie pogodnej kpiny z otaczającej (niekoniecznie socjalistycznej) rzeczywistości. Kobiety pracujące w wielkich zakładach tekstylnych marzą o mężczyznach, których w okolicy brakuje. Dyrektor organizuje dla nich wieczorek taneczny, na który zaprasza wojsko. Jednak zamiast dziarskich chłopaków stawiają się brzuchaci rezerwiści. Ale Andula ma szczęście: spędza wieczór z pianistą z zespołu, a na dodatek chłopak zaprasza ją do siebie, do Pragi. Wycieczka do stolicy będzie niezwykle pouczająca. 02:20 NIEPOCHOWANY (A TEMETETLEN HALOTT (THE UNBURIED MAN)) Dramat, 123 min, Węgry/Polska/Słowacja 2004 Reżyseria: Marta Meszaros, Eva Pataki Scenariusz: Marta Meszaros, Eva Pataki Zdjęcia: Nyika Jancso Muzyka: Zygmunt Konieczny Aktorzy: Zsuzsa Czinkoczi, Sandor Csanyi, Lili Horvath, Ewa Telega, Teri Tordai, Jan Nowicki, Jan Nowicki, Jan Frycz, Olaf Lubaszenko, Halina Łabonarska, Maria Ciunelis, Marek Frąckowiak, Jerzy Rogowski, Jarosław Domin, Zbigniew Suszyński Przez trzy dekady czekał na godny pochówek. Tuż po zdjęciu z szubienicznej pętli ciało skazańca zamknięte zostało w skrzyni i przysypane piaskiem pod więziennym murem, w miejscu gdzie wyrzucano zwykle kuchenne odpadki. Później zwłoki wroga ludu trafiły do nieoznakowanej mogiły na cmentarzu komunalnym. Kolejne, tym razem symboliczne pogrzeby odbyły się we Francji, na cmentarzu Pere - Lachaise, oraz trzykrotnie w ojczyźnie. Ale dopiero w czerwcu 1989 roku, trzydzieści jeden lat po egzekucji, tłumy rodaków zgromadziły się w Budapeszcie na uroczystej ceremonii oddania ziemi ekshumowanych szczątków bohatera filmu. Los zrządził, że tego samego dnia zmarł jego oprawca... Film Marty Meszaros ukazuje losy Imre Nagya, przywódcy krwawo zdławionego przez wojska sowieckie, z czynnym udziałem miejscowych kolaborantów, powstania węgierskiego w 1956 roku. Stalin już dawno nie żył, mieszkańcy europejskich krajów satelickich radzieckiego imperium, w tym "październikowej" Polski, podnosili wyżej głowy. Wkrótce przyszło im znów je opuścić. Nadzieje na zmiany umarły skute mrozem napływającym ze Wschodu. Nadszedł czas brutalnej rozprawy z "wrogami ludu". Szczególnie dramatyczne wydarzenia rozegrały się na Węgrzech. Bo tylko premier tego kraju, Imre Nagy, miał odwagę proklamować powstanie systemu wielopartyjnego, zapowiedzieć wolne wybory, domagać się wycofania z kraju wojsk sowieckich, wreszcie ogłosić wystąpienie ojczyzny z Układu Warszawskiego i jej neutralność. Odpowiedź Kremla była szybka i zdecydowana. Do Budapesztu wjechały czołgi, na ulicach miasta polała się krew. Opór powstańców nie trwał długo. Władzę przejęli posłuszni Moskwie figuranci z Kadarem na czele. Rozpoczęły się represje, rozprawy, egzekucje. Także Nagy trafił do więziennej celi. Jego proces był kpiną ze sprawiedliwości, wyrok - formalnością. Jan Nowicki w sposób przekonujący i przejmujący wcielił się w postać głównego bohatera filmu. A ściślej, jak powiedział o swej roli - antybohatera. Niskiego, krótkowzrocznego, lekko zezującego grubaska, który choć udręczony, szykanowany, wynędzniały, opuszczony i zdradzony przez przyjaciół, do ostatnich chwil zachowywał godność i aż po swój kres miał odwagę mówić prawdę swoim katom prosto w oczy. Nie wyrzekł się swoich czynów i ideałów, nie bał się śmierci. "Jedno tylko napawa mnie wstrętem - powiedział oprawcom - że kiedyś rehabilitować mnie będą ci, którzy mnie dzisiaj zabiją".