TVP Historia Sobota, 19.02.2022 06:55 BYŁ TAKI DZIEŃ - 19 LUTEGO ODC. 477 Felieton, 2 min, Polska, 2006 Autor: Janusz Weychert 1473 - urodził się Kopernik; 1958 - ukazał się pierwszy numer miesięcznika "Więź"; 1968 - protest przeciwko zakazowi grania "Dziadów"; 1977 - odkrycie na Galapagos organizmów żyjących w temperaturze ponad 100 stopni C; 07:05 KLERYCY W KOMUNISTYCZNEJ ARMII Film dokumentalny, 48 min, Polska, 2017 Reżyseria: Stanisław Królak, Elżbieta Szumiec - Zielińska Scenariusz: Stanislaw Królak, Elżbieta Szumiec - Zielińska W 1959 r. władze komunistyczne złamały zawarte dziewięć lat wcześniej porozumienie między Rządem a Episkopatem Polski o niepowoływaniu seminarzystów do odbycia zasadniczej służby wojskowej. Zanim rozpoczęło się wcielanie alumnów do wojska, zdecydowano, że państwo będzie nadzorować ich kształcenie w seminariach duchownych. Podkreślano, że nowy narybek duchowieństwa rzymsko - katolickiego jest sfanatyzowany, ślepo wykonuje wytyczne swego kierownictwa i nie daje gwarancji lojalnej współpracy z władzami państwowymi. 12 października 1959 roku Prezes Rady Ministrów Józef Cyrankiewicz poinformował Episkopat Polski, że (...) ze względu na wysoce niewłaściwą atmosferę panującą w seminariach duchownych, jak również wywołującą kategoryczny sprzeciw postawę społeczną młodego duchowieństwa, minister oświaty i Urząd do Spraw Wyznań sprawować będą nadzór nad wyższymi i niższymi diecezjalnymi i zakonnymi seminariami duchownymi. Wobec sprzeciwu biskupów rozpoczęto wcielanie kleryków do wojska. 08:00 ARRASÓW DZIEJE OSOBLIWE - BARWNY ŚWIAT Z TKANINY. ODC. 8 Film dokumentalny, 24 min, Polska, 2021 Reżyseria: Grzegorz Styła Scenariusz: Marek Szczepanek, Grzegorz Styła Zdjęcia: Wojciech Kursa W 2021 roku obchodzone są trzy ważne rocznice wpisane w burzliwą historię wawelskiej kolekcji arrasów: 450 - licząc od roku 1571 to jest od roku przekazania całej kolekcji narodowi, co dokonało się testamentem Zygmunta Augusta i było aktem niezwykłym i o ogromnych konsekwencjach dla dalszych dziejów unikalnego zbioru, setna zawarcia Traktatu Ryskiego, który otwierał drogę do trwającej przez dekadę wielkiej rewindykacji z Rosji bolszewickiej i wreszcie sześćdziesiąta powrotu arrasów z Kanady po wojennej tułaczce, pełnej dramatycznych zwrotów akcji i ryzykownych operacji ratunkowych. Te trzy ważne wydarzenia, ściśle związane także z Wawelem, tworzą osnowę cyklu audycji telewizyjnych "Arrasów dzieje osobliwe". Jest to barwna, zbudowana zarówno na przekazie faktów jak i na historycznej anegdocie, opowieść o burzliwych losach całej kolekcji rozwijana na tle równie burzliwych dziejów Polski w czasie blisko 500 lat. 08:30 PRZYSTANEK SLOW FOOD - ODC. 7 - GORCE Magazyn, 25 min, Polska, 2021 Reżyseria: Michał Bandurski Scenariusz: Jacek Szklarek Wykonawcy: Jacek Szklarek (prowadzący) Magazyn o niezwykłych ludziach, ocalających tradycyjne produkty i potrawy, którzy poznali prawdziwy smak życia, gdy zdecydowali się żyć świadomie, zwolnić i spędzać więcej czasu wśród natury. To także opowieść o niezwykłych zakątkach regionalnej Polski, do których warto dotrzeć, by poznać piękną, (po)wolną Polskę i prawdziwy smak życia. Tym razem odwiedzimy Gorce. Na miejscu zatrzymamy się u niezwykłej mieszkanki Beskidów, która do swojego miejsca pod słońcem przybyła aż z dalekiej Azji. Jak zawsze nie zabraknie lokalnych specjałów, choć tym razem z jedną, egzotyczną niespodzianką! 09:00 JANOSIK - ODC. 11/13 - TRUDNO - MIŁOŚĆ! Serial przygodowo - kostiumowy, 44 min, Polska, 1973 Reżyseria: Jerzy Passendorfer Scenariusz: Tadeusz Kwiatkowski Zdjęcia: Stefan Pindelski Muzyka: Jerzy Matuszkiewicz Aktorzy: Marek Perepeczko, Ewa Lemańska, Czesław Jaroszyński, Marian Kociniak, Mieczysław Czechowicz, Bogusz Bilewski, Witold Pyrkosz, Jerzy Cnota, Janusz Kłosiński, Janusz Bukowski, Lech Ordon, Cezary Julski Do karczmy, gdzie ucztują zbójnicy, wstępuje po drodze książę z siostrzenicą Eweliną. Janosik, urzeczony urodą dziewczyny, porywa ją jako zakładniczkę. Tymczasem ktoś uprowadza Janosikową zdobycz i oddaje ją hajdukom. Janosik goni sprawcę porwania Eweliny, którym okazuje się... zazdrosna Maryna. 10:00 OKRASA ŁAMIE PRZEPISY - WSZYSTKO Z GRYKI Magazyn, 24 min, Polska, 2020 Reżyseria: Tomasz Rostworowski Scenariusz: Tomasz Rostworowski, Karol Okrasa Zdjęcia: Józef Szymura, Jarosław Frankowski, Sławomir Orman Wykonawcy: Karol Okrasa (prowadzący) W kolejnej wyprawie kulinarnej Karol Okrasa zaprasza widzów na opowieść o gryce. Szczególnie na Lubelszczyźnie do dziś często jest uprawiana i chętnie stosowana w kuchni, występuje w wielu potrawach regionalnych. Gryka występuje zwyczaj pod postacią kaszy palonej lub niepalonej, rzadziej jako mąka. Wystarczy tylko wspomnieć o pirogu biłgorajskim czy pierogach z gryczanym farszem. Oczywiście kasza gryczana często jest podawana też w innych rejonach naszego kraju na przykład na Podlasiu czy na Warmii. Gryka zaczęła być uprawiana w Polsce od XV wieku, często zwana była też hreczką lub tatarką. A co dziś można wyczarować z gryki? Tym właśnie zajmie się nasz kucharz w programie. Będą mazurskie farszynki serowe z kaszą gryczaną, leśnymi grzybami oraz pochodzące z kuchni podkarpackiej hreczanyki, ale nie mięsne tylko rybne, z sosem majonezowym. 12:45 ESSEQUIBO - UKRYTA RZEKA CZ. 3 (ESSEQUIBO - RETURN TO THE LOST WORLDS) Film dokumentalny, 52 min, Niemcy, 2013 Reżyseria: Marion Pollmann, Rainer Bergomaz Dalszy ciąg niezwykłej podróży do krainy Essequibo, rzeki ukrytej głęboko w amazońskiej dżungli, zakrytej grubymi chmurami i niewidocznej z góry. Jest to najdłuższa rzeka w Gujanie, jej źródła znajdują się na Wyżynie Gujańskiej i uchodzą do Oceanu Atlantyckiego. Pełno tu wąwozów i wodospadów, bagien, dziwnych roślin i zwierząt. Nawet sami mieszkańcy z plemion Amazonii nie znają wszystkich zakamarków i całej tutejszej fauny i flory. W dolinie rzeki znajdują się miejscowe skarby - eksploatowane złoża złota i diamentów. 13:45 KUCHNIA DWUDZIESTOLECIA - ODC. NA PRZEDNÓWKU. KUCHNIA UBOGA Magazyn, 24 min, Polska, 2021 Reżyseria: Jerzy Grabowski Scenariusz: Łukasz Modelski Zdjęcia: Maciej Brola Wykonawcy: Łukasz Modelski (prowadzący) Potrawy głodowe, potrawy kuchni ubogiej to wielki rozdział znacznie gorzej zdokumentowany niż kuchnia mieszczańska. Dania chłopskie, dania proste, dania oparte na ziemniakach, cebuli, słoninie, twarogu, na ziołach znalezionych na łące nie gościły na pańskich stołach. Jednym z takich dań jest prażucha, która stała sie regionalnym daniem kuchni lubelskiej. W latach trzydziestych ubiegłego wieku ukazały się "Pamiętniki chlopskie", ktore okazały się materiałem nie do przecenienia. Autorzy przytaczają w nich również, co się wtedy jadało. Jedną z takich potraw jest parzybroda, na którą prowadzący program Łukasz Modelski zaprezentuje przepis. 14:20 BLISKO, CORAZ BLIŻEJ - ODC. 13 NIESPOKOJNA GRANICA. ROK 1939 Serial historyczny, 76 min, Polska, 1986 Reżyseria: Zbigniew Chmielewski Scenariusz: Albin Siekierski Zdjęcia: Jan Janczewski Muzyka: Piotr Marczewski Aktorzy: Piotr Skiba, Zbigniew Zaniewski, Daniel Kozakiewicz, Krzysztof Stroiński, Jacek Milczanowski, Michał Juszczakiewicz, Grzegorz Forysiak, Tomasz Zaliwski, Czesław Stopka, Jan Frycz, Ewa Ziętek, Teresa Lipowska, Dorota Pomykała, Grażyna Barszczewska, Lidia Bienias Nadchodzi rok 1939. Bolek pracuje w fabryce maszyn górniczych, gdzie coraz śmielej poczynają sobie bojówki nazistowskie. Nawet ludowa zabawa, zorganizowana przez harcerzy z okazji święta 3 maja, staje się dla Niemców pretekstem do awantury między Polakami a prohitlerowsko nastawioną młodzieżą niemiecką. Krysia - mimo że jest narzeczoną Bolka - spotyka się też z Willim, synem Jerzego. Gustek, parający się szmuglem, pomaga nielegalnie przekraczać granicę Niemcom szerzącym dywersję. Zygmunt - młodszy syn Tomasza poznaje Wisię - pielęgniarkę ze szpitala. Między młodymi rodzi się uczucie. Tymczasem starzejący się coraz wyraźniej dziadek Stanik duże nadzieje wiąże z trzynastoletnim Zbyszkiem, ulubieńcem całej rodziny Pasterników. 15:55 MARZYCIELE - MACIEJ KALENKIEWICZ Dysk./wywiad/debata, 21 min, Polska, 2021 Reżyseria: Sylwester Szefer Scenariusz: Sylwester Szefer Zdjęcia: Wojciech Kursa Muzyka: Marcin Gałażyn Wykonawcy: Piotr Legutko (prowadzący), Paweł Nowakowski Bohaterem kolejnego odcinka programu "Marzyciele" jest współtwórca formacji Cichociemnych, zrzucony do okupowanej Polski w grudniu 1941 roku, Maciej Kalenkiewicz. Oficer w sztabie Armii Krajowej w Warszawie, twórca planu powstania powszechnego w momencie klęski Niemiec. Dowódca partyzancki w Okręgu Nowogródek. Pomysłodawca planu operacji wyzwolenia Wilna Ostra Brama. Zginął w walkach z Sowietami w Surkontach (obecnie Białoruś). Kontynuacja cyklu z 2019 roku, w którym przedstawiono sylwetki Polaków, walczących na różne sposoby o odzyskanie niepodległości Ojczyzny, a następnie budujących odrodzoną Druga Rzeczpospolitą. Nowa edycja 2021 przedstawia siedemnaście wybranych postaci, podejmujących walkę z okupantem podczas II Wojny Światowej. 16:25 AMSTERDAM, LONDYN, NOWY JORK. WSPANIAŁA TRÓJKA - KONFLIKTY I INTERESY. LATA 1650 - 1800. (ODC. 2/4) Film dokumentalny, 52 min, Francja, 2020 Pod koniec XVI wieku w Amsterdamie zainaugurowano spółkę akcyjną, giełdę, masową produkcję statków handlowych, a miasto rozwinęło się wokół uporządkowanego planu urbanistycznego - pierwszego w Europie. Na handlu przyprawami z Azją zbudowało swój dobrobyt i postawiło stopę w Ameryce wraz z wyprawą Henry ' ego Hudsona - Anglika, który wyruszył na podbój świata pod sztandarem Zjednoczonych Prowincji. Londyn, w okresie między rewolucją, wojną domową i odbudową położył fundamenty pod dobrobyt gospodarczy, który umożliwił mu wyprzedzenie Amsterdamu w następnym stuleciu. 17:30 SPÓR O HISTORIĘ - PROCES BISKUPA KACZMARKA Dysk./wywiad/debata, 31 min, Polska, 2021 Scenariusz: Elżbieta Szumiec - Zielińska Wykonawcy: Tomasz Muller(Prowadzący) 14 września 1953 roku przed Wojskowym Sądem Rejonowym w Warszawie rozpoczął się proces ordynariusza diecezji kieleckiej biskupa Czesława Kaczmarka i czterech księżych kurii. W piśmie z 10 września 1953 roku minister Stanisław Radkiewicz stwierdził, że będzie to jeden z najważniejszych procesów politycznych, jakie dotąd odbyły się w Polsce i będzie zarazem "silnym uderzeniem w reakcyjną część hierarchii kościelnej, w jej watykańskich inspiratorów i ich mocodawców anglo - amerykańskich". Zaś sędzia pułkownik Mieczysław Widaj dodawał już podczas procesu: "Ci zdrajcy narodu polskiego, posłuszne narzędzia Watykanu i imperializmu amerykańskiego usiłują sprowadzić na Polskę pożogę nowej wojny i wyzyskać teren naszego kraju dla celów agresji przeciwko Związkowi Radzieckiemu". Kościół był dla obejmujących w powojennej Polsce władzę komunistów wrogiem, którego należało bezwzględnie wyeliminować. W tej walce nie obowiązywały żadne zasady. Może oprócz jednej - dajcie mi człowieka, a paragraf się znajdzie. Jaki paragraf zastosowano wobec biskupa Czesława Kaczmarka? O tym w "Sporze o historię". Goście: dr hab. Łucja Marek i dr hab. Rafał Łatka. 18:10 CHŁOPI - ODC. 8/13 - GOSPODYNIE Serial obyczajowy, 50 min, Polska 1972 Reżyseria: Jan Rybkowski Scenariusz: Jan Rybkowski, Ryszard Kosiński Zdjęcia: Marek Nowicki Muzyka: Adam Sławiński Aktorzy: Władysław Hańcza, Ignacy Gogolewski, Emilia Krakowska, Jadwiga Chojnacka, Tadeusz Fijewski, Tadeusz Janczar, Kazimierz Wichniarz, Krystyna Królówna, Franciszek Pieczka, Irena Karel, Lech Ordon, Halina Kossobudzka, Bronisław Pawlik, August Kowalczyk, Wanda Łuczycka, Stanisław Milski i inni Zbliżają się święta wielkanocne, ale w Lipcach panuje smutek. Uczestników bójki o las zamknięto w kryminale, szczególnie surowo traktując Antka. We wsi zostali wójt, kowal, para parobków i ciężko chory, niewstający z łóżka po pobiciu Maciej Boryna. Przeczuwając jego rychłą śmierć, kowal czuwa przy łożu teścia w nadziei, że Boryna zdradzi, gdzie ukrył pieniądze. Maciej mówi o tym tylko Hance, a synowa znajduje mieszek ukryty w zbożu. Jagna bagatelizuje sytuację, mimo napomnień matki i rzadko pojawia się przy łożu męża. Im bliżej Wielkanocy, tym intensywniejsze stają się przygotowania do świąt. Odbywa się świniobicie, gospodynie pieką ciasta. 19:00 GIGANCI HISTORII - ODC. 12. POLSCY GENIUSZE I WYNALAZCY XIX I XX WIEKU Teleturniej, 44 min, Polska, 2020 Reżyseria: Tomasz Motyl Scenariusz: Edyta Gładys Wykonawcy: Maciej Kurzajewski (prowadzący) Polacy, którzy wyprzedzili swoją epokę. Genialni matematycy, fizycy i chemicy. Pionierzy współczesnej medycyny, kinematografii i światowej elektroniki. Autorzy odkryć i wynalazków, które zmieniły nasz świat. Uczestnicy teleturnieju zmierzą się z pytaniami, kim byli: galicyjski geniusz, polski Edison, Kolumb kinematografii, polski ojciec światowej elektroniki. Geniusze i wynalazcy XIX i XX wieku są tematem tego odcinka teleturnieju "Giganci historii". 20:05 MARUSARZ - TATRZAŃSKI ORZEŁ Film biograficzny, 53 min, Polska, 2021 Reżyseria: Marek Bukowski 100% Scenariusz: Maciej Dancewicz 50%, Marek Bukowski 50% Zdjęcia: Artur Zdral 100% Aktorzy: Mateusz Janicki, Marta Maria Wiśniewska, Mateusz Bożek, Janka Cholewa, Olga Szostak, Krzysztof Szczepaniak, Marcin Stępniak, Robert Czebotar, Maciej Mikołajczyk, Paweł Okraska, Konrad Makowski, Tomasz Augustynowicz, Juliusz Krzysztof Warunek, Beata Schimscheiner, Dorota Ruskowska Historia Stanisława Marusarza, legendy i prekursora polskich skoków narciarskich na światowym poziomie. Bez jego legendy, która przyczyniła się do spopularyzowania w Polsce tej dyscypliny sportu, mogłoby nie być sukcesów Wojciecha Fortuny, Adama Małysza i Wojciecha Skupnia, a skoki narciarskie nie stałyby się polskim, narodowym sportem zimowym. "Dziadek", bo tak był nazywany ze względu na trwającą niemal 30 lat karierę sportową, przecierał szlaki późniejszym wielkim mistrzom. Czterokrotny olimpijczyk, dwudziestokrotny Mistrz Polski w skokach narciarskich, dwukrotny rekordzista w długości skoku narciarskiego. Wicemistrz Świata z 1938 r. w Lahti, kiedy to złoty medal przegrał tylko na skutek stronniczej decyzji sędziów. Jeden z kandydatów do medalu niedoszłej olimpiady zimowej w 1940 r. w Garmisch - Partenkirchen. Od pierwszych okupacyjnych miesięcy działał w konspiracji. Będąc kurierem Państwa Podziemnego przedzierał się na Węgry. Został aresztowany wiosną 1940 r. Jego skok z okna więzienia gestapo na Montelupich w Krakowie i ucieczka przez wysoki mur przeszły do legendy. Po wojnie był jednym z najdłużej czynnie uprawiających skoki narciarskie sportowców na świecie, jednak do przedwojennej formy już nigdy nie powrócił. Powszechnie szanowany został honorowym gościem Turnieju Czterech Skoczni w sezonie 1965 - 66. Na słynnej Grosse Olymiaschanze stanął mając 53 lata. Ten słynny skok Marusarza w garniturze staje się pretekstem do przredstawienia jego losów. Drugą bohaterką filmu jest jego siostra Helena. Młoda, piękna i utalentowana narciarka. Podobnie jak brat - żołnierz Związku Walki Zbrojnej i tatrzański kurier. 21:15 HISTORIA W POSTACIACH ZAPISANA - EGIPT TUTANCHAMONA I RAMZESA II (RAMSS II, TOUTNKHAMON, L'ÉGYPTE DES PHARAONS) Film dokumentalny, 141 min, Francja, 2019 Reżyseria: Laure Delalex Wykonawcy: Marek Ciuniel, Stephane Bern Ramzes II, faraon faraonów, bohater kolejnego odcinka serii, to postać, która uosabia wielkość starożytnego Egiptu. Jego panowanie było wyjątkowe, prawie sześćdziesiąt siedem lat. Stefan Bern zabiera nas w podróż wzdłuż Doliny Nilu, której brzegi wciąż usiane są zapierającymi dech w piersiach zabytkami, takimi jak świątynie Abu Simbel, Karnak czy nawet Luksor. Tutanchamon urodził się zaledwie kilka dekad przed Ramzesem II. Krótkie panowanie nie pozwoliło temu młodemu królowi przejść do historii, a sławę zawdzięcza odkryciu, w 1922 roku, przez Howarda Cartera, jego grobowca wypełnionego niesamowitymi skarbami, największymi, jakie kiedykolwiek odkryto. "Historia w postaciach zapisana", to program francuskiej telewizji publicznej France Television, ukazujący znane postaci historii, w kontekście bogatego dziedzictwa kultury europejskiej. 23:50 PACIORKI JEDNEGO RÓŻAŃCA Film obyczajowy, psychologiczny, 107 min, Polska 1979 Scenariusz i reżyseria: Kazimierz Kutz Zdjęcia: Wiesław Zdort Muzyka: Wojciech Kilar Aktorzy: Marta Straszna, Augustyn Halotta, Jan Bógdoł, Ewa Wiśniewska, Franciszek Pieczka, Jerzy Rzepka, Stanisław Zaczyk, Ryszard Jasny, Róża Richter, Władysław Gluch, Antoni Wolny, Maksymilian Baron Ekranizacja noweli Albina Siekierskiego "Tego domu już nie ma". Osiedle starych domków górniczych ma zostać zburzone pod budowę nowych bloków. Część mieszkańców już się wyprowadziła do nowych mieszkań, inni są właśnie w trakcie przeprowadzki. Przed domkami płoną stare graty. Emerytowany górnik Habryka, żegnając się z sąsiadami, zapowiada, że nie opuści swego domu. Przydział na nowe mieszkanie drze. Żona chcąc nie chcąc popiera go, mieszkający razem z nimi młodszy, żonaty syn także rozumie upór ojca. Jednak synowa pod nieobecność męża wyprowadza się do bloku. Tymczasem zbliża się termin rozbiórki. U Habryki zjawia się jego starszy syn i próbuje go przekonać, że postępuje źle, przyjeżdża nawet dyrektor kopalni, w której pracuje młodszy syn. Jednak żaden z nich nie jest w stanie złamać uporu starego górnika. Któregoś dnia wnuczek Habryki wraca ze szkoły pobity, zabity zostaje także ulubiony królik górnika. Gdy przed domem zjawia się ekipa rozbiórkowa, Habryka ostrzega ich, że pod fundamenty podłożył miny, które zostały mu jeszcze z powstania. W kopalni tymczasem zapada decyzja, że należy naprawić krzywdę wyrządzoną Habryce - przodownikowi pracy i powstańcowi śląskiemu, który zasłużył na coś lepszego niż ciasne mieszkanie w bloku. Otrzymuje więc na własność willę w Katowicach. Przenosi się tam razem z żoną, ale w tym obcym, pustym domu oboje czują się źle. Habrykowa stara się jak może stworzyć choć namiastkę dawnego domu. Jednak mąż wkrótce umiera - jak stare drzewo, które usycha tuż po przesadzeniu. W roli Habryki wystąpił Aleksander Halotta, emerytowany górnik i pisarz amator. Film otrzymał Grand Prix na Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych w Gdańsku w 1980 roku oraz Nagrodę Specjalną Jury na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Karlovych Varach także w roku 1980. 01:50 MIGAWKI HISTORII - DAN LOVE. AMERYKANIN W WIETNAMIE (SNAPSHOTS OF HISTORY) Film dokumentalny, 25 min, Francja, 2016 Reżyseria: Jerome Lambert, Philippe Picard Scenariusz: Philippe Picard, Jerome Lambert Seria dokumentalna. Migawki historii przedstawią losy zwykłych ludzi na tle wielkich wydarzeń historycznych. Dzięki ich prywatnym zdjęciom, nieznanym szerokiej publiczności, widzowie będą mogli zanurzyć się w historii XX wieku. Od Paryża lat trzydziestych po Kongo lat sześćdziesiątych, od czasów III Rzeszy po Kalifornię lat siedemdziesiątych. Poznają też poglądy, motywacje i środowisko bohaterów poszczególnych odcinków. Ich zdjęcia ukazują rzeczywistość z zupełnie innej perspektywy niż ta z oficjalnych archiwów. To spojrzenie subiektywne, często pełne emocji. 02:30 WSZYSCY JESTEŚMY ROMANTYCZNI - TADEUSZ NALEPA Film dokumentalny, 42 min, Polska, 1992 Reżyseria: Jan Sosiński Scenariusz: Krzysztof Czechowicz, Jan Sosiński Zdjęcia: Marek Dawid Muzyka: Tadeusz Nalepa Wykonawcy: Tadeusz Nalepa Film o Tadeuszu Nalepie (z 1992 roku), w którym artysta opowiada o życiu, twórczości i muzyce. Tadeusz Nalepa zmarł 4 marca 2007 roku.