TVP Dokument Poniedziałek, 21.02.2022 06:00 DZIKA POLSKA - GĘSI CUDOWNA PODRÓŻ Serial dokumentalny, 25 min, Polska, 2007 Scenariusz i reżyseria: Dorota Adamkiewicz, Joanna Łęska Zdjęcia: Tomasz Michałowski Prowadzący: Tomasz Kłosowski, Marcin Kostrzyński W tym odcinku odwiedzimy noclegowisko 200 tysięcy gęsi. Ujście Warty. Plątanina starorzeczy, menadrów, labirynt dróg wodnych przypominający siateczkę naczyń włosowatych. Trudne do przebycia bagna i rozlewiska są magnesem dla ptaków. Jesienią niepodzielnie królują tu dzikie gęsi - przybysze z dalekiej północy. Zatrzymują się w drodze na zimowiska w Europie Zachodniej. W dzień żerują na polach. Wieczorem wszystkie zlatują się na noclegowisko. Ich liczba przekracza 200 000!!! Tak dużych koncentaracji gęsi w czasie jesiennej migracji nie ma nigdzie indziej w Europie. W szczycie wędrówki są chwile, gdy całe niebo jest zasłonięte przez ptaki. Trwa to 2 - 3 godziny, a poranny wylot gęsi na żerowiska w Parku Narodowym "Ujście Warty" należy do najbardziej spektakularnych zjawisk w przyrodzie. 06:35 DZIKA POLSKA - WILCZY ALFABET Serial dokumentalny, 28 min, Polska, 2007 Scenariusz i reżyseria: Dorota Adamkiewicz, Joanna Łęska Scenariusz: Dorota Adamkiewicz, Joanna Łęska Zdjęcia: Tomasz Michalowski Prowadzący: Tomasz Kłosowski, Marcin Kostrzyński Nietrudno zakochać się w Stobnicy otoczonej lasami Puszczy Noteckiej. W bramie Stacji Naukowej wita drewniana tabliczka z sentencją Michała Siemianycza: "Stosunek wilka do człowieka jest taki, jakie jest odniesienie tego człowieka do innych ludzi, zwierząt i całego otaczającego go świata". Wilki mieszkają tu w wolierach, ogrodzonych siatką wybiegach z trawą i drzewkami dającymi zwierzętom cień. Do wilków można wejść, choć tylko z przewodnikiem. Nasi prowadzący Marcin Kostrzyński i Tomasz Kłosowski spotkają się z wilkami oko w oko i dowiedzą się od "wilczego piastuna" Jacka Więckowskiego, jakie naprawdę są wilki. Powszechnie wilk jest ofiarą mitów, przesądów i ludzkich zabobonów. Tymczasem jest to zwierzę jak każde inne. Cytując Dawida Mecha: "Wilk nie jest zwierzęciem ziejącym nienawiścią, ani też nie jest maskotką do przytulania, nie jest ani niebezpieczny, ani sympatyczny. Jest po prostu jednym z wielu interesujących gatunków prześladowanych przez człowieka od stuleci, który potrzebuje miejsca do życia". Profesor Andrzej Bereszyński, który uważa się za adwokata wilków, ma nadzieję, że dzięki stobnickiej stacji ludzie zmienią nastawienie do tego drapieżnika. Rocznie odwiedza stację kilka tysięcy osób. 07:10 KTO CHCE ZOSTAĆ ASTRONAUTĄ? - ODC. 3 (ASTRONAUTS TOUGHETS JOB IN THE UNIVERSE) Cykl dokumentalny, 51 min, Wielka Brytania, 2017 Reżyseria: Tom Coveney W trzeciej części poznamy dalsze losy szkolących się kandydatów na astronautów. Stare lęki wyjdą na jaw przy serii testów pływackich agencji kosmicznej. Podczas podwodnego testu składania kostki badana będzie zdolność kandydatów do pracy zespołowej i zwinność. Będą też musieli nauczyć się podstaw języka rosyjskiego. Część szkolenia odbędzie się w Niemieckim Centrum Kosmicznym. To tutaj w szkolnej symulacji będą musieli zadokować kapsułę kosmiczną Sojuz na Międzynarodowej Stacji Kosmicznej. Kandydaci często są też poddawani testowi na krześle obrotowym. Niestety, kolejni nie wytrzymują szkolenia i wracają do domu. 08:15 NASZE POCHODZENIE - ODC. 3 MÓZG (ORIGINS OF US 3 BRAINS) Cykl dokumentalny, 51 min, Wielka Brytania, 2011 Reżyseria: Sacha Baveystock Seria popularno - naukowa, badająca anatomiczne zmiany, które dały nam i naszym przodkom przewagę nad innymi reprezentantami fauny. W jaki sposób, dożywając późnego wieku i ucząc się nawzajem od siebie, doprowadziliśmy do wykształcenia się dużego, sprawnie działającego mózgu? To, jak dziś działa nasz mózg, jak myślimy, zachowujemy się i czujemy, jest wynikiem walki naszych przodków o przetrwanie. Czy jednak to nasz mózg zapewnił nam przewagę, kiedy wymierały inne gatunki człowieka? Jak, posługując się mózgiem, osiągnęliśmy sukces o globalnym zasięgu i dlaczego jesteśmy dziś jedynymi ludźmi na naszej planecie? 09:15 PINGWINY W UKRYTEJ KAMERZE ODC. 3. DORASTANIE (PENGUINS - SPY IN HUDDLE) Serial dokumentalny, 52 min, Wielka Brytania, 2013 Reżyseria: John Downer Kamera szpieg podąża za pingwinami. To pozwoli podglądać te zwierzęta z bardzo bliska. Zobaczymy jak się zachowują, jakie stosują taktyki w różnych sytuacjach, by przetrwać, obronić się, zdobyć pożywienie, wychować potomstwo. Po sukcesie filmu Niedźwiedzie w ukrytej kamerze, postanowiono zrobić podobny eksperyment z pingwinami. Bohaterowie filmu to pingwiny cesarskie zamieszkujące Antarktykę, pustynie w Ameryce Południowej oraz Wyspy Falklandy. Nowoczesna technika filmowania pozwoliła na zebranie sporego materiału. Umożliwiła też wtopienie się w kolonię tych ptaków. Wiele scen pokazanych w filmie jest zabawnych, inne bardzo wzruszające i zaskakujące. Jeden z pingwinów zakochuje się nawet w sztucznym pingwingwinie "naszpikowanym" techniką filmową. 10:20 MIASTA TĘTNIĄCE ŻYCIEM - ODC. 4 DELHI (WORLD’S BUSIEST CITIES) Cykl dokumentalny, 51 min, Wielka Brytania, 2017 Reżyseria: Sarah Gibbs Hongkong, Meksyk, Moskwa i Delhi - najbardziej zatłoczone, skomplikowane i chaotyczne miasta na świecie. Od transportu i inżynierii po żywność i handel, najbardziej ruchliwe miasta świata podejmują logistyczne i społeczne wyzwania. To filmy o najbardziej kultowych megamiastach. Czwarta część zabiera nas do Delhi. Dwadzieścia sześć milionów ludzi według obliczeń. Pod względem liczby ludności drugie co do wielkości miasto świata. Pierwsza zasada jazdy po Delhi: nie dotykaj hamulca. Nie wolno przestać się przesuwać, nie zatrzymuj się nawet przed wjazdem na rondo, po prostu się wpasuj. Nie ma zbyt wielu przepisów drogowych. Żadnych. Poza jednym - klakson. Może to irytujące, ale musisz trąbić, żeby ludzie wiedzieli, że jesteś na drodze. Leżące w samym centrum północnych Indii Delhi jest bardziej regionem niż miastem. Zajmuje większą powierzchnię niż cała Belgia. Tak zwane Narodowe Terytorium Społeczne Delhi ma swój zurbanizowany rdzeń, z którego wciąż się rozrasta. Swoiste epicentrum stanowią historyczne, kamienne miasto Stare Delhi i sąsiadujące z nim New Delhi, wybudowane za czasów Indii Brytyjskich. Szacowana na dwadzieścia sześć milionów populacja zurbanizowanej części miasta jest większa niż łączna liczba ludzi w Australii. 11:20 MUR Reportaż, 9 min, Polska, 1980 Autor: Olgierd Wieczorek Zdjęcia: Henryk Krzemiński, Andrzej Lipowski Wizyta na planie zdjęciowym amerykańsko - polskiego filmu fabularnego "Mur" (The Wall), który jest obrazem bohaterskiej walki Żydów polskich w warszawskim getcie. To epopeja obejmująca trzy lata życia bojowników żydowskich w okupowanej stolicy. Autorem scenariusza jest Millard Lampell, współautor serialu "Pogoda dla bogaczy". Film reżyseruje Amerykanin, Robert Markovitz. Powstaje on we współpracy Time - Life Television Productions z Telewizyjną Wytwórnią Filmową Poltel dla stacji CBS. Kierownictwo filmu spoczywa w ręku Wilhelma Hollendra. Sceny realizowano w Sosnowcu, w dzielnicy Środula. Praca ekipy filmowej, aktorów i polskich statystów. Wypowiedzi polskich współpracowników ekipy z USA - reżysera Jerzego Antczaka i kierownika produkcji Wilhelma Hollendra. 11:35 HISTORIE WILEŃSKIE - ODC. 7 ("HISTORIE WILEŃSKIE") Serial dokumentalny, 25 min, Litwa/Polska, 2021 Scenariusz i reżyseria: Wojciech Klimala Zdjęcia: Bartosz Frątczak Agata Granicka mówi wprost: palma wielkanocna jest jak miłość. Wymaga troski, delikatności i czasu. To między innymi dzięki jej staraniom wileńskie palmy trafiły na listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego UNESCO. Układania suchych kwiatów i traw Agata nauczyła się w dzieciństwie od mamy i babci. Jest palmiarką od siedmiu pokoleń, można więc powiedzieć, że zna się na miłości jak mało kto. 12:10 ZŁOTE ŁANY - ODC. 6 Serial dokumentalny, 25 min, Polska 2000 Scenariusz i reżyseria: Ewa Straburzyńska Zdjęcia: Piotr Sędzikowski Muzyka: Bartosz Straburzyński Konsultacja językowa i narracja: prof. Jan Miodek Pani Stenia opowiada o weselu córki, a pan Jan - w barze Alaska - wspomina pobyt w Niemczech i zwierza się, że zmienił zdanie o Niemcach i przekonał się do nich, kiedy zobaczył ich gospodarny kraj. Pani Wanda wraca do domu po jednodniowej nieobecności. Jest zaniepokojona. Cielęta ryczą, a Irek siedzi zamyślony. Kobieta po raz kolejny dochodzi do wniosku, że syn musi się ożenić. W domu państwa Kałczarów trwają przygotowania do wyjazdu Janusza do szkoły dla głuchoniemych. Chłopiec będzie mieszkał w internacie i uczył się zawodu stolarza. W przygotowaniach uczestniczy Asia. Jest także głucha, ale świetnie czyta z ust, a nawet mówi, pełni więc w rodzinie rolę tłumacza. Ewa Wełpowa z żalem myśli o swoich dzieciach. Tak ciężko muszą pracować w gospodarstwie, podczas gdy córka jej żyjącej w mieście siostry mogła wyjechać na kolonie do Włoch. Trwają ćwiczenia ochotniczej straży pożarnej, organizacji zanikającej już w tym regionie. Jednostkę tworzą trzy rodziny, w tym Gralowie, dlatego Wełpa wymyślił własne sposoby ratunku przed żywiołem, by w razie nieszczęścia nie być zdanym na pomoc znienawidzonych sąsiadów. Najmłodszym rolnikiem w Złotych Łanach jest Marek. Miał 19 lat, kiedy przejął gospodarstwo od chorego ojca. Prowadzi je z żoną Agnieszką, która dla niego porzuciła miasto. Postawili na hodowlę świń. Pracują ciężko, mają dwoje małych dzieci, a mimo to oboje zaczęli - zaocznie - naukę w szkole średniej, przekonani, że zdobyte wykształcenie zaprocentuje w przyszłości. ani Franciszka opowiada o krowach, o tym, że lubią kiedy się im śpiewa. Pan Franciszek natomiast kupuje w miasteczku nasiona i odwiedza bibliotekę. Wieczorem wyraża swój zachwyt dla wszechświata. 12:40 PRZEDSZKOLANDIA - ODC. 3 Telenowela dokumentalna, 24 min, Polska, 2001 Scenariusz i reżyseria: Barbara Pawłowska Zdjęcia: Józef Szymura Opracowanie muzyczne: Grzegorz Martecki Malwina i Dagmara dziś się nie kłócą i zgodnie zapraszają koleżanki do dziwnej zabawy. Adaś natomiast, ten bardzo mądry chłopczyk z grupy zuchów, który postanowił doliczyć do trylionów 9, nadal liczy. Tymczasem przedszkole odwiedzają wyjątkowi goście: kucyki. Pani Jola, dyrektorka przedszkola, chce osobiście pokazać dzieciom, że nie ma się czego bać. Filip jest jednak przerażony. Ostatecznie prawie wszystkie maluchy próbują jazdy na sympatycznych zwierzętach, tylko Emre, mały przybysz z Turcji, w żaden sposób nie daje się na to namówić. Karola ze starszaków coś różni od kolegów. Często bawi się udając, że prowadzi swój sklep. Nie jest to zabawa typowa dla chłopców, ale on to wprost uwielbia. Asia ze średniaków jest najweselszą dziewczynką w przedszkolu. Pełni obowiązki dyżurnej i codziennie zanosi wychowawczyniom dzienniki, w których zaznaczają obecności dzieci. Asia bardzo to lubi. Wypełnia swoje obowiązki z przejęciem i bardzo sumiennie. 13:05 PRZEDSZKOLANDIA - ODC. 4 Telenowela dokumentalna, 25 min, Polska, 2001 Scenariusz i reżyseria: Barbara Pawłowska Zdjęcia: Józef Szymura Opracowanie muzyczne: Grzegorz Martecki Marta przysiada się do Karola. Chłopiec tym razem nie bawi się w sklep, lecz zajmuje się zabawką, którą przyniósł z domu. Dziewczynka pyta kolegę, gdzie pracuje jego tata. Robi to zapewne po to, by powiedzieć mu, że jej tata jest w Europie - tam, gdzie igloo i pingwiny. Ojciec małego Emre przyniósł kartkę, na której napisał po turecku kilka podstawowych słów. Spoglądając w ten słowniczek, wychowawczyni próbuje porozumieć się z chłopcem, lecz ten rozpaczliwie płacze. Dyrektorka przedszkola uprzedza ojca Emre, że jeśli malec nie zaaklimatyzuje się i nadal będą z nim kłopoty, będzie musiał opuścić przedszkole. W tym odcinku serialu dzieci mówią o różnicy między kobietą a mężczyzną i do czego potrzebne są kobiety, a do czego - mężczyźni. Ich zabawy doskonale ilustrują, jak postrzegają te role. Chłopcy ze starszaków z przejęciem kopią doły w piaskownicy. Wydobywają z nich kamienie i patyki - to pozostałości po dinozaurach. Przy okazji okazuje się, że naprawdę sporo wiedzą o tych wymarłych zwierzętach, których wyginięcie staje się punktem wyjścia rozmowy o nieuchronnym końcu naszej ery. Dziewczynki tymczasem bawią się w salon fyzjerski. Naśladując kobiety, opowiadają o swojej niewesołej sytuacji rodzinnej i mężach, na których nigdy nie można liczyć. A Adam ciągle liczy, by w końcu kiedyś dojść do tryliardów 9. Chłopcy z najmłodszej grupy, bawiąc się plastikowymi samochodami, opowiadają o wypadkach. Powodują straszliwe kraksy. Bardzo fajnie jest bawić się w wypadki, ponieważ wiadomo, że wszystko to jest na niby. Także na niby Dagmara i Patrycja spotykają się w wyimaginowanej kawiarni. Popijając nieistniejącą kawę i paląc niewidzialne papierosy, udają nastolatki rozmawiające o chłopakch. Ciekawe, że podobnie jak niezbyt szczęśliwym w swych związkach kobietom, które przyszły do fryzjera, odgrywanym nastolatkom także nie układa się z chłopakami. Nie najlepiej też rozwija się i kończy rzeczywista zabawa dziewczynek z chłopcami. Do salonu fryzjerskiego przychodzi Marta. Z wielką pewnością siebie opowiada, że jest słynną gwiazdą i ma więcej pieniędzy niż królowa Bona i prezydent. Kacper, który pierwszego dnia w przedszkolu bardzo płakał, wrzeszczał i nie chciał zostać z dziećmi, teraz nie chce iść do domu. Ucieka przed tatą, który próbuje go ubrać. Biega po korytarzu, udając samolot. 13:40 POWRÓT PTAKÓW NA JEZIORA (BIRDS OF THE LAKES RETURN) Film dokumentalny, 54 min, Słowenia, 2018 Reżyseria: Matej Vranic Dokument o ptakach i ich ochronie, która jest coraz ważniejszym wyzwaniem dla różnorodności biologicznej. Film pokazuje, że dzięki pragmatycznym inicjatywom możliwa jest ponowna naturalizacja obszarów, które zostały zdewastowane przez przemysł. Zadziwiające szczegóły naszych dyskretnych sąsiadów można zaobserwować podczas czterech pór roku, odsłaniając ich tętniącą życiem egzystencję: walkę o przetrwanie w warunkach zimowych; wiosenny powrót migrantów, którzy spędzili zimę na południu; okres gniazdowania i krycia; jesienne migracje i zimowe przygotowania do pobytu. 14:50 ELVIS I DZIEWCZYNA Z WIEDNIA (ELVIS AND THE GIRL FROM VIENNA) Film dokumentalny, 55 min, Austria, 2017 Reżyseria: Kurt Langbein W 1956 roku rozpoczęto prace nad filmem "Love Me Tender", w którym występował Elvis Presley. O gwiazdora dbał wówczas agent "Pułkownik" Tom Parker oraz sekretarka, Trude Forsher z Wiednia, którą zatrudnił. Syn tytułowej "dziewczyny z Wiednia" zabiera nas w podróż, podczas której opowiada o relacji matki z Elvisem Presleyem i prezentuje liczne, niepublikowane wcześniej, materiały archiwalne. 15:55 KREATORZY PRZYSZŁOŚCI ODC. 4 WODA (SHAPERS OF TOMORROW 04 - WATER) Cykl dokumentalny, 51 min, Francja, 2018 Reżyseria: Quentin Domart, Clemence Rabeau Seria dokumentalna opowiadająca o ciekawych rozwiązaniach technologicznych w różnych dziedzinach życia. Na całym świecie ludzie wymyślają i projektują przedmioty, które zmienią naszą codzienność. Zasługują na uwagę, ponieważ ich dzieła mogą uczynić nasze życie jaśniejszym, łatwiejszym i bardziej zrównoważonym. Oni kształtują nasze jutro! Wyruszamy z nimi w podróż do przyszłości. W każdym odcinku skupimy się na jednym, określonym temacie, poznamy innowacje, które zmienią nasze życie w dziedzinach takich jak: mieszkania, transport, recykling, odzież, energia, żywność, robotyka. Dowiemy się, co nowego wynaleźli naukowcy, aby chronić i badać dzieła sztuki. Tematem odcinka czwartego będzie woda, która jest nam potrzebna do przeżycia. Niestety, zaczyna nam jej brakować. Musimy zmienić zasady zarządzania tym zasobem. Wzrost liczby ludności, zanieczyszczenia, nadmierny konsumpcjonizm - to wszystko sprawia, że w wielu krajach zaczyna brakować wody. Jak można uniknąć suszy? Jak przekonać ludzi, by zaczęli szanować wodę? Nie możemy dopuścić, by wyschły jej źródła. Sergio Rico jest chemikiem, który wymyślił, jak można zmienić stan wody w stały żel. Philippe Ouaki di Giorno hoduje rośliny, używając minimalnej ilości wody. Jason Selvarajan wynalazł prysznic, który nie pozwala na nadmierne zużycie wody. Arturo Vittori wymyślił urządzenie, które wychwytuje wilgoć z powietrza - dzięki temu nie zabraknie wody nawet w odległych zakątkach świata. Michael Pritchard wpadł na pomysł, jak można oczyszczać skażoną wodę w domowych warunkach. Ci ludzie pracują bez wytchnienia, by znaleźć nowe rozwiązania w dziedzinie gospodarki wodnej. To prawdziwi wizjonerzy. 16:55 PRZEWODNIK PUTIFARA - ODC. 9 BARCELONA, KLEJNOT KATALONII (PUTIPHAR'S TRAVEL GUIDE A 19TH CENTURY GLOBE - TROTTER 9. BARCELONA, THE JEWEL OF CATALONIA) Serial dokumentalny, 52 min, Francja, 2019 Reżyseria: Sebastien Lafebvre, Stanislas Valroff Scenariusz: Helene Chevereau Petrus Putifar jest fikcyjnym podróżnikiem i autorem przewodników turystycznych. Odkrywa zabytki do odwiedzenia, muzea, ogrody, miejsca do zwiedzenia, spaceruje po miastach i dzieli się swoimi spostrzeżeniami. Dziewiąty odcinek to wizyta w Barcelonie, mieście uważanym za klejnot Katalonii. Z oddali Barcelona przypomina Neapol. Nad miastem góruje wysokie wzgórze zwane Montjuic - Wzgórze Jowisza. Na szczycie wznosi się forteca. Miasto wydaje się plątaniną domów, kościołów i dzwonnic. Barcelona rywalizuje z Madrytem, ale jest tylko stolicą Katalonii. Miasto skupia całe bogactwo zamożnej prowincji. W połowie XIX wieku jego powierzchnia wynosiła zaledwie 400 hektarów, podczas gdy Londyn miał ich 31 tysięcy. 18:05 CUDA PODZIEMNEJ FRANCJI (UNDERGROUND WONDERS OF FRANCE / LES MERVEILLES DE LA FRANCE SOUTERRAINE) Film dokumentalny, 52 min, Francja, 2017 Reżyseria: Jean - Christophe Chatton Film dokumentalny opowiadający o tajemnicach, które kryją podziemne jaskinie. Kilka metrów pod ziemią znajduje się inny świat: świat skał wyrzeźbionych przez czas i wodę głębin. Francja jest jednym z wiodących krajów świata w turystyce podziemnej. Kraina, w której urodził się Jules Verne i jego "Podróż do wnętrza Ziemi", posiada setki jaskiń i innych lejów krasowych, wszystkie otwarte dla publiczności. Cuda natury, których sława wykracza daleko poza granice kraju. Ten film, korzystając z nowoczesnych możliwości technicznych, pozwoli udać się w podziemną podróż. Zaczynamy ją w Padirac, w departamencie Lot. Jaskinia Lastournelle rzeczywiście jest blisko. Tu nie ma ekip przewodników, biletomatów, ani imponującego wejścia. Zwiedzimy też miasteczko położone w skałach - Roque Saint - Christophe jest trzecim na świecie największym miastem naskalnym - jaskinię Verna i kilka innych. Większość jaskiń zostanie zamknięta na zimę. W tym roku we Francji 4 miliony ludzi zachwycało się ukrytym pod ziemią pięknem. 19:05 WSZYSTKIE KOLORY ŚWIATA - HOLANDIA. BEZ POŚPIECHU (FLAVORS) Serial dokumentalny, 51 min, Francja, 2008 Reżyseria: Eric Bacos Ta niezwykła seria dokumentalna pomaga odkryć bogactwo, magię i piękno najciekawszych miejsc na świecie: ich naturalne cuda i wybitne zabytki, wytwory lokalnych rzemieślników i zapierające dech w piersiach krajobrazy. W każdym odcinku na widzów czeka niezapomniana podróż przez tradycję i historię kolejnego kraju, który jest wymarzonym miejscem docelowym każdego podróżnika. Holandia należy do najgęściej zaludnionych państw w Europie. To kraj tradycyjnych wiatraków i nowoczesnych turbin wiatrowych, kraj zakorzeniony w tradycji, a jednocześnie otwarty na awangardę. Wygoda i spokój mieszkańców są tak samo ważne, jak szacunek wobec przyrody. 20:10 SZTUKA DOKUMENTU - ODC. 9 - EDWARD SKÓRZEWSKI I JERZY HOFFMAN Cykl dokumentalny, 23 min, Polska, 2008 Reżyseria: Bartosz Paduch Scenariusz: Bogusław Zmudziński Zdjęcia: Jan Paweł Pełech "Sztuka dokumentu" to cykl poświęcony prezentacji dorobku najwybitniejszych realizatorów polskiego filmu dokumentalnego. Poszczególne odcinki cyklu będą autonomiczne, pozostając jednocześnie fragmentem większej całości, która stanie się w efekcie skondensowaną historią polskiego dokumentu. Film jest kolażem fragmentów filmów, wypowiedzi reżyserów, ich współpracowników (operatorzy, kompozytorzy, producenci itp.), opinii krytyków i historyków kina, a także zdjęć dokumentalnych. Bohaterami tego odcinka "Sztuki dokumentu" są Jerzy Hoffman (1932) i Edward Skórzewski (1930 - 1991), duet reżyserski, który wspólnie zrealizował 27 filmów dokumentalnych oraz 3 fabularne. W połowie lat 50. zadebiutowali słynnym plakatem filmowym "Uwaga chuligani!", który zainicjował czarną serię, jeden z najważniejszych nurtów w dziejach polskiego dokumentu. Film ten przyniósł im pierwsze znaczące wyróżnienie, Złotą Taśmę Nagrodę Polskiej Krytyki Filmowej. Realizowali krótkometrażowe dokumenty o różnej tematyce: społecznej, historycznej, religijnej. Wyruszyli z kamerą do Armenii i na Kubę. Portretowali polskie kurorty w Sopocie i Zakopanem. W 1962 r. zrealizowali "Gangsterów i filantropów", swój pierwszy film fabularny. Ostatnio Jerzy Hoffman powrócił do dokumentu, kręcąc film o historii Ukrainy. W filmie Bartosza Paducha Jerzy Hoffman opowiada o okolicznościach powstania poszczególnych filmów, które zrealizował wspólnie z Edwardem Skórzewskim. Oglądamy także fragmenty ich najważniejszych filmów dokumentalnych. 20:40 SZCZUROŁAP Film dokumentalny, 20 min, Polska, 1986 Reżyseria: Andrzej Czarnecki Film wyprodukowany przez łódzką Wytwórnię Filmów Oświatowych. Wielokrotnie nagradzana na festiwalach (m.in. na MFFK w Clermont Ferrand i w Mannheim) opowieść o człowieku, który zajmuje się niszczeniem szczurów na skalę przemysłową. Tytułowy "szczurołap" na przykładzie jednej ze swoich akcji przedstawia szczegółowo metody swojej pracy. Muszą one być starannie opracowane, ponieważ szczury to zwierzęta o wysokim stopniu inteligencji i "niełatwo z nimi wygrać". Film jest utworem wieloznacznym i przewrotnym: powstawał wkrótce po zakończeniu stanu wojennego w Polsce i był wówczas jednoznacznie odczytywany jako złośliwa metafora niedawnego polowania komunistycznych służb bezpieczeństwa na przywódców opozycyjnego podziemia. Głównym autorem ekspresyjnych zdjęć do tego filmu był, nieżyjący już, Piotr Sobociński, jeden z polskich operatorów odnoszących sukcesy w Stanach Zjednoczonych, który na początku swej kariery często współpracował z Wytwórnią Filmów Oświatowych. 21:15 SPRAWA SZERYFA Film dokumentalny, 23 min, Polska, 1988 Scenariusz: Ewa Borzęcka Zdjęcia: Artur Mościcki Film dokumentalny prezentujący postać "szeryfa" z Łomży. Dokumentalny portret szeryfa, tajemniczego człowieka, który pilnował porządku w Łomży w latach 80. Wspomnienia o szeryfie są jednocześnie okazją do pokazania ponurej, łomżyńskiej rzeczywistości. Skupione jak w soczewce problemy nękające kraj - alkoholizm, otępienie, zanik ambicji i dążeń, przestępczość, brak nadziei na jakąkolwiek zmianę. Wszystkim tym czarnym stronom współczesności stara się zaradzić półbajkowa postać skrajnego idealisty z Łomży - "szeryfa", który samotnie podejmuje walkę z wszelkimi przejawami zła, narażając się na śmieszność, a nawet posądzenie o chorobę psychiczną. 21:50 TAKIEGO PIĘKNEGO SYNA URODZIŁAM Film dokumentalny, 25 min, Polska, 1999 Scenariusz, reżyseria i zdjęcia: Marcin Koszałka Ładnym był dzieckiem, kiedy się urodził. Miał trochę krzywe - ułańskie - nóżki, ale z czasem mu się wyprostowały. A teraz? Jest kretynem, miernotą bez wyobraźni, półgłówkiem, idiotą, draniem, szubrawcem, pieprzonym szmaciarzem, beztalenciem, wiecznym studentem. Nie zdał na biologię. Psim swędem dostał się bez egzaminu na AGH. Potem przez trzy lata za ciężkie pieniądze studiował socjologię. Wreszcie dostał się na Wydział Operatorski. I teraz jest zasranym operatorem z bożej łaski. Z braku wyobraźni łazi z kamerą po domu, wciska ją w każdy kąt i nie daje spokoju. Tak rodzice, a zwłaszcza matka, nie przebierając w słowach oceniają syna, Marcina Koszałkę, a zarazem i sobie wystawiają świadectwo. Umieszczając kamerę w krakowskim mieszkaniu rodziców, z którymi ciągle jeszcze żyje pod jednym dachem, Koszałka zapisał jednak na taśmie nie tylko prawdę o sobie. Stworzył również swego rodzaju "portret rodziny we wnętrzu". Straszny to portret. Matka, najczęściej w papilotach i papierosem w dłoni, spokojniejsza jest tylko wówczas, gdy wspomina moment narodzin chłopca i jego najwcześniejsze dzieciństwo, lub gdy z troską dostrzega, co czas i życie zrobiły z ciałem tamtego dziecka, gdy dorosło i zaczęło się starzeć. Poza tym ciągle krzyczy na syna i na męża, beszta ich i poniża, udręczona oboma. Ojciec próbuje się odgryzać lub w pokorze znosi wrzaski kobiety, to znów dzielnie jej sekunduje w nieustannym oskarżaniu syna o wszystko, co najgorsze: tracenie pieniędzy, rozbijanie samochodów, balowanie z dziwkami... Prawda Marcina Koszałki o jego bliskich wydaje się nie całkiem prawdziwa. Sprowokował przecież rodziców kamerą, wyzwolił ich niechęć, protest, agresję. Tropieni - bronią się, rzucając słowa jak kamienie. Tyle że chwilami jednak zapominają o obecności bezwzględnego urządzenia w rękach bezwzględnego operatora. I wówczas matka także krzyczy. Aż chce się zawołać: na litość boską, dosyć! Odpowiedź i niejako zadośćuczynienie zdaje się kryć w ostatniej sekwencji filmu. 22:20 DEKLARACJA NIEŚMIERTELNOŚCI Film dokumentalny, Polska, 2010 Scenariusz, reżyseria i zdjęcia: Marcin Koszałka Muzyka: Andrzej Smolik Wykonawcy: Piotr Korczak, Andrzej Marcisz, Kinga Ociepka, W maju 2011 r. jury 59. Trento Film Festival, najstarszego i najpoważniejszego festiwalu górskiego na świecie, nagrodziło "Deklarację Nieśmiertelności" Srebrną Gencjaną za najlepszy wkład artystyczno - techniczny. Dzieło Marcina Koszałki, wielokrotnie nagradzanego operatora i reżysera filmów dokumentalnych, powstawało trzy lata. Zdjęcia były kręcone m.in. w Tatrach, na krakowskim Zakrzówku, w Jaskini Mamutowej, a także w pałacu w Krzeszowicach. To film o upływie czasu i przemijaniu, o walce z nieuchronnymi prawami biologii, zmaganiem się z destrukcją własnego ciała. Bohaterem filmu jest Piotr "Szalony" Korczak, jeden z najlepszych polskich alpinistów, człowiek niezwykle inteligentny, który nie tylko był i nadal jest świetnym sportowcem, ale też tworzy własną filozofię życia. To człowiek, który sam chce być outsiderem, mający poczucie niespełnienia, ale jednocześnie potrafiący cieszyć się życiem. Nie boi się nagłej śmierci, a wręcz przeciwnie. Nie wyobraża sobie bowiem starości, dogorywania w domu starców. Przez cały czas towarzyszy mu dręcząca myśl o przyszłości, co będzie za chwilę, za parę lat. Krakowianin Piotr Korczak (rocznik 1961), absolwent historii Uniwersytetu Jagiellońskiego, ma żonę i dorosłego syna. Zrezygnował z zawodu historyka na dobre, dziś pracuje jako robotnik wykonujący prace wysokościowe. Wspina się od ponad 30 lat, jest pionierem ekstremalnej wspinaczki skałkowej. Na początku lat 80. XX wieku zapoczątkował tzw. "nową falę" w polskim wspinaniu. Pokonywał i ustanawiał kolejne granice możliwości. "...tworzył kolejne stopnie trudności dróg wspinaczkowych. Jego drogi są legendami. W 1988 r. stworzył drogę wspinaczkową, która była tylko o pół stopnia łatwiejsza od najtrudniejszej drogi na świecie. Korczak zainspirował do wspinania kilka pokoleń wspinaczy" - napisał o nim Jacek Trzemżalski w Magazyie Górskim. Nigdy nie udało mu się odnieść znaczących sukcesów poza granicami kraju, choć otarł się o wielki wspinaczkowy świat. W zawodach Pucharu Świata w Madonna di Campiglio w 1990 roku zajął aż i zarazem tylko czwarte miejsce. W jednym z wywiadów Marcin Koszałka mówi o bohaterze swego filmu: "Piotrek jest dla mnie wspaniałym bohaterem, mimo że się kłóciliśmy na planie i mieliśmy wiele konfliktów. Ja go bardzo lubię i szanuję. To był dla mnie zawsze bohater sportowy, co również jest tematem filmu - spotykam w nim swojego mistrza. Zresztą w filmie pada kwestia, że po latach spotyka się dwóch ludzi - filmowiec, który już nie jest wspinaczem, a w latach młodości nie był w stanie osiągnąć wspinaczkowego poziomu Piotrka. A teraz robi film o byłym mistrzu - zatem spotyka się człowiek, który chciał być mistrzem, ale nim nie został i spotyka się mistrz, który już teraz przestaje być mistrzem". 23:00 SAHARA - SAHARA, CZĘŚĆ 2, TIMBUKTU (SAHARA, EPISODE 2, TIMBUKTU) Serial dokumentalny, 50 min, Niderlandy (Holandia), 2018 Reżyseria: David Kleijwegt Seria dokumentalna, opowiadająca o tym, co dzieje się w części świata sąsiadującej z Saharą. Przez wieki kolonizatorzy omijali to miejsce, bo największa piaszczysta pustynia na planecie była zbyt gorąca i zbyt nieprzenikniona. Teraz wydaje się, że Europa przesunęła swoją południową granicę na Saharę, aby zatrzymać migrację i walczyć z terroryzmem. Co mieszkańcy Sahary myślą o tej ingerencji? Reporter Bram Vermeulen przemierza pustynię z zachodu na wschód, od Oceanu Atlantyckiego do Morza Czerwonego. W drugiej części będzie w Timbuktu. Będzie musiał poradzić sobie z upałem, niebezpieczeństwami związanymi z postępującym dżihadyzmem, desperacją migrantów, ukrytym światem niewolnictwa. Odkryje sieci handlu ludźmi i spotka się z mieszkańcami najbardziej niegościnnych miejsc na ziemi. Rozległa Sahara nie znała granic aż do końca dziewiętnastego wieku, kiedy mocarstwa kolonialne podzieliły całą Afrykę na kawałki niczym tort owocowy. Dla mieszkańców Sahary te podziały istnieją jedynie na mapie. Pustynia zawsze będzie krainą ludzi, którzy nie uznają państw i ich granic. Od zarania epoki kolonialnej wędrowny lud Tuaregów marzył o własnym państwie na Saharze. Powołali je do życia pod nazwą Azawad, a w roku 2012 zawarli sojusz z islamskimi radykałami, by wspólnie zająć perłę północnego Mali, Timbuktu. Na dziewięć miesięcy miastu narzucono prawo szariatu i czarne flagi dżihadu. Timbuktu odzyskało wolność, ale straciło dawny charakter. W drodze do Timbuktu zatrzymujemy się w stolicy Mali. Bamako leży na bezpiecznym południu kraju. W tutejszym języku słowo bamako znaczy rzeka krokodyli. Ta rzeka to kręty Niger, który łączy stolicę z Timbuktu i pustynią. Bamako to obecnie najszybciej rozwijające się afrykańskie miasto. Przyjmuje uchodźców z wielu rejonów kraju, które zalała fala przemocy. 24:00 PORTRET HUTY Reportaż, 18 min, Polska, 1970 Autor: Gwidon Gaj Zdjęcia: Mieczysław Chudzik Reportaż o Zawierciu, polskim mieście położonym w województwie śląskim, siedzibie powiatu oraz o Hucie Zawiercie. Przez długie lata Zawiercie było typową, biedną wioską, dopiero prawa miejskie przyniosły początki przemysłu. Druga połowa XIX wieku była okresem dużego rozwoju przemysłu w mieście. W 1901 roku została uruchomiona Huta Zawiercie. W okresie I wojny światowej w Zawierciu wzrosło bezrobocie, a to za sprawą m.in. zamknięcia huty. Wielu mieszkańców żyło wtedy z opieki społecznej. Okres po II wojnie światowej to czas rozwoju miasta. Hutę uruchomiono ponownie. Lata 60. przyniosły gruntowną modernizację huty. Wybudowano nową stalownię, walcownię, nastąpiła poprawa warunków pracy, co zapoczątkowało szybki rozwój zakładu. W filmie wspomnienia ilustrowane materiałami ikonograficznymi. 00:25 NOTACJE - BOLESŁAW SULIK. WARTO BYĆ ODWAŻNYM Cykl dokumentalny, 10 min, Polska, 2012 Autor: Anna Kowalewska – Onaszkiewicz Wspomnienia Bolesława Sulika, wybitnego reżysera, dziennikarz, scenarzysty filmów dokumentalnych i fabularnych, byłego członka, a następnie przewodniczącego Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji. 00:40 GRANATOWY ZESZYT Film dokumentalny, 52 min, Polska, 2013 Scenariusz i reżyseria: Natasza Ziółkowska-Kurczuk Zdjęcia: Tomasz Michałowski, Paweł Banasiak Film dokumentalny "Granatowy zeszyt" został zrealizowany w czasie, kiedy Sejm Rzeczpospolitej Polskiej ogłosił rok 2013 Rokiem Witolda Lutosławskiego. Projekt współfinansowany przez Instytut Muzyki i Tańca ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach projektu Lutosławski 2013 - Promesa. Film jest objęty również patronatem Związku Kompozytorów Polskich. Narracja w filmie jest prowadzona m.in. poprzez Leszka Możdżera, pianistę, jednocześnie autora opracowania muzycznego do filmu. Prosty i komunikatywny sposób opowiadania o muzyce, który stosuje Leszek Możdżer, z pewnością przyczyni się do odczarowania muzyki Lutosławskiego, która jest uważana za trudną. Jedną z warstw filmu są wywiady z ludźmi, którzy znali Witolda Lutosławskiego. Występują kompozytorzy i muzycy, soliści i dyrygenci z kraju i ze świata. W filmie pojawiają się m.in. Krystian Zimerman, Anne - Sophie Mutter, Steven Stucky, Kazimierz Kord, Krzysztof Zanussi, Julia Hartwig, Grzegorz Michalski, Monika Wolińska, Irena Santor, Jerzy Kornowicz, Krzysztof Jakowicz i wielu innych znamienitych gości. Osobistymi wspomnieniami dzieli się również usynowiony przez kompozytora Marcin Bogusławski. Z całą pewnością najważniejszym, obok postaci Witolda Lutosławskiego, bohaterem filmu jest muzyka kompozytora. Poprzez jego dzieła widz może zbliżyć się do tajemnicy twórcy, do tajemnicy człowieka, którą właśnie w swoich utworach za pomocą oryginalnego języka, kompozytor starał się przekazać swoim odbiorcom. Wiele miejsca zajmują dzieła najważniejsze w artystycznej biografii artysty, te, które ukazują kolejne kroki w budowaniu własnego języka muzycznego, a także te, które współgrają z poszczególnymi częściami filmu. Kluczem do odczytania filmu jest tytułowy "granatowy zeszyt" - notatnik Witolda Lutosławskiego, który, jak cała spuścizna po Lutosławskim, znajduje się w zbiorach Fundacji Paula Sachera w Bazylei. Owe zapiski w zeszycie stają się osią narracyjną filmu. 01:40 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - ODC. 224 Magazyn historyczny, 22 min, Polska, 2020 Autor: Adam Sikorski Magazyn historyczny prezentujący wydarzenia i różne aspekty dawnej i najnowszej historii Polski. W programie podejmowane są zatarte, zagubione, zakłamane wątki polskiej historii. Autor poszukuje odpowiedzi na pytania o naszą wspólną przeszłość. Okazuje się, że wiele odpowiedzi leży w rodzinnych archiwach, zdjęciach, dokumentach i wspomnieniach ludzi. Program mobilizuje do poszukiwań lokalne środowiska miłośników historii, których nie brakuje w żadnym zakątku kraju. 02:10 MADE IN USSR Film dokumentalny, 50 min, Polska, 2016 Scenariusz i reżyseria: Barbara Włodarczyk W grudniu 2016 r. minęło 25 lat od rozpadu radzieckiego imperium. To było wydarzenie epokowe! Punkt zwrotny w politycznej historii Europy, ale także w skali globalnej. Upadek ZSRR oznaczał koniec dwubiegunowego porządku międzynarodowego i całkowitą zmianę układu sił w świecie. W jednej chwili na mapie pojawiło się aż 15 nowych państw. Celem filmu jest pokazanie, w czym się przejawia powrót do radzieckiej epoki w Rosji, która uważa się za spadkobierczynię ZSRR. Jaka jest wiedza na temat rzeczywistości tamtych czasów, jakie są przyczyny odradzania się ideałów radzieckiego imperium, oraz jakie wynikają z tego konsekwencje i zagrożenia dla Rosji i świata. Zrozumienie sposobu myślenia Rosjan w tej kwestii jest niezwykle ważne dla zgłębienia ich postaw wobec konfliktu na Ukrainie i stosunku do państw Europy Zachodniej, w tym Polski. 03:10 REWOLUCJONIŚCI «Рэвалюцыянеры» Film dokumentalny, 52 min, Polska, 2009 Scenariusz i reżyseria: Jacek Talczewski Na świecie powstało kilkanaście organizacji stosujących te same metody, mających prawie identyczną symbolikę, powielających wzorce, które przyniosły sukces już w paru państwach. Otpor działała w Serbii; Kmara wzięła aktywny udział w rewolucji róż w Gruzji; Pora na Ukrainie była jedną z głównych sił pomarańczowej rewolucji. Na Białorusi działa Zubr; w Albanii MJAFT!, a w Rosji Oborona. KelKel w Kirgistanie, podobnie jak Pora czy Kmara brała udział w obaleniu dotychczasowego prezydenta Askara Akayeva. Podobną rolę odegrała Bolga w Uzbekistanie, Pulse of Freedom w Libanie, Gong w Chorwacji i KAN w Kosowie. Członkowie tych organizacji stale i ściśle ze sobą współpracują, jeżdżąc i wspierając się wzajemnie. Stąd na kijowskim Majdanie podczas pomarańczowej rewolucji można było spotkać prawdziwą międzynarodówkę. Film jest próbą prezentacji i opisu fenomenu fali rewolucyjnej, niezwykle dynamicznej, efektownej i efektywnej transformacji społeczeństw pozostających przez wiele lat pod wpływem ideologii totalitarnej w społeczności obywatelskie i demokratyczne. Bohaterowie filmu osiągają swoje cele bez bomb, męczenników, wybuchów i ofiar śmiertelnych. W ich działaniach areną konfrontacji stają się media i cyberprzestrzeń. Narzędziami walki są akcje typu flash moob, performance plastyczne i muzyka. Bronią stały się SMS - y, gry komputerowe i internet. Do swoich celów wykorzystują zaczerpnięte z militarnych rozwiązań strategie pear to pear i adolescent swarming. Korzystają ze światowych doświadczeń walki bez przemocy, budują organizacje społeczne nowego typu - ruchy horyzontalne, które stają się motorem obalającym dotychczasowy totalitarny porządek. Film koncentruje się przede wszystkim na organizacjach białoruskich, serbskich, ukraińskich i gruzińskich.