TVP Historia Niedziela, 27.02.2022 06:40 BYŁ TAKI DZIEŃ - 27 LUTEGO Felieton, 2 min, Polska, 2006 Autor: Janusz Weychert 1335 - lokacja Kazimierza pod Krakowem; 1900 - patent na aspirynę; 1953 - premiera pierwszej z cyklu komedii, których bohatrem jest pan Hulot; 1982 - wycofanie "Człowieka z żelaza" z rywalizacji o Oscara; 06:50 KLERYCY W KOMUNISTYCZNEJ ARMII Film dokumentalny, 48 min, Polska, 2017 Reżyseria: Stanisław Królak, Elżbieta Szumiec - Zielińska Scenariusz: Stanislaw Królak, Elżbieta Szumiec - Zielińska W 1959 r. władze komunistyczne złamały zawarte dziewięć lat wcześniej porozumienie między Rządem a Episkopatem Polski o niepowoływaniu seminarzystów do odbycia zasadniczej służby wojskowej. Zanim rozpoczęło się wcielanie alumnów do wojska, zdecydowano, że państwo będzie nadzorować ich kształcenie w seminariach duchownych. Podkreślano, że nowy narybek duchowieństwa rzymsko - katolickiego jest sfanatyzowany, ślepo wykonuje wytyczne swego kierownictwa i nie daje gwarancji lojalnej współpracy z władzami państwowymi. 12 października 1959 roku Prezes Rady Ministrów Józef Cyrankiewicz poinformował Episkopat Polski, że (...) ze względu na wysoce niewłaściwą atmosferę panującą w seminariach duchownych, jak również wywołującą kategoryczny sprzeciw postawę społeczną młodego duchowieństwa, minister oświaty i Urząd do Spraw Wyznań sprawować będą nadzór nad wyższymi i niższymi diecezjalnymi i zakonnymi seminariami duchownymi. Wobec sprzeciwu biskupów rozpoczęto wcielanie kleryków do wojska. 09:00 SŁAWA I CHWAŁA - ODC. 1 VERBORGENHEIT Serial historyczno - obyczajowy, 54 min, Polska 1998 Autor: Jarosław Iwaszkiewicz Reżyseria: Kazimierz Kutz Scenariusz: Krzysztof Teodor Toeplitz Zdjęcia: Grzegorz Kędzierski Muzyka: Jan Kanty Pawluśkiewicz Aktorzy: Michał Żebrowski, Mariusz Bonaszewski, Joanna Szczepkowska, Joanna Mastalerz, Mirosława Dubrawska, Agnieszka Czekańska, Olgierd Łukaszewicz, Piotr Adamczyk, Anna Radwan, Maria Głądkowska, Paweł Deląg, Zbigniew Zamachowski Adaptacja niegdyś bardzo głośnej książki Jarosława Iwaszkiewicza. "Sława i chwała" to najobszerniejsza jego powieść. Napisana z epickim rozmachem, kreśli dzieje polskiej inteligencji od "pierwszych dni lipca 1914 roku" do jesieni roku 1947. Jest zarazem epitafium dla duchowego oblicza kultury polskiej, a po trosze i europejskiej, ukształtowanego w XIX wieku. Nad "Sławą i chwałą" pisarz pracował w latach 1956 - 1962, choć pierwsze szkice utworu powstały już pod koniec lat czterdziestych. Mimo upływu czasu także dzisiaj powieść Iwaszkiewicza stanowi interesujący zapis osobistych doświadczeń autora oraz jego rozważań filozoficznych, dotyczących zwłaszcza estetyki i moralności. Admirator Iwaszkiewiczowskiego stylu odnajdzie w "Sławie i chwale" zarówno niezrównane, pełne zmysłowego uroku opisy, jak i wnikliwe portrety psychologiczne, a także barwną panoramę uczuć i emocji, od dojmującej nostalgii i bólu przemijania do pełnej mądrego dystansu ironii. Historyczne przełomy i kataklizmy sąsiadują bowiem w książce z równie burzliwymi dziejami miłości, zdrad i tragedii, których doświadczają poszczególni bohaterowie. Przymiarki do ekranizacji "Sławy i chwały" trwały od dawna. Telewizyjna wersja z lat siedemdziesiątych firmowana przez Lidię Zamkow nie wytrzymała konfrontacji z książką. Blisko dziesięć lat później z powieścią Iwaszkiewicza chciał się zmierzyć Jerzy Hoffman. Skończyło się jednak na zamiarach. Wkrótce powstał scenariusz pióra Krzysztofa Teodora Toeplitza. I on musiał odleżeć swoje, zanim poważnie zainteresował się przedsięwzięciem Kazimierz Kutz. Po mozolnych zabiegach reżyserowi udało się zgromadzić niezbędne środki i produkcja ruszyła. Ze względów oszczędnościowych sceny "paryskie" kręcono w Krakowie, "kresowe" w Lublinie, a "czarnomorskie" nad Bałtykiem. Kutzowi udało się zebrać doborową obsadę. Ogółem w siedmioodcinkowym serialu wzięło udział prawie 150 aktorów, nie licząc statystów. Mimo że scenariusz jest wierną adaptacją powieści, liczne wątki literackiego oryginału musiały ulec redukcji. Wydaje się to zrozumiałe, jeśli w siedmiu godzinach emisji chce się zmieścić tysiąc pięćset stron prozy. Kutz i Toeplitz skupili się więc przede wszystkim na dziejach kolejnych pokoleń trzech rodów: Myszyńskich, Royskich i Gołąbków. Niestety, z powodu bardzo okrojonego budżetu cykl zrealizowano na taśmie szesnastomilimetrowej, co umożliwia prezentowanie go wyłącznie na małym ekranie. Akcja serialu rozpoczyna się w lipcu 1914 roku w Odessie. Spędzają tu wakacje dorosłe dzieci pani Szyllerowej: kompozytor Egdar i śpiewaczka Elżbieta. Towarzyszą im pochodzący z zaprzyjaźnionej rodziny Józio Royski i jego korepetytor Kazimierz Spychała. Wkrótce dołączają do nich Ola - cioteczna siostra Józia i hrabia Janusz Myszyński - sąsiad Royskich. Wszyscy nawiązują kontakty z Rosjanami z odeskiej bohemy artystycznej. Rodzą się wakacyjne flirty. Józio zakochuje się w Elżbiecie, Janusz w rozpoetyzowanej córce policmajstra Ariadnie Tarło, Spychała uwodzi Olę, do której wzdycha też znany cukiernik Franciszek Gołąbek. Obiecująco zapowiadającą się kanikułę przerywa jednak ogłoszenie mobilizacji. 10:00 OKRASA ŁAMIE PRZEPISY - IMBIR NAD WISŁĄ Magazyn, 24 min, Polska, 2020 Reżyseria: Tomasz Rostworowski Scenariusz: Tomasz Rostworowski, Karol Okrasa Zdjęcia: Józef Szymura, Jarosław Frankowski, Sławomir Orman Wykonawcy: Karol Okrasa (prowadzący) W tym odcinku Karol Okrasa zaprasza widzów na opowieść o imbirze. To jedna z tych roślin, bez których wiele narodów nie wyobraża sobie kuchni - czy to chińskiej, japońskiej, koreańskiej lub wietnamskiej. Dla każdego mieszkańca Azji to podstawowy dodatek do potraw i bardzo skuteczne lekarstwo na wiele dolegliwości. Ale to, co nas interesuje najbardziej, to fakt, że imbir był naszym przodkom dobrze znany już od wieków. W pierwszych spisanych na polskich ziemiach przepisach kulinarnych z Malborka z XV wieku występuje imbir. Nie brak go także w polskich recepturach Falimirza czy Syreniusza z XVI wieku. A w pierwszej polskiej książce kulinarnej "Compendium Ferculorum" Stanisława Czernieckiego wydanej w 1682 roku zdanie: "przydaj lub wsyp imbieru niemało" powtarza się nader często. Można powiedzieć, iż to jedna z ulubionych przypraw mistrza Czernieckiego. Później, w XVIII i XIX stuleciu imbiru używano mniej, ale nawet w chudym w importowane przyprawy okresie PRL - u każda gospodyni wiedziała, że bez mielonego imbiru nie ma dobrego piernika, pasztetu czy flaków. Dziś w sklepach mamy pełny wybór imbiru: znany naszym mamom, babciom suszony i mielony, świeże pędy (kłącza) dostępne są dziś w każdym sklepie, znany jest marynowany imbir jako dodatek do sushi, bywa nawet galangal zwany tajskim imbirem. To roślina spokrewniona z imbirem szeroko stosowana w kuchni tajskiej. Karol Okrasa przygotuje imbirowy sernik z kaszą gryczaną, pierożki z farszem z białej kiełbasy i imbiru oraz salsą z gruszki i marynowanego imbiru do pieczonego indyka z bakłażanem. 10:35 PRZESTRZEŃ PAMIĘCI - MUZEUM POLAKÓW RATUJĄCYCH ŻYDÓW W MARKOWEJ Magazyn, 25 min, Polska, 2021 MUZEUM POLAKÓW RATUJĄCYCH ŻYDÓW PODCZAS II WOJNY ŚWIATOWEJ IM. RODZINY ULMÓW W MARKOWEJ w publicznej świadomości znane jest przede wszystkim jako Muzeum Rodziny Ulmów lub jako Muzeum Polaków Ratujących Żydów. Muzeum upamiętnia Polaków, którzy z narażeniem życia nieśli w czasie okupacji niemieckiej pomoc Żydom. Jest to zachowanie w pamięci tych, którzy czuli, że nikt nie ma większej miłości od tej, gdy ktoś oddaje życie swoje za przyjaciół swoich. 24 marca 1944 roku Józef Ulma, jego żona Wiktoria, będąca w ciąży, i ich sześcioro dzieci zostali zamordowani przez niemieckich żandarmów. Ich winą - według oprawców - było udzielenie pomocy Żydom. Oni też zostali rozstrzelani. W Markowej Żydzi ukrywani byli jeszcze w kilku innych domach W 1995 r. Wiktoria i Józef Ulmowie zostali uhonorowani pośmiertnie tytułem Sprawiedliwy wśród Narodów Świata. W 2010 r. prezydent RP Lech Kaczyński odznaczył ich Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski. W 2003 r. w diecezji przemyskiej rozpoczął się proces beatyfikacyjny rodziny Ulmów. Największą pasją Józefa Ulmy była fotografowanie. Dokumentował nie tylko swoją rodzinę, ale też życie swoich sąsiadów, uroczystości kościelne, występy chóru, dożynki, przedstawienia teatralne. Zachowało się około osiemset zdjęć wykonanych przez Józefa Ulmę. Jest tu także fotografia, na której widać kilkanaście ciemnych plamek. To krople krwi ofiar mordu dokonanego w domu Ulmów 24 marca 1944 r. Zdjęcie zabrała mieszkanka Markowej i przechowała. Dziś jest jednym z najcenniejszych eksponatów w markowskim Muzeum. 11:30 PRZYSTANEK SLOW FOOD - ODC. 9 - BRODNICA Magazyn, 25 min, Polska, 2021 Reżyseria: Michał Bandurski Scenariusz: Jacek Szklarek Wykonawcy: Jacek Szklarek (prowadzący) W tym odcinku odwiedzimy pioniera polskiego rolnictwa ekologicznego i dowiemy się więcej na temat naturalnej uprawy zbóż. Tematem przewodnim naszej podróży staną się właśnie zboża i kasze i to na ich bazie przygotujemy dla naszych widzów ciekawe dania! 12:10 NEANDERTALCZYCY. POZNAJ SWOICH PRZODKÓW - POZNAJ SWOICH PRZODKÓW. ODC. 1/2 (NEANDERTHALS: MEET YOUR ANCESTORS) Film dokumentalny, 50 min, Wielka Brytania, 2018 Wykonawcy: Andy Serkis Neandertalczycy. Przywykliśmy myśleć o nich jako o prymitywach i małpoludach, jak o nieudanym prototypie nowoczesnego człowieka. Najnowsze badania jednak wykazują, że neandertalczycy wcale nie zniknęli. Wciąż żyją. W nas. Według naukowców większość dzisiejszych mieszkańców planety nosi w DNA geny neandertalczyków. Można to wytłumaczyć tylko w jeden sposób. Gdzieś, kiedyś neandertalczycy i praprzodkowie człowieka współczesnego musieli mieć wspólne dzieci. Co więcej, neandertalskie dziedzictwo wciąż daje o sobie znać. Wpływa na naszą skórę, układ odpornościowy, ryzyko zachorowania na raka. W filmie autorzy spróbują rozwikłać niektóre zagadki tajemniczych przodków ludzi. Na podstawie zachowanych szczątków stworzą najwierniejszy w historii komputerowy portret neandertalczyka. Zbadają ich siłę, umiejętności adaptacyjne i inteligencję, a nawet mowę. Następnie poproszą Andy’ego Serkisa, hollywoodzkiego eksperta od nowoczesnych technologii filmowych, by wyczarował cyfrowego neandertalczyka, przenosząc widzów o tysiąclecia wstecz. Z pierwszej części widzowie dowiedzą się, jak wyglądał, neandertalczyk, jak się poruszał i czemu zawdzięczał swoją nadzwyczajną siłę. 13:05 DZIKIE KRAINY AUSTRALII. WYBRZEŻE REKINÓW WIELORYBICH (AUSTRALIA’S WILD PLACES. THE COAST OF THE WHALE SHARKS) Film dokumentalny, 50 min, Niemcy, 2013 Reżyseria: Peters Moers, Rory Mcguinness Co roku w marcu u zachodnich wybrzeży Australii pojawiają się tajemniczy goście. Rekiny wielorybie to największe z ryb. Nagle wypływają jakby znikąd, by po chwili zniknąć w głębi oceanu. Co roku pojawiają się w wodach Ningaloo od marca do czerwca. Nie wiemy dlaczego tak się dzieje. Skąd przybywają i dokąd płyną potem? Rozwiązanie tej zagadki to główny cel naszych badań. Rezerwat Morski Ningaloo znajduje się bardzo blisko wybrzeża kontynentu. Płytki szelf kontynentalny, na którym jest położona rafa, opada gwałtownie w głąb oceanu zaledwie kilka kilometrów na zachód od brzegu. Rafa Ningaloo, niezwykle złożony ekosystem, odgrywa istotną rolę w życiu rekinów wielorybich. Te łagodne olbrzymy mają nawet do osiemnastu metrów długości. Podobnie jak fiszbinowce, odfiltrowują zooplankton z bogatych w pożywienie wód. Od końca XX - tego wieku zachodni półwysep Zatoki Rekina został oddzielony trzykilometrowym ogrodzeniem, wyznaczającym granice Parku Narodowego Francoisa Perona. Park o powierzchni ponad tysiąca kilometrów kwadratowych należy do największych na świecie. Obejmuje również rafę Ningaloo. Ogrodzenie chroni tutejsze zwierzęta przed sprowadzonymi na kontynent drapieżnikami, takimi jak lisy i zdziczałe koty. Zagrożone wyginięciem filandry pręgowane mają szansę przetrwać tylko w bezpiecznym środowisku parku. Pośród łąk trawy morskiej można spotkać jedno z wyjątkowych zwierząt. Diugoń, gatunek rzadko występujący w innych rejonach Indopacyfiku, tu rozwija się doskonale. W zatoce żyje około czternastu tysięcy diugoni. To największe zgrupowanie tych zwierząt na świecie. W Zatoce Rekina można podziwiać najbardziej jaskrawe kolory wód wokół kontynentu. W Rezerwacie Morskim Hamelin Pool cofamy się o trzy i pół miliarda lat, ku początkom życia na Ziemi. Tutejsze stromatolity są dziełem cyjanobakteri. Te jednokomórkowe mikroorganizmy to jedne z najstarszych form życia. Tylko w Hamelin Pool występują w tak dużym nagromadzeniu. Mogą tu przetrwać, ponieważ woda jest zbyt słona dla zagrażających im organizmów. Zatokę Rekina zamieszkuje wiele gatunków ptaków. Rafa Ningaloo, Zatoka Rekina i jaskrawoczerwony krajobraz Narodowego Parku Francoisa Perona należą do strefy chronionej jako obszar z listy światowego dziedzictwa UNESCO. Wyjątkowa część przyrody Ziemi będzie zachowana dla przyszłych pokoleń w niemal nienaruszonym stanie. 14:00 W KOTLE HISTORII - ODC. WIELKA TRÓJCA. WIELKIE ŻARCIE. Magazyn, 25 min, Polska, 2021 Reżyseria: Jerzy Grabowski Scenariusz: Łukasz Modelski Wykonawcy: Łukasz Modelski (prowadzący) 11 lutego 1945 roku odbyła się konferencja jałtańska, znana także jako konferencja krymska. 8.lutego 1945 roku w pałacu na Krymie odbyło się wielkie przyjęcie. Obrady konferencji jałtańskiej miały miejsce w pałacu cesarskim w Liwadii. Przyjęcie, które 8 lutego 1945 roku wydał Stalin, odbyło się w Pałacu Jusupowa, który był ulubionym miejscem wypoczynku Stalina. Na początek przyjęcia podano białą rybę w szampanie. Wśród wielu dań znalazł się również płow, czyli kaukaska odmiana pilawu. Przepisy na te potrawy poznamy w tym odcinku programu "W kotle historii". 14:30 BLISKO, CORAZ BLIŻEJ - ODC. 16 NASI SĄ DALEKO. ROK 1943 Serial historyczny, 73 min, Polska, 1986 Reżyseria: Zbigniew Chmielewski Scenariusz: Albin Siekierski Zdjęcia: Jan Janczewski Muzyka: Piotr Marczewski Aktorzy: Tomasz Zaliwski, Zbigniew Zaniewski, Czesław Stopka, Krzysztof Stroiński, Ewa Ziętek, Teresa Lipowska, Tadeusz Szaniecki, Eugeniusz Kujawski, Lidia Bienias, Maria Mielnikow-Krawczyk, Adrianna Biedrzyńska Paulina za radą Tomasza podpisuje niemiecką listę narodowościową. Gestapo prowadzi śledztwo w sprawie dziwnej choroby, na którą zapadają Ślązacy służący w Wehrmachcie. Efektem jest aresztowanie i w końcu śmierć doktora Kulickiego. Zygmunt w obawie przed służbą w wojsku szuka ratunku u ojca ukrywającego się na terenie GG. 15:50 NIE TAKA PROSTA HISTORIA - GAMBIT Magazyn, 25 min, Polska, 2021 Scenariusz: Wiktor Świetlik Wykonawcy: Wiktor Świetlik (prowadzący) W odcinku dotyczącym serialu "Gambit królowej" dowiemy się, która kobieta tak naprawdę zagroziła męskim arcymistrzom szachowym, czym jest cudowna zielona tabletka, kto przed meczem wypijał butelkę szampana, oraz jaki jest sekret tego, że Rosjanie tak dobrze grają w szachy? 16:30 GIGANCI HISTORII - BOHATEROWIE POLSKIEGO PODZIEMIA OKRESU II WOJNY ŚWIATOWEJ I PIERWSZYCH LAT PO JEJ ZAKOŃCZENIU Teleturniej, 44 min, Polska, 2021 Reżyseria: Tomasz Motyl Scenariusz: Mikołaj Korzyński Wykonawcy: Maciej Kurzajewski (prowadzący) Żołnierze niezłomni. Ikony patriotyzmu i bohaterstwa. Charyzmatyczni dowódcy o niezwykłym zmyśle politycznym. Gotowi oddać życie za ojczyznę. Po wojnie uznani za wrogów Polski Ludowej. Prześladowani. Represjonowani. Wyklęci. Rotmistrz Witold Pilecki. Ochotnik do Auschwitz. Autor pierwszych raportów z piekła obozu koncentracyjnego. Generał Staefan Rowecki Grot. Legendarny dowódca Armii Krajowej. Współtwórca struktur Polskiego Państwa Podziemnego. Generał August Emil Fieldorf Nil. Dowódca i organizator Kedywu. Odpowiedzialny między innymi za rozkaz likwidacji generała SS Franza Kutchery. Porucznik Jan Rodowicz Anoda. Żołnierz szarych szeregów i Armii Krajowej. Uczestnik słynnej Akcji pod Arsenałem. Powstaniec warszawski z batalionu Zośka. I wielu, wielu innych. Bohaterowie polskiego podziemia okresu II wojny światowej i pierwszych lat po jej zakończeniu. To im dedykowany jest ten odcinek Gigantów Historii 17:40 CHŁOPI - ODC. 11/13 - SCHEDA Serial obyczajowy, 51 min, Polska, 1972 Reżyseria: Jan Rybkowski Scenariusz: Jan Rybkowski, Ryszard Kosiński Zdjęcia: Marek Nowicki Muzyka: Adam Sławiński Aktorzy: Mieczysław Czechowicz, Emilia Krakowska, Ignacy Gogolewski, Krystyna Królówna, Barbara Burska, Krystyna Kołodziejczyk, August Kowalczyk, Jadwiga Chojnacka, Zofia Merle, Jerzy Święch, Bronisław Pawlik, Irena Karel, Barbara Ludwiżanka, Wanda Łuczycka Cała wieś bierze udział w pogrzebie Macieja Boryny. Tuż po uroczystości w rodzinie zaczynają się kłótnie o schedę. Po śmierci Macieja do Jagny nadal zalecają się wójt i Mateusz, są też inni adoratorzy. Wdowa nie potrafi się oprzeć urokowi Jasia, syna organisty, który wrócił jako kleryk. Szymek, brat Jagny, żeni się wreszcie z Nastką i zaczyna budować swoją chatę. Sąsiedzi znoszą im prezenty "na zasiedlenie". Hanka i Józka wypędzają z domu Borynów Jagnę, która wraca do matki. 18:50 BLACHNICKI. ŻYCIE I ŚWIATŁO Film dokumentalny, 56 min, Polska, 2021 Reżyseria: Iwo Kardel Scenariusz: Jan Pospieszalski, Iwo Kardel Wykonawcy: Jan Pospieszalski (prowadzący) Ks. Franciszek Blachnicki uważany jest dziś za jedną z pięciu - obok kardynała Stefana Wyszyńskiego, papieża Jana Pawła II, bł. ks. Jerzego Popiełuszki i abp. Ignacego Tokarczuka - wielkich, duchowych postaci Kościoła Katolickiego w naszej Ojczyźnie, które odegrały kluczową rolę w upadku komunizmu jako systemu kłamstwa i zniewolenia człowieka. Ks. Blachnicki - wizjoner, zapowiedział upadek komunizmu, przewidując zarówno czas, jak i okoliczności. Nie bez przyczyny wielu nazwało go Prorokiem (przewidział np. wybór Karola Wojtyły). W działaniach duszpasterskich wyprzedził swoją epokę, co w strukturach Kościoła narażało go na niezrozumienie, a nieraz nawet na odrzucenie. 20:00 FESTIWAL KULTURY NARODOWEJ "PAMIĘĆ I TOŻSAMOŚĆ" - STUDIO FESTIWALOWE - DZIEŃ VI Kameralne i studyjne (widowisko), 30 min, Polska, 2022 Reżyseria: Cyprian Ziąbski Druga edycja Festiwalu Kultury Narodowej "Pamięć i tożsamość" odbędzie się w dniach 22 lutego 1 marca 2022 roku. Na festiwal zgłoszono produkcje w kategoriach: Film i serial fabularny, Film i serial dokumentalny, Cykliczne programy o charakterze tożsamościowym, Teatr, Rekonstrukcja, Koncert i widowisko oraz Dla dzieci Polak mały. Przewidziane są dodatkowo dwie kategorie specjalne - Dziedzictwo bł. kardynała Stefana Wyszyńskiego oraz Ojczyzna w nutach Chopina. Nowością tegorocznej edycji będzie konkurs Pitching FKN - przestrzeń, w której zewnętrzni twórcy filmów dokumentalnych będą mogli zaprezentować swoje projekty w fazie developmentu. Zwycięzca konkursu będzie nagrodzony możliwością współpracy z TVP przy realizacji projektu. Jeszcze jedną nowością będzie nagroda publiczności, którą zdobędzie pozycja festiwalowa o największej liczbie zdobytych głosów oddanych podczas trwania plebiscytu. 21:30 POPIÓŁ I DIAMENT Dramat społeczno - historyczny, 99 min, Polska 1958 Reżyseria: Andrzej Wajda Scenariusz według powieści Jerzego Andrzejewskiego: Jerzy Andrzejewski, Andrzej Wajda Zdjęcia: Jerzy Wójcik Muzyka: Jan Krenz Aktorzy: Zbigniew Cybulski, Ewa Krzyżewska, Wacław Zastrzeżyński, Adam Pawlikowski, Bogumił Kobiela, Jan Ciecierski, Stanisław Milski, Zbigniew Skowroński, Barbara Krafftówna, Irena Orzecka, Artur Młodnicki, Grażyna Staniszewska, Józef Pieracki i inni Powieść Jerzego Andrzejewskiego "Popiół i diament" była jednym z najbardziej przez komunistyczne władze popieranym polskim utworem literackim. Obowiązkowa lektura szkolna, ponad 20 wydań w czasach PRL - u - te fakty mówią same za siebie. Uznawano ją wówczas w Polsce (choć nie wszyscy) niemal za arcydzieło, za jedną z najważniejszych rodzimych powieści XX wieku. Nieco skromniej, lecz również z należytym pietyzmem, traktowano ekranizację Wajdy. Jedynie w drugim obiegu można było publikować opinie, odbiegające od urzędowego stereotypu. Andrzej Werner pisał: "W powieści, ale zwłaszcza w filmie (dzięki kondensacji niezwykle ekspresywnej formy), dokonano zabiegu, który można by nazwać stworzeniem fałszywego klimatu tragicznego. Dzieje się tak przez sugestię świadomości bohaterów, którym kazano działać w społecznej i moralnej próżni". Po przełomie politycznym w 1989 roku pojawiły się głosy oficjalnie krytykujące powieść Andrzejewskiego, a pośrednio również jej ekranową wersję. Nagle "jedna z najważniejszych polskich książek ostatniego półwiecza" okazała się "tendencyjna" (choć niepozbawiona walorów literackich), "zapowiadająca socrealizm", "pełna fałszywych tonów", pochwalna wobec "nowego porządku przyniesionego na sowieckich bagnetach". O ekranizacji "Popiołu i diamentu" (1958) pisano łaskawiej, ale i tu głosy były podzielone. Zarzucano Wajdzie, że pokazał nieprawdziwy obraz Polski tuż po wojnie, z drugiej jednak strony podkreślano, że to młody akowiec Maciek Chełmicki, a nie pepeerowiec Szczuka, stał się prawdziwym bohaterem filmu i reprezentantem prawdziwych wartości. Owo subtelne przesunięcie akcentów dostrzeżono zresztą również pod koniec lat 50. , ale wówczas uchodziło ono raczej za niemiły zgrzyt, a nawet przekłamanie, kładące się cieniem na "słusznej" wymowie filmu. Większość zarzutów pod adresem kinowej wersji "Popiołu i diamentu" dotyczyła jednak głównie interpretacji wydarzeń historycznych i sytuacji politycznej "zaraz po wojnie" (taki tytuł miała pierwotnie nosić powieść Andrzejewskiego). Nawet najsurowsi krytycy (tak "z lewa", jak i "z prawa") nie odważyli się podważać artystycznych walorów dzieła Wajdy. Zgodnie wskazywali na mistrzowskie operowanie zwięzłą metaforą (zamiast epickiej rozwlekłości) i ostrymi kontrastami oraz znakomite aktorstwo, zwłaszcza Zbigniewa Cybulskiego i Bogumiła Kobieli, których wielka kariera zaczęła się właśnie od tego filmu. Szczególnie kreacja Cybulskiego zwróciła uwagę krytyki i na długo zapadła w pamięć widzom. Jego Maciek Chełmicki zachowaniem bardziej przypominał bohaterów Jamesa Deana niż akowskiego konspiratora. Mentalność, którą reprezentował, bliższa była młodym ludziom anno 1958 niż ich rówieśnikom z połowy lat 40. Może właśnie dlatego tak zafascynowała współczesnych widzów. Może właśnie także dlatego legenda Cybulskiego jest żywa do dziś. 8 maja 1945 roku. Młody akowiec Maciek Chełmicki otrzymuje rozkaz zastrzelenia sekretarza KW PPR - Szczuki. Nieszczęśliwy zbieg okoliczności powoduje, że ginie ktoś inny. Maciek musi powtórzyć zamach. Miłość do przypadkowo poznanej barmanki Krystyny uświadamia mu bezsens zabijania na chwilę przed końcem wojny. Kolejny zbieg okoliczności każe Chełmickiemu zamieszkać w hotelu przez ścianę ze Szczuką. Mijają się na korytarzu, pozdrawiają, Maciek przypala Szczuce papierosa... "Prawie jak ojciec i syn" - mógłby powiedzieć ktoś, kto ich nie zna. Jednak rozkaz jest rozkazem, a wierność złożonej niegdyś przysiędze zobowiązuje... 23:40 CO MOGĄ MARTWI JEŃCY Film dokumentalny, 53 min, Polska, 2010 Reżyseria: Anna Ferens Scenariusz: Anna Ferens Zdjęcia: Piotr Wąsowski Film porusza sprawę sowieckich jeńców wojennych w Polsce w 1920 roku. Ten temat nie istniał w świadomości społecznej w okresie PRL - u. Autorzy dokumentu podejmują próbę odpowiedzi na pytanie: jaka jest prawda na temat sowieckich jeńców w polskich obozach w 1920 roku. Narracja będzie prowadzona dwuwarstwowo: historycznie (rekonstrukcja wydarzeń z 1920 roku) oraz współcześnie (wywiady z rosyjskimi i polskimi historykami). 00:45 SZEROKIE TORY - JEDEN DZIEŃ Z ŻYCIA MUZYKANTA Z JAŁTY NA KRYMIE Reportaż, 28 min, Polska, 2001 Scenariusz: Barbara Włodarczyk Zdjęcia: Wiktor Politow W tym wydaniu jeden dzień z życia Wołodii Zorki, który pracuje jako muzyk w jednej z nadmorskich restauracji Jałty. Z wykształcenia jest animatorem kultury. Na Krym przyjechał ze wschodniej Ukrainy. Urzekła go krymska egzotyka, przyroda, góry i ciepłe morze. Od trzech lat mieszka tu na stałe i jak większość mieszkańców miasta, utrzymuje się dzięki turystom. Barbara Włodarczyk towarzyszy mu z kamerą przez jedną noc. Oglądając nocne życie krymskiego kurortu, słucha opowieści Wołodii o jego życiu i pracy, a także o ludziach odwiedzających nocne lokale Jałty w poszukiwaniu rozrywki i mocnych wrażeń.