TVP Historia Czwartek, 03.03.2022 06:50 BYŁ TAKI DZIEŃ - 3 MARCA Felieton, 2 min, Polska, 2006 Autor: Janusz Weychert 1918 - Traktat Brzeski; 1931 - "Gwiaździsty sztandar" uznany za hymn USA; 1875 - prawykonanie "Carmen" w Paryżu; 1983 - zmarł pisarz brytyjski Artur Koestler; 07:00 WOJENNE DZIEWCZYNY S.II - ODC. 16 (SERIA II ODC. 3) Serial wojenny, 44 min, Polska, 2017 Reżyseria: Michał Rogalski Scenariusz: Ewa Popiołek Muzyka: Bartosz Chajdecki Aktorzy: Aleksandra Pisula, Marta Mazurek, Vanessa Aleksander, Michał Czernecki, Józef Pawłowski, Katrin Buhring, This Maag, Sebastian Jasnoch, Magdalena Czerwińska W Warszawie Witek z Ewką udają się do konspiracyjnego mieszkania, w którym mają się zatrzymać. Ewka odkrywa, że żona właściciela jest w obozie w Auschwitz. Zdenerwowany mężczyzna przyznaje się do zdrady, mówi, że Niemcy obiecali uwolnić jego żonę w zamian za wydanie ich. W ostatniej chwili zakochani uciekają przed obławą zorganizowaną przez Margarethe. Po kontakcie z Alfą, Ewka i Witek trafiają do Dowódcy Wydziału Łączności przy Komendzie Głównej. Okazuje się, że jest tam była dziewczyna Witka pseud. Leokadia oraz kurier podziemia pseud. Orsza. Leokadia zleca Ewce zadanie polegające na kradzieży niemieckiego formularza Marschbefehl (rozkaz wyjazdu), który jest niezbędny kurierowi udającemu się w niemieckim mundurze do Londynu. Kasia Wieleżyńska, która podkochuje się w doktorze Andrzeju i jest zazdrosna o Marysię, przeszukuje rzeczy przebywającej u nich dziewczyny. Odkrywa że jest ona Żydówką. Próbuje namówić matkę, by pozbyły się jej. Irka organizuje w stacji krwiodawstwa spotkanie Kamila z jego matką licząc, że ona pomoże mu w odzyskaniu pamięci. Na widok matki Kamil doznaje szoku, ucieka w panice z budynku i oszołomiony wpada na niemiecki patrol. Irka przedstawia Niemcom zaświadczenie potwierdzające oddanie krwi przez Kamila dla żołnierzy niemieckich. Odchodzą wolni. Przy budynku z burdelem Ewka otrzymuje wiadomość od prostytutki - Niny, która pomaga organizacji, wyciągając ważne informacje od pijanych Niemców. Z informacji wynika, że Kamila Brodzkiego poszukuje niemiecki kontrwywiad. Ewka przedstawia Leokadii swój plan kradzieży niemieckiego dokumentu. Do akcji włącza Irkę i Marysię. Pomaga im koleżanka Irki - Zuzia, która jest kelnerką w Hotelu Europejskim, gdzie zatrzymują się Niemcy. 08:35 HISTORIA POLSKI - BAŚKA Film dokumentalny, 40 min, Polska, 2020 Reżyseria: Dorota Kania, Anna Zapert Scenariusz: Dorota Kania Zdjęcia: Robert Krauz, Krzysztof Mordak Muzyka: Konstancja Kochaniec Film dokumentalny ze scenami fabularyzowanymi oparty na historii życia Heleny Żurowskiej, jedynej kobiety zamordowanej przez komunistów w więzieniu przy ul. Rakowieckiej tzw. strzałem katyńskim. Helena Żurowska ps. Baśka pochodziła z osiadłej na Kresach polskiej ziemiańskiej. Po agresji sowieckiej na Polskę uciekła konno na Węgry, gdzie spotkała Jana Mazurkiewicza, wstąpiła do ZWZ, a następnie do AK. Była kurierką na Węgry, szefem struktur ZWZ w kraju. Ranna w Powstaniu Warszawskim trafiła do obozu na terenie Niemiec. Po wyzwoleniu przez Amerykanów wróciła do kraju na wieść, że Mazurkiewicz został aresztowany przez UB. Już wtedy współpracowała z rządem w Londynie. Aresztowana przez UB w 1948 po okrutnym śledztwie została zamordowana 21 września 1949 roku. 10:35 EMANUEL SCHLECHTER. SZLAGWORTY NIEZAPOMNIANE Film dokumentalny, 49 min, Polska, 2021 Reżyseria: Jerzy Oleszkowicz Scenariusz: Jerzy Oleszkowicz Zdjęcia: Henryk Janas Historia życia i kariery Emanuela Schlechtera. Twórcy przedwojennych szlagierów, wziętego scenarzysty filmowego, librecisty, satyryka, współtwórcy Radia Lwów. Do historii przeszedł jako autor przebojów śpiewanych od kilku pokoleń. Jego zwroty do dziś goszczą w języku polskim: "Każdemu wolno kochać, to miłości słodkie prawo"; "I srebro i złoto to nic, chodzi o to, by młodym być i więcej nic"; "A mnie jest szkoda lata i letnich ciepłych wspomnień"; "Umówiłem się z nią na dziewiątą", "Sexappeal to nasza broń kobieca"; "Odrobinę szczęścia w miłości" i wiele innych. Jest współautorem scenariusza do filmu "Włóczęgi" z 1939 roku, do którego pisze również piosenkę dla niezapomnianego duetu Szczepka i Tońka "Tylko we Lwowie". W niej pada najsławniejsze wyrażenie: "Bo gdybym się kiedyś urodzić miał znów Tylko we Lwowie!". 11:30 SZTETL, CZYLI MIASTO - ODC. 1 Magazyn, 25 min, Polska, 2021 Scenariusz: Magdalena Majewska Wykonawcy: Dawid Szychowski Wszyscy wiedzą, co to jest synagoga, kim jest rabin, ale nie każdy orientuję się, kiedy Żydzi obchodzą Nowy Rok. Dlaczego w kalendarzu żydowskim jest 5482 rok, kiedy zaczęło się liczenie czasu i dlaczego oparty jest na księżycu? Czy to prawda, że niedziela nie jest dniem wolnym od pracy i dlaczego kolacja szabasowa rozpoczyna się w piątek, ale o różnych godzinach? Dlaczego ortodoksyjny Żyd nie odbiera telefonu od zachodu słońca w piątek do zachodu słońca w sobotę? Czy rabina można zwolnić z pracy i kiedy synagoga jest miejscem świętym? "Sztetl, czyli miasto" to program, którego celem jest przedstawienie świata Żydów. Opowie o historii i współczesności. Jego bohaterami będą polscy Żydzi, którzy żyją razem z nami. Program będzie realizowany w dwóch miastach, których historia była tworzona przez silne społeczności żydowskie. Wrocław i Łódź - po wielu latach, dopiero od 1945 roku są znów w Polsce. Żydzi ortodoksyjni i asymilowni. Tworzyli nie tylko swój świat. Każdy odcinek opowie o wybranym zagadnieniu. Pierwszy będzie poświęcony synagogom i modlitwie. Realizowany będzie we wnętrzach dwóch synagog - wrocławskiej i łódzkiej, które przetrwały czasy hitlerowskich Niemiec. Opowie ich historie, ale także odpowie na pytanie, czym jest synagoga dla Żydów wierzących i niewierzących. Tematy pozostałych odcinków to między innymi: rabin, kalendarz żydowski, kobieta w judaizmie. Jego bohaterami będą Żydzi, mieszkający w Łodzi i Wrocławiu. Przewodnikiem będzie łódzki rabin Dawid Szychowski. Zdjęcia będą zrealizowane w Łodzi i we Wrocławiu. 12:00 BODO - ODC. 8 Serial biograficzny, 55 min, Polska, 2015 Reżyseria: Marta Kownacka (Obsada), Michał Rosa, Michał Kwieciński Scenariusz: Doman Nowakowski, Piotr Derewenda Zdjęcia: Kamil Płocki Muzyka: Atanas Valkov Aktorzy: Tomasz Schuchardt, Agnieszka Wosińska, Piotr Żurawski, Roma Gąsiorowska - Żurawska, Wojciech Solarz, Eryk Kulm, Bartłomiej Kotschedoff odc. 8 Bodo coraz częściej gra w filmach, zazwyczaj są to jednak niewielkie role. Z pomocą przychodzi kapitan Magiera, który wykorzystując swoje układy, pomaga Eugeniuszowi w sfinansowaniu ambitnego filmu. Bodo uznaje, że przy wsparciu Magiery może podbić cały świat. Ta pewność siebie prowadzi do wielkiej tragedii. 14:15 W POSZUKIWANIU WIKINGÓW - ODC. 1/3 (VIKINGS) Film dokumentalny, 52 min, Wielka Brytania, 2012 Reżyseria: Jon Eastman Najczęściej wyobrażamy sobie wikingów jako bandę spragnionych krwi piratów niszczących chrześcijańskie klasztory... i bez wahania można powiedzieć, że to prawda. Wikingowie nie brali jeńców, wyjątkowo okrutnie rozprawiali się z wrogami i sami uznawali się za najlepszych wojowników. W trzyodcinkowej serii BBC "W poszukiwaniu wikingów", podążając szlakiem prawdziwych wikingów, odkrywamy niezwykłą historię ludzi, którzy będąc na skraju upadku, zbudowali imperium obejmujące czwartą część globu. Skąd pochodzili? Jak naprawdę żyli? Co skłaniało ich do wyruszania na wyprawy kończące się często niesamowitymi odkryciami? W poszukiwaniu prawdy o krwawych wikingach wędrujemy od Islandii po Istambuł. 15:15 GENIUSZE I MARZYCIELE. BANACH. MIĘDZY DUCHEM A MATERIĄ Film dokumentalny, 56 min, Polska, 2018 Scenariusz: Wiesław Saniewski Film dokumentalny przedstawiający postać wybitnego polskiego matematyka Stefana Banacha, jednego z najważniejszych naukowców w historii światowej nauki. Jego odkrycia miały i wciąż mają duży wpływ nie tylko na na badania naukowe, ale także na zastosowania w przemyśle, medycynie, zapewnieniu bezpieczeństwa itd. O Stefanie Banachu i lwowskiej szkole matematycznej mówić będą m.in.: matematyk prof. Roman Duda, były rektor Uniwersytetu Wrocławskiego; wybitny uczony, genetyk i onkolog, mieszkający na stałe w USA prof. Wacław Szybalski; Mariusz Urbanek, autor książki o polskich matematykach we Lwowie pt. "Genialni. Lwowska szkoła matematyczna". Przewodnikiem po współczesnym świecie zastosowań przestrzeni Banacha będzie emerytowany wybitny szwedzki matematyk Per Enflo. Jest on ostatnim laureatem nagrody polskich matematyków, skupionych we Lwowie wokół osoby Stefana Banacha, za rozwiązanie nierozwiązanego wcześniej problemu, postawionego przez lwowskich matematyków podczas tradycyjnych spotkań w nieistniejącej dziś Kawiarni Szkockiej. W 1972 roku laureat otrzymał z rąk matematyka ze szkoły Banacha prof. Stanisława Mazura w nagrodę żywą gęś. Oprócz rozmów w filmie znajdą się m.in. inscenizowane sceny z udziałem wnuków szwedzkiego matematyka, służące wyjaśnieniu wielkości i znaczenia polskiego uczonego we współczesnym świecie; rozmowy z najbliższym krewnym Stefana Banacha prof. Johnem Greczkiem; różnorodne materiały dokumentalne, takie jak zdjęcia dawnej oryginalnej księgi szkockiej, która obecnie znajduje się w Nowej Zelandii, kontynuatorki tej księgi, założonej we Wrocławiu przez wychowanków Banacha oraz miejsca, gdzie przestrzenie Banacha mają zastosowanie dzisiaj. Tymi miejscami będą na przykład: lotnisko O’Hare w Chicago, szpitale, fabryka samochodów Volvo w Szwecji. Zdjęcia kręcono w kwietniu i w maju 2018 roku we Wrocławiu i we Lwowie oraz w Szwecji i USA. (scenariusz: Wiesław Saniewski} 16:25 PRASA DONOSI - ROK 1923 Felieton, 6 min, Polska, 2021 Scenariusz: Magdalena Majewska Tematem odcinka jest przełomowy rok 1923 i powojenna odbudowa Państwa Polskiego. "Prasa donosi" to cykl krótkich programów filmowych. Ich celem jest przedstawienie II Rzeczpospolitej z perspektywy codziennej prasy, która ukazywała się w Polsce, w okresie dwudziestolecia międzywojennego. Zakres tematyczny jest bardzo szeroki i narzucają go artykuły, które ukazywały się w prasie. Towarzystwo akcyjne francusko - belgijskie zaproponowało rządowi polskiemu zbudowanie kasyna w Gdyni oraz wybudowanie plant angielskich oraz kolonii robotniczych w formie ruchomych szwedzkich domów. Chce zainwestować 100 mld marek celem rozbudowy portu w młodym mieście. Budowa drogi z Krakowa do Ojcowa - doniosłe znaczenie tej drogi dla aprowizacji Krakowa. Dzięki wybudowaniu tej drogi wycieczki do cudownego Ojcowa (odległość 21 km), staną się niemal codziennością dla mieszkańców Krakowa. Ogłoszenia drobne: anipulant leśny i tartaczny, obznajomiony z prowadzeniem kancelarii szuka posady. Mundantki, piszącej biegle na maszynie w kancelarii adwokata zatrudnię. Komentarz historyka - rozwój/ odbudowa Polski - budowa portu w Gdyni, budowa dróg, w prasie dużo ogłoszeń - szukają pracy i pracownika. Czy rok 1923 w Polsce napawał optymizmem? 17:00 WOJENNE DZIEWCZYNY S.II - ODC. 17 (SERIA II ODC. 4) Serial wojenny, 45 min, Polska, 2017 Reżyseria: Michał Rogalski, Łukasz Ostalski Scenariusz: Marek Kreutz, Ewa Popiołek Aktorzy: Marta Mazurek, Aleksandra Pisula, Vanessa Aleksander, Michał Czernecki, Józef Pawłowski, Tomasz Włosok, Katrin Buhring, This Maag, Sebastian Jasnoch Ewka dowodzi akcją kradzieży formularza rozkazu wyjazdu w Hotelu Europejskim. Pomagają jej w tym Irka oraz Marysia, która zatrudniła się w hotelowej restauracji jako kelnerka. Po udanej akcji Ewka spotyka się ze Stefanem w kawiarni. Mężczyzna przekazuje jej podrobiony dokument. Zjawia się Powała, który nalega na ujawnienie miejsca pobytu Kamila Brodzkiego. Ewka podejrzewa, że na wydaniu wyroku na Kamila zależy Stefanowi, który podkochuje się w Irce. Kamil pod nieobecność Irki opuszcza kryjówkę u Lesia i udaje się do burdelu, gdzie nadużywa alkoholu. Narzeczona odnajduje go dzięki Ninie. W burdelu przebywa także volksdeutsch Polanek, który rozpoznaje Brodzkiego i chce donieść na gestapo. Przerażona Irka wypycha go przez okno, szpicel ginie na miejscu. Jadzia, właścicielka budynku, zarządzająca burdelem, nakazuje parze opuścić kryjówkę. Ewka dostarcza do mieszkania Leokadii podrobiony Marschbefehl, na który czeka kurier. Orsza dziękuje za udaną akcję, żegna się z żoną Leokadią i udaje na dworzec. W wyniku działań Margarethe, Orsza zostaje zatrzymany przez żandarmów. Wieziony na przesłuchanie połyka śmiertelną dawkę trucizny. 18:25 NIEZWYKŁE DWUDZIESTOLECIE. HISTORIA GOSPODARCZA II RP - BUDOWA GDYNI ODC. 4 Film dokumentalny, 26 min, Polska, 2018 Reżyseria: Jacek Papis Czwarty odcinek z serii opowiada o wyczynie, jakim było zbudowanie portu i miasta w Gdyni. Budowa ta wymuszona została koniecznością, gdyż w wyniku traktatu wersalskiego w 1920 roku Gdańsk stał się Wolnym Miastem, zaś odradzająca się Rzeczpospolita otrzymała jedynie niewielki kawałek Wybrzeża Bałtyckiego, pozbawiony większego portu. Gdynia stała się w okresie międzywojennym naszym oknem na świat; nowoczesnym, modernistycznym miastem, które, gdyby nie wojna, byłoby najszybciej rozbudowującym się miastem świata. 19:00 HISTORIA POLSKI - INKA. ZACHOWAŁAM SIĘ JAK TRZEBA Film dokumentalny, 27 min, Polska, 2015 Reżyseria: Arkadiusz Gołębiewski Scenariusz: Arkadiusz Gołębiewski Filmowa opowieść o legendarnej łączniczce z Oddziału V Wileńskiej Brygady AK, działającej na terenie Pomorza. Sanitariuszka Danuta Siedzikówna, sierota, wśród partyzantów była znana pod pseudonimem "Inka". Pochodziła z patriotycznej rodziny z Narewki koło Hajnówki. Ojciec Inki został wywieziony przez Sowietów do łagru, matka za współpracę z polskim podziemiem została aresztowana we wrześniu 1943 r. i zamordowana przez gestapo. Inka razem z siostrą Wiesławą wstąpiła do AK w 1943 roku. Po zakończeniu działań w 1945 roku pozostała w strukturach konspiracyjnych walcząc z sowieckim okupantem. Latem 1946 roku została wysłana po zaopatrzenie medyczne do Gdańska. Tam, w jednym z lokali kontaktowych V Brygady Wileńskiej, została aresztowana. Po krótkim, ale brutalnym śledztwie 17 - letnia Inka została skazana na karę śmierci. Wyrok wykonał sam dowódca plutonu egzekucyjnego. Według relacji przymusowego świadka egzekucji, ks. Mariana Prusaka, ostatnie słowa wypowiedziane przez Inkę to: "Niech żyje Polska! Niech żyje Łupaszko!" Wyjątkowa postawa nastoletniej dziewczyny oraz jej ostatni gryps "Powiedzcie mojej babci, że zachowałam się jak trzeba" stały się w wolnej Polsce ikoną dla młodego pokolenia. Jej imię noszą szkoły, drużyny harcerskie, odbywają się rajdy pod jej imieniem. Główną osią filmu są poszukiwania miejsca pochówku Danuty Siedzikówny. Na zdjęciach widać m.in. prace prowadzone na Cmentarzu Garnizonowym w Gdańsku, pracownię Medycyny Sądowej w Gdańsku oraz Uniwersytet Medyczny w Szczecinie, gdzie są robione badania DNA. Ponadto w filmie pojawiają się prowadzący badania: prof. Krzysztof Szwagrzyk, dr Łukasz Szelkowski, jak również środowisko osób zaangażowanych w przywracanie pamięci o Ince. Ważnym wątkiem filmu są wypowiedzi więźniarek okresu stalinizmu, Lidii Lwow - Eberle, koleżanki z oddziału Inki, która została skazana na dożywocie (odsiedziała osiem lat wyroku) oraz prof. Barbary Otwinowskiej, łączniczki powstania warszawskiego oraz działaczki niepodległościowej, skazanej na trzy lata więzienia. Ilustracją muzyczną do obrazów są utwory: "Moja mała dziewczynko z AK", autorstwa muzyka tworzącego pod pseudonimem Tadek oraz "Inka", projektu muzycznego Dariusza Malejonka. We wrześniu 2014 roku ekipa prof. Krzysztofa Szwagrzyka na Cmentarzu Garnizonowym w Gdańsku odnalazła prawdopodobne miejsce pochówku Inki, obecnie trwają badania DNA mające potwierdzić tożsamość ofiary. 19:45 STALIN (STALIN) Film dokumentalny, 52 min, Francja, 2015 Reżyseria: Karl Zero, Charlotte Altschul Do momentu śmierci w 1953 roku Stalin był przez wielu żyjących traktowany jak bóstwo. Czyż nie pokonał symbolu zła - najgorszego ze wszystkich ludzi - Adolfa Hitlera? Autorzy dokumentu analizują godzina po godzinie ostatnie dni życia Stalina - jego agonii, powracają też do czasów, kiedy był określany mianem człowieka ze stali, przy okazji ujawniając wiele szczegółów z jego życia prywatnego. 20:45 GIGANCI HISTORII - BOHATEROWIE POLSKIEGO PODZIEMIA OKRESU II WOJNY ŚWIATOWEJ I PIERWSZYCH LAT PO JEJ ZAKOŃCZENIU Teleturniej, 45 min, Polska, 2021 Reżyseria: Tomasz Motyl Scenariusz: Mikołaj Korzyński Wykonawcy: Maciej Kurzajewski (prowadzący) Żołnierze niezłomni. Ikony patriotyzmu i bohaterstwa. Charyzmatyczni dowódcy o niezwykłym zmyśle politycznym. Gotowi oddać życie za ojczyznę. Po wojnie uznani za wrogów Polski Ludowej. Prześladowani. Represjonowani. Wyklęci. Rotmistrz Witold Pilecki. Ochotnik do Auschwitz. Autor pierwszych raportów z piekła obozu koncentracyjnego. Generał Staefan Rowecki Grot. Legendarny dowódca Armii Krajowej. Współtwórca struktur Polskiego Państwa Podziemnego. Generał August Emil Fieldorf Nil. Dowódca i organizator Kedywu. Odpowiedzialny między innymi za rozkaz likwidacji generała SS Franza Kutchery. Porucznik Jan Rodowicz Anoda. Żołnierz szarych szeregów i Armii Krajowej. Uczestnik słynnej Akcji pod Arsenałem. Powstaniec warszawski z batalionu Zośka. I wielu, wielu innych. Bohaterowie polskiego podziemia okresu II wojny światowej i pierwszych lat po jej zakończeniu. To im dedykowany jest ten odcinek Gigantów Historii 01:00 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ - ŻUKOW Magazyn, 19 min, Polska, 1996 Scenariusz: Bogusław Wołoszański, Maciej Zakrocki Zdjęcia: Zbigniew Maziarz Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) Biografia marszałka Georgija Żukowa. Wykorzystano pamiętniki Żukowa i kroniki filmowe. Przedstawiono udział marszałka w walkach z Japończykami, zbrojenia ZSRR, wielką czystkę w wojsku, wojnę zimową, decydującą rolę Żukowa w zwycięstwie nad armią niemiecką, okoliczności popadnięcia w niełaskę u Stalina.