TVP Historia Sobota, 05.03.2022 06:55 BYŁ TAKI DZIEŃ - 5 MARCA Felieton, 2 min, Polska, 2006 Autor: Janusz Weychert 1558 - Francisco Fernandez ofiarował królowi Hiszpanii tytoń; 1953 - pilot z bazy pod Słupskiem uciekł na Bornholm MiG - iem 15bis; 1953 - śmierć Stalina; 07:05 KUL BYŁ ZAWSZE W JEGO SERCU Film dokumentalny, 47 min, Polska, 2021 Reżyseria: Grażyna Czermińska Scenariusz: Grażyna Czermińska, Bogdan Czermiński Muzyka: Sławomir Kozyrski 12 września 2021 roku w Warszawie odbędzie się beatyfikacja Prymasa Tysiąclecia, kardynała Stefana Wyszyńskiego. To jeden z najwybitniejszych Polaków XX wieku, obrońca praw człowieka i Kościoła, mąż stanu. W czasach PRL - u represjonowany i aresztowany przez władze komunistyczne. Jest to rok szczególny, ponieważ jednocześnie będziemy obchodzili 120. rocznicę urodzin i 40. rocznicę śmierci prymasa, a także 75. rocznicę mianowania ks. Stefana Wyszyńskiego ordynariuszem lubelskim. Zostając biskupem lubelskim, stał się jednocześnie Wielkim Kanclerzem KUL, czyli opiekunem uczelni z ramienia Episkopatu Polski. W filmie dokumentalnym przypomnimy bogate i długoletnie związki kardynała Stefana Wyszyńskiego z Katolickim Uniwersytetem Lubelskim. Największym walorem filmu są unikalne i nieznane szerszej publiczności materiały archiwalne z czasów pobytu kardynała Stefana Wyszyńskiego na KUL. Dzięki nim widz może nie tylko zobaczyć i posłuchać bezpośrednio księdza prymasa, ale także poczuć atmosferę tamtych lat. W filmie wystąpiły osoby, które osobiście poznały ks. Stefana Wyszyńskiego, pracownicy, byli studenci, rektor uczelni ks. prof. dr hab. Mirosław Kalinowski, a także abp Stanisław Budzik. 07:55 PRZYRODNIK NA TROPIE - ODC. 1 - BIELIK Reportaż, 23 min, Polska, 2019 Reżyseria: Małgorzata Kosturkiewicz Scenariusz: Łukasz Bożycki Wykonawcy: Łukasz Bożycki (prowadzący) Program przyrodniczy, w którym prowadzący - Łukasz Bożycki - porusza różne aspekty życia zwierząt w kontekście ich wzajemnych powiązań i oddziaływań. Młody biolog, uznany międzynarodowy fotograf przyrody, podpatruje z kamerą w naturalnym środowisku wybrane gatunki rodzimej fauny. Swoje spostrzeżenia oprawia lekkim i przystępnym komentarzem. Projekt znakomicie propaguje wiedzę o polskiej przyrodzie, uzupełniając ją o zupełnie nieznane, zaskakujące często wątki relacji między zwierzętami. Wszystko, co nas otacza, jest ze sobą powiązane. Współpracuje lub się zwalcza, poluje lub ostrzega się wzajemnie przed zagrożeniem. Przyroda, szczególnie ta dzika, to sieć powiązań, co wyjaśnia i odkrywa przed widzami przyrodnik Łukasz Bożycki. Rozpoczyna przyrodnicze opowieści od bielika, pierwowzoru polskiego godła narodowego. Bielik odgrywa ważną rolę w środowisku, jako drapieżnik szczytowy wybiera na swoje ofiary zwierzęta osłabione np. przez choroby. Bieliki, nieświadomie, poprzez budowanie większej liczby gniazd niż same potrzebują, tworzą środowisko przyjazne innym ptakom drapieżnym: na przykład puszczyki mszarne są wręcz uzależnione od obcych gniazd, ponieważ, jako sowy, nie budują własnych. Współpraca bielików z innymi zwierzętami, żywiącymi się padliną, zapewnia nieustający obieg pierwiastków w przyrodzie. 08:25 WOJOWNICY CZASU - UŁANI KSIĘCIA JÓZEFA, CZYLI TRADYCJA ZOBOWIĄZUJE Film dokumentalny, 25 min, Polska, 2016 Reżyseria: Grzegorz Gajewski Scenariusz: Grzegorz Gajewski Zdjęcia: Krzysztof Krzyżanowski, Grzegorz Zawadzki Muzyka: Krzysztof Suchodolski Kawaleria w polskiej armii zawsze traktowana była jako formacja najbardziej elitarna. Kilkusetletnie tradycje zbudowały mit polskiego ułana patrioty będącego wzorem oddania się sprawie Ojczyzny i żołnierza walczącego mężnie i z brawurą. Film przypomni wielkie zwycięstwa kawalerii, której tradycje pielęgnuje dziś szwadron w barwach 8. Pułku Ułanów Księcia Józefa Poniatowskiego - najstarszego istniejącego nieprzerwanie pułku polskiej jazdy. 09:05 SŁAWA I CHWAŁA - ODC. 2 ZAWIERUCHA Serial historyczno - obyczajowy, 54 min, Polska 1998 Autor: Jarosław Iwaszkiewicz Reżyseria: Kazimierz Kutz Scenariusz: Krzysztof Teodor Toeplitz Zdjęcia: Grzegorz Kędzierski Muzyka: Jan Kanty Pawluśkiewicz Aktorzy: Joanna Szczepkowska, Michał Żebrowski, Mariusz Bonaszewski, Joanna Mastalerz, Mirosława Dubrawska, Agnieszka Czekańska, Olgierd Łukaszewicz, Piotr Adamczyk, Anna Radwan, Maria Głądkowska, Paweł Deląg, Zbigniew Zamachowski Janusz przyjeżdża do Odessy i zamieszkuje u Szyllerów. Zaczyna spotykać się ze swą dawną miłością Ariadną. Niebawem przybywa też pani Royska z Józiem, którego młodszy brat Walerek służy w wojsku rosyjskim. Spychała angażuje się w konspiracyjną pracę na rzecz formującego się polskiego korpusu Dowbora - Muśnickiego. Nie reaguje zupełnie na tęskne spojrzenia Oli. Zrozpaczona jego obojętnością dziewczyna przyjmuje oświadczyny Gołąbka, mimo że go nie kocha. Wie jednak, że cukiernik jest człowiekiem prawym i żywi do niej szczere, głębokie uczucie. Odessę odwiedza też na krótko Elżbieta Szyllerówna. Spędza namiętną noc z Józiem, po czym odpływa do Konstantynopola. Razem z nią odjeżdżają Ariadna i jej kochanek Niewolin. Mijają kolejne dni. Odbywa się ślub Oli i Gołąbka. Egdar postanawia poświęcić się wyłącznie sztuce, zaś Janusz - mimo nieukrywanej apolityczności - podejmuje decyzję o wstąpieniu do rodzącego się polskiego wojska. 10:10 OKRASA ŁAMIE PRZEPISY - RYBY Z DAWNEJ WISŁY Magazyn, 25 min, Polska, 2021 Reżyseria: Tomasz Rostworowski Scenariusz: Tomasz Rostworowski, Karol Okrasa Zdjęcia: Adam Kubiak Wykonawcy: Karol Okrasa (prowadzący) W tym odcinku Karol Okrasa zabiera widzów nad brzeg największej polskiej rzeki, czyli nad Wisłę. Dziś jest prawie pusta, ale dla dawnej Rzeczpospolitej była to najważniejsza i bardzo ruchliwa arteria komunikacyjna. Nieprzerwanie płynęły tędy tratwy, łodzie, statki rzeczne wiozące towary z południowej i centralnej Polski do Gdańska. Wisła była nie tylko najdogodniejszą drogą wodną, ale także żywicielką. Wiślane ryby były ważnym składnikiem jadłospisu wszystkich położonych wzdłuż królowej polskich rzek miejscowości. A ryb było wówczas niemało. W Wiśle łowiono szczupaki, sandacze, certy, sumy, łososie, a nawet jesiotry, nie licząc licznego rybiego drobiazgu. Ryb było tyle, że zachowały się zapisy jak to w Malborku bracia krzyżaccy protestowali przeciwko zbyt częstym potrawom z jesiotra, podobnie jak nieco później czeladnicy szewscy z Warszawy wznieśli bunt przeciwko karmieniu ich rybami z Wisły przez cały tydzień, domagając się choćby raz w tygodniu, w niedzielę, miski kaszy ze skwarkami. Jeszcze przed drugą wojną światową na warszawskich jarmarkach kilogram śledzia był nawet dwudziestokrotnie tańszy niż kilogram słoniny. Teraz jest na odwrót. Ryby wcale już nie są tak tanie, w Wiśle jest ich znacznie mniej, ale stają się coraz bardziej cennym składnikiem naszej diety. Jakie potrawy przygotuje Karol z wiślanych ryb? 1/ Sandacz uparowany na cebuli duszonej z kwasem chlebowym; 2/ krokiety z ziemniaków i miętusa, jedynej naszej ryby dorszowatej żyjącej w wodach słodkich; 3/ Zupa rybna, ale bez ryb, znana w niektórych kuchnia regionalnych jako ślepe ryby. 12:55 ŁUŻYCE. Z PIEKŁA DO NIEBA (FROM HELL TO HEAVEN LUSATIA) Film dokumentalny, 48 min, Niemcy, 2015 Reżyseria: Henry M.Mix W południowo - wschodnich Niemczech znajduje się Lusatia (Łużyce) - kraina tysiąca jezior. To region dzikiej przyrody, kontrastów i królestwo zwierząt. Kolorowe ptaki, wilki, jelenie, zwierzęta, z których wiele jest znanych z naszych polskich lasów. 13:55 KUCHNIA DWUDZIESTOLECIA - ODC. 17 KIEDY JARSTWO ZMIENIA SIĘ W RAJSTWO Magazyn, 25 min, Polska, 2022 Reżyseria: Jerzy Grabowski Scenariusz: Łukasz Modelski Zdjęcia: Maciej Brola Wykonawcy: Łukasz Modelski (prowadzący) Wśród europejskich obsesji międzywojnia, prócz naturyzmu, eugeniki, teorii ras, teozofii, neopogaństwa itd. , znalazł się również wegetarianizm rozumiany jako coś więcej niż tylko dieta. To program znacznie bardziej holistyczny, który obfituje w polską literaturę i anegdotę. Jarstwo stawało się rajstwem, czyli propozycją z porzątku etycznego, tak bowiem mieli jadać pierwsi rodzice, nie tylko zdrowotnego. Janisław Jastrzębowski nestor polskiego ruchu wegetariańskiego uważał, że mięsożerstwo jest zabytkiem barbarzyńskiej przeszłości człowieka pierwotnego, którego podtrzymywanie jest zbrodnią moralną człowieka kulturalnego XX wieku. Twierdził także, że spożywanie mięsa łączy z alkoholizmem i innymi uzależnieniami. Drogi, ścieżki i historia polskiego wegetarianizmu są tematami tego odcinka programu. Nie zabraknie też przepisów, np. na brejkę z prażonych bobków kakao czy jarzyny prażone. 14:30 BLISKO, CORAZ BLIŻEJ - ODC. 17 PRZYJAZNA HAŁDA. ROK 1944 Serial historyczny, 70 min, Polska, 1986 Reżyseria: Zbigniew Chmielewski Scenariusz: Albin Siekierski Zdjęcia: Jan Janczewski Muzyka: Piotr Marczewski Aktorzy: Zbigniew Zaniewski, Czesław Stopka, Krzysztof Stroiński, Dorota Pomykała, Maria Mielnikow-Krawczyk, Grażyna Barszczewska, Lidia Bienias, Ewa Ziętek, Teresa Lipowska, Tadeusz Szaniecki Czerwiec 1944 roku. Zygmunt przyjeżdża na urlop do domu. Na wieść o śmierci ojca postanawia nie wracac na front i uciec do partyzantki w GG. Tymczasem gestapo prowadzi na Śląsku "czystkę", mającą na celu likwidację wszystkich byłych powstańców. Na "czarnej liście" są m. in. Garus, Robert i Mendera. Zygmunt wspólnie z kolegami z wojska ratuje dwóch ostatnich przed niechybnym aresztowaniem. Razem uciekają do Krakowa, skąd dzięki Gustkowi dostają się do partyzantki. 15:50 MARZYCIELE - INNOCENTY MARIA BOCHEŃSKI Dysk./wywiad/debata, 23 min, Polska, 2021 Reżyseria: Sylwester Szefer Scenariusz: Sylwester Szefer Zdjęcia: Wojciech Kursa Muzyka: Marcin Gałażyn Wykonawcy: Piotr Legutko (prowadzący), Paweł Nowakowski Kolejnym bohaterem programu z cyklu "Marzyciele" jest Innocenty Maria Bocheński, dominikanin, filozof, sowietolog, ochotnik w wojnie polsko - bolszewickiej, a podczas kampanii wrześniowej 1939 kapelan w oddziałach dowodzonych przez gen. Franciszka Kleeberga. Dołączył do Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, był też uczestnikiem bitwy pod Monte Cassino. Po wojnie podjął pracę naukową na uniwersytecie we Fryburgu w Szwajcarii, przez dwa lata był jego rektorem. 16:20 AMSTERDAM, LONDYN, NOWY JORK. WSPANIAŁA TRÓJKA - ODC. 4/4 (ODC. 4/4) Film dokumentalny, 52 min, Francja, 2020 Pod koniec XVI wieku w Amsterdamie zainaugurowano spółkę akcyjną, giełdę, masową produkcję statków handlowych, a miasto rozwinęło się wokół uporządkowanego planu urbanistycznego - pierwszego w Europie. Na handlu przyprawami z Azją zbudowało swój dobrobyt i postawiło stopę w Ameryce wraz z wyprawą Henry ' ego Hudsona - Anglika, który wyruszył na podbój świata pod sztandarem Zjednoczonych Prowincji. Londyn, w okresie między rewolucją, wojną domową i odbudową położył fundamenty pod dobrobyt gospodarczy, który umożliwił mu wyprzedzenie Amsterdamu w następnym stuleciu. 18:00 CHŁOPI - ODC. 12/13 - POWROTY Serial obyczajowy, 51 min, Polska 1972 Reżyseria: Jan Rybkowski Scenariusz: Jan Rybkowski, Ryszard Kosiński Zdjęcia: Marek Nowicki Muzyka: Adam Sławiński Aktorzy: Tadeusz Janczar, Emilia Krakowska, Ignacy Gogolewski, Krystyna Królówna, Arkadiusz Bazak, Halina Lossobudzka, Lech Ordon, August Kowalczyk, Babara Burska, Franciszek Pieczka, Bronisław Pawlik, Irena Karel, Barbara Ludwiżanka, Jerzy Święch Ostatni chłopi zostają zwolnieni z więzienia, do wsi wraca także Antek. Znowu zaczyna romansować z Jagną, choć ma do niej pretensje, że nie odmawiała swych wdzięków innym. Hoża wdowa zdobywszy wreszcie Antka, odtrąca wójta. Żandarmi poszukują Rocha, siejącego na wsi ferment, ale chłopi skutecznie go ukrywają. Z wojska wraca mąż Tereski - żołnierki. Dowiaduje się o jej związku z Mateuszem, ale wybacza żonie zdradę. 19:00 GIGANCI HISTORII - ALEKSANDER WIELKI: PODBOJE I ICH SKUTKI Teleturniej, 45 min, Polska, 2021 Reżyseria: Tomasz Motyl Scenariusz: Mikołaj Korzyński Wykonawcy: Maciej Kurzajewski (prowadzący) Uważał się za syna samego Zeusa, jego nauczycielem od wczesnej młodości był Arystoteles. Władzę objął po swoim ojcu, Filipie II Macedońskim, jako młodzieniec. Aleksander Macedoński stworzył wielkie imperium, jedno z największych w historii. Jego taktyka wojskowa budzi podziw do dziś. Zasłynął niezwykłą szybkością ataku, nie pozostawiał wrogom szans. Na podbitych terytoriach założył kilkadziesiąt miast, nazywał je swoim imieniem. Wiele z nich istnieje do dziś, podtrzymując pamięć o Aleksandrze Wielkim. Aleksander Wielki. Podboje i ich skutki to temat tego odcinka teleturnieju. Zapytamy w nim m.in. o Macedonię na tle Grecji w czasach Filipa Macedońskiego. Dzieciństwo i drogę do władzy Aleksandra. Najważniejsze kampanie, wodzów oraz bitwy jego kampanii przeciwko Persji i o tajniki imperium perskiego w tym czasie, a także o spuściznę Aleksandra Wielkiego i wpływ kultury hellenistycznej na bieg dziejów. 19:55 FESTIWAL KULTURY NARODOWEJ "PAMIĘĆ I TOŻSAMOŚĆ" - STUDIO FESTIWALOWE - DZIEŃ VI Kameralne i studyjne (widowisko), 30 min, Polska, 2022 Reżyseria: Cyprian Ziąbski Druga edycja Festiwalu Kultury Narodowej "Pamięć i tożsamość" odbędzie się w dniach 22 lutego 1 marca 2022 roku. Na festiwal zgłoszono produkcje w kategoriach: Film i serial fabularny, Film i serial dokumentalny, Cykliczne programy o charakterze tożsamościowym, Teatr, Rekonstrukcja, Koncert i widowisko oraz Dla dzieci Polak mały. Przewidziane są dodatkowo dwie kategorie specjalne - Dziedzictwo bł. kardynała Stefana Wyszyńskiego oraz Ojczyzna w nutach Chopina. Nowością tegorocznej edycji będzie konkurs Pitching FKN - przestrzeń, w której zewnętrzni twórcy filmów dokumentalnych będą mogli zaprezentować swoje projekty w fazie developmentu. Zwycięzca konkursu będzie nagrodzony możliwością współpracy z TVP przy realizacji projektu. Jeszcze jedną nowością będzie nagroda publiczności, którą zdobędzie pozycja festiwalowa o największej liczbie zdobytych głosów oddanych podczas trwania plebiscytu. 20:30 MEDYCEUSZE WSPANIALI - ODC. 1 (SERIA 1) STARE PORACHUNKI (MEDICI: THE MAGNIFICENT EP. OLD SCORES) Serial historyczny, 55 min, Włochy, 2018 Reżyseria: Jon Cassar, Jan Michelini Aktorzy: Daniel Sharman, Sean Bean, Sarah Parish, Alessandra Mastronardi, Julian Sands Florencja, rok 1469. Schorowany Piotr nie potrafi obronić fortuny i pozycji rodu Medyceuszy przed intrygami wrogów. Zawodzą rozmowy z papieżem i próby egzekucji długu od księcia Mediolanu. Wawrzyniec postanawia wziąć sprawy w swoje ręce. Odsuwa ojca, wypowiada układ Sforzy i obiecuje rękę siostry synowi drugiego florenckiego bankiera. 23:40 SYBERIADA POLSKA Dramat historyczny, 127 min, Polska 2013 Reżyseria: Janusz Zaorski Scenariusz: Michał Komar, Maciej Dutkiewicz Zdjęcia: Andrzej Wolf Muzyka: Krzesimir Dębski Aktorzy: Urszula Grabowska, Adam Woronowicz, Paweł Krusz, Lera Guliaieva, Igor Gniezdilov, Jan Peszek, Agnieszka Więdłocha, Natalia Rybicka, Andrij Zhurba, Dmytro Sova, Marcin Walewski Zima 1940 roku. Jan Dolina, gospodarujący na kresowej wsi były kapral Wojska Polskiego, zostaje wraz z rodziną wywieziony na Syberię. Czy uda im się przetrwać w skrajnie niesprzyjających warunkach i wrócić do ojczyzny? "Moim marzeniem i wielkim wyzwaniem była realizacja filmu o losach Polaków deportowanych przez radzieckie NKWD w roku 1940 na Syberię" - mówił w jednym z wywiadów Janusz Zaorski. Inspiracją, która owemu marzeniu pomogła przybrać realny kształt, stała się książka Zbigniewa Domino "Syberiada polska". Jest ona pierwszą częścią trylogii powieściowej o żyjących na kresach II Rzeczypospolitej ludziach (głównie Polakach, choć nie tylko), wywiezionych po 17 września 1939 roku na "nieludzką ziemię". Domino opowiedział ich losy z dużym realizmem i wyczuciem psychologicznym, na co z pewnością wpłynął fakt, że sam jako młody chłopak został wraz z najbliższymi zesłany na Sybir. Nie przeszkodziło mu to wprawdzie w czasach stalinowskich robić kariery w Naczelnej Prokuraturze Wojskowej, co - zdaniem części krytyki - rzuca pewien cień na patriotyczną wymowę jego książek napisanych po upadku komunizmu. Tak czy owak to właśnie nawiązująca w tytule do głośnego filmu Andrieja Konczałowskiego "Syberiada polska" sprawiła, że autor "Matki Królów" i "Jeziora Bodeńskiego" po siedmiu latach znowu chwycił za kamerę. Scenariusz autorstwa Michała Komara i Macieja Dutkiewicza nie zawsze ściśle trzymał się literackiego pierwowzoru, podążając raczej za wizją Zaorskiego, wedle której trudno w filmie wskazać głównego bohatera. Jest nim bowiem cała społeczność wysiedleńców, zróżnicowana pod względem biografii, charakterów i narodowości. Ich powikłane, nierzadko dramatyczne i pełne trudnych wyborów moralnych losy ukazano na tle zdumiewającej pięknem, surowej syberyjskiej przyrody, stanowiącej wstrząsający kontrast wobec cierpienia ludzi, będących - w pewnym sensie - jej więźniami, a często i ofiarami. Inną zaletą dzieła Zaorskiego jest pochwała wierności nakazom sumienia, które często nic sobie nie robi z podziałów etnicznych i politycznych, każąc narażać bezpieczeństwo, a nawet życie w imię miłości, czy choćby zwykłego współczucia dla człowieka z przeciwnej strony ideologicznej lub religijnej barykady. W znakomitej, międzynarodowej obsadzie aktorskiej szczególne opinie zebrała Sonia Bohosiewicz w roli matki trojga dzieci, która chcąc zapewnić im przetrwanie, nie waha się zostać kochanką bezwzględnego zastępcy komendanta obozu pracy. Akcja "Syberiady polskiej" rozpoczyna się 1 września 1939 roku, w chwili agresji nazistowskich Niemiec na Polskę. Po siedemnastu dniach od wschodu "cios w plecy" zadaje II Rzeczypospolitej sowiecka Rosja. We wsi, w której mieszka rodzina Jana Doliny rozpoczyna się komunistyczna agitacja. Mieszkańcy są jednak na nią najwyraźniej zbyt odporni, w związku z czym już w lutym 1940 roku Sowieci postanawiają wywieźć ich w bydlęcych wagonach na Syberię. Tam, w położonym na odludziu obozie, zostają skazani na katorżniczą pracę przy wyrębie drzewa. Szczególnie trudno jest zimą, kiedy temperatura spada kilkadziesiąt stopni poniżej zera. Do paraliżującego zimna dochodzi głód. Jakby tego było mało komendantem obozu jest sadystyczny kapitan NKWD Sawin, pałający nienawiścią do Polaków, gdyż w czasie wojny z 1920 roku został sierotą. Teraz, będąc panem i władcą kilkudziesięciu obywateli II Rzeczypospolitej, może się mścić do woli. Niestety, za ulubiony cel rozlicznych złośliwości i psychicznych tortur obiera sobie Jana Dolinę, który niegdyś służył w polskim wojsku. Perfidia Sawina osiąga apogeum w chwili, gdy wysyła Jana na kilkutygodniowy spływ drewna, podczas gdy jego żona ciężko choruje na tyfus. 02:00 INKA. SĄ SPRAWY WAŻNIEJSZE NIŻ ŚMIERĆ Film dokumentalny, 58 min, Polska, 2017 Reżyseria: Jacek Frankowski Scenariusz: Jacek Frankowski Zdjęcia: Adrian Frankowsk, Jacek Frankowski Muzyka: Stanisław Bokowy Wykonawcy: Tadeusz Zachara, Andrzej Kołakowski, Marek Wilk Film ukazuje tragiczną historię Danuty Siedzikówny Inki, sanitariuszki legendarnej V Wileńskiej Brygady AK dowodzonej przez mjr. Zygmunta Szendzielarza Łupaszkę, która po aresztowaniu przez UB, skazana haniebnym wyrokiem komunistycznego sądu na karę śmierci została zamordowana strzałem w głowę w gdańskim więzieniu na ul. Kurkowej 28 sierpnia 1946 roku na 6 dni przed osiągnięciem pełnoletności.