TVP Kultura Czwartek, 03.03.2022 08:25 PUTOSZE Z ŻYWCA Film dokumentalny, 26 min, Polska, 2020 Reżyseria: Grzegorz Jankowski Scenariusz: Grzegorz Jankowski Zdjęcia: Kamil Hasiuk Muzyka: Joanna Badełek Putosz to mieszkaniec Żywca z dziada pradziada, kochający swój region i z dumą kultywujący tradycję noszenia mieszczańskiego stroju żywieckiego. Putosze słyną z pracowitości, uczciwości, pobożności i szacunku. W filmie przyglądamy się temu wyjątkowemu środowisku podczas przygotowań Stowarzyszenia Asysta Żywiecka do tradycyjnego wykonania poloneza. 09:10 SZTUCZKI Film obyczajowy, 91 min, Polska 2007 Scenariusz i reżyseria: Andrzej Jakimowski Zdjęcia: Adama Bajerski Muzyka: Tomasz Gąssowski Aktorzy: Damian Ul, Ewelina Walendziak, Tomasz Sapryk, Rafał Guźniczak, Iwona Fornalczyk, Joanna Liszowska, Andrzej Golejewski, Grzegorz Stelmaszewski, Krzysztof Ławniczak, Roman Baranowicz, Katarzyna Kołeczek Ci, których serca Andrzej Jakimowski podbił swoim pierwszym filmem "Zmruż oczy" z 2002 r. , na pewno ulegną również subtelnemu urokowi bezpretensjonalnych i zabarwionych humorem "Sztuczek" uhonorowanych Złotymi Lwami i nagrodą za zdjęcia na FPFF w Gdyni w 2007 r. oraz Nagrodą Europa Cinema dla Najlepszego Filmu Europejskiego i wyróżnieniem UNICEF - u na festiwalu w Wenecji, a także wieloma innymi nagrodami na festiwalach w Mannheim, Heidelbergu, Tokio czy Sao Paulo. Tytułowe "sztuczki" to drobne gry z losem, jakie uprawia para bohaterów, usiłując wpłynąć na bieg wydarzeń. Nie są interesowni: raz owe sztuczki dotyczą ich, kiedy indziej znów obcych ludzi, którym chcieliby nieco pomóc, jak np. pechowemu handlarzowi jabłek, od którego nikt nie kupuje owoców. Oboje wiedzą jednak, że gra z losem wymaga niekiedy długotrwałych zabiegów i starań, różnych poświęceń z ich strony. Los jest bowiem przekupny: jeśli ma nam coś dać, często domaga się czegoś w zamian. 6 - letni Stefek i jego 17 - letnia siostra Elka mieszkają w obskurnej kamienicy w Wałbrzychu. Ich matka jest ekspedientką w sklepie warzywnym, ojca Stefek nie pamięta: przed laty porzucił żonę i dzieci dla innej kobiety. Synowi została po nim tylko mocno zniszczona, pomazana fotografia, dająca dość mgliste wyobrażenie o tym, jak faktycznie wygląda jego rodzic. Pewnego dnia chłopiec widzi na dworcu mężczyznę w garniturze i z teczką, który wydaje mu się podobny do postaci na zdjęciu. Pytana o to Elka oświadcza jednak, że to kto inny. Stefek jej nie wierzy i odtąd regularnie bywa na dworcu, gdzie obserwowany przez niego mężczyzna codziennie przesiada się w drodze do pracy. Czasami chłopcu udaje się zamienić z nim parę słów dzięki zastosowaniu jednej ze swoich sztuczek polegającej na rzucaniu na tory garści drobniaków w celu opóźnienia odjazdu pociągu. Pewnego dnia ta sama sztuczka spowoduje wreszcie, że mężczyzna w ogóle nie zdąży wsiąść na czas do wagonu i zostanie na peronie. Ponieważ matka spędza całe dnie w sklepie, Stefek pozostaje przeważnie pod opieką siostry, która zastępuje mu, jak sama mówi, oboje rodziców. Dziewczyna marzy o pracy we włoskiej firmie działającej w mieście i z tego powodu pilnie uczy się włoskiego. Na razie dorabia w barze zmywając naczynia, ale traktuje to jako tymczasowe zajęcie. Spotyka się z Jerzym, chłopakiem z sąsiedztwa, który zabiera ją na przejażdżki motocyklem lub starym amerykańskim samochodem. Na te wspólne wycieczki załapuje się również Stefek, którego Elka chce mieć stale na oku. Chłopca pochłaniają jednak głównie próby zbliżenia się do domniemanego ojca. Jest przekonany, że wreszcie go odzyska, choćby to wymagało szczególnych wyrzeczeń. Jest jednak gotów wiele poświęcić w tym celu. Trzymając wytrwale kciuki za siostrę podejmującą kolejne próby zdobycia wymarzonej posady, Stefek jednocześnie próbuje sterować losem w tej najważniejszej dla niego sprawie. W swoje starania o odzyskanie ojca wciąga już nie tylko Elkę, ale i zakochanego w niej Jurka. 11:00 Z BIEGIEM LAT, Z BIEGIEM DNI - KRAKÓW 1901 Serial obyczajowy, historyczny, 56 min, Polska, 1980 Reżyseria: Andrzej Wajda, Edward Kłosiński, Anna Polony, Krystyna Grochowicz Scenariusz: Joanna Ronikier Zdjęcia: Edward Kłosiński, Witold Adamek Wykonawcy: Józef Radwan, Wielka Orkiestra Symfoniczna Polskiego Radia i Telewizji w Katowicach Aktorzy: Mieczysław Grąbka, Ewa Kolasińska, Monika Niemczyk, Juliusz Grabowski, Jan Kochanowski, Anna Polony, Izabella Olszewska, Bolesław Nowak, Stanisław Gronkowski, Wiesław Wójcik, Jacek Romanowski, Andrzej Hudziak, Leszek Piskorz, Tadeusz Jurasz, Daniel Olbrychski Scenariusz tego odcinka powstał na podstawie "Karykatur" - znanego dramatu Jana Augusta Kisielewskiego. Kraków jest zafascynowany "Weselem" Stanisława Wyspiańskiego, wystawionym po raz pierwszy w marcu 1901 roku. Przełom w polskim teatrze, jaki dokonuje się dzięki temu dziełu, oznacza klęskę dla tradycyjnie piszących dramaturgów. Jednym z nich jest Michał Bałucki - do niedawna bardzo popularny twórca komedii. Teraz, zepchnięty na margines, popełnia samobójstwo. Misia Chomińska wyznaje miłość swojemu korepetytorowi Relskiemu, ubogiemu studentowi prawa, który w duchu zazdrości Wyspiańskiemu sławy. Ma do tego powody, gdyż - jak twierdzi - kiedyś miał podobny pomysł na dramat, lecz życie uniemożliwiło mu jego realizację. Tymczasem ojciec dziewczyny, widząc jej afekt do nauczyciela, postanawia dowiedzieć się o nim czegoś więcej. Niebawem odkrywa, że Relski ma romans i dziecko z prostą, wiejską dziewczyną. 12:10 HAPPY OLO POGODNA BALLADA O OLKU DOBIE Film dokumentalny, 62 min, Polska, 2017 Reżyseria: Krzysztof Paweł Bogocz, Marcin Macuk Scenariusz: Marcin Macuk, Krzysztof Paweł Bogocz Zdjęcia: Tomasz Woźniczka Dokumentalna opowieść o życiu Aleksandra Doby, jednego z największych polskich podróżników. 13:30 DOM LITERATÓW, CZYLI KARTOTEKA ZEBRANA Film dokumentalny, 60 min, Polska, 2019 Reżyseria: Marek Gajczak Scenariusz: Jan Polewka Wykonawcy: Jerzy Kisielewski (prowadzący), Jan Polewka (prowadzący) Scenariusz opowiada o legendarnym domu pisarzy przy ulicy Krupniczej w Krakowie, oficjalnie nazywanym Domem Literatów, a żartobliwie Domem czterdziestu wieszczów. Jego dzieje od roku 1945 obejmują ponad pół wieku. Jak pokazuje kompletny spis kolejnych pisarzy na Krupniczej, w istocie było ich nie 40, ale 101. O historycznym znaczeniu tego domu mówią nazwiska jego najsłynniejszych mieszkańców: Jerzy Andrzejewski, Stanisław Dygat, Konstanty I. Gałczyński, Stefan Kisielewski, Sławomir Mrożek, Tadeusz Nowak, Tadeusz Różewicz, Maciej Słomczyński, Jerzy Szaniawski, Wisława Szymborska. Scenariusz składa się z 10 tematów - spotkań, rozmów i dyskusji wzbogaconych fragmentami i cytatami z utworów, powstałych na Krupniczej, takich jak "Kartoteka" Różewicza, "Policja" Mrożka, "Niemcy" Kruczkowskiego i wybranych fragmentów wierszy znanych poetów. Temat 1 to "Zaraz po wojnie" (a jest to pierwszy tytuł powieści Andrzejewskiego "Popiół i diament" tamże napisanej). Trauma wojenna i nowa rzeczywistość, a zarazem radość z odzyskanego podwórka, służą tu jako punkt wyjścia i powód dla współczesnego spojrzenia na tamten czas i dom, który mógł być tak podzielony jak dzisiejsza Polska, ale jednak nie był. Temat 2 "Pióro instrukcja obsługi" to obraz najgorszego dla kultury polskiej czasu dyktatury stalinowskiej i socrealizmu, który w środowisku literackim pozostawił ślady i utwory wypominane wielu pisarzom do dziś. Tylko nieliczni niepokorni tacy jak Stefan Kisielewski czy Jerzy Zawieyski (późniejsi posłowie katoliccy) trwali na Krupniczej w formie niezłomnej, ale z zakazem druku. O ich kłopotach z władzą i kolegami opowiada rozdział "W stołówce nocą". Jest w nim pewna powszechnie znana legenda o nocnych sporach Stefana Kisielewskiego z jego politycznym, lewicowym adwersarzem Adamem Polewką. Dialog i spór podobny do dzisiejszych sporów politycznych powszechnych, ale na o wiele wyższym poziomie i nie przynoszący nienawiści. Pierwszą część Domu pod piórem wieńczy rozliczeniowy i burzliwy Październik 56 r. prowadzący do zmian, które wkrótce przynoszą na Krupniczą zachodni wiatr. Pisarze otrzymują wówczas pierwszą szansę wyjazdu na tzw. Zachód, szczególnie do Paryża i przy okazji do odwiedzenia redakcji emigracyjnej Kultury paryskiej. Tymczasem na Krupniczą wkracza nowoczesna sztuka widoczna także w śmiałej przebudowie lokalu tzw. stołówki teraz zamienionej na literacki Klub. I to tam właśnie wkrótce pojawią się pisarze światowej sławy w tym nobliści Boll, Neruda, Sartre i Steinbeck. W tym też czasie na początku lat 60. przez półtora roku występuje chwilowo bezdomny kabaret Piwnicy pod Baranami z debiutującą Ewą Demarczyk. W tym pogodnym rozdziale Ludwik Flaszen, późniejszy współtwórca Teatru Laboratorium wspomina ową przemianę i gwałtowne twórcze otwarcie na świat i nowe kierunki. Ten szczęsny czas trwa około 10 lat. Marzec roku 1968 przynosi przykre wydarzenia znów dzielące w postawach szeregi twórców. Od strony władz pojawia się hasło literaci do pióra, które nie są już instrukcją dla piór, ale żądaniem, aby pisarze zajmowali się wyłącznie pisaniem, a nie polityką. Niedługo potem na Krupniczej rozpoczyna się kolejna zmiana pokoleniowa i wraz z nią nastroje kontrkultury. W tym czasie Dom Wieszczów zamienia się w dom młodych poetów podniebnych, bo też przeważnie mieszkających na poddaszach. Są i tacy, którzy odlatują na inne kontynenty. Całość wieńczy spotkanie byłych mieszkańców i ich potomków, niegdyś urodzonych pod pióropuszem. Dwóch z nich: dziennikarz radiowy Jerzy Kisielewski i autor scenariusza Jan Polewka prowadzą dialogi o trudnej odległej przeszłości i o bliskiej, niełatwej teraźniejszości. 14:45 CHLEBA NASZEGO POWSZEDNIEGO Dramat obyczajowy, 50 min, Polska, 1974 Reżyseria: Janusz Zaorski Scenariusz: Jan Himilsbach, Janusz Zaorski Zdjęcia: Jan Hesse Muzyka: Jan Kanty Pawluśkiewicz Aktorzy: Bolesław Płotnicki, Małgorzata Pritulak, Kazimierz Krzaczkowski, Janusz Bukowski, Jan Himilsbah "Piękny filmowy poemacik, jakby przypowieść, ballada, fantazja wpisana w aktualne realia" - tak krytyka określiła jeden z wcześniejszych filmów Janusza Zaorskiego (w telewizji debiutował w 1971 roku filmem "Na dobranoc"; debiut fabularny reżysera to "Uciec jak najbliżej", rok 1972). Przypowieść na temat "chłopskości", tego, co stanowi istotę tego pojęcia - przywołuje świat prostych, elementarnych wartości, takich jak rodzina, praca, tradycja, jak szacunek dla chleba, dla wszelkiego żywego stworzenia. Te wartości, potrzebne ludziom jak "chleb nasz powszedni", uosabia patriarchalny chłop, spoglądający na współczesny świat z wyżyn wielowiekowej tradycji. Bohater, kreowany przez Bolesława Płotnickiego, przybywa do Warszawy wraz z synem. Zatrudniają się na budowie Trasy Łazienkowskiej, zamieszkują w hotelu robotniczym. Wiejskie przysmaki owinięte w czyste płótno, celebrowanie codziennych czynności, odmienna kultura bycia rodem z tradycyjnej polskiej wsi - budzą zdumienie tutejszego towarzystwa. Przybysze, zwłaszcza ojciec, wcale nie wstydzą się swego pozornego "zacofania". Przeciwnie, to właśnie on, pełen dostojeństwa chłop, sceptycznie ocenia miejskie zwyczaje i mentalność. Jego upór, rzetelność, wrodzona szlachetność, przywiązanie do ziemi utożsamianej z ojczyzną - czynią z niego postać monumentalną. Gdy w olbrzymim kożuchu i czapie spaceruje po mieście, to choć jest tylko stróżem na moście Łazienkowskim, przypomina legendarnego Piasta Kołodzieja. 15:50 CWAŁ Komediodramat, 103 min, Polska 1995 Scenariusz i reżyseria: Krzysztof Zanussi Zdjęcia: Jarosław Żamojda Muzyka: Wojciech Kilar Aktorzy: Bartosz Obuchowicz, Maja Komorowska, Andrzej Szenajch, Karolina Wajda - Nowakowska, Piotr Szwedes, Piotr Adamczyk, Sławomira Łozińska "Kiedy doszedłem do opisywania stalinowskiej szkoły, zorientowałem się, że dotarłem do granicy nieprzekraczalnej ze względów cenzuralnych. Później też nie mógłbym tego filmu zrobić, chyba że w roku 1980, ale wtedy Ryszard Bugajski realizował"Przesłuchanie", które o wiele poważniej traktowało tamte czasy. Teraz wszystko się oddaliło, a ja postarzałem się o tyle, że nie chce mi się już rozliczać z tamtą epoką, ale ją wspominać. To było moje dzieciństwo" - mówił o motywach powstania "Cwału" Krzysztof Zanussi. Film ów miał być drugim po "Strukturze kryształu" (1969) w dorobku reżysera. Zmaterializował się dopiero ćwierć wieku później. Przez licznych krytyków został jednak nazwany jednym z ważniejszych, a na pewno najbardziej niezwykłym w dotychczasowym dorobku autora "Iluminacji". "Cwał" to bowiem... komedia, w dodatku dotycząca okresu stalinowskiego, a więc czasów życia w ciągłym strachu, ubeckich prześladowań, złowrogich polowań na prawdziwych i urojonych odstępców od "linii partii" i aksjomatów stalinowskiej wykładni marksizmu - leninizmu. Pogodny ton opowieści nie ma wszakże nic wspólnego z cynizmem. Przeciwnie - niesie trudne do określenia ciepło, którego trudno szukać we wcześniejszych dokonaniach Zanussiego. Reżyser nie zapomina też bynajmniej o okrucieństwie epoki, lecz na główny plan wysuwa się problem sposobu przetrwania w świecie pełnym kłamstwa i przemocy. Główna bohaterka filmu - pani Idalia - znakomicie zagrana przez Maję Komorowską - to stara panna z dobrego ziemiańskiego domu, która pod maską "szaleństwa" kryje determinację, by nie dać się "zdeklasować" i ocalić ostatni z azyli człowieka zniewolonego - azyl intymności. Jego namiastką jest hippika - prywatna pasja "zwariowanej ciotki". Pasja tym groźniejsza, że pachnie "pańskością" i sanacyjną fanaberią. Wszak w nowym, lepszym świecie konie służą głównie do pracy i defiladowych parad. Pani Idalia, mimo licznych grożących jej niebezpieczeństw, nie rezygnuje. Walcząc na swój sposób przeciw "bolszewickiej zarazie", balansuje na granicy moralności. Kłamie, kręci, wyrabia papiery na swoją nieistniejącą siostrę bliźniaczkę, by mieć kiedyś podwójną emeryturę. Zapisuje ją nawet do partii, a czerwoną legitymację chowa między karty Biblii. W postępowaniu Idalii nieustannie heroizm miesza się z otwartym podlizywaniem się znienawidzonej władzy. Nie może tego zrozumieć mały Hubert, wysłany przez matkę pod opiekę Idalii. Ojciec chłopca został po wojnie w Anglii, więc przed malcem zamknęła się droga do edukacji. Tylko zmieniając miejsce zamieszkania i udając sierotę oraz dzięki przebiegłości przyszywanej ciotki udaje mu się dostać do szkoły. Półlegalne zabiegi Idalii ratują go też przed relegowaniem, gdy zostaje rozpoznany jako element reakcyjny, upowszechniający wśród kolegów imperialistyczną literaturę ("Lenin" Ferdynanda Ossendowskiego). Chłopiec wychowany w kulcie wiary, prawdy i honoru nie może zrozumieć postawy ciotki. Na jego ciągłe pytania Idalia odpowiada wreszcie cytatem z Szekspira: "Są rzeczy na niebie i na ziemi, o których nie śniło się waszym filozofom". "To najbardziej autobiograficzny z moich filmów, jak karta wyjęta z rodzinnego albumu" - mówił po premierze Krzysztof Zanussi. Postać Huberta to niemal wierny portret reżysera z czasów dzieciństwa. Podobnie jest z innymi bohaterami. Ich odpowiedniki istniały naprawdę, wymogi scenariusza tylko nieznacznie zmodyfikowały właściwy im sposób bycia. Nie inaczej było z ciotką Idalią - centralną postacią filmu. To właśnie jej niezwykła osobowość sprawiła, że po latach pewien reżyser zrealizował równie niezwykły film o radości życia, której nie stłumią ani mury więzienia, ani szykany i prześladowania. Nagroda Specjalna na XXI Festiwalu w Gdyni w 1996 roku. Złota Kaczka '96 dla Mai Komorowskiej - w kategorii najlepsza polska aktorka. 17:55 PRZESTRZEŃ PAMIĘCI - MUZEUM JANA PAWŁA II I PRYMASA WYSZYŃSKIEGO Magazyn, 25 min, Polska, 2021 Wykonawcy: Marcin Wikło (prowadzący) Cykl dokumentalny prezentujący najciekawsze muzea w Polsce. Prowadzący Marcin Wikło zaprasza do rozmów osoby związane z ich historią oraz muzealników odpowiadających za obecne ekspozycje i wystawy. Muzeum Jana Pawła II i Prymasa Wyszyńskiego to wyjątkowa ekspozycja, którą przygotowano na wysokości 26 metrów. Znajduje się ona w pierścieniu okalającym kopułę Świątyni Opatrzności Bożej w Warszawie. Przybliża historię św. Jana Pawła II i błogosławionego prymasa Stefana Wyszyńskiego na tle stulecia, w którym żyli. Muzeum podzielono na 9 segmentów. Pierwszym jest WSPÓLNOTA. Kolejne, to: DOM, KRAKÓW, BĘDZIESZ MIŁOWAŁ, MAMO, ZŁO DOBREM ZWYCIĘŻAJ, POKÓJ ŁEZ, URBI ET ORBI i DEKALOG, Są one związane z kluczowymi momentami życia Papieża Jana Pawła II i Prymasa Stefana Wyszyńskiego. Obejmują okres od 1901 roku, czyli roku urodzin Stefana Wyszyńskiego do 2005 roku, a więc śmierci Jana Pawła II. Prowadzący program Marcin Wikło na temat Muzeum Jana Pawła II i Prymasa Wyszyńskiego rozmawia z jego dyrektorem Piotrem Dmitrowiczem oraz dr Mileną Kindziuk, autorką książek o Papieżu - Polaku i Prymasie Tysiąclecia. 20:00 CZWARTKOWY KLUB FILMOWY - WSTĘP DO FILMU - ALICJA W MIASTACH Dysk./wywiad/debata, 5 min, Polska, 2021 Łukasz Jasina rozmawia z krytykiem filmowym Łukaszem Adamskim o filmie "Alicja w miastach" w reżyserii Wima Wendersa. 20:05 CZWARTKOWY KLUB FILMOWY - ALICJA W MIASTACH (ALICE IN DEN STADTEN) Dramat, 107 min, Niemcy, 1974 Reżyseria: Wim Wenders Scenariusz: Wim Wenders Aktorzy: Rudiger Vogler, Yella Rottlander, Lisa Kreuzer, Edda Kochl Dziennikarz Philip Winter nieoczekiwanie musi się zająć dziewięcioletnią córką przypadkowo poznanej na lotnisku kobiety, wskutek czego zaczyna rozumieć, czym jest odpowiedzialność za drugą osobę. 22:50 STEPOWANIE PO AMERYKAŃSKU (AMERICAN TAP) Film dokumentalny, 57 min, Wielka Brytania, 2018 Reżyseria: Mark Wilkinson Zdjęcia: Mark Wilkinson Muzyka: Simon Taufique Wykonawcy: Debbie Allen, Jon Batiste, Alexandria Bradley, Frances Bradley, Christopher Broughton, Brenda Bufalino, Ayodele Casel Dokument Marka Wilkinsona zawiera obszerną historię Tap Dance wraz ze wspaniałymi klipami, przedstawiającymi wielu jego czołowych wykonawców praktykujących w przeszłości i obecnie. Wśród nich Nicholas Brothers, Ginger Rogers, Vera Ellen, Ann Miller i Eleanor Powell. Kontekst historyczny zapewnia galeria ekspertów, od pisarzy takich jak Brian Siebert i Cornell West, po wybitnych tancerzy i choreografów, ukazując w ten sposób korzenie stepowania w Irish Step Dance i African Drum Circle oraz takie tematy, jak siła wielokulturowości, niewolnictwo na plantacjach i wynikający z niego rasizm. 02:10 KINO NOCNE - CHARLOTTE RAMPLING. SPOJRZENIE (CHARLOTTE RAMPLING. THE LOOK) Film dokumentalny, 94 min, Francja, 2011 Reżyseria: Angelina Maccarone Charlotte Rampling pracowała z najsłynniejszymi reżyserami świata, choć karierę zaczynała na wybiegu dla modelek. To ona zagrała w "Zmierzchu Bogów", "Czarze orchidei", "Znikającym punkcie" i "Nocnym portierze", który wywołał debatę na temat łamania tabu. To również ona zainspirowała Helmuta Newtona do jego pierwszych nagich zdjęć. Była muzą Woody ' ego Allena i Paula Newmana, choć - jak sama twierdzi - wolała pracować z takimi awangardowymi reżyserami, jak Nagisa Ōshima czy Franois Ozon. Określana jako "przedmiot pożądania" tym razem stała się bohaterką filmu o niej samej. W dziewięciu odsłonach poznajemy zarówno najistotniejsze fakty z życia aktorki, jak i anegdoty na jej temat, połączone ze wspomnieniami bliskich jej osób, m.in. Paula Austera, Petera Lindbergha i Alexandra McQueena.