TVP Kultura Piątek, 04.03.2022 09:00 CWAŁ Komediodramat, 103 min, Polska 1995 Scenariusz i reżyseria: Krzysztof Zanussi Zdjęcia: Jarosław Żamojda Muzyka: Wojciech Kilar Aktorzy: Bartosz Obuchowicz, Maja Komorowska, Andrzej Szenajch, Karolina Wajda - Nowakowska, Piotr Szwedes, Piotr Adamczyk, Sławomira Łozińska "Kiedy doszedłem do opisywania stalinowskiej szkoły, zorientowałem się, że dotarłem do granicy nieprzekraczalnej ze względów cenzuralnych. Później też nie mógłbym tego filmu zrobić, chyba że w roku 1980, ale wtedy Ryszard Bugajski realizował"Przesłuchanie", które o wiele poważniej traktowało tamte czasy. Teraz wszystko się oddaliło, a ja postarzałem się o tyle, że nie chce mi się już rozliczać z tamtą epoką, ale ją wspominać. To było moje dzieciństwo" - mówił o motywach powstania "Cwału" Krzysztof Zanussi. Film ów miał być drugim po "Strukturze kryształu" (1969) w dorobku reżysera. Zmaterializował się dopiero ćwierć wieku później. Przez licznych krytyków został jednak nazwany jednym z ważniejszych, a na pewno najbardziej niezwykłym w dotychczasowym dorobku autora "Iluminacji". "Cwał" to bowiem... komedia, w dodatku dotycząca okresu stalinowskiego, a więc czasów życia w ciągłym strachu, ubeckich prześladowań, złowrogich polowań na prawdziwych i urojonych odstępców od "linii partii" i aksjomatów stalinowskiej wykładni marksizmu - leninizmu. Pogodny ton opowieści nie ma wszakże nic wspólnego z cynizmem. Przeciwnie - niesie trudne do określenia ciepło, którego trudno szukać we wcześniejszych dokonaniach Zanussiego. Reżyser nie zapomina też bynajmniej o okrucieństwie epoki, lecz na główny plan wysuwa się problem sposobu przetrwania w świecie pełnym kłamstwa i przemocy. Główna bohaterka filmu - pani Idalia - znakomicie zagrana przez Maję Komorowską - to stara panna z dobrego ziemiańskiego domu, która pod maską "szaleństwa" kryje determinację, by nie dać się "zdeklasować" i ocalić ostatni z azyli człowieka zniewolonego - azyl intymności. Jego namiastką jest hippika - prywatna pasja "zwariowanej ciotki". Pasja tym groźniejsza, że pachnie "pańskością" i sanacyjną fanaberią. Wszak w nowym, lepszym świecie konie służą głównie do pracy i defiladowych parad. Pani Idalia, mimo licznych grożących jej niebezpieczeństw, nie rezygnuje. Walcząc na swój sposób przeciw "bolszewickiej zarazie", balansuje na granicy moralności. Kłamie, kręci, wyrabia papiery na swoją nieistniejącą siostrę bliźniaczkę, by mieć kiedyś podwójną emeryturę. Zapisuje ją nawet do partii, a czerwoną legitymację chowa między karty Biblii. W postępowaniu Idalii nieustannie heroizm miesza się z otwartym podlizywaniem się znienawidzonej władzy. Nie może tego zrozumieć mały Hubert, wysłany przez matkę pod opiekę Idalii. Ojciec chłopca został po wojnie w Anglii, więc przed malcem zamknęła się droga do edukacji. Tylko zmieniając miejsce zamieszkania i udając sierotę oraz dzięki przebiegłości przyszywanej ciotki udaje mu się dostać do szkoły. Półlegalne zabiegi Idalii ratują go też przed relegowaniem, gdy zostaje rozpoznany jako element reakcyjny, upowszechniający wśród kolegów imperialistyczną literaturę ("Lenin" Ferdynanda Ossendowskiego). Chłopiec wychowany w kulcie wiary, prawdy i honoru nie może zrozumieć postawy ciotki. Na jego ciągłe pytania Idalia odpowiada wreszcie cytatem z Szekspira: "Są rzeczy na niebie i na ziemi, o których nie śniło się waszym filozofom". "To najbardziej autobiograficzny z moich filmów, jak karta wyjęta z rodzinnego albumu" - mówił po premierze Krzysztof Zanussi. Postać Huberta to niemal wierny portret reżysera z czasów dzieciństwa. Podobnie jest z innymi bohaterami. Ich odpowiedniki istniały naprawdę, wymogi scenariusza tylko nieznacznie zmodyfikowały właściwy im sposób bycia. Nie inaczej było z ciotką Idalią - centralną postacią filmu. To właśnie jej niezwykła osobowość sprawiła, że po latach pewien reżyser zrealizował równie niezwykły film o radości życia, której nie stłumią ani mury więzienia, ani szykany i prześladowania. Nagroda Specjalna na XXI Festiwalu w Gdyni w 1996 roku. Złota Kaczka '96 dla Mai Komorowskiej - w kategorii najlepsza polska aktorka. 11:00 Z BIEGIEM LAT, Z BIEGIEM DNI - KRAKÓW 1902 Serial obyczajowy, historyczny, 63 min, Polska, 1980 Reżyseria: Andrzej Wajda, Edward Kłosiński, Anna Polony, Krystyna Grochowicz Scenariusz: Joanna Ronikier Zdjęcia: Edward Kłosiński, Witold Adamek Wykonawcy: Wielka Orkiestra Symfoniczna Polskiego Radia i Telewizji w Katowicach, Józef Radwan Aktorzy: Mieczysław Grąbka, Izabella Olszewska, Bolesław Nowak, Teresa Budzisz - Krzyżanowska, Jerzy Radziwiłowicz, Andrzej Buszewicz, Jerzy Bińczycki, Maria Zając - Radwan, Stefan Szramel, Jerzy Stuhr, Jacek Romanowski, Ryszard Łukowski, Wiesław Wójcik, Stanisław Gronkowski, Andrzej Hudziak Scenariusz tego odcinka powstał na podstawie "Karykatur" - znanego dramatu Jana Augusta Kisielewskiego. Kraków jest zafascynowany "Weselem" Stanisława Wyspiańskiego, wystawionym po raz pierwszy w marcu 1901 roku. Przełom w polskim teatrze, jaki dokonuje się dzięki temu dziełu, oznacza klęskę dla tradycyjnie piszących dramaturgów. Jednym z nich jest Michał Bałucki - do niedawna bardzo popularny twórca komedii. Teraz, zepchnięty na margines, popełnia samobójstwo. Misia Chomińska wyznaje miłość swojemu korepetytorowi Relskiemu - ubogiemu studentowi prawa, który w duchu zazdrości Wyspiańskiemu sławy. Ma do tego powody, gdyż - jak twierdzi - kiedyś miał podobny pomysł na dramat, lecz życie uniemożliwiło mu jego realizację. Tymczasem ojciec dziewczyny, widząc jej afekt do nauczyciela, postanawia dowiedzieć się o nim czegoś więcej. Niebawem odkrywa, że Relski ma romans i dziecko z prostą, wiejską dziewczyną. 12:15 SŁODKIE OCZY Komedia, 59 min, Polska 1979 Reżyseria: Juliusz Janicki Scenariusz: Maciej Karpiński Zdjęcia: Ryszard Jaworski Muzyka: Jerzy Matula Aktorzy: Witold Pyrkosz, Iga Cembrzyńska, Dorota Fellman, Stanisław Igar, Krystyna Królówna, Zdzisław Kozień, Zenon Laskowik, Leszek Niedzielski i inni Zabawna, chwilami groteskowa historia niemłodego już inżyniera, szczęśliwego małżonka i ojca dwóch córek, który dopiero co odniósł ogromny sukces zawodowy. Niestety, powodzenie w pracy inż. Krzysztof Kowal zawdzięcza nie tylko własnym zasługom, lecz także konformizmowi. Brak charakteru i umiejętności podjęcia męskiej decyzji obnaża przypadkowe zdarzenie. Inżynier pyta o drogę nieznajomą dziewczynę, wręcza jej wizytówkę i...od tej pory nie może się od Halinki Łobodowskiej uwolnić. Jak nietrudno się domyślić, wywołuje to poważne perturbacje w jego uporządkowanej egzystencji. Żona zarzuca mu niewierność. W biurze zostaje napiętnowany za nieobyczajność. A gdy całe dotychczasowe życie inżyniera leży w gruzach, dziewczyna postanawia wyjechać "do Paryża". 13:30 PINA MNIE KIEDYŚ ZAPYTAŁA... (PINA A DEMANDE) Film dokumentalny, 56 min, Francja, 1983 Reżyseria: Chantal Akerman Pina Bausch była tancerką, choreografem i dyrektorem artystycznym Tanztheater Wuppertal w Wuppertalu w Niemczech. Zmarła 30 czerwca 2009 roku. "Pina mnie kiedyś zapytała..." (One day Pina asked me) nie jest filmem dokumentującym jej życie, jest zaproszeniem do jej życia. Archiwalne materiały, fragmenty legendarnych przedstawień i Pina podglądana w pracy. Bardzo emocjonalny materiał. 14:40 AWATAR, CZYLI ZAMIANA DUSZ Film fantastyczny, 60 min, Polska 1964 Autor: Theophile Gautier Scenariusz i reżyseria: Janusz Majewski Zdjęcia: Kurt Weber Muzyka: Lucjan Kaszycki Aktorzy: Wanda Koczeska, Jan Machulski, Henryk Boukołowski, Gustaw Holoubek, Kazimierz Rudzki, Krzysztof Litwin, Lucjan Zitrig, Ryszard Kotys, Stefania Kołodziejczyk, Bronisław Broński i inni Znakomita adaptacja opowiadania Teofila Gautiera (1811 - 72), wybitnego pisarza francuskiego, autora m.in. cenionych poezji ("Emalie i kamee") oraz powieści "Panna de Maupin" i "Kapitan Fracasse". "Awatar, czyli zamianę dusz" zrealizował Janusz Majewski w ramach popularnego w latach sześćdziesiątych telewizyjnego cyklu "Opowieści niesamowite". Jest to zresztą bodaj najwyżej oceniony przez krytykę odcinek serii. Świetnie skonstruowany scenariusz, przekonująca stylizacja na XIX wiek, wyborne aktorstwo (Holoubek, Boukołowski, Machulski, Koczeska) oraz humor, który wytrzymał próbę czasu, to główne atuty tego filmu. Walory "Awataru..." doceniono również za granicą. Film Majewskiego otrzymał nagrodę FIPRESCI na Międzynarodowym Festiwalu Filmów Telewizyjnych w Monte Carlo (1966) oraz Złoty Asteroid na Międzynarodowym Festiwalu Filmów Fantastycznych w Trieście (1967). XIX wiek, Paryż. W pałacu Faubourg Saint Honore mieszka szczerze kochające się hrabiowskie małżeństwo Magdaleny Natalii i Olgierda Łabińskich. Codziennie, niczym tajemne miłosne zaklęcie, cytują sobie werset z Mickiewicza: "Zawsze i wszędzie będę ja przy tobie..." Hrabina wspomina swój pobyt we Florencji i upartego adoratora, niejakiego Oktawiusza de Saville, którego wszakże pozbawiła wszelkich złudzeń. Młodzieniec nie potrafi jednak zapomnieć hrabiny i trawiony niespełnioną namiętnością coraz mocniej zapada na zdrowiu. Po powrocie do Paryża wzywa słynnego doktora Cherbonneau, zwanego "braminem" z racji znajomości arkanów tajemnej wiedzy indyjskiej. Medyk, cieszący się dwuznaczną sławą szarlatana, proponuje znękanemu młodzieńcowi "awatar", czyli zamianę dusz. Wkrótce dusza zadurzonego Oktawiusza przyobleka się w ciało hrabiego Łabińskieggo i odwrotnie. Mimo to kłopoty zakochanego młodzieńca wcale się nie kończą. Hrabina, zorientowawszy się, że jej "mąż" nie pamięta mickiewiczowskich wersetów, zamyka przed nim drzwi do sypialni. Decyzję swą uzasadnia miłością do ojczyzny: "Jestem zbyt wielką patriotką, żeby przyjmować kosmopolitycznych profanów..." Na domiar złego dusza hrabiego zdecydowanie nie może pogodzić się ze swą nową cielesną powłoką. 15:55 OTO JEST GŁOWA ZDRAJCY (A MAN FOR ALL SEASONS) Dramat kostiumowy, 115 min, USA, 1966 Reżyseria: Fred Zinnemann Scenariusz: Robert Bolt Zdjęcia: Ted Moore Muzyka: Georges Delerue Aktorzy: Robert Shaw, Orson Welles, Susannah York Sztuka Roberta Bolta na kanwie której powstał film święciła w latach 60. triumfy na scenach Anglii i Broadwayu. W 1966 roku tę głośną inscenizację przeniósł na duży ekran Fred Zinnemann. Dramat historyczny wskrzeszający epokę Henryka VIII i religijne spory wzbudził ogromne zainteresowanie zarówno krytyki w jaki i widzów. Dzieło urodzonego w Austrii reżysera Akademia Filmowa uhonorowała aż sześcioma Oscarami. Kostiumowy dramat poświęcony ostatniemu okresowi życia sir Thomasa Morusa, wybitnego humanisty i polityka który zadziwił Anglię oszałamiajacą karierą. Jednak u schyłku żywota kanclerz królewski popada w niełaskę króla, przeciwstawiając się dyktatowi despotycznego władcy. Anglia oczekuje następcy tronu. Tymczasem Henryk VIII, który zamierza poślubić Annę Boleyn nie może uzyskać zgody papieża na rozwód z pierwszą żoną Katarzyną Aragońską. Kardynał Wosley chce wywrzeć presję na papieża. Jego zamiarom sprzeciwia się sir Thomas Morus. 18:05 DO DZIEŁA Magazyn, 15 min, Polska, 2021 Reżyseria: Jarosław Rybicki Scenariusz: Justyna Melonowska Wykonawcy: Justyna Melonowska (prowadząca) Dr Justyna Melonowska wraz z gościem odcinka, omówi zagadnienia dotyczące Europy, jej pozycji w przestrzeni literackiej, historycznej, a także pozycji w przyszłości. Prof. Wojciech Roszkowski odpowie na pytanie: Jaki los czeka Stary Kontynent?, przedstawi podstawowe wartości, które definiują Europejczyków i zmiany, które zachodzą w cywilizacji. Opowie czym są dobro, prawda i piękno. Kanwą całej dyskusji będą prace prof. Wojciecha Roszkowskiego: "Roztrzaskane lustro" i "Bunt Barbarzyńców. 105 pytań o przyszłość naszej cywilizacji". Rozmowa opierać się będzie także na książkach: Waltera Laqueura "Ostatnie dni Europy. Epitafium dla Starego Kontynentu", Douglasa Murraya "Przedziwna śmierć Europy" i Davida Engelsa "Renovatio Europae". 18:55 REŻYSERZY - RIDLEY SCOTT 2/10 SEZON 5 (THE DIRECTORS - ANTHONY MANN) Film dokumentalny, 42 min, Wielka Brytania, 2018 Reżyseria: Lyndy Saville Cykl dokumentalny przedstawiający najważniejszych reżyserów kina. W tym odcinku przyglądamy się twórczości Ridleya Scotta, twórcy m.in. "Thelmy i Louise", "Łowcy androidów" czy "Gladiatora". 20:00 WIECZÓR KINOMANA - WSTĘP DO FILMU - EX MACHINA Dysk./wywiad/debata, 5 min, Polska, 2022 Łukasz Jasina rozmawia z krytykiem filmowym Łukaszem Adamskim o filmie "Ex Machina" w reżyserii Alexa Garlanda. 22:05 NOMADA. NA TROPIE BRUCE'A CHATWINA (NOMAD - IN THE FOOTSTEPS OF BRUCE CHATWIN) Film dokumentalny, 85 min, USA, 2019 Reżyseria: Werner Herzog Scenariusz: Werner Herzog Zdjęcia: Louis Caulfield, Mike Paterson Gdy brytyjski pisarz i podróżnik Bruce Chatwin umierał na AIDS, oddał swojemu przyjacielowi Wernerowi Herzogowi plecak, z którym wędrował dookoła świata. 30 lat później Herzog, niosąc ten sam plecak, podróżuje śladami swojego przyjaciela, przyznając się do wielu inspiracji zaczerpniętych z wypraw i książek ojca nowoczesnej literatury podróżniczej. Chatwina interesowało życie nomadów i opisywał ich stosunek do natury, historii i świata marzeń. Razem z Herzogiem wędrujemy do śnieżnej Patagonii i na bezdroża Australii, gdzie Chatwin opisywał niezwykłą naturę pieśni Aborygenów, a także do Południowej Walii, gdzie pisarz z żoną mieszkał w ruinach klasztoru z XI wieku. Herzog ukazuje niespokojną i przenikliwą duszę Chatwina, podkreślając ich wspólne pokrewieństwo w poszukiwaniu sekretnej wiedzy o świecie. Dowiadujemy się, że Herzogowska idea ekstatycznej prawdy w filmie została zaczerpnięta z Chatwinowskiego stylu opowieści. Co więcej: plecak podróżnika znalazł praktyczne zastosowanie w filmie. Spełnił rolę ochronnego siedziska Herzoga w czasie niespodziewanej 55 - godzinnej burzy śnieżnej w masywie Cerro Torre. 23:40 TERAZ ANIMACJE! - NYOSHA (NYOSHA) Film animowany, 11 min, Izrael, 2012 Reżyseria: Liran Kapel, Yael Dekel Scenariusz: Liran Kapel, Yael Dekel Muzyka: Yoav Hudin Wykonawcy: Nomi Kapel Krótki film animowany. Poruszająca historia ocalałej z Holocaustu Nomi Kapel. 23:55 TERAZ ANIMACJE! - NIC SIĘ NIE DZIEJE (NOTHING HAPPENS) Film animowany, 11 min, Dania/Francja, 2017 Reżyseria: Michelle Kranot, Uri Kranot Krótki film animowany. Na przedmieściach panuje przenikliwe zimno. Mimo to tworzy się tu zbiegowisko. Wszyscy na coś czekają. Jednak nic się nie dzieje. Film nagrodzony m.in. na MFFA w Annecy, MFF Etiuda&Anima i MFFA Fest Ana. (żródło: ck.lublin.pl) 00:20 ALICJA W MIASTACH (ALICE IN DEN STADTEN) Dramat, 107 min, Niemcy, 1974 Reżyseria: Wim Wenders Scenariusz: Wim Wenders Aktorzy: Rudiger Vogler, Yella Rottlander, Lisa Kreuzer, Edda Kochl Dziennikarz Philip Winter nieoczekiwanie musi się zająć dziewięcioletnią córką przypadkowo poznanej na lotnisku kobiety, wskutek czego zaczyna rozumieć, czym jest odpowiedzialność za drugą osobę.