TVP Historia Sobota, 26.03.2022 06:55 BYŁ TAKI DZIEŃ - 26 MARCA Felieton, 2 min, Polska, 2006 Autor: Janusz Weychert 1908 - pierwsze tramwaje elektryczne w Warszawie; 1943 - akcja pod Arsenałem; 1959 - śmierć Raymonda Chandlera; 1968 - czystka na Uniwersytecie Warszawskim; 07:05 SKARBY OPACTWA W KRZESZOWIE Film dokumentalny, 28 min, Polska, 2012 Reżyseria: Zdzisław Cozac Scenariusz: Zdzisław Cozac Zdjęcia: Zdzisław Cozac, Stanisław Plewa Wykonawcy: Janusz Szydłowski Mamy jeszcze w Polsce mało znane miejscowości, które mogą się poszczycić zabytkami najwyższej światowej klasy. Jednym z takich miejsc, budzących największe zdziwienie i podziw, jest Krzeszów koło Kamiennej Góry na Dolnym Śląsku. W malowniczym krajobrazie sudeckim dominuje monumentalne pocysterskie opactwo, którego początki sięgają XIII wieku, dziś sanktuarium Matki Bożej Łaskawej, określane przez znawców europejską perłą baroku. Filmową opowieść o historii i skarbach opactwa rozpoczyna słynna toccata d - mol Jana Sebastiana Bacha wykonana na krzeszowskich organach, o wschodzie słońca, przez wybitnego organistę prof. Andrzeja Chorosińskiego. Końcówka tego samego utworu, o zachodzie słońca, stanowi zakończenie filmu. Ta muzyczna klamra zawiera prezentację najważniejszych obiektów opactwa: Bazylikę Łaski Najświętszej Maryi Panny o dwuwieżowej fasadzie z unikalną dekoracją rzeźbiarską, Mauzoleum Piastów świdnicko - jaworskich, kościół pw. św. Józefa oraz okazały budynek klasztorny. Obiekty te kryją wspaniałe dzieła sztuki: m.in. malowidła sklepienne śląskiego Rembrandta Michała Willmanna; zaliczane do najwspanialszych w Europie, bogato dekorowane figurami świętych stalle; największe na Śląsku organy czy ikonę Matki Bożej Łaskawej z połowy XIII wieku - najstarszy wizerunek maryjny w Polsce. W olśniewającej barokowej oprawie toczy się współczesne życie krzeszowskiego Sanktuarium: uroczyste msze i procesje. To wielkie dzieło mecenasów sztuki i artystów wielu nacji dzięki rewaloryzacji przeprowadzonej przez Diecezję Legnicką z pomocą funduszy unijnych, prezentuje się dziś okazale, jak nigdy w swojej długiej, burzliwej historii. Warto to miejsce odwiedzić! 07:35 HETMAN Film animowany, 12 min, Polska, 2020 Reżyseria: Krzysztof Czeczot Scenariusz: Krzysztof Czeczot, Wojciech Kalwata Wykonawcy: Danuta Stenka Film animowany "Hetman", w reżyserii Krzysztofa Czeczota upamiętnia, obchodzoną w 2020 roku, 400. rocznicę śmierci hetmana Stanisława Żołkiewskiego. Wojennemu kunsztowi i sprytowi hetmana Stanisława Żółkiewskiego zawdzięczamy m.in. zwycięstwo w bitwie pod Kłuszynem w 1610 roku. Gdy Żółkiewski zginął w potyczce z Turkami i Tatarami pod Cecorą w roku 1620, na jego nagrobku, który stanął w prezbiterium kolegiaty św. Wawrzyńca, wykuto symboliczny cytat z Eneidy: Exoriare aliquis nostris ex ossibus ultor (Powstanie kiedyś z kości naszych mściciel), który później odnoszono do słynnego prawnuka hetmana, króla Jana III z rodu Sobieskich. 07:50 WOJOWNICY CZASU - TWIERDZA BOYEN, CZYLI TANNENBERG 1914 Film dokumentalny, 27 min, Polska, 2021 Reżyseria: Grzegorz Gajewski Scenariusz: Grzegorz Gajewski Zdjęcia: Krzysztof Krzyżanowski, Grzegorz Gajewski Muzyka: Krzysztof Ridan Największy konflikt zbrojny w Europie od czasu wojen napoleońskich rozpoczął się 28 lipca 1914 roku, kiedy to Austro - Węgry po udanym zamachu na swego następcę tronu w Sarajewie wypowiedziały Serbii wojnę. System zawartych wcześniej międzynarodowych sojuszy uruchomił wówczas zasadę domina. Do konfliktu zaczęły dołączać kolejne państwa. Już w trzy tygodnie później w Prusach Wschodnich naprzeciwko siebie stanęły potężne siły pruskie i rosyjskie. W tym odcinku programu poznamy rekonstruktorów odtwarzających jedną z ważniejszych bitew I wojny światowej i jedną z największych na ziemiach polskich - pod Tannenbergiem, czyli pod Sztymbarkiem. 08:30 RYCERZE I RABUSIE - ODC. 1/7 - W WALCE Z INFAMISEM Serial przygodowy, 44 min, 7 odc. , Polska 1984 Reżyseria: Tadeusz Junak Scenariusz: Józef Hen Zdjęcia: Tomasz Tarasin Muzyka: Leszek Orlewicz Występują: Tomasz Stockinger, Gustaw Lutkiewicz, Tadeusz Paradowicz, Janusz Zerbst, Bożena Adamkówna, Ryszard Dembiński, Stanisław Niwiński, Bruno O'Ya, Piotr Skarga, Anna Chitro, Barbara Horawianka, Marek Litewka, Wiesław Michnikowski, Krzysztof Luft, Jerzy Trela, Anna Dymna i inni Akcja tego przygodowo - awanturniczego serialu rozgrywa się na początku XVII wieku. Scenariusz na podstawie własnego opowiadania "Przypadki starościca Wolskiego" napisał Józef Hen. Postacią wiążącą poszczególne odcinki jest młody starosta jurydyczny, Piotr Wolski (w tej roli Tomasz Stockinger), który z urzędu zajmuje się sprawami naruszania prawa przez samowolną magnaterię i szlachtę znaną z warcholstwa. Za każdym razem Wolski zostaje wciągnięty w perypetie różnych ludzi, którzy są właściwymi bohaterami poszczególnych części. Piotr Wolski ze swym przyjacielem Stefanem Barzo powraca w rodzinne strony z paroletniej podróży po Europie. Od początku popada w konflikt z miejscowym zabijaką, Białoskórskim, mającym na sumieniu niejedno ludzkie życie. Aby go pojmać, Wolski musi najpierw wydobyć zabijakę z niewoli magnata Krasickiego. Postanawia dać Białoskórskiemu szansę rehabilitacji, lecz ten z niej nie korzysta. Piotr rozprawia się z infamisem nad brzegiem Sanu. 09:25 OKRASA ŁAMIE PRZEPISY - POTRAWY Z MŁODEJ KAPUSTY Magazyn, 24 min, Polska, 2020 Reżyseria: Tomasz Rostworowski Scenariusz: Tomasz Rostworowski, Karol Okrasa Zdjęcia: Józef Szymura, Jarosław Frankowski, Sławomir Orman Wykonawcy: Karol Okrasa (prowadzący) W kolejnej wyprawie kulinarnej Karol zaprasza widzów na potrawy z młodej kapusty. Kapusta to jedno z najbardziej popularnych warzyw w naszym kraju. Uprawiana od wieków, była dla ubogiej ludności podstawowym źródłem witamin. Głównie spożywano ją w wersji kiszonej, ale też świeżej, która dość dobrze się przechowuje. Młoda kapusta, bardziej delikatna i subtelna w smaku, była i jest dostępna tylko wiosną lub wczesnym latem. To najlepsza pora, aby przygotować ją w nowy, niezwykły sposób. Będzie więc grillowana młoda kapusta z sosem z palonych pieczarek i pieczonym łososiem. Ponadto placek z młodej kapusty z majonezem z lubczyku, a także młoda kapusta duszona w sosie z ogórków. 10:00 PAN AM - LOT PRZEZ PACYFIK - INNY OCEAN. ODC. 3/3 (PAN AM: CROSSING THE PACIFIC) Film dokumentalny, 56 min, USA, 2019 Seria przybliża historię jednego z wielkich kamieni milowych w historii lotnictwa: przekroczenia Oceanu Spokojnego w 1935 roku przez statek powietrzny Pan American Airways nazywany China Clipper. Ludzie już wówczas mieli przeczucie, że to przełomowy moment w historii ludzkości, symbolizujący kurczenie się świata, gdyż od tego czasu w każde miejsce na Ziemi można było dotrzeć samolotem. Dziewiczy rejs Clippera był kulminacją ośmiu lat prób i doświadczeń oraz wprowadzania wielu innowacji, w których udział wzięły setki osób. Podobnie jak inżynierowie NASA i astronauci, którzy później wysłali człowieka na Księżyc, ci pionierzy lotnictwa budowali nowe samoloty, stosowali nowe technologie i pokonali niezliczone przeszkody, żeby móc przekroczyć 8700 mil potężnego Pacyfiku. Film, w oparciu o materiały archiwalne i rekonstrukcje zdarzeń, pokazuje jak to zrobili i jak, po ich wyczynie zmienił się świat. 11:10 WSZYSTKIE KOLORY ŚWIATA - PEREŁKI ANTYLI (FLAVORS) Film dokumentalny, 51 min, Francja, 2008 Reżyseria: Eric Bacos W tym odcinku odwiedzimy wyspy będące częścią Małych Antyli. Barbados, Saint Vincent i Grenadyny należą do tak zwanych "Wysp Nawietrznych". Zamieszkuje je ludność pochodzenia indiańskiego i afrykańskiego. Dawne tereny Imperium Brytyjskiego wymykają się dziś wszelkim stereotypom. Barbados leży we wschodniej części archipelagu, między Martyniką a wybrzeżem Wenezueli. W przeciwieństwie do swoich wulkanicznych sąsiadek, jest wyspą koralową. Rdzenne terytorium Arawaków było kolonizowane przez Portugalczyków, a od 1625 roku - przez Anglików. Obecnie Barbados jest niezależnym państwem, należącym do brytyjskiej Wspólnoty Narodów. To jedno z najmniejszych państw świata. Jego powierzchnia wynosi zaledwie 430 kilometrów kwadratowych. Wyspa Saint Vincent wraz z częścią archipelagu Grenadyn tworzy jedno państwo należące do Wspólnoty Narodów i niepodległe od 1979 roku. Jego stolicą jest Kingstown. Pięć tysięcy lat przed naszą erą na tych terenach żyli Indianie Sibonejowie. W III wieku naszej ery osiedli tu Arawakowie, a w XIV wieku - wojowniczy lud Karaibów. W latach 1763 - 1783 Wielka Brytania i Francja walczyły o kontrolę nad wyspą Saint Vincent, mimo że traktat z 1763 roku uznał ją za "neutralną". Brytyjczycy kilkakrotnie próbowali ją okupować, jednak Karaibowie skutecznie bronili swojego terytorium. Przyczynili się nawet do porażki Anglików, którzy ostatecznie musieli uznać ich prawo do funkcjonowania jako "niepodległy naród". 12:15 DZIKIE ANDY CZ. 3. DZIEWICZA PATAGONIA (THE WILD ANDES (3/3) PATAGONIA UNTAMED / DIE ANDEN - NATUR AM LIMIT) Film dokumentalny, 49 min, Irlandia, 2019 Reżyseria: Christian Baumeister Wykonawcy: Krystyna Czubówna Trzecia część to opowieść o Patagonii otoczonej przez potężne lodowce i granitowe szczyty przypominające fortecę, zniszczone przez wiatry Antarktydy i lodowaty deszcz. Zobaczymy jak samica pumy próbuje uratować swoją rodzinę i uparcie podąża za zdobyczą przez nierówną Patagonię. W lasach deszczowych Valdivian chrząszcze Darwina powalczą o partnera. Andom towarzyszą wstrząsy i gwałtowne zmiany pogody w każdej chwili. Zadziwiające jest to, że istnieją tu drzewa, które przetrwały dinozaury i są starsze niż same góry. Wszyscy mieszkańcy tych południowych obszarów Patagonii muszą przystosować się do ciągłego wypiętrzania się gór inwazji i gwałtownych zmian. Aconcagua - ten najwyższy szczyt obu Ameryk ma blisko 7 tysięcy metrów n.p.m. Pokryty wiecznymi śniegami i lodowcami, głęboko wyżłobiony przez lodowce, wznosi się na granicy argentyńsko - chilijskiej. Stąd Andy ciągną się dalej na południe przez Patagonię. To niegościnna kraina skalistych szczytów i przenikliwego chłodu. Masyw górski Torres del Paine w Andach Patagońskich to naturalna forteca jednego z najdoskonalszych łowców świata - pumy. Świat przyrody przystosowuje się do życia wśród niebotycznych szczytów. To z wulkanicznego ognia narodziła się różnorodność gatunków występujących w Andach, na obszarach dziewiczej Patagonii - krainy na krańcu świata. 13:20 KUCHNIA DWUDZIESTOLECIA - ODC. KOLONIALNE MARZENIA. KUCHNIA EGZOTYCZNA Magazyn, 25 min, Polska, 2021 Reżyseria: Jerzy Grabowski Scenariusz: Łukasz Modelski Zdjęcia: Maciej Brola Wykonawcy: Łukasz Modelski (prowadzący) W kwietniu 1938 roku odbyły sie w Polsce Dni Kolonialne pod patronatem generała broni Kazimierza Sosnkowskiego. Tęsknota Polaków za egzotyką pzejawiała się również w propagowaniu przypraw i potraw pochodząych z odległych krajów. Jedną z takich potraw, które są pewnym wyobrażeniem na temat tego, jak smakuje egzotyka, jest sos kabulski. Podawano z nim zazwyczaj gotowane parówki. Potraw egzotycznych nie unikała również Maria Diesslowa. W swojej książce opublikowanej w 1930 roku wyjaśnia czytelnikom, co to są bakłażany. Kolejny przepis w programie pochodzi właśnie z książki Marii Disslowej. Dowiemy się jak przyrządzić bakłażany duszone. 13:55 AKCJA POD ARSENAŁEM Dramat wojenny, 94 min, Polska 1977 Reżyseria: Jan Łomnicki Scenariusz: Jerzy Stefan Stawiński Zdjęcia: Jerzy Gościk Muzyka: Piotr Hertel Aktorzy: Cezary Morawski, Mirosław Konarowski, Ryszard Gajewski, Magda Wołłejko, Jan Englert, Lidia Korsakówna, Zbigniew Zapasiewicz, Tadeusz Łomnicki, Karl Sturm, Zbigniew Sawan i inni 26 marca 1943 roku w Warszawie w rejonie Arsenału, na ulicach Długiej i Bielańskiej, harcerze z grupy szturmowej Szarych Szeregów brawurowym atakiem odbili przewożonego z budynku gestapo na Pawiak Jana Bytnara "Rudego", a wraz z nim 25 innych więźniów. Skatowany w czasie śledztwa przez Niemców "Rudy" kilka dni później zmarł na rękach swoich przyjaciół. Wkrótce od kul harcerzy z grup szturmowych zginęli jego oprawcy - Lange i Schulz. Te właśnie wydarzenia, znane zapewne wielu widzom z książek "Kamienie na szaniec" Aleksandra Kamińskiego i "Akcja pod Arsenałem" Stanisława Broniewskiego, są tematem filmu. Jednakże nie jest on "dokumentem w ścisłym tego słowa znaczeniu, nie jest ważne, czy ktoś stał o dwa kroki bliżej czy dalej. Ten film jest dokumentem postaw" - powiedział Stanisław Broniewski "Orsza", naczelnik konspiracyjnych Szarych Szeregów i dowódca tej akcji, jeden z konsultantów filmu. W sztabie konsultacyjnym znaleźli się także Zygmunt Kaczyński "Wesoły" i Aleksander Kamiński. Autorem scenariusza jest Jerzy Stefan Stawiński - żołnierz Września, uczestnik Powstania Warszawskiego. Fabułę filmu umownie można podzielić na dwie części. W pierwszej naszkicowano życie w okupowanej stolicy i sylwetki bohaterów akcji. Swoją uwagę reżyser skoncentrował głównie na trzech postaciach - "Zośce", "Rudym" i "Alku", na ich charakterach, marzeniach, uczuciach. Od momentu aresztowania "Rudego" zaczyna się paradokumentalna część filmu - reżyser z wielką pedanterią przedstawił przygotowania i przebieg akcji. Zadbano także o wierne odtworzenie wyglądu warszawskich ulic w czasie okupacji. Oprócz filmowego "Orszy" - Jana Englerta i występującego w roli "Zośki" Mirosława Konarowskiego, w rolach harcerzy z Szarych Szeregów w większości wystąpili debiutanci. 15:45 MARZYCIELE - MARCELI GODLEWSKI Dysk./wywiad/debata, 21 min, Polska, 2021 Reżyseria: Sylwester Szefer Scenariusz: Sylwester Szefer Zdjęcia: Wojciech Kursa Muzyka: Marcin Gałażyn Wykonawcy: Piotr Legutko (prowadzący), Paweł Nowakowski Kolejnym bohaterem programu z cyklu "Marzyciele" jest Marceli Godlewski, ksiądz katolicki, a przed wojną działacz społeczny bliski Narodowej Demokracji, współpracownik Romana Dmowskiego. Od 1915 roku proboszcz parafii Wszystkich Świętych w Warszawie. W latach 1940 - 42 jego parafia znalazła się na terenie getta. Ks. Marceli Godlewski, który miał opinię antysemity, ofiarnie zaangażował się w niesienie pomocy Żydom. 17:20 SPÓR O HISTORIĘ - KTO FINANSOWAŁ POLSKI RZĄD NA WYCHODŹSTWIE? Dysk./wywiad/debata, 30 min, Polska, 2021 Scenariusz: Elżbieta Szumiec - Zielińska Wykonawcy: Tomasz Muller (prowadzący) W październiku 1621 roku wojska Rzeczypospolitej - zebrane w twierdzy chocimskiej i dowodzone przez hetmana Jana Karola Chodkiewicza - wytrzymały oblężenie znacznie silniejszej armii osmańskiej. Po zwycięskiej batalii papież Grzegorz XV pisał do króla Zygmunta III Wazy: "W powszechnej trwodze narodów chrześcijańskich powstał Pan zastępów i takiem męstwem piersi polskich wojowników uzbroił, iż pokonawszy srogiego nieprzyjaciela, zmusili go do proszenia o pokój pod uciążliwymi warunkami. A jako rzeka Tyras będzie pomnikiem hańby tureckiej, tak niechaj płynie wieczna chwała dla imienia polskiego". Goście: prof. Mirosław Nagielski, dr Przemysław Gawron i dr Piotr Kroll. Na czym polegało wojskowe znaczenie twierdzy Chocim? Geneza oblężenia Chocimia w 1621 r. Kto rozpoczął tę wojnę? Jaki był polski plan jej wygrania? Dlaczego doszło do obrony, a nie bitwy? Siły obu stron, w tym składy wojsk, szczególnie strony polskiej. Dowódcy. Cechy charakterystyczne taktyki zastosowanej podczas obrony Chocimia w 1621 r. przez stronę polską. Zastosowano elastyczną taktykę uporczywej obrony obozu z wykorzystaniem fortyfikacji polowych oraz ognia artylerii i muszkietów, a także nagłych wypadów jazdy. Co oznacza określenie Sahajdaczny w nazwisku kozackiego wodza? Czy Zaporoscy lojalnie współpracowali? Czy mieli inne cele niż Litwini i Polacy? Jaką taktykę podczas oblężenia Chocimia w 1621 r. stosowali Turcy Osmana II? Śmierć hetmana Karola Chodkiewicza. Kto przejął dowodzenie? Jak doszło do negocjacji i zakończenia walk? Co przewidywał traktat rozejmowy zawarty 9 października? Znaczenie odstąpienia Turków i echo zwycięstwa polskiego w Europie. W roku 1623 papież Urban VIII ustanowił święto dziękczynienia za wiktorię chocimską na 10 października. Było obchodzone aż do zmiany kalendarza liturgicznego po Vaticanum. 18:05 KOLUMBOWIE - ODC. 5/5 - ŚMIERĆ PO RAZ DRUGI Serial wojenny, 54 min, Polska, 1970 Reżyseria: Janusz Morgenstern Scenariusz: Roman Bratny Zdjęcia: Tadeusz Wieżan Muzyka: Jerzy Matuszkiewicz Aktorzy: Jan Englert, Władysław Kowalski, Jerzy Matałowski, Alicja Jachiewicz, Jerzy Trela, Krzysztof Machowski, Wirgiliusz Gryń, Bolesław Idziak, Witold Grotowicz, Zdzisław Maklakiewicz, Andrzej Kopiczyński, Barbara Burska, Maciej Englert i inni Powstanie Warszawskie dogorywa. Powstańcy muszą wycofać się ze Starego Miasta i za wszelką cenę przebić do Śródmieścia. W jednej z potyczek "Kolumb" zostaje ranny. Z bezsilną rozpaczą obserwuje tragedię powstania. Po zajęciu polowego szpitala Niemcy brutalnie gwałcą, a następnie mordują sanitariuszkę "Niteczkę". 20:05 MEDYCEUSZE WSPANIALI - ODC. 4 (SERIA 1) KREW ZA KREW? (MEDICI: THE MAGNIFICENT EP. BLOOD WITH BLOOD) Serial historyczny, 54 min, Wielka Brytania/Włochy, 2018 Reżyseria: Jon Cassar, Jan Michelini Aktorzy: Daniel Sharman, Sean Bean, Sarah Parish, Alessandra Mastronardi, Julian Sands Jacopo Pazzi, upokorzony porażkami spiskuje przeciw Wawrzyńcowi, do którego fortuna znów się uśmiechnęła. W zależnej od Florencji Wolterze odkryto bogate złoża cennego ałunu. Poza tym w domu Medyceuszy są planowane kolejne strategiczne małżeństwa, sojusz z Wenecją, a nawet z Pazzimi. 23:15 HENRYK VIII I JEGO SZEŚĆ ŻON (HENRY VIII AND HIS SIX WIVES) Film historyczny, biograficzny, 120 min, Wielka Brytania, 1972 Reżyseria: Waris Hussein Scenariusz: Ian Thorne Wykonawcy: Marek Ciunel Aktorzy: Dustin Hoffman, Richard Madden Katarzyna Aragońska, Anna Boleyn, Jane Seymour, Katarzyna Howard, Anne Cleves, Katarzyna Parr. Te sześć kobiet - szlachcianek, księżniczek, mieszczek - łączy jedno były żonami jednego z najpotężniejszych władców szesnastowiecznego świata - Henryka VIII. Henryk nie był dobrym mężem - z dwiema żonami się rozwiódł, dwie ściął, jedna umarła przy porodzie. Film przedstawia historię mężczyzny władcy i jego kobiet, które można nazwać też jego ofiarami. 01:30 JANUSZ KRASIŃSKI. CENZUROWANY ŻYCIORYS Film dokumentalny, 52 min, Polska, 2007 Autor: Janusz Krasiński, Joanna Żamojdo Reżyseria: Joanna Żamojdo Tytuł filmu "Cenzurowany życiorys'' ma symboliczne znaczenie. Będzie pierwszym filmem o tym pisarzu. Do tej pory nie udało się nikomu opowiedzieć o jego losach. Przez lata życiorys pisarza był przemilczany. Janusz Krasiński opowiada historię swojego życia od czasów powstania warszawskiego do dzisiaj. To dramatyczna opowieść. Bohater filmu przeżył pobyt w Oświęcimiu, Hesbruck, Dachau. Po powrocie do Polski został skazany na 15 lat więzienia, po 8 latach - zwolniony na mocy amnestii. Wyrok wpłynął jednak na jego późniejsze życie. Pisze, żeby ocalić wspomnienia o tamtych czasach, o ludzkim cierpieniu, głodzie, determinacji, o odwadze i ideałach. Los Janusza Krasińskiego to los Polski w obliczu dwóch totalitaryzmów. Adresatem filmu jest młode pokolenie, a formułę dokumentu określono jako"intelektualny komiks": bezpośrednie obcowanie z pisarzem, opowiadanie autora, zdjęcia archiwalne, urywki filmów, które zostały stworzone na podstawie książek i scenariuszy oraz wizyty w miejscach, które stały się pomnikami minionego czasu. Fascynująca całość przypomina dorosłym najnowszą historię, a młodzież mobilizuje do poznawania przeszłości.