TVP Historia Niedziela, 17.04.2022 06:40 BYŁ TAKI DZIEŃ - 17 KWIETNIA ODC. 535 Felieton, 2 min, Polska, 2006 Autor: Janusz Weychert 1794 - insurekcja w Warszawie; 1938 - kanonizacja Andrzeja Boboli; 1943 - rząd polski na emigracji w Londynie zwrócił się do Czerwonego Krzyża o zbadania sprawy Katynia; 1958 - wystawa światowa w Brukseli; 06:50 STRAŻNICY PIĄTEJ EWANGELII Film dokumentalny, 51 min, Polska, 2008 Reżyseria: Rafał Tichy Scenariusz: Rafał Tichy, Jarosłsaw Mytych Od ośmiu wieków zakon franciszkanów opiekuje się większością ważnych dla wiary chrześcijańskiej miejsc w Ziemi Świętej. Chroniąc je przed zniszczeniem, strzegąc przed okiem ciekawskich, zarazem zgłębia ich tajemnice. Film łączy dwie idee: przedstawia wkład zakonu franciszkańskiego w strzeżenie skarbów "piątej ewangelii", a zarazem ukazuje w sposób nietypowy najważniejsze miejsca Ziemi Świętej, odkrywając te aspekty, które umykają uwagi zwykłego pielgrzyma czy turysty lub w ogóle nie są dostępne ich oczom. Ojcowie franciszkanie są przewodnikami po tych miejscach. 09:00 CRUSOE (CRUSOE) Film przygodowy, 91 min, Wielka Brytania/USA 1989 Reżyseria: Caleb Deschanel Scenariusz na podstawie powieści Daniela Defoe: Walon Green, Christopher Logue Aktorzy: Aidan Quinn, Elvis Payne, Richard Sharp, Colin Bruce, William Hootkins, Shane Rimmer, Jimmy Nail, Patrick Monkton i inni Pierwowzorem postaci Robinsona Crusoe był niejaki Alexander Selkirk, syn szewca z hrabstwa Fife w Szkocji. W 1703 r. Selkirk zaciągnął się na wyprawę Williama Dampiera na morza południowe. W trakcie rejsu pokłócił się z kapitanem statku, Thomasem Stradlingiem i został na własną prośbę pozostawiony na bezludnej wyspie Mas a Tierra w archipelagu Juan Fernandez, ze strzelbą i amunicją jako jedynym wyposażeniem. Pozostał tam przez cztery lata i cztery miesiące i dopiero komandor Woodes Rogers, kapitan przepływającego w pobliżu statku kaperskiego, zabrał go stamtąd. Opis tego wydarzenia znalazł się w dzienniku podróży Rogersa opublikowanym w 1712 r. i ogromnie zainteresował Daniela Defoe. Siedem lat później ukazała się jego powieść "Przypadki Robinsona Crusoe", w której wyraźnie widać inspirację tamtą historią. Mit Robinsona Crusoe inspirował wielu artystów, doczekał się też licznych ekranizacji, z których najbardziej znane to Buuelowski "Robinson Crusoe" z 1953 r. czy "Piętaszek i Robinson" Jacka Golda z 1976 r. Film Caleba Deschanela, znanego operatora, jest jego drugim samodzielnym dziełem. Współpracujący z nim scenarzyści skoncentrowali akcję wokół dwóch wątków: desperackiej walki Robinsona o przeżycie i jego wewnętrznej przemiany dokonującej się pod wpływem nowych przeżyć i doświadczeń. Pozwolili sobie także na parę zmian w stosunku do literackiego oryginału: przesunęli akcję z pierwszych lat XVIII w. do początków XIX stulecia, a z angielskiego żeglarza i poszukiwacza przygód uczynili bogatego, bezwzględnego handlarza czarnych niewolników z amerykańskiego Południa. W 1808 r. wyrusza on z portu Tidewater w stanie Wirginia w podróż do Afryki, gdzie zamierza kupić nowy transport taniej siły roboczej. Jego statek rozbija się w czasie sztormu i wyrzuca go, wraz z resztkami wraku, na brzeg bezludnej wyspy. Z rozbitego statku Robinson wyławia wiele rzeczy niezbędnych mu do życia w tak niecodziennym miejscu, ale początkowo bardzo mu trudno przyzwyczaić się do nowych warunków. Wreszcie zadomawia się na wyspie. Wznosi "dom" otoczony częstokołem, uprawia ziemię, hoduje gęsi i kury. Usiłuje też zbudować dużą łódź, na której mógłby się wydostać ze swego egzotycznego więzienia, ale jego wysiłki nie przynoszą rezultatu. Pewnego dnia na wyspie pojawiają się obcy: członkowie plemienia kanibali, którzy przybyli tu złożyć rytualną ofiarę z człowieka. Robinson wybawia nieszczęśnika od niechybnej śmierci, potem sam zostaje przez niego wyratowany, gdy wpada w pułapkę lotnych piasków. Obaj mężczyźni zawierają niepisane przymierze. Ale minie jeszcze sporo czasu, nim dumny Amerykanin dostrzeże w swym nowym współtowarzyszu równorzędną istotę. 10:45 WOJOWNICY CZASU - GÓRA PERUNA CZYLI PIAST I WIKING DWA BRATANKI Film dokumentalny, 25 min, Polska, 2022 Reżyseria: Grzegorz Gajewski Scenariusz: Grzegorz Gajewski Zdjęcia: Krzysztof Krzyżanowski, Grzegorz Gajewski Muzyka: Krzysztof Ridan Każde dziecko wie z lektury Kroniki Galla Anonima, że twórcą Polski był książę z rodu Piastów Mieszko. W pomroce dziejówginą jednak detale powstania polskiej państwowości. Tak naprawdę nie wiemy, czy ten pierwszy władca dokonał dzieła siłami rodzimych Słowian, czy może z niewielką pomocą zamorskich przyjaciół. W programie "Wojownicy Czasu" Grzegorz Gajewski podróżuje przez wieki i epoki, pokazując realia ówczesnego życia dzięki pieczołowicie je odtwarzającym grupom rekonstrukcji historycznej. Dawne historie i współcześni pasjonaci to właśnie wojownicy czasu. 11:15 WIELKANOC NA PODHALU Artystyczne/estradowe (widowisko), 25 min, Polska, 2021 Autor: Małgorzata Castro Reżyseria: Gragorz Sadurski Wielkanoc na Podhalu to radosna opowieść o tym, jak wyglądały kiedyś i jak wyglądają dziś święta po góralsku. Artyści związani z Podhalem, czy szerzej góralszczyzną, opowiedzą, jak spędzali święta w okresie dzieciństwa, jakie zwyczaje kultywowano w ich rodzinnych domach, jakie znaczenie miały tradycje dla nich i ich rodzin. Wśród zaproszonych gości znajdą się: Hanka Rybka, Szymon Chyc - Magdzin, Olga Szomańska i Mateusz Ziółko. Każde z nich jest bezpośrednio powiązane z regionem i jego kulturą. Oprócz nich do wykonania jednej z pieśni zaangażujemy regionalny zespół dziecięcy. Na repertuar programu złożą się zarówno tradycyjne pieśni okołowielkanocne, których aranżacji podjął się Miłosz Wośko, jak również pieśni śpiewane tylko na Podhalu. 11:45 ŚWIAT WEDŁUG JANA PAWŁA II Film dokumentalny, 51 min, Polska, 2020 Reżyseria: Piotr Reżyser Scenariusz: Piotr Kornobis Dokument przedstawiający wpływ Jana Pawła II na współczesny świat, ilustrowany przykładami ze społeczności na całym globie - w Meksyku, Indiach, Polsce, Irlandii i we Włoszech. Śledzimy pielgrzymki Jana Pawła II, które zdefiniowały jego pontyfikat i uczyniły go osobistością międzynarodowego formatu. Rozmawiamy zarówno ze świadkami jego wizyt, jak i współczesnymi komentatorami. Wszystko po to, by poznać znaczenie papieskiego oddziaływania na historię. Film kierowany do szerokiego grona odbiorców - widzów pragnących przypomnieć sobie własne doświadczenia z papieżem i tych, którzy słabo pamiętają pontyfikat Jana Pawła II. 12:45 BORNEO - PRASTARY RAJ NA ZIEMI (BORNEO: EARTH'S ANCIENT ISLE) Film dokumentalny, 49 min, Austria, 2019 Reżyseria: Matt Hamilton Film dokumentalny o Wyspie Borneo, gdzie przez większość roku panuje tropikalna aura. To niezwykły region na Ziemi - około 120 milionów lat. Przez cały ten czas spójne światło słoneczne, ciepło i deszcz stworzyły krainę pełną dziwacznych gatunków i niezwykłych ekosystemów. Są tu najwyższe na świecie drzewa tropikalne, najcięższe nadrzewne zwierzęta i najmniejsze niedźwiedzie. Borneo wciąż zaskakuje i oferuje nowe odkrycia. Ten film przedstawia zjawiska nigdy wcześniej nieudokumentowane. Historia Borneo to historia wody. Wyspa izolowana przez ciepłe morza tropikalne, przez miliony lat ciągłych opadów deszczu spowodowały intensywną rywalizację o życie. W górach Borneo rośliny mięsożerne używają kropel deszczu, by złapać zdobycz. W lasach deszczowych ogromne samce orangutanów wzywają rywali do walki. Na wybrzeżu roi się od meduz. Ale w jaskiniach Borneo i wokół nich konkurencja o pożywienie jest największa. O zmroku, gdy setki tysięcy nietoperzy opuszczają jaskinię, są ścigane przez drapieżne ptaki. 13:40 MOST NA RENIE (BRIDGE AT REMAGEN) Dramat wojenny, 112 min, USA 1969 Reżyseria: John Guillermin Scenariusz: Richard Yates, William Roberts Aktorzy: George Segal, Robert Vaughn, Ben Gazzara, Bradford Dillman, E. G. Marshall, Peter Van Eyck, Matt Clark, Fritz Ford, Tom Heaton, Bo Hopkins, Robert Logan i inni Luty 1945 roku, ostatnie dni II wojny światowej. Niemiecki generał Von Brock otrzymuje rozkaz wysadzenia w powietrze jedynego ocalałego mostu na Renie, prowadzącego w głąb Niemiec. Generał zwleka jednak z wykonaniem rozkazu, ponieważ oznaczałoby to pozostawienie 50 tysięcy żołnierzy na pastwę nacierających Amerykanów. Powierza to zadanie majorowi Paulowi Kreugerowi, rozkazując jednocześnie, aby ten utrzymał most jak najdłużej. Tymczasem Amerykanie pod dowództwem generała Skinnera próbują schwytać w pułapkę wycofujących się Niemców, nacierając w kierunku linii Renu. Film Johna Guillermina jest jedną z popularnych w latach 60. superprodukcji dotyczących II wojny światowej. Ten epicki obraz przedstawiający jeden z ostatnich jej epizodów jak wiele mu podobnych bierze stronę zwykłych żołnierzy, solidaryzując się z ich losem, przeciwko manipulacjom wysokich dowódców, którzy tasując karty wojny, nie liczą się z losami jednostek. 15:40 ZAGRABIONY, ODNALEZIONY, ODZYSKANY Film dokumentalny, 51 min, Polska, 2021 Reżyseria: Leszek Staroń Scenariusz: Leszek Staroń Zdjęcia: Michał Bożek, Aleksander Trafas Losy ołtarza głównego w Bazylice Mariackiej w Krakowie, zwanego potocznie Ołtarzem Mariackim, już od momentu podjęcia decyzji o jego wykonaniu przez norymberskiego rzeźbiarza Wita Stwosza (Veit Stossa) były nierozerwalnie związane z polityką. Po wybuchu II wojny światowej, we wrześniu 1939 roku Polska jako pierwsza doświadczyła na sobie grabieży przez Niemców dzieł sztuki na niespotykaną dotychczas skalę, której w Polsce przyświecał cel usankcjonowania prawnego zdobytych ziem jako należących do dziedzictwa kulturowego Niemiec. Takim koronnym dowodem miał być Ołtarz Mariacki, który po zagrabieniu został przewieziony i ukryty w Norymberdze. Po jego odnalezieniu przez amerykańskie specjalne oddziały poszukujące i identyfikujące zagrabione dzieła sztuki, a powstałe z polskiej inicjatywy, ołtarz w ramach token restitution został w 1946 roku zwrócony Polsce, ale nie oznaczało to jego powrotu do Bazyliki Mariackiej. Walka z komunistyczną władzą trwała do października 1956 roku i dopiero w 1957 roku stało się możliwe ponowne umieszczenie Ołtarza w kościele. 16:35 GIGANCI HISTORII - PATRONI POLSKI Teleturniej, 45 min, Polska, 2022 Reżyseria: Tomasz Motyl Scenariusz: Mikołaj Korzyński Wykonawcy: Przemysław Babiarz (prowadzący) Grono świętych opiekunów Polski zmieniało się przez wieki. Kim byli? Kiedy żyli? Jak rodził się ich kult i jak gasł? Za czyją sprawą zostali wyniesieni na ołtarze? Z ich żywotów wyłania się fascynujący obraz historii Polski i dziejów polskiego Kościoła. Patroni Polski to temat, z którym zmierzą się uczestnicy tego odcinka teleturnieju. Tytuł patrona kraju nadawany jest przez najważniejszą osobę w Kościele katolickim papieża. Patron kraju ma być opiekunem religijnym i przewodnikiem duchowym. Zawsze szczególnym kultem otaczana była Matka Boska, do dziś główna patronka Polski, patronka patronów. Za patronów naszego kraju uznaje się biskupów Wojciecha i Stanisława, świętego Floriana, czyli pierwszego świętego, którego relikwie sprowadzono na tereny Polski, a także świętych: Stanisława Kostkę, Kazimierza Królewicza, Jacka Odrowąża, Jana Kantego, Jana z Dukli, Andrzeja Bobolę oraz świętą Kingę. W szczytowym momencie, grono świętych opiekunów Polski liczyło ponad dziesięcioro patronów. Polacy w wielu przełomowych momentach w dziejach naszego kraju potrzebowali wstawiennictwa tychże świętych i wielokrotnie je otrzymywali. Zarówno podczas krzewienia chrześcijaństwa, walk o wolność, jak i podczas trudów walki ze śmiertelną chorobą. Do dziś, mimo upływu wieków, wielkość tych świętych nie blaknie. Nadal fascynują i nadal inspirują. 17:35 RĘKOPIS ZNALEZIONY W SARAGOSSIE Film kostiumowy, 175 min, Polska 1964 Reżyseria: Wojciech J. Has Scenariusz: Tadeusz Kwiatkowski Zdjęcia: Mieczysław Jahoda Muzyka: Krzysztof Penderecki Występują: Zbigniew Cybulski, Iga Cembrzyńska, Joanna Jędryka, Kazimierz Opaliński, Sławomir Linder, Mirosława Lombardo, Aleksander Fogiel, Franciszek Pieczka, Ludwik Benoit, Barbara Krafftówna, Pola Raksa, August Kowalczyk, Henryk Hunko, Adam Pawlikowski, Beata Tyszkiewicz, Gustaw Holoubek, Leon Niemczyk i inni Stylowa komedia kostiumowa, awanturniczy film "płaszcza i szpady", fantastyczna baśń z duchami, wisielcami, opętanymi księżniczkami - tak określano ten niezwykły film. Jego literackim pierwowzorem jest powieść osiemnastowiecznego poety, uczonego, filozofa, żołnierza, podróżnika i fantasty Jana Potockiego. Pochodził z magnackiej rodziny, otrzymał niezwykle staranne wykształcenie - studiował w Szwajcarii, Paryżu, Niemczech, interesował się geografią, matematyką, historią, a jego największą pasją była archeologia i podróże. Zwiedził Turcję, Egipt, Afrykę Północną, Kaukaz, Chiny, całą niemal Europę Zachodnią. Brał udział w pracach Sejmu Czteroletniego, opracował projekt reformy oświaty. Zmarł w sposób równie oryginalny, jak oryginalne było jego życie i jego dzieło - strzelił do siebie srebrną kulką odkręconą przy śniadaniu z cukiernicy. "Rękopis znaleziony w Saragossie" - jedno z najświetniejszych dzieł europejskiego Oświecenia - po raz pierwszy wydany został w roku 1813, po francusku i przez długie lata był w Polsce nieznany. Na język polski przełożony został dopiero 34 lata później. A i do dziś dzieło Potockiego znane jest bardziej na Zachodzie Europy niż w Polsce. "Cudowność Rękopisu" na tym polega, że swą cudownie atrakcyjną formą służy treściom ważkim. To jest po prostu szkoła życia, przekrój społeczeństwa - aktualny w XVIII wieku - i dziś. Bohater ma zacząć myśleć i gra toczy się o to, jak będzie myślał. Wszystko ma dwie interpretacje: mistyczna, magiczna filozofia Kabalisty ściera się z humanistycznym racjonalizmem Matematyka. Wybierać musi nie tylko van Worden, wybiera - widz" - mówił reżyser Wojciech Has. Młody kapitan gwardii króla Hiszpanii, Alfons van Worden podróżuje samotnie przez dzikie góry Sierra Morena. W czasie noclegu w ponurej gospodzie poznaje dwie maurytańskie księżniczki, które oznajmiają mu, że jako potomek potężnego rodu Gomelezów wybrany został do wielkich zadań. Przedtem musi jednak dowieść swej odwagi, prawości i honoru. Alfons staje się ośrodkiem niesamowitych wydarzeń, dręczą go opętani, wisielcy, prześladuje Inkwizycja. W końcu trafia na Zamek tajemniczego Kabalisty i przez wiele dni wysłuchuje jego dziwnych, wieloznacznych opowieści o jeszcze dziwniejszych zdarzeniach tego świata. W "opowieściach madryckich", które stanowią drugą część filmu, pojawia się niezliczona ilość nowych postaci, a akcja rozgrywa się w oszałamiającym tempie. Plenery "Rękopisu" zrealizowano w Jurze Krakowsko-Częstochowskiej, a w parku Morskie Oko we Wrocławiu wybudowano ogromne dekoracje do scen madryckich - Plac Słońca, winiarnie, kościół, gospodę, które przez całą jesień ściągały niezliczone wycieczki. W filmie oprócz dziesiątków aktorów i statystów udział wzięło wiele egzotycznych zwierząt. Tresowany sęp przyjechał specjalnie z Hamburga, czterometrowy pyton z warszawskiego Zoo, a cztery muły z Krakowa. "Rękopis" to także popis gry aktorskiej odtwórcy głównej roli, Zbigniewa Cybulskiego. Film uhonorowano licznymi nagrodami, m.in.: wyróżnieniem na festiwalu w Edynburgu w 1965 r., w tym samym roku także nagrodą CIDALC i Złotym Piórem na MFF w San Sebastian oraz medalem specjalnym na Międzynarodowym Festiwalu Filmów Fantastycznych i Grozy w 20:40 TITANIC'S TRAGIC TWIN: THE BRITANNIC DISASTER (TITANIC'S TRAGIC TWIN: THE BRITANNIC DISASTER) Film dokumentalny, 60 min, Wielka Brytania, 2021 Po wybuchu I wojny światowej bliźniak Titanica, Britannic, został przekształcony z największego liniowca w największy statek szpitalny na świecie. Pomimo że był większy, a jego konstrukcja dopracowana podczas szóstego rejsu, wpadł na niemiecką minę i zatonął w Morzu Egejskim. Na szczęście woda była ciepła, szalup ratunkowych nie brakowało i pomoc przyszła szybko. Skończył się jednak sen o panowaniu Wielkiej Brytanii na morzach i oceanach. Dokument zrealizowano w setną rocznicę katastrofy, która nie gościła długo na pierwszych stronach gazet, bo na froncie zachodnim dziennie ginęły wówczas tysiące żołnierzy. Historia Britannica jest dziś praktycznie nieznana. Prezenterzy, gwiazda BBC Kate Humble i doświadczony nurek Andy Torbet, poszukują odpowiedzi na pytanie, co spowodowało katastrofę Britannica. 21:55 POŻEGNANIE Z AFRYKĄ (OUT OF AFRICA) Melodramat, 154 min, USA, 1985 Reżyseria: Sydney Pollack Aktorzy: Meryl Streep, Robert Redford, Klaus Maria Brandauer Zdobywca aż siedmiu statuetek Oskara w 1986 roku: najlepszy film, reżyser, scenariusz adaptowany, muzyka oryginalna, scenografia, zdjęcia i dźwięk. Po tym sukcesie posypały się również nagrody na innych festiwalach. Sydney Pollack z wielkim rozmachem przeniósł na ekran powieść Karen Blixen. Jednak autobiograficzny dziennik pisarki z okresu, który spędziła w Afryce, wzbogacił o wątek miłosny. Dzięki temu powstał melodramat, który podbił serca wielu widzów. W rolę pisarki wcieliła się Meryl Streep, a partnerował jej Robert Redford. Karen wraz z mężem osiada w Afryce. Jej małżeństwo nie jest udane. Kobieta praktycznie sama musi borykać się z prowadzeniem plantacji kawy i wieloma codziennymi trudnościami w odmiennym kulturowo kraju. W mężu nie ma żadnego oparcia. Ten większość czasu spędza poza domem na wielomiesięcznych polowaniach. Nie grzeszy też wiernością. Ich związek szybko się rozpada. Mimo, to, zafascynowana Afryką Karen postanawia tu zostać. Wkrótce poznaje Denysa. Połączy ich wielkie uczucie. 01:45 KRWAWY ŚLAD Film dokumentalny, 52 min, Polska, 2020 Reżyseria: Krzysztof Zwoliński, Ewa Żmigrodzka Scenariusz: Ewa Żmigrodzka , Krzysztof Zwoliński Obóz Fort III Pomiechówek był obozem koncentracyjnym, który mieli szansę przeżyć jedynie ci, którzy zostali przeniesieni do Mauthausen, Auschwitz i Stutthofu. Stopień bestialstwa i skala zwyrodnienia strażników przewyższała wszystko, co wiadomo o niemieckich obozach koncentracyjnych i obozach śmierci w czasie II wojny światowej. Pomiechówek był kolejno obozem przesiedleńczym dla miejscowej ludności, która musiała ustąpić niemieckiej kolonizacji okolicy, obozem koncentracyjnym dla Żydów niemających stałego zameldowania w okolicznych gettach i obozem karno - śledczym gestapo dla Polaków. Zginęło tam przez powieszenie, rozstrzelanie i w wyniku tortur przynajmniej kilkanaście tysięcy ludzi.