TVP Historia Czwartek, 21.04.2022 06:50 BYŁ TAKI DZIEŃ - 21 KWIETNIA ODC. 539 Felieton, 2 min, Polska, 2006 Autor: Janusz Weychert 753 p.n.e. - Romulus zabił Remusa - początek Rzymu; 1773 - veto Reytana na sejmie rozbiorym; 1920 - umowa Piłsudskiego z Petlurą; 1923 - urodził się Gustaw Holoubek; 06:55 WOJENNE DZIEWCZYNY S.IV - ODC. 50 (SERIA IV ODC. 11) Serial wojenny, 43 min, Polska, 2021 Reżyseria: Anna Kazejak, Filip Zylber Scenariusz: Michał Godzic Muzyka: Bartosz Chajdecki, Piotr Komorowski Aktorzy: Aleksandra Pisula, Vanessa Aleksander, Maja Szopa, Danuta Stenka, Peter Wolf, Katrin Buhring, Mickey Hardt, Maciej Brzoska, Magdalena Czerwińska, Piotr Nerlewski, Paweł Małaszyński Podczas tajnego spotkania Meyer przekazuje Marysi kadry, które wyciął ze swojego filmu. Na usuniętych klatkach widać Marysię, Nitkę i Andrzeja. W ten sposób stara się udowodnić dziewczynie, że może mu ufać. Meyer obiecuje również Marysi, że postara się dowiedzieć, co dzieje się z Andrzejem. Nitka wraz z Zygą zabiera Lusię do swojej rodzinnej posiadłości w Złoczewicach. Jest przekonana, że tam dziewczynka będzie bezpieczna. Po przyjeździe na miejsce spotykają Kostka, który na ich widok zaczyna się dziwnie zachowywać. Ewka chce pomóc Sońce w wykupieniu jego matki z Szucha. Starają się zdobyć pieniądze ze wszelkich możliwych źródeł. Muszą zebrać gigantyczną kwotę. 07:45 EPITAFIA KATYŃSKIE - XAWERY CZERNICKI Film dokumentalny, 3 min, Polska, 2010 Scenariusz: Paweł Pawlicki, Marek Drążewski, Paulina Brzezińska, Piotr Weychert, Maciej Dancewicz Muzyka: Monika Cybulska, Monika Cybulska XAWERY CZERNICKI. Urodził się na Wileńszczyźnie w rodzinie ziemiańskiej. Od dzieciństwa marzył o budowaniu okrętów. Jako mały chłopiec strugał łódki i puszczał je na rzece Mereczance, dopływie Niemna. Studiował w Morskiej Szkole Inżynieryjnej w Kronsztadzie. Był głównym inżynierem budowanych w Petersburgu okrętów "Sewastopol" i "Pietropawłowsk". Mocno wspierał działania Polonii estońskiej, był prezesem Komitetu Polskiego. W stopniu podpułkownika cesarskiej marynarki, mając 35 lat, został dyrektorem Rosyjsko - Bałtyckich Zakładów Budowy Okrętów w Tallinie. Nie było mu łatwo rezygnować z osiągnięć zawodowych, ale wobec agresji bolszewickiej na Polskę zdecydował się w czerwcu 1920 roku na przyjazd do ojczyzny. Natychmiast został komendantem Portu Wojennego w Modlinie i szefem technicznym Flotylli Wiślanej. Brał udział w działaniach frontowych. W uzasadnieniu odznaczenia komandora Xawerego Czernickiego Krzyżem Walecznych stwierdzono: W czasie walk z nieprzyjacielem na rzece Wiśle pod Płockiem i Włocławkiem pod jego kierownictwem statki Flotylli Wiślanej walczyły z nawałą bolszewickich wojsk, uniemożliwiając im przeprawę na lewy brzeg Wisły. W okresie dwudziestolecia międzywojennego nadzorował we Francji budowę okrętów dla polskiej marynarki wojennej, powstały wtedy sławne niszczyciele: "Wicher" i "Grom", kontrtorpedowiec "Burza", oraz okręty podwodne: "Wilk", "Ryś", "Żbik". Doprowadził do powstania stoczni Marynarki Wojennej w Gdyni. We wrześniu 1939 roku Kierownictwu Marynarki Wojennej nakazano ewakuację do Pińska. Wobec wkroczenia Armii Czerwonej 17 września komandor Czernicki próbował negocjować z sowietami, jednak wraz z innymi oficerami został aresztowany i osadzony w obozie w Kozielsku. Został zamordowany przez NKWD w maju 1940 roku w Katyniu. 07:55 W KOTLE HISTORII - ODC. DYPLOMACJA I MEDYCYNA. KUCHNIA MIKOŁAJA KOPERNIKA Magazyn, 25 min, Polska, 2021 Reżyseria: Jerzy Grabowski Scenariusz: Łukasz Modelski Wykonawcy: Łukasz Modelski (prowadzący) 21 marca 1543 rok to data pierwodruku dzieła Mikołaja Kopernika "O obrotach ciał niebieskich". Droga Mikołaja Kopernika do astronomii była dosyć długa. Doktor praw, ekonomii, był czlowiekiem wielu zawodów. Zajmował się także dyplomacją na dworze swego wuja, biskupa warmińskiego Łukasza Watzenrode. W marcu 1506 roku Mikołaj Kopernik towarzyszył wujowi w drodze do Wilna. Po drodze zatrzymali się w Krolewcu. Co wówczas jadano? Jedną z potraw serwowanych przez gospodarza z Królewca była ryba z dobrym sosem, na którą poznamy przepis w tym odcinku. A ponadto poznamy również przepis na leczniczy napój z wina sublimowanego. 08:30 HISTORIA POLSKI - RODZINA WOŁOSIAŃSKICH Dokument fabularyzowany, 53 min, Polska, 2020 Reżyseria: Rafał Geremek Historia Rodziny Wołosiańskich, którzy w czasie wojny w 1942 r. i 1944 r. w swoim domu w piwnicy ukrywali 40 osób pochodzenia żydowskiego. Jest to przjmująca historia walki o wiele istnień ludzkich jak i historia małżeństwa, które ryzykowało swoje życie. Przyznano im medal Sprawiedliwy Wsród Narodów Świata. Zdjęcia realizowane w USA, Polsce i Ukrainie. Ze względu na autentycznośc historii, film stanie się ważnym głosem w dyskusji o stosunku Polaków do Żydów podczas II wojny światowej. 09:30 EPITAFIA KATYŃSKIE - STANISŁAW HALLER Film dokumentalny, 3 min, Polska, 2010 Scenariusz: Paweł Pawlicki, Marek Drążewski, Piotr Weychert, Maciej Dancewicz, Paulina Brzezińska Muzyka: Monika Cybulska, Monika Cybulska W odcinku sylwetka Stanisława Hallera. Podczas wojny polsko - bolszewickiej generał Stanisław Haller uczestniczył w opracowaniu wyprawy Piłsudskiego na Kijów. Następnie dowodził szóstą armią, która przyczyniła się do pokonania Armii Konnej Budionnego i wyparcia jej za Bug. Za zasługi wojenne odznaczono go dwukrotnie krzyżem Virtuti Millitari i dwukrotnie Krzyżem Walecznych. Został szefem Sztabu Generalnego, ale po przewrocie majowym Piłsudskiego, nie akceptując nowej sytuacji, podał się do dymisji. Pozostającego w stanie spoczynku generała Hallera we wrześniu 1939 roku aresztowało na wschodzie Polski NKWD. 09:35 SENSACJE XX WIEKU - TAJNA KWATERA /1/ Kameralne i studyjne (widowisko), 24 min, Polska, 2000 Reżyseria: Wojciech Pacyna Scenariusz: Bogusław Wołoszański Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) Zamek w Książu od lat budzi zainteresowanie historyków i poszukiwaczy skarbów. Co kryły gigantyczne podziemia, dlaczego 3 tysiące więźniów drążyło tunele i wznosiło betonowe budowle? W programie podejmiemy próbę odpowiedzi na te pytania, przekazując w ten sposób wiedzę o historii Dolnego Śląska i sposobie sprawowania władzy w III Rzeszy. 10:00 SENSACJE XX WIEKU - TAJNA KWATERA /2/ Kameralne i studyjne (widowisko), 25 min, Polska, 2000 Reżyseria: Wojciech Pacyna Scenariusz: Bogusław Wołoszański Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) Zamek w Książu od lat budzi zainteresowanie historyków i poszukiwaczy skarbów. Co kryły gigantyczne podziemia, dlaczego 3 tysiące więźniów drążyło tunele i wznosiło betonowe budowle? W programie podejmiemy próbę odpowiedzi na te pytania, przekazując w ten sposób wiedzę o historii Dolnego Śląska i sposobie sprawowania władzy w III Rzeszy. 10:40 DZIECIŃSTWO W CIENIU ŚMIERCI Film dokumentalny, 35 min, Polska 2004 Scenariusz i reżyseria: Małgorzata Imielska Zdjęcia: Tomasz Tupalski Muzyka: Fiodor Korol - Borodziuk Opowieść o Polce żydowskiego pochodzenia, której dzieciństwo przypadło na straszliwe lata wojny. Najpiękniejsze, beztroskie lata swego życia spędziła w nieustannym strachu. Swoją przejmującą i bardzo osobistą historię opowiada sama bohaterka filmu, Henrietta Kretz - Daniszewska, odwiedzając miejsca związane z najboleśniejszymi wojennymi wspomnieniami. Przechadza się tymi samymi uliczkami, zaułkami, zagląda do domów, które przypominają jej tragedię przeżytą w dzieciństwie. Spaceruje po zielonych łąkach, lasach, przysiada nad rzeką, gdzie teraz panują błogi spokój i cisza. Gdy patrzy na malownicze krajobrazy, ogarnia ją jakaś przedziwna nostalgia, żal jej straconego dzieciństwa. Ilustracją do opowieści są zdjęcia i filmowe materiały archiwalne, które wplatają się w tę smutną opowieść. Po zakończeniu wojny, w 1946 r. , bohaterka, jako 12 - letnia dziewczynka, znalazła się w Belgii, tu też mieszka do dziś, tu odnalazła spokój, założyła rodzinę. Właśnie w belgijskim mieście, w Antwerpii, rozpoczyna się podróż do przeszłości. Jej najstarsi przodkowie pochodzili z Polski, ona urodziła się w1934 r. w Stanisławowie, niedaleko Lwowa. Wczesne dzieciństwo spędziła koło Kielc. Ojciec był lekarzem, a matka prawnikiem, ale nie pracowała. Zajmowała się domem i wychowywaniem córki. Kiedy wybuchła II wojna światowa, bohaterka filmu miała zaledwie 5 lat. Nigdy nie zapomni wybuchów zrzucanych bomb, zakrwawionych bandaży, setek rannych i zabitych. Przeżyła koszmar, została odarta z dzieciństwa. Tamte traumatyczne wydarzenia odcisnęły na jej wątłej psychice piętno smutku. Potem wraz z rodzicami wyjechała do Lwowa, na Ukrainę. Dom babci, pełen najbliższych jej ludzi, sprawił, iż choć na chwilę mogła zapomnieć o koszmarze wojny. Wkrótce rodzice przenieśli się pod Lwów, do małego miasteczka Sambor, gdzie ojciec został dyrektorem sanatorium. W sierocińcu, gdzie zajmowała się nią siostra Celina Kędzierska, zachowały się stare zdjęcia. Po kilku miesiącach spędzonych pod troskliwą opieką w przytułku znów mogła wrócić do rodziców. Zamieszkali w starym domu z odrapanymi ścianami, jej przyjaciółką została rówieśniczka - Wiera. Ale inne dzieci nie były tak przyjazne, wciąż pamięta ich agresję, kiedy nazywały ją Żydówką. Towarzyszył jej ciągły strach, była poniżana i prześladowana. W obawie o życie córki rodzice ukryli ją u wdowy po kolejarzu. Pamięta równieśnika Jacka, który okazywał jej życzliwość. Ale los był bardziej okrutny. Kilkuletnia dziewczynka przeżyła więzienie, getto, potem długo musiała ukrywać się w ciemnej piwnicy. Wreszcie przyszło najgorsze. Kiedy Niemcy prowadzili ją i rodziców, ojciec nagle krzyknął, by uciekała. Pamięta rozdzierający krzyk matki, potem strzały, jęki i znowu strzały. Następnie zapadła straszliwa cisza... 11:20 LUFTWAFFE 39: ZBRODNIA NIEUKARANA. Film dokumentalny, 44 min, Polska, 2019 Reżyseria: Rafał Geremek Film dokumentalny ukazujący okrucieństwo wojny z punktu widzenia niemieckich pilotów bombardujących polskie miasta. 12:15 POPIELEC - ODC. 3/9 - DZICZYZNA Serial wojenny, 56 min, Polska, 1982 Autor: Włodzimierz Kłaczyński Reżyseria: Agnieszka Arnold, Ryszard Ber Scenariusz: Ryszard Ber, Wiesław Myśliwski Zdjęcia: Wiesław Kaczmarek Aktorzy: Henryk Bista, Hanna Giza, Bogusz Bilewski, Henryk Hunko, Eugeniusz Kamiński, Ewa Ziętek, Danuta Snarska Po ucieczce z obozu wraca do wsi Żyd Szymek Cukerbrot. Jest chory na gruźlicę. Stary Hladik ukrywa go na dziczyźnie, gdzie przebywają już Józuś i Półpanek. Chcąc nie chcąc muszą doglądać chorego. Tymczasem dociera do nich wieść o aresztowaniu ojca Józusia. Półpanek nawiązuje kontakt z kapitanem Kruszyną, który organizuje partyzantkę. 13:15 OPOWIEŚCI O YELLOWSTONE - ODC. 1. ZIMA (YELLOWSTONE TALES FROM THE WILD) Film dokumentalny, 49 min, Wielka Brytania, 2009 Reżyseria: Andrew Murray Zdjęcia: John Aitchison Muzyka: Edmund Butt Zimą 1807 roku samotny traper, John Colter, dotarł w samo serce Gór Skalistych w Ameryce Północnej. W okolicach górnego biegu rzeki Yellowstone odkrył zaginiony świat. W tym malowniczym krajobrazie królują: lód, ogień i siarka. Kraina wielkich kontrastów jest dużym wyzwaniem dla każdego organizmu, żyjącego tu i walczącego o przetrwanie. Yellowstone - to jeden z najcenniejszych skarbów przyrody na ziemi. Pierwszego marca 1872 roku amerykański prezydent Ulisses Simpson Grant docenił wyjątkowość tego miejsca, tworząc tu pierwszy w świecie park narodowy. Seria BBC "Opowieści o Yellowstone" składa się z trzech odcinków: "Zima", "Lato" i "Jesień". Całość tworzy niezwykły obraz przyrody najstarszego parku narodowego. Żyjące tu zwierzęta muszą przystosować się do ekstremalnych warunków, wynikających w nietypowego usytuowania tej krainy. Pod powierzchnią rozciągającego się tu wulkanicznego płaskowyżu znajduje się olbrzymia komora magmowa. Yellowstone to najbardziej rozległy obszar geotermalny na Ziemi. Słynie m. in. z gejzerów, gorących źródeł i wodospadów. Każda pora roku jest tu wyrazista. Niektóre zwierzęta odwiedzają to miejsce sezonowo, lokalne gatunki muszą stawić czoło zmianom zachodzącym wraz z kolejnymi porami roku. Brytyjscy dokumentaliści przybliżają widzom zwyczaje żyjących tu drapieżników i roślinożerców. Kamera podpatruje m. in. wilki, niedźwiedzie grizzly, bieliki amerykańskie, bizony i jelenie wapiti. Zima to raj dla wilków. Właśnie o tej porze roku te drapieżniki nabierają sił, polując na swoje ofiary osłabione mrozami. Kamera śledzi stado wilków, jedną z największych i najpotężniejszych watah w Yellowstone, które otaczają samca jelenia wapiti. Ten jednak nie daje łatwo za wygraną i szala zwycięstwa przechyla się raz na jedną, raz na drugą stronę. Wilki muszą działać razem nawet przeciwko pojedynczemu osobnikowi. To właśnie życie w stadzie pozwala im przetrwać. Mieszkańcami Yellowstone są także bizony, dobrze przystosowane do panujących tu zimą ciężkich warunków. Grube futro dobrze chroni je przed mrozem, zapewnia ciepło nawet przy temperaturze do minus 35 stopni Celsjusza. Te ostatnie stada bizonów przetrwały dziesiątki tysięcy lat. W ekstremalnych warunkach skupiają się na jedzeniu. Aby uniknąć głodu przed nadejściem wiosny, bizony muszą za wszelką cenę zachować cenną energię, która pozwoli im dotrzeć do pożywienia ukrytego pod grubą i twardą warstwą śniegu. Sroga zima w Yellowstone trwa. W lutym, gdy większość zwierząt jest już na skraju wyczerpania, wataha wilków jest w pełni sił. O tej porze młode samice wkraczają w okres rozrodczy. Ale wraz z końcem zimy nadchodzi zmierzch panowania wilków. Z legowiska wyłania się bowiem samica niedźwiedzia grizzly z potomstwem. 14:15 NAJWSPANIALSZE LATARNIE MORSKIE IRLANDII - ODC. 1/4 (THE GREAT LIGHTHOUSES OF IRELAND) Film dokumentalny, 60 min, Irlandia, 2020 Tajemnicze i romantyczne latarnie morskie pozostają istotną częścią infrastruktury morskiej Irlandii. Seria ta pokazuje zależność od morza i walkę z żywiołami Zielonej Wyspy oraz inżynierię, historię, a przede wszystkim ludzi stojących za tymi niezwykłymi budowlami oraz rolę, jaką odegrały w historycznych wydarzeniach. Dla Irlandii, przez wieki uzależnionej od morskiego transportu, latarnie są czymś szczególnym. Obecnie jest ich ponad sto, 66 wciąż działa. Najstarsza istniała już w średniowieczu - było to ognisko, rozpalane przez mnichów, chcących pokazać żeglarzom drogę do portu. Złota era latarni to XIX wiek: stały się symbolami ujarzmienia natury, ułatwiały nawigację na niebezpiecznych wodach przybrzeżnych. Gdzie fale atakują wyjątkowo wściekle, zaś wybrzeże jest skaliste. Irlandczycy są dumni ze swych latarni, porównują je do egipskich piramid i chińskiego muru. Pierwszy odcinek traktuje o życiu latarników, ich tradycjach, mundurach i zawodowym etosie tej prestiżowej, acz ciężkiej profesji. Drugi odcinek wyjaśnia, jak budowano te arcydzieła techniki w pięknych okolicznościach przyrody - na krawędzi klifu, wyspach, skałach ledwie wystających z wód Atlantyku, aż do latarni zakotwiczonych na dnie oceanu. Trzeci odcinek to rys historyczny - latarnie były świadkami bitew morskich, inwazji, katastrof, emigracji, wojny Irlandii o niepodległość i wojny domowej. Czwarty opowiada o końcu świata latarników (ostatni zszedł z posterunku w 1992 roku) i przyszłości, jaka je czeka w XXI wieku. Radar, radio, GPS i nowe technologie o dziwo nie odesłały latarni do lamusa, marynarze zapewniają, że nadal pomagają w ustaleniu pozycji. Poza tym romantyczne budowle działają na wyobraźnię i coraz częściej są celem turystycznych wypraw. 15:20 TAJEMNICE III RZESZY (SEZON II) - ODC. 1/5 ZAGADKOWA ŚMIERĆ HESSA (ODC. 1/5 THE HESS ENIGMA) Film dokumentalny, 50 min, Niemcy, 2013 Reżyseria: Friedrich Schrerer, Steffi Schlobel, Thomas Staehler Scenariusz: Guido Knopp Cykl dokumentalny (5 odcinków) Co się stało ze składem pociągu, zawierającym nazistowskie złoto? Ile prawdy jest w plotce, że osobisty lekarz Hitlera stopniowo go truje lekami? Co się stało z zaginionym okrętem podwodnym U - 513? Dlaczego zastępca Hitlera Rudolf Hess odbył fatalny lot do Wielkiej Brytanii w 1941 roku? To tylko niektóre z pytań, na które starają się odpowiedzieć twórcy serii na podstawie ostatnio odkrytych dokumentów i archiwaliów. 16:15 EPITAFIA KATYŃSKIE - ZDZISŁAW KAWECKI Film dokumentalny, 3 min, Polska, 2010 Scenariusz: Piotr Weychert, Paulina Brzezińska, Maciej Dancewicz, Marek Drążewski, Paweł Pawlicki Muzyka: Monika Cybulska Rotmistrz Zdzisław Gozdawa Kawecki był cenionym instruktorem w Centrum Wyszkolenia Kawalerii w Grudziądzu. Opinia o jego pracy i umiejętnościach była jednoznaczna. W 1939 roku rotmistrza Kaweckiego powołano na stanowisko zastępcy Ośrodka Zapasowego Wielkopolskiej Brygady Kawalerii w Kraśniku. Po wkroczeniu Sowietów dostał się do niewoli. Został osadzony w obozie w Kozielsku. W kwietniu 1940 roku rotmistrz Zdzisław Kawecki został zamordowany w Katyniu. 16:20 TAŚMY BEZPIEKI - POLACY WOBEC ZAGŁADY ŻYDÓW CZ. 1 Magazyn, 24 min, Polska, 2019 Reżyseria: Cezary Gmyz Scenariusz: Cezary Gmyz Zdjęcia: Mariusz Knopik, Rafał Gabzydyl, Maciej Figurski, Michał Gmyz Muzyka: Michal Rawicz "Polacy wobec zagłady Żydów" cz. 1 Cezary Gmyz rozmawia z dr. hab. Grzegorzem Berendtem o postępowaniu Polaków w czasie okupacji niemieckiej i ich zachowaniu wobec zagłady Żydów. Rozmowa ilustrowana jest archiwalnymi materiałami. 16:50 LEON, CHŁOPIEC, KTÓRY PRZEŻYŁ PIEKŁO Reportaż, 12 min, Polska, 2022 Reżyseria: Jacek Tokarczyk Scenariusz: Jacek Tokarczyk Leon Weintraub, urodzony w 1926 roku, jest jednym z ostatnich żyjących "lodzermenschów". Urodzony i wychowany w Łodzi, więziony w gettcie na terenie miasta. Ocalały z Holocaustu. Na co dzień mieszka w Szwecji, jednak swoje rodzinne miasto odwiedza wyjątkowo chętnie i tak często na ile to możliwe. Wspomnienia Leona Weintrauba są niezwykle żywe i bogate. Wspomnienia dzieciństwa, młodości, ale także okrucieństwa wyrządzonego jemu i jego rodzinie przez Niemców. W głębi duszy rozliczył się ze swoimi oprawcami, ale jak podkreśla - przebaczyć nadal nie potrafi. Reportaż ten będzie po części sentymentalną podróżą Leona Weintrauba do czasu dzieciństwa i młodości, spędzonych w wielokulturowej Łodzi, ale przeplecioną bolesnymi obrazami sprzed lat - wojny, głodu, strachu, nieludzkiego odczłowieczenia niemieckich oprawców, koszmaru obozów zagłady, Holocaustu. 17:10 EPITAFIA KATYŃSKIE - MARCIN ZIELIŃSKI Film dokumentalny, 3 min, Polska, 2010 Scenariusz: Marek Drążewski, Paulina Brzezińska, Paweł Pawlicki, Piotr Weychert Maciej Dancewicz Muzyka: Monika Cybulska, Monika Cybulska MARCIN ZIELIŃSKI Dziadek Marcina Zielińskiego, generał Karol Zieliński, w Powstaniu Listopadowym 1830 roku był sekretarzem generalnym w Komisji Rządowej Wojny, a potem ostatnim wiceprezesem Rządu Narodowego. Marcin, urodzony w 1886 roku, studiował filozofię w Lipsku i Berlinie, później medycynę na Uniwersytecie Jagiellońskim. Doktorat wszech nauk medycznych uzyskał w Wiedniu w przeddzień wybuchu Pierwszej Wojny Światowej. Od wczesnej młodości działał w organizacjach patriotycznych. Jako delegat Naczelnej Ligi Niepodległości uczestniczył w krakowskich uroczystościach 500. rocznicy zwycięstwa pod Grunwaldem. Gdy wybuchła Pierwsza Wojna Światowa i powstały Legiony Polskie, natychmiast do nich wstąpił. Otrzymał funkcję lekarza batalionu II Brygady. Za odwagę w niesieniu pomocy rannym pod ogniem nieprzyjaciela podczas karpackich bojów II Brygady porucznik Zieliński został odznaczony Krzyżem Virtuti Militari. Był zapalonym fotografem. Dokumentował walki Legionów Polskich i Hallerczyków. Był naczelnym lekarzem kliniki psychiatrycznej, prowadził prace naukowo - dydaktyczne na Uniwersytetach Jagiellońskim i Poznańskim, występował jako biegły sądowy. W sierpniu 1939 roku major Marcin Zieliński został komendantem szpitala armii Łódź. Niedługo potem szpital ewakuowano w kierunku granicy z Rumunią. Profesor odmówił przejścia granicy. 18 września został wzięty do sowieckiej niewoli i osadzony w obozie w Kozielsku. Rozstrzelano go w kwietniu 1940 roku. W Polsce Ludowej Sąd Grodzki w Krakowie wydał postanowienie o uznaniu profesora Marcina Zielińskiego za zmarłego. Jako datę śmierci podano 31 grudnia 1941 roku. 17:20 WOJENNE DZIEWCZYNY S.IV - ODC. 51 (SERIA IV ODC. 12) Serial wojenny, 41 min, Polska, 2021 Reżyseria: Anna Kazejak, Filip Zylber Scenariusz: Marcin Ciastoń Muzyka: Bartosz Chajdecki Aktorzy: Aleksandra Pisula, Vanessa Aleksander, Maja Szopa, Danuta Stenka, Peter Wolf, Katrin Buhring, Maciej Brzoska, Mateusz Rzeźniczak, Magdalena Czerwińska, Piotr Nerlewski, Sebastian Jasnoch Volksdeutsch, który szantażuje Jadwigę i Bronkę, żąda, by płaciły mu dwa razy wyższy haracz za milczenie. Kobiety są przestraszone, zwłaszcza że ukrywają w jadłodajni Jasia. Nitka jest milcząca, zachowuje się bardzo nieswojo. W końcu postanawia wyznać dziewczynom, że Margarethe jest jej daleką rodziną. Leokadia chce, by Nitka obserwowała swoją ciotkę, ma nadzieję, że ich rodzinne więzy mogą okazać się przydatne dla organizacji. Ewka razem z Sońką obmyśla plan odbicia jego matki z transportu. W pewnym momencie chłopakowi puszczają nerwy i prawie demaskuje się przed żołnierzami niemieckimi. Do Ewki dociera, że nie może pozwolić, by przeprowadzali tę akcję na własną rękę. Zdaje sobie sprawę, że w razie niepowodzenia zagrożone może być życie wszystkich aresztowanych. 18:05 SPÓR O HISTORIĘ - WYSPA WĘŻY Dysk./wywiad/debata, 30 min, Polska, 2019 Scenariusz: Elżbieta Szumiec - Zielińska Wykonawcy: Tomasz Muller (prowadzący) Niemal natychmiast po objęciu funkcji premiera rządu Rzeczypospolitej Polskiej i Naczelnego Wodza Wojska Polskiego generał Władysław Sikorski przystąpił do rozprawy z przeciwnikami politycznymi. Już 10 października 1939 roku powstała komisja, która miała wskazać winnych klęski wrześniowej. Izolowanych miało być około 1500 - 1700 osób. Sikorskiemu udało się osadzić około 300 Polaków w obozie w Cerizay, koło Angers. Po nieudolnej ewakuacji naszych żołnierzy z Francji do Wielkiej Brytanii, generał Sikorski na nowy obóz dla swoich przeciwników wybrał szkocką wyspę Bute, zwaną Wyspą Węży. Kto stał za tą inicjatywą? Kto i gdzie przesłuchiwał polskich oficerów i dygnitarzy państwowych? Czy generał Władysław Sikorski de facto okazał się być człowiekiem mszczącym się za swoją nieobecność w polskiej armii? ["Teraz my..."] Kogo gen. Sikorski uważał za swojego największego wroga? Czy Francuzi pozwalali mu na rewanż na swoich osobistych przeciwnikach? Nieudolna ewakuacja z Francji - odpowiada za to gen. Sikorski; ale pilnuje, żeby "nie zgubili" się oficerowie osadzeni w obozie pod Angers. Jaki był stosunek Anglików do osobistej wojny gen. Sikorskiego? Stworzenie obozu na Wyspie Węży: kiedy powstał? Jakie warunki tam panowały? Kto wydał pozwolenie? Kto trafił w to miejsce? Co mieszkańcy wyspy wiedzieli o osadzonych tu Polakach? Ilu więźniów zginęło? Co stało się z ich grobami? Goście: prof. Marek Kornat, Instytut Historii PAN, prof. Tadeusz Panecki, Akademia Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej w Warszawie, prof. Wiesław Jan Wysocki, Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego. 18:45 HISTORIA POLSKI - OSTATNI ŚWIADEK Film dokumentalny, 51 min, Polska, 2001 Reżyseria: Michał Nekanda Trepka Scenariusz: Elżbieta Nekanda Trepka Zdjęcia: Jacek Knopp, Jacek Mierosławski, Jan Muszyński Wykonawcy: Alina Świdowska Opowieść o wojennych losach Samuela Willenberga, uczestnika zbrojnego buntu w obozie śmierci w Treblince, a także o dramacie polskich Żydów w okresie okupacji hitlerowskiej. Siedemdziesięcioletni Samuel Willenberg jest najmłodszym spośród blisko czterystu więźniów, którym udało się zbiec z obozu i jednym z sześciu jeszcze żyjących. Mieszkający obecnie na stałe w Jerozolimie powraca do miejsc swego dzieciństwa i młodości, m.in. do Opatowa, Częstochowy oraz Treblinki, gdzie wiele wycierpiał i był świadkiem masowej zagłady współbraci. Minęło ponad pół wieku, a wspomnienia są nadal bardzo żywe i bolesne. W Treblince zginęło około 870 tysięcy Żydów, również dwie siostry Samuela. On sam z wielką pokorą mówi o swoim ocaleniu: "przypadek, czysty przypadek, nie było bohaterów". Kiedy Niemcy wkroczyli do Polski i stało się jasne, że zamierzają dokonać zagłady narodu żydowskiego, rodzina Willenbergów ze względów bezpieczeństwa rozdzieliła się. Matka z trójką dzieci, Samuelem i dwiema córkami, wyjechała z Opatowa do Częstochowy, w nadziei, że tam łatwiej znajdą schronienie. Ojciec, prof. Perec Willenberg, ceniony artysta malarz, pod przybranym nazwiskiem ukrywał się w Warszawie. Wkrótce po przyjeździe do Częstochowy dziewczynki zostały zatrzymane przez policję, w jakiś sposób wydało się, że są Żydówkami. Chory z bólu Samuel powrócił z matką do Opatowa. Niebawem w jednym z transportów został wysłany do Treblinki. Do dziś pamięta słodkawą, obrzydliwą woń rozkładających się ciał, stosy palonych trupów, stosy ubrań, kosztowności, osobistych rzeczy i pamiątek odebranych więźniom. Nikt nie miał złudzeń, że wyjdzie z obozu żywy. 2 sierpnia 1943 roku więźniowie otworzyli arsenał broni. Uzbrojeni w pistolety i granaty podjęli desperacką próbę ucieczki. Samuelowi powiodło się pomimo rany postrzałowej. Drobna pomoc mieszkańców okolicznych wiosek miała dla niego nieocenioną wartość. Za otrzymane pieniądze kupił bilet i pojechał do Warszawy szukać ojca. Samuel Willenberg był uczestnikiem powstania warszawskiego. Obecnie mieszka w Izraelu, pracuje m.in. nad cyklem rzeźb postaci z Treblinki. 19:50 TYLE RADOŚCI Film dokumentalny, 51 min, Polska, 2021 Reżyseria: Dagmara Drzazga Scenariusz: Dagmara Drzazga Zdjęcia: Witold Kornaś Bohater to "biskup ubogich" - biskup Czesław Domin. Akcja Koza żywicielka, Fundacja Zaopatrzenia Wsi w Wodę, gospodarstwo rolnicze Carol, Fundacja Chlebidach, ośrodki dla niepełnosprawnych dzieci, Dom Aniołów Stróżów w Kołobrzegu, Bursa dla młodzieżyw Szczecinku, Przytulisko w Giezkowie, zbiórki dla biednych, kolonie, kuchnie polowe, akcja pralka dla wielodzietnych rodzin można by jeszcze długo wyliczać inicjatywy charytatywne i społeczne, które stworzył śp. ks. biskup Czesław Domin. Do tej listy trzeba dopisać koniecznie starania o reaktywację Caritas Polska (została rozwiązana w latach pięćdziesiątych) i kierowanie tą organizacją w latach 1990 - 1993, a więc w najtrudniejszym okresie tuż po transformacji ustrojowej. Biskup Domin był człowiekiem niezwykle skromnym, radosnym, pracowitym. Wielbicielem Mahatmy Gandhiego i Michała Archanioła. Biskup ubogich był wielkim czcicielem Bożego Miłosierdzia i Siostry Faustyny Kowalskiej. Postanowił o tym zaświadczyć w najprostszy i zarazem najtrudniejszy sposób, racując dla ludzi, którzy w komunistycznej Polsce stracili już wszelką nadzieję na godne i uczciwe życie. O tym przede wszystkim jest ten film. 20:00 ZAGRABIONY, ODNALEZIONY, ODZYSKANY Film dokumentalny, 51 min, Polska, 2021 Reżyseria: Leszek Staroń Scenariusz: Leszek Staroń Zdjęcia: Michał Bożek, Aleksander Trafas Losy ołtarza głównego w Bazylice Mariackiej w Krakowie, zwanego potocznie Ołtarzem Mariackim, już od momentu podjęcia decyzji o jego wykonaniu przez norymberskiego rzeźbiarza Wita Stwosza (Veit Stossa) były nierozerwalnie związane z polityką. Po wybuchu II wojny światowej, we wrześniu 1939 roku Polska jako pierwsza doświadczyła na sobie grabieży przez Niemców dzieł sztuki na niespotykaną dotychczas skalę, której w Polsce przyświecał cel usankcjonowania prawnego zdobytych ziem jako należących do dziedzictwa kulturowego Niemiec. Takim koronnym dowodem miał być Ołtarz Mariacki, który po zagrabieniu został przewieziony i ukryty w Norymberdze. Po jego odnalezieniu przez amerykańskie specjalne oddziały poszukujące i identyfikujące zagrabione dzieła sztuki, a powstałe z polskiej inicjatywy, ołtarz w ramach token restitution został w 1946 roku zwrócony Polsce, ale nie oznaczało to jego powrotu do Bazyliki Mariackiej. Walka z komunistyczną władzą trwała do października 1956 roku i dopiero w 1957 roku stało się możliwe ponowne umieszczenie Ołtarza w kościele. 21:05 GIGANCI HISTORII - PATRONI POLSKI Teleturniej, 45 min, Polska, 2022 Reżyseria: Tomasz Motyl Scenariusz: Mikołaj Korzyński Wykonawcy: Przemysław Babiarz (prowadzący) Grono świętych opiekunów Polski zmieniało się przez wieki. Kim byli? Kiedy żyli? Jak rodził się ich kult i jak gasł? Za czyją sprawą zostali wyniesieni na ołtarze? Z ich żywotów wyłania się fascynujący obraz historii Polski i dziejów polskiego Kościoła. Patroni Polski to temat, z którym zmierzą się uczestnicy tego odcinka teleturnieju. Tytuł patrona kraju nadawany jest przez najważniejszą osobę w Kościele katolickim papieża. Patron kraju ma być opiekunem religijnym i przewodnikiem duchowym. Zawsze szczególnym kultem otaczana była Matka Boska, do dziś główna patronka Polski, patronka patronów. Za patronów naszego kraju uznaje się biskupów Wojciecha i Stanisława, świętego Floriana, czyli pierwszego świętego, którego relikwie sprowadzono na tereny Polski, a także świętych: Stanisława Kostkę, Kazimierza Królewicza, Jacka Odrowąża, Jana Kantego, Jana z Dukli, Andrzeja Bobolę oraz świętą Kingę. W szczytowym momencie, grono świętych opiekunów Polski liczyło ponad dziesięcioro patronów. Polacy w wielu przełomowych momentach w dziejach naszego kraju potrzebowali wstawiennictwa tychże świętych i wielokrotnie je otrzymywali. Zarówno podczas krzewienia chrześcijaństwa, walk o wolność, jak i podczas trudów walki ze śmiertelną chorobą. Do dziś, mimo upływu wieków, wielkość tych świętych nie blaknie. Nadal fascynują i nadal inspirują. 00:05 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - ODC. 230 NA RATUNEK MILCZĄCYM KOLOSOM Magazyn, 23 min, Polska, 2021 Autor: Adam Sikorski Wykonawcy: Artur Kalicki Dziś wybieramy się do Krosna. W kamienicy w centrum Krosna podczas penetracji piwnic koledzy eksploratorzy odkryli silnik stacjonarny z początków ubiegłego wieku. Po bliższych oględzinach okazało się, że napędzał unikatowy generator zaopatrujący w prąd znaczną część miasta. Ponieważ w kamienicy mają zostać przeprowadzone prace remontowe, podejmiemy próbę wydobycia silnika, nim komuś przyjdzie do głowy pociąć go na złom. 00:35 SENSACJE XX WIEKU - TAJNA KWATERA /1/ Kameralne i studyjne (widowisko), 24 min, Polska, 2000 Reżyseria: Wojciech Pacyna Scenariusz: Bogusław Wołoszański Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) Zamek w Książu od lat budzi zainteresowanie historyków i poszukiwaczy skarbów. Co kryły gigantyczne podziemia, dlaczego 3 tysiące więźniów drążyło tunele i wznosiło betonowe budowle? W programie podejmiemy próbę odpowiedzi na te pytania, przekazując w ten sposób wiedzę o historii Dolnego Śląska i sposobie sprawowania władzy w III Rzeszy. 01:05 SENSACJE XX WIEKU - TAJNA KWATERA /2/ Kameralne i studyjne (widowisko), 25 min, Polska, 2000 Reżyseria: Wojciech Pacyna Scenariusz: Bogusław Wołoszański Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) Zamek w Książu od lat budzi zainteresowanie historyków i poszukiwaczy skarbów. Co kryły gigantyczne podziemia, dlaczego 3 tysiące więźniów drążyło tunele i wznosiło betonowe budowle? W programie podejmiemy próbę odpowiedzi na te pytania, przekazując w ten sposób wiedzę o historii Dolnego Śląska i sposobie sprawowania władzy w III Rzeszy. 01:40 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ - NARODZINY WOJNY - POLITYKA CZ. 3 Magazyn, 20 min, Polska, 1994 Scenariusz: Bogusław Wołoszański Zdjęcia: Andrzej Żydaczewski Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) Cykliczna audycja popularyzująca wiedzę o historii II wojny światowej. Trzecia część odcinka poświęconego genezie wojny.