TVP Historia Środa, 27.04.2022 06:50 BYŁ TAKI DZIEŃ - 27 KWIETNIA Felieton, 2 min, Polska, 2006 Autor: Janusz Weychert 1784 - premiera "Wesela Figara" Beaumarchais; 1960 - starcia w Nowej Hucie wokół likwidowanego przez władze krzyża; 1989 - początek zgromadzeń na placu Tiananmen; 1997 - zmarł Piotr Skrzynecki; 07:00 POLONIA RESTITUTA - ODC. 2 Serial historyczny, 46 min, Polska, 1982 Reżyseria: Bohdan Poręba Scenariusz: Włodzimierz Kowalski Zdjęcia: Wacław Dybowski Aktorzy: Janusz Zakrzeński, Krzysztof Chamiec, Józef Fryźlewicz, Jerzy Kaliszewski, Edmund Fetting, Ignacy Gogolewski, Emil Karewicz, Zdzisław Mrożewski, Henryk Bista, Zygmunt Malanowicz, Eugeniusz Kujawski, Andro Kabaładze, Kirył Ławrow Drugi rok wojny. Proklamowanie Królestwa Polskiego na ziemiach zaboru rosyjskiego. Licytacja w sprawie polskiej między zaborcami. 08:00 MAGIA POLSKIEJ PRZYRODY. ZIMA, WIOSNA, LATO, JESIEŃ W DELCIE ŚWINY Film dokumentalny, 23 min, Polska, 2018 Reżyseria: Krzysztof Chomicz Zdjęcia: Krzysztof Chomicz Wykonawcy: Stanisław Heropolitański Cykl przedstawia życie zwierząt i ekosystemy w Polsce. Delta Świny jest unikalnym ekosystem wodnym. To tutaj mieszają się wody morskie z Zatoki Pomorskiej i wody Zalewu Szczecińskiego. W tym unikalnym miejscu pływa około 50 gatunków ryb, można zaobserwować ponad 320 gatunków ptaków, które zmieniają się w zależności od pory roku. Takie ptaki jak lodówka, bielaczki to unikalne gatunki występujące głównie nad morzem. Spotykamy też ohary, jedne z najbardziej kolorowych kaczek. 08:30 POLACY NA MORZE - ODC. 11 Reportaż, 24 min, Polska, 2021 Scenariusz: Katarzyna Sędek Zdjęcia: Piotr Romanowski Polską przygodę w badaniu dalekiej Północy zaczęło w 1932 roku trzech młodych ludzi: Czesław Centkiewicz, Stanisław Siedlecki i Władysław Łysakowski. Zimowali na Wyspie Niedźwiedziej. Kilka lat później polska wyprawa polarna przyczyniła się do zbadania i opisania archipelagu Svalbard. Pozostały po nich polskie nazwy lodowców, gór i fiordów, a Stanisław Siedlecki, już po wojnie, założył funkcjonującą do dziś polską bazę w Hornsundzie. Minęło 100 lat od zaślubin Polski z morzem i chcemy pokazać jak niewielki, uzyskany po I wojnie światowej, kawałek wybrzeża, wywołał entuzjazm narodu i przemyślane działania władz; jak uruchomił aktywność od gospodarczej po sztukę. 09:05 HISTORIA POLSKI - RÓG MARKSA I OBROŃCÓW KRZYŻA Film dokumentalny, 28 min, Polska, 1996 Reżyseria: Jerzy Ridan Scenariusz: Adam Macedoński, Jerzy Ridan Zdjęcia: Andrzej Jeziorek Wykonawcy: Jacek Niemczyk Wierni w Nowej Hucie, a były ich tysiące, chcieli mieć kościół. W mieście bowiem była tylko kapliczka, modły odbywały się wokół niej, pod gołym niebem - w upale, deszczu czy śniegu. Władza jednak nie wyrażała zgody na budowę świątyni: miasto, sztandarowa inwestycja komunizmu, miało być postępowe i zlaicyzowane. W 1956 r. , po październikowym przełomie, dwunastoosobowa komisja parafian udała się w tej sprawie do Władysława Gomułki. Ten zapewnił, że partia nie ma nic przeciwko wzniesieniu kościoła. Potem już wszystko szło bez przeszkód. Odpowiednie czynniki kolejno wyrażały zgodę. Wierni zbierali pieniądze, a kiedy wyznaczono lokalizację świątyni u zbiegu ulic Marksa i Majakowskiego, w miejscu tym postawili drewniany krzyż. Rok 1958 przyniósł pogorszenie stosunków między państwem a Kościołem. W październiku 1959 r. Wydział Architektury i Nadzoru Budowlanego Rady Narodowej Krakowa cofnął lokalizację świątyni w Nowej Hucie. W ślad za tym Wydział Finansowy przejął zebrane przez wiernych pieniądze. 27 kwietnia 1960 r. na róg Marksa i Majakowskiego przyjechali robotnicy z zamiarem wykopania krzyża. Wówczas w jego obronie rozpętała się trwająca cały dzień bitwa, w której milicja użyła broni. Padli ranni, być może i zabici. Setki obrońców krzyża aresztowano. Wielu, po miesiącach przesłuchań, skazano na kilkuletni pobyt w więzieniu. Nowa Huta jednak się nie ugięła. W mieście stanął kościół; jego konsekracja odbyła się 15 maja 1977 r. W latach 80. mieszkańcy jeszcze wielokrotnie występowali przeciw władzy. Autor filmu szczegółowo odtwarza te dramatyczne zdarzenia, przytaczając relacje ich uczestników, prezentujac dokumenty i archiwalia. 09:35 EPITAFIA KATYŃSKIE - JULIAN GRUNER Film dokumentalny, 3 min, Polska, 2010 Scenariusz: Maciej Dancewicz, Piotr Weychert, Paweł Pawlicki, Marek Drążewski, Paulina Brzezińska Muzyka: Monika Cybulska , JULIAN GRUNER Julian Gruner (ur. 13 października 1898 w Wisztyńcu, zm. w 1940 w Charkowie), polski lekkoatleta specjalizujący się w skoku wzwyż i rzucie oszczepem, doktor nauk medycznych, wykładowca, porucznik rezerwy służby zdrowia Wojska Polskiego, ofiara zbrodni katyńskiej. Latem 1995 roku uczestniczyłam jako lekarz w ekshumacji pomordowanych. Cały czas z nadzieją, że trafię na jakiś przedmiot, dokument. Dopiero po moim wyjeździe w jednym z grobów znaleziono sygnet z monogramem. Moja kuzynka rozpoznała bez wątpliwości - sygnet mojego ojca Juliana Grunera. Zapamiętałam jego wąsy, które zawsze tak śmiesznie kłuły w policzek. Był wesoły i pełen optymizmu. Tuż po moich narodzinach wszedł przez szpitalne okno na I piętrze i przyniósł mojej mamie ogromny bukiet kwiatów. Kiedy powstała wolna Polska, studiował medycynę w Kazaniu. Przedarł się do kraju, żeby zaciągnąć się do wojska. W czasie wojny z bolszewikami walczył w 10. pułku ułanów litewskich. Za rozbicie bolszewickiego gniazda karabinu maszynowego został odznaczony krzyżem walecznych. Po ukończeniu studiów na Uniwersytecie Warszawskim przeniósł się do Kalisza, gdzie w tamtejszym szpitalu stworzył oddział dziecięcy. Dzieci go uwielbiały i często udawały chorobę, aby się z nim spotkać. Specjalnie dla nich nauczył się naśladować różne głosy. W latach dwudziestych był też wszechstronnym sportowcem. Mistrzem i rekordzistą Polski, międzynarodowym mistrzem Francji i wicemistrzem Belgii w rzucie oszczepem. Zakwalifikował się do ekipy olimpijskiej na Igrzyska w Amsterdamie, jednak kontuzja uniemożliwiła mu wzięcie udziału w zawodach. W 1939 roku został zmobilizowany w stopniu porucznika jako lekarz szpitala polowego. 19 września w Stanisławowie Sowieci wzięli go do niewoli. 09:45 SENSACJE XX WIEKU - BITWA O ANGLIĘ Kameralne i studyjne (widowisko), 25 min, Polska, 1989 Scenariusz: Bogusław Wołoszański, Wojciech Nalazek Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) Audycja cykliczna o charakterze sensacyjnym, popularyzująca wiedzę o historii XX wieku. W tym wydaniu historia Bitwy o Anglię. Wykorzystano archiwalne nagrania z II wojny światowej. Program zaczyna się od informacji o ucieczce angielskich żołnierzy z Dunkierki przed Niemcami. Następnie oglądamy archiwalny film propagandowy nawołujący Anglików do wstąpienia do oddziałów obrony lokalnej, tzw. "homeguard". Dowiadujemy się, jak wyglądało standardowe uzbrojenie oddziałów "homeguard", dlaczego Hitler podjął decyzję o zaangażowaniu Luftwaffe do oczyszczenia drogi do Anglii dla piechoty, jaka była różnica w zasobach lotnictwa niemieckiego i angielskiego, jakie było uzbrojenie samolotów niemieckich, jakie czynniki świadczyły na niekorzyść Niemców. Omawiane są zalety i wady niemieckiego Junkersa, oglądamy fragmenty archiwalnego filmu o tych samolotach, Poznajemy zalety Messerschmitta. Dowiadujemy się również, jak ogromną przewagę uzyskali Anglicy, odkrywając radar. Poznajemy ówczesną koncepcję obrony Wielkiej Brytanii. Mamy okazję zobaczyć pierwsze stanowiska obserwacyjne wraz z ich przyrządami mierniczymi. Omawiane są rewolucyjne zmiany, jakie nastąpiły w 1940 roku w angielskim lotnictwie, zwłaszcza system prowadzenia wojny powietrznej przez Brytyjczyków. Mowa jest także o roli Polaków w Bitwie o Anglię. Prezentowany jest jeden z typów samolotów, na jakich latali Polacy. Omawiana jest pierwsza faza bitwy, która okazała się destrukcyjna dla niemieckiego lotnictwa. Dowiadujemy się, jaki był stosunek Niemców do angielskich radarów. Na tle archiwalnych filmów bitwy autor opowiada o jej drugiej fazie. Po ataku na jedno z miast angielskich Churchill zdecydował się na rozpoczęcie nalotów na Niemcy. Szczegółowo objaśniane są niemieckie plany inwazji na Anglię, które powstały już w 1938 roku. 10:10 SENSACJE XX WIEKU - AMBASADOR ANDROPOW INFORMUJE Kameralne i studyjne (widowisko), 24 min, Polska, 1995 Reżyseria: Wojciech Pacyna Scenariusz: Bogusław Wołoszański, Maciej Zakrocki Zdjęcia: Andrzej Żydaczewski Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) Program o roli, jaką w stłumieniu powstania w Budapeszcie w 1956 roku odegrał radziecki ambasador, późniejszy sekretarz generalny KPZR, Jurij Andropow. 10:50 ZŁOTY POCIĄG. Film dokumentalny, 48 min, Polska, 2015 Reżyseria: Wojciech Malinowski Scenariusz: Wojciech Malinowski Zdjęcia: Michał Garrett, Piotr Sędzikowski Historia i poszukiwanie pociągu zaginionego podczas II wojny światowej. "Złoty pociąg" wzbudza silne emocje i rozpala wyobraźnię. Słowa te rozgrzały do czerwoności Dolny Śląsk, a wraz z nim dziesiątki dziennikarzy na całym świecie. Spekulacje o możliwym ukryciu tutaj w ostatnim okresie wojny złota Wrocławia, zaginionych dzieł sztuki i nawet Bursztynowej Komnaty powodują, że potencjalne odkrycie jest tak gorączkowo komentowane i wyczekiwane. Film Wojciecha Malinowskiego z TVP Wrocław opowiada o tych poszukiwaniach w rejonie Wałbrzycha i Zamku Książ, czyli w okolicach jednej z przygotowywanych kwater Hitlera. I nawet jeśli "złotego pociągu" nie ma to i tak warto przyjrzeć się interesującym faktom z końca istnienia III Rzeszy, które miały miejsce właśnie na Dolnym Śląsku. Pociąg miał ponoć wyjechać z oblężonego Wrocławia w stronę Wałbrzycha. Wszelki ślad jednak po nim zaginął. 11:45 RODZINY WYKLĘTYCH MAJĄ GŁOS - JUSTYNA PIEJEK Dysk./wywiad/debata, 23 min, Polska, 2022 Scenariusz: Tadeusz Płużański Ignacy Sowa, rocznik 1913, członek placówki Konspiracyjnego Wojska Polskiego we wsi Mierzyn pod Piotrkowem Trybunalskim. W czasie niemieckiej okupacji pomagał AK, m.in. organizując transporty i przekazując żywność. W styczniu 1946 r. wstąpił do KWP, batalionu Żniwiarka, kompanii Grabie i przyjął pseudonim Kukułka. 8 marca 1946 r. został zdekonspirowany przez jednego z mieszkańców Mierzyna, który był funkcjonariuszem UB. Przez kolejny miesiąc był torturowany w Powiatowym Urzędzie Bezpieczeństwa w Piotrkowie. 12 kwietnia 1946 r. tamtejszy Wojskowy Sąd Okręgowy, w trybie postępowania doraźnego, skazał Ignacego Sowę na karę śmierci za udział w organizacji mającej na celu obalenie obecnego rządu i walki przeciw sojuszniczemu państwu, Związkowi Radzieckiemu. 15 kwietnia 1946 r. rozstrzelany w piwnicach piotrkowskiego UB. O dziadku opowiada Justyna Piejek. 12:15 POPIELEC - ODC. 7 - ŚLUB Serial wojenny, obyczajowy, 54 min, Polska, 1982 Autor: Włodzimierz Kłaczyński Reżyseria: Zbigniew Laskowski, Ryszard Ber Scenariusz: Ryszard Ber, Wiesław Myśliwski Zdjęcia: Wiesław Kaczmarek Aktorzy: Jerzy Kryszak, Ewa Ziętek, Stefan Friedmann, Andrzej Kozak, Franciszek Trzeciak, Jerzy Turek, Barbara Wałkówna, Henryk Bista, Stanisław Górka Józuś ukrywa się u Kaczorkowej, która odkrywa, że uwiódł on jej córkę. Ślub Józusia z Zośką. W czasie napadu na Mygę zamordowano starą Mrożkową. Podejrzenie pada na Józusia, ale on wykrywa że mordercą był Walery Kuźnik. Reforma rolna. Razem z pełnomocnikiem przyjeżdża Nogaj. Naciska Karfała, żeby aresztował Józusia. Kiedy po przeprowadzeniu reformy Nogaj z pełnomocnikiem wracają do Bukowa, zaczajony wraz z Nozdrem w lesie Józuś zabija Nogaja. 14:15 CZARNOBYL. ZAPIS TRWOGI (CHERNOBYL: HOUR BY HOUR) Film dokumentalny, 51 min, Wielka Brytania, 2021 Wypadek w Czarnobylu uwolnił co najmniej sto razy więcej promieniowania niż bomby atomowe zrzucone na Hiroszimę i Nagasaki. Tysiące mieszkańców zostało wysiedlonych, a niezliczona liczba Europejczyków nadal nosi blizny po tym, co stało się tamtej katastrofalnej nocy w Czarnobylu. Dzisiaj postapokaliptyczny krajobraz okolic najsłynniejszej elektrowni jądrowej świata to nie lada atrakcja turystyczna, więc nic dziwnego, że Ukraina wnosi o wpisanie strefy zakazanej na listę światowego dziedzictwa ludzkości. Porzucone gospodarstwa, opustoszałe blokowiska, zardzewiałe wesołe miasteczko, gnijące książki i portrety przywódców. Elektrownia nad Prypecią miała być jednym z symboli potęgi gospodarczej czerwonego imperium, służyła legitymizacji jego władzy nad Ukrainą i Białorusią. Komunizm od początku odwoływał się do idei technicznego postępu, dlatego awaria najnowszego z reaktorów była ciosem dla wizerunku ZSRR. Swoje zrobiła też, zawstydzająca dla Kremla, zachodnia akcja pomocy dla ofiar. Wypadek ten przypomniał również światu śmiertelną potęgę energii jądrowej. Ale czy był on katalizatorem upadku ZSRR? 16:15 TAK BLISKO... TAK DALEKO... Film dokumentalny, 52 min, Polska, 2019 Reżyseria: Maciej Dutkiewicz Scenariusz: Michał Komar Zdjęcia: Jacek Knopp Muzyka: Jan Komar Film dokumentalny "Tak blisko... tak daleko" to opowieść Szewacha Weissa - polskiego Żyda, polityka, dyplomaty i dziennikarza - o trudnych relacjach między Polakami i Żydami po II wojnie światowej. Tytuł filmu został zaczerpnięty z wypowiedzi profesora Szewacha Weissa. 17:20 POLONIA RESTITUTA - ODC. 3 Serial historyczny, 49 min, Polska, 1982 Reżyseria: Bohdan Poręba Scenariusz: Włodzimierz Kowalski Zdjęcia: Wacław Dybowski Aktorzy: Janusz Zakrzeński, Krzysztof Chamiec, Józef Fryźlewicz, Jerzy Kaliszewski, Edmund Fetting, Ignacy Gogolewski, Emil Karewicz, Zdzisław Mrożewski, Henryk Bista, Zygmunt Malanowicz, Eugeniusz Kujawski, Andro Kabaładze, Kirył Ławrow Tworzenie władzy politycznej. Powstaje Tymczasowa Rada Stanu. Józef Piłsudski, zdając sobie sprawę z faktycznych planów mocarstw, odmawia złożenia przysięgi. Aresztowanie Józefa Piłsudskiego. Rewolucja Lutowa w Rosji. Rząd Lenina opowiada się za wolną i niepodległą Polską. 19:20 HISTORIA POLSKI - PIWNICA Film dokumentalny, 58 min, Polska, 2001 Reżyseria: Antoni Krauze Scenariusz: Antoni Krauze Wykonawcy: Dorota Terakowska, Joanna Olczak Ronikier, Tadeusz Kwinta, Krystyna Zachwatowicz, Zygmunt Konieczny, Halina Wyrodek, Grzegorz Turnau, Zbigniew Preisner Wszystko zaczęło się od Jamy Michalika - wspomina Dorota Terakowska - gdzie stała wielka, skórzana kanapa. Święta kanapa, ponieważ należała do studenta historii sztuki, Piotra Skrzyneckiego. Nie wolno było na niej nikomu zasiadać, z wyjątkiem osób przez niego zaproszonych. Ja dostąpiłam tego zaszczytu. Byłam niekiedy zapraszana. Pewnego dnia Piotr wpadł na Floriańską i krzyknął: "Słuchajcie, mamy Piwnicę!" Już na nich czekała w podziemiach dawnego pałacu Potockich, na Rynku pod numerem 27. Zwały węgla pod ścianami, miał i wszechobecny pył nie zrażały młodych entuzjastów. Muzycy planowali urządzać w Piwnicy koncerty, plastycy - wystawy, a aktorzy marzyli o własnej estradzie do występów. Początki były skromniejsze. Udostępniony na fali październikowej odwilży lokal służył jako miejsce spotkań towarzyskich, niekiedy tańców. Bale zależały od dobrego humoru stróża, pana Sztyca. Albo wpuścił gości do środka, albo nie wpuścił. Wkrótce studenci krakowskich uczelni artystycznych stworzyli w Piwnicy kabaret. Spektale były absolutną improwizacją, składankami od Sasa do lasa. Każdy śpiewał, tańczył, recytował, jak umiał. Zwykle nie umiał. Skrzynecki nie mógł pochwalić się żadnym talentem. Nie potrafił zapamiętać tekstu, a na domiar złego seplenił. Nie miał prawa wstępu na scenę. Jednak pewnego wieczoru, z powodu nagłej i nieprzewidzianej absencji konferansjera, koledzy dali mu szansę. Piotr stanął przed publicznością. Zaseplenił, zapomniał tekstu, pomylił się, zacukał - i ludzie oszaleli z zachwytu! Mieli wszelkie powody do radości. Na ich oczach zrodziła się gwiazda, animator, podpora i legenda Piwnicy pod Baranami. Kabaret krzepł, z amatorskiej zabawy przemieniał się z wolna w kulturalną instytucję. Zygmunt Konieczny wzbogacił go swoją wspaniałą muzyką, Krystyna Zachwatowicz - scenograficznym kunsztem i talentem scenicznym. Sukcesom artystycznym towarzyszyły ciężkie, bytowe klęski. Za nie dość pilne dopełnianie obowiązków wobec cenzury twórcy stracili lokum. Wyrzucony z pałacu zespół przygarnęli Literaci na Krupniczej, by go następnie relegować z powodu bałaganu, zamieszania i zagrożenia pięknej wykładziny podłogowej deptanej przez tłumy widzów. Kabaret znalazł schronienie na Sławkowskiej, w Towarzystwie Społeczno - Kulturalnym Żydów. Po trzech latach tułacze wrócili triumfalnie na Rynek w radykalnie wzmocnionym składzie. Obecność Ewy Demarczyk nadała "Baranom" nową, artystyczną jakość. Kabaret się zmienił. Skończyły się czasy amatorskiej improwizacji. Nastała era profesjonalizmu. Ale magiczny klimat dawnej Piwnicy pozostał w odnowionych i wyremontowanych murach. Przetrwał także kolejną ciężką próbę - półtoraroczne zawieszenie działalności po stanie wojennym, aby znowu zawładnąć emocjami widzów i słuchaczy w odmienionej Polsce. Andrzej Krauze dokumentuje czterdziestoletnią historię słynnego, założonego w 1956 roku kabaretu. Archiwalnym materiałom filmowym towarzyszą wspomnienia twórców, wykonawców i sympatyków Piwnicy, między innymi Janiny Olczak - Ronikier, Krystyny Zachwatowicz, Kazimierza Wiśniaka, Rajmunda Jarosza, Zygmunta Koniecznego, Leszka Długosza i Grzegorza Turnaua. Artyści różnych pokoleń opowiadają o minionej chwale Piwnicy. Minionej, gdyż śmierć Piotra Skrzyneckiego 27 kwietnia 1997 roku na zawsze zakończyła dzieje jednego z najoryginalniejszych przedsięwzięć w polskiej kulturze czasów powojennych. 20:30 TAJEMNICE III RZESZY (SEZON II) - ODC. 2/5 PACJENT HITLER (ODC. 2/5 PATIENT HITLER) Film dokumentalny, 49 min, Niemcy, 2013 Reżyseria: Friedrich Schrerer, Steffi Schlobel, Thomas Staehler Scenariusz: Guido Knopp Na co chorował Hitler i jak jego dolegliwości wpływały na dowodzenie niemiecką armią? Jaki wpływ miał na Hitlera jego osobisty lekarz? Medyczne akta Hitlera w większości zaginęły, ale z tego co odnaleziono wyłania się intrygujący obraz stanu zdrowia fuhrera. Pod koniec wojny uzależniony od silnych leków i narkotyków stał się słaby fizycznie i psychicznie roztrzęsiony. 21:30 WOJNA O TRONY. PRAWDZIWA HISTORIA EUROPY S.I - ODC. 1/4 (REAL WAR OF THRONES. ODC. 1/4) Film dokumentalny, 49 min, Francja, 2017 Reżyseria: Vanessa Pontet, Alain Brunard W burzliwym okresie średniowiecznej Europy głodne władzy dynastie walczyły między sobą o dominację na kontynencie. Starli się krwią i żelazem na polach bitew, ale prawdziwa walka o władzę rozgrywała się na osobności. Za kamiennymi murami zamku znajdował się świat strategicznuych sojuszy, cudzołóstwa, zdrady i morderstwa. Bezwzględna intryga rozdzieliła wiele legendarnych rodzin i ukształtowała sposób, w jaki rządzili swoimi imperiami. Te epickie wojny trwały przez wiele pokoleń i wstrząsały Europą i nadal rozbrzmiewają w niezliczonych hitach i serialach. 22:35 KUNDUN - ŻYCIE DALAJ LAMY (KUNDUN) Film biograficzny, 129 min, Francja/USA 1997 Reżyseria: Martin Scorsese Scenariusz: Melissa Mathison Wykonawcy: Paweł Straszewski Aktorzy: Tenzin Thuthob Tsarong, Gyurme Tethong, Tulku Jamyang Kunga Tenzin, Tenzin Yeshi Paichang, Tencho Gyalpo i inni Scenarzystka Melissa Mathison ("E. T.") już na studiach zaczęła się interesować postacią Tenzina Gyatso, znanego powszechnie jako XIV dalajlama - kolejne wcielenie Buddy Miłościwego, religijny i polityczny przywódca Tybetańczyków. Kiedy pierwsza wersja scenariusza była już gotowa, udało się jej spotkać z jego bohaterem w Dharamsali w Indiach, gdzie mieści się siedziba tybetańskiego parlamentu na uchodźstwie. Dalajlama przychylnie odniósł się do projektu filmu, ale wniósł sporo poprawek. Rozmowy z nim nadały tekstowi nowy kształt. "Kundun" (co znaczy tyle, co "obecność Buddy") ukazuje dzieciństwo i młodość Tenzina Gyatso, który w wieku dwóch lat został rozpoznany jako kolejne wcielenie w liczącej jak dotąd czternastu sukcesorów linii dalajlamów. Aby upewnić się, że w ciele dziecka, na które wskazały sny i proroctwa, żyje duch poszukiwanego mistrza, poddaje się malca rozlicznym, surowym testom. Musi m. in. spośród licznych, podobnych do siebie przedmiotów wybrać te, które należały do zmarłego mistrza. Gdy przejdzie pomyślnie te próby, zostaje oficjalnie uznany za tulku. Spośród czterech młodych Tybetańczyków grających w "Kundun" dalajlamę jeden to autentyczny tulku. Nie ma zresztą w tym filmie zawodowych aktorów, wszyscy to naturszczycy, tybetańscy uchodźcy, którzy potraktowali swój występ jako swoisty patriotyczny obowiązek: chcieli przekazać światu tragiczną prawdę o swojej ojczyźnie, o dokonywanych tam zbrodniach. Zdjęcia kręcono w Maroku, gdyż z przyczyn politycznych nie tylko w Tybecie, ale nawet w Indiach nie było to możliwe. Drobiazgowo odtworzono nie tylko pałac dalajlamy w Lhasie, ale nawet tamtejszy krajobraz. W przypadku dzieła Martina Scorsese trudno mówić o akcji w klasycznym tego słowa znaczeniu. To raczej seria scen, obrazów i wizji ułożonych w porządku chronologicznym, które składają się na opowieść o kształtowaniu się osobowości i świadomości religijnej i narodowej dalajlamy. Tłem są dzieje Tybetu doprowadzone do końca lat 50. Za to jako widowisko "Kundun" wręcza zapiera dech swoim pięknem i głębią przekazu. Jest zadziwiającym odtworzeniem świata, który właściwie już nie istnieje. Pomimo czterech nominacji do Oscara (za zdjęcia, muzykę, kostiumy i scenografię) dzieło Scorsese nie otrzymało żadnej statuetki. Przyznały mu natomiast swoje nagrody liczne stowarzyszenia amerykańskich krytyków. W roku 1937 grupa mnichów, którym wyznaczono zadanie odnalezienia następcy XIII dalajlamy, przybywa do małej wioski w pobliżu granicy z Chinami, gdzie w dwuletnim chłopczyku z ubogiej rodziny rozpoznaje duchowego przywódcę Tybetu. Ogłoszony dalajlamą, malec zamieszkuje w pałacu w Lhasie, gdzie jest szkolony do pełnienia swej przywódczej, świeckiej i religijnej, roli. Z wiekiem coraz żywiej interesuje się również polityką. W 1950 r. , gdy ma zaledwie 15 lat, Chiny pod wodzą Mao Tse - tunga dokonują inwazji na Tybet. Dalajlama trwa przy swoim narodzie walczącym z najeźdźcą pokojowymi metodami. W 1959 r. , po zakończonych fiaskiem staraniach o poparcie ze strony Zachodu, musi opuścić Tybet. Udaje się na wygnanie do Indii. 01:55 SENSACJE XX WIEKU - BITWA O ANGLIĘ Kameralne i studyjne (widowisko), 25 min, Polska, 1989 Scenariusz: Bogusław Wołoszański, Wojciech Nalazek Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) Audycja cykliczna o charakterze sensacyjnym, popularyzująca wiedzę o historii XX wieku. W tym wydaniu historia Bitwy o Anglię. Wykorzystano archiwalne nagrania z II wojny światowej. Program zaczyna się od informacji o ucieczce angielskich żołnierzy z Dunkierki przed Niemcami. Następnie oglądamy archiwalny film propagandowy nawołujący Anglików do wstąpienia do oddziałów obrony lokalnej, tzw. "homeguard". Dowiadujemy się, jak wyglądało standardowe uzbrojenie oddziałów "homeguard", dlaczego Hitler podjął decyzję o zaangażowaniu Luftwaffe do oczyszczenia drogi do Anglii dla piechoty, jaka była różnica w zasobach lotnictwa niemieckiego i angielskiego, jakie było uzbrojenie samolotów niemieckich, jakie czynniki świadczyły na niekorzyść Niemców. Omawiane są zalety i wady niemieckiego Junkersa, oglądamy fragmenty archiwalnego filmu o tych samolotach, Poznajemy zalety Messerschmitta. Dowiadujemy się również, jak ogromną przewagę uzyskali Anglicy, odkrywając radar. Poznajemy ówczesną koncepcję obrony Wielkiej Brytanii. Mamy okazję zobaczyć pierwsze stanowiska obserwacyjne wraz z ich przyrządami mierniczymi. Omawiane są rewolucyjne zmiany, jakie nastąpiły w 1940 roku w angielskim lotnictwie, zwłaszcza system prowadzenia wojny powietrznej przez Brytyjczyków. Mowa jest także o roli Polaków w Bitwie o Anglię. Prezentowany jest jeden z typów samolotów, na jakich latali Polacy. Omawiana jest pierwsza faza bitwy, która okazała się destrukcyjna dla niemieckiego lotnictwa. Dowiadujemy się, jaki był stosunek Niemców do angielskich radarów. Na tle archiwalnych filmów bitwy autor opowiada o jej drugiej fazie. Po ataku na jedno z miast angielskich Churchill zdecydował się na rozpoczęcie nalotów na Niemcy. Szczegółowo objaśniane są niemieckie plany inwazji na Anglię, które powstały już w 1938 roku. 02:25 SENSACJE XX WIEKU - AMBASADOR ANDROPOW INFORMUJE Kameralne i studyjne (widowisko), 24 min, Polska, 1995 Reżyseria: Wojciech Pacyna Scenariusz: Bogusław Wołoszański, Maciej Zakrocki Zdjęcia: Andrzej Żydaczewski Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) Program o roli, jaką w stłumieniu powstania w Budapeszcie w 1956 roku odegrał radziecki ambasador, późniejszy sekretarz generalny KPZR, Jurij Andropow. 03:00 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ - MUSSOLINI Magazyn, 19 min, Polska, 1996 Scenariusz: Bogusław Wołoszański, Maciej Zakrocki Zdjęcia: Andrzej Żydaczewski Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) Cykliczna audycja popularyzująca wiedzę o historii II wojny światowej. Odcinek poświęcony Benito Mussoliniemu. Obraz tworzą czarno - białe archiwalne materiały filmowe.