TVP Historia Czwartek, 28.04.2022 06:50 BYŁ TAKI DZIEŃ - 28 KWIETNIA Felieton, 2 min, Polska, 2006 Autor: Janusz Weychert 1924 - początek wymiany marek polskich na złotówki; 1939 - Hitler zerwał pakt o nieagresji z Polską; 1968 - w Nowym Jorku wystawiono musical "Hair"; 1978 - prezentacja samochodu marki Polonez; 06:55 POLONIA RESTITUTA - ODC. 3 Serial historyczny, 49 min, Polska, 1982 Reżyseria: Bohdan Poręba Scenariusz: Włodzimierz Kowalski Zdjęcia: Wacław Dybowski Aktorzy: Janusz Zakrzeński, Krzysztof Chamiec, Józef Fryźlewicz, Jerzy Kaliszewski, Edmund Fetting, Ignacy Gogolewski, Emil Karewicz, Zdzisław Mrożewski, Henryk Bista, Zygmunt Malanowicz, Eugeniusz Kujawski, Andro Kabaładze, Kirył Ławrow Tworzenie władzy politycznej. Powstaje Tymczasowa Rada Stanu. Józef Piłsudski, zdając sobie sprawę z faktycznych planów mocarstw, odmawia złożenia przysięgi. Aresztowanie Józefa Piłsudskiego. Rewolucja Lutowa w Rosji. Rząd Lenina opowiada się za wolną i niepodległą Polską. 07:50 W KOTLE HISTORII - KUCHNIA WESELNA. CO PODANO W BRONOWICACH? Magazyn, 25 min, Polska, 2022 Reżyseria: Jerzy Grabowski Scenariusz: Łukasz Modelski Wykonawcy: Łukasz Modelski (prowadzący) Lucjan Rydel był obrażony za to, jak została opisana jego żona. Za to Włodzimierz Tetmajer nie krył podziwu: Jak Archanioł, zatknął pan chorągiew z napisanym na niej hasłem miłości Ojczyzny i wielkiej, nieśmiertelnej sztuki - pisał do Stanisława Wyspiańskiego po premierze "Wesela". Dramatu, który w każdym kolejnym pokoleniu budził emocje i refleksje, a krytycy i historycy literatury zęby na nim połamali, bo kryje w sobie bez liku możliwych interpretacji i zagadek. Choć na pozór sprawa jest prosta. Stanisław Wyspiański uczestniczył w bronowickim weselu Lucjana Rydla i Jadwigi Mikołajczykówny, pięknej chłopki, nawiasem mówiąc siostry żony Włodzimierza Tetmajera i tak to się zaczęło. Jak wesele to wesele, trza być w butach - jak pisał Wyspiański - ale i stoły uginać się muszą. Jakie było menu bronowickiego wesela? O tym annały milczą, a w tym odcinku programu zagadkę stara się rozwikłać Łukasz Modelski, redaktor, historyk sztuki i kultury średniowiecza, autor książek o historii kuchni, uczestnik inicjatyw kulinarnych związanych z próbami ustalenia kanonu polskiej kuchni, znany widzom TVP Historia z cykli "Kuchnia Jagiellonów", "Kuchnia Żydów polskich", "Kuchnia dwudziestolecia". Łukasz Modelski idzie tropem jadłospisów z galicyjskich wesel początku XX wieku. Kuchni chłopskiej, ale bogatej. Będą więc przepisy na sztukę mięsa z wieprzowiny (szynki) i zupę kminkową. 08:25 HISTORIA POLSKI - KRWAWY ŚLAD Film dokumentalny, 52 min, Polska, 2020 Reżyseria: Krzysztof Zwoliński, Ewa Żmigrodzka Scenariusz: Ewa Żmigrodzka , Krzysztof Zwoliński Obóz Fort III Pomiechówek był obozem koncentracyjnym, który mieli szansę przeżyć jedynie ci, którzy zostali przeniesieni do Mauthausen, Auschwitz i Stutthofu. Stopień bestialstwa i skala zwyrodnienia strażników przewyższała wszystko, co wiadomo o niemieckich obozach koncentracyjnych i obozach śmierci w czasie II wojny światowej. Pomiechówek był kolejno obozem przesiedleńczym dla miejscowej ludności, która musiała ustąpić niemieckiej kolonizacji okolicy, obozem koncentracyjnym dla Żydów niemających stałego zameldowania w okolicznych gettach i obozem karno - śledczym gestapo dla Polaków. Zginęło tam przez powieszenie, rozstrzelanie i w wyniku tortur przynajmniej kilkanaście tysięcy ludzi. 09:25 EPITAFIA KATYŃSKIE - ADAM SOLSKI Film dokumentalny, 4 min, Polska, 2010 Scenariusz: Piotr Weychert, Marek Drążewski, Maciej Dancewicz, Paweł Pawlicki, Paulina Brzezińska Muzyka: Monika Cybulska, Monika Cybulska ADAM SOLSKI Adam Teofil Solski (ur. 4 stycznia 1895 w Milatyczach, zm. 9 kwietnia 1940 w Katyniu), major piechoty Wojska Polskiego, uczestnik czterech wojen, kawaler Orderu Virtuti Militari, ofiara zbrodni katyńskiej. 24 stycznia 1940. Mija pięć miesięcy od chwili widzenia się i pożegnania w przedziale pociągu, w Poznaniu. Ewa wówczas płakała. Matka, żegnając się ze mną, przeczuwała, że rozstanie będzie tak długie, może nawet na zawsze. Jak Danuśka daje sobie radę z Ewuśką i Rodzicami w tę ciężką zimę. Byłam jego ukochaną córeczką. Ewuśką, którą uwielbiał tak, jak to zwykle młodzi ojcowie kochają swoje córki. Często chodziliśmy na spacery. Nigdy nie zapomnę disneyowskiej Królewny Śnieżki, którą razem obejrzeliśmy w kinie. Kiedy ojciec wyjeżdżał służbowo albo do swojej mamy we Lwowie, zawsze potem przywoził mi cukierki. Miałem niesamowity sen. Matka śniła mi się, że była gdzieś w drugim pokoju w naszym mieszkaniu. Ja nastawiłem radio na muzykę i walczyłem sam ze sobą, z sobowtórem. Po przebudzeniu się leżałem na wznak. Okropnie waliło mi serce. Cóż ten sen miał złego wróżyć? Z mamą byli bardzo piękną parą. Poznali się we Lwowie poprzez stryja mamy, generała Trojanowskiego, którego ojciec był adiutantem. Często wychodzili na bale. Pamiętam jego granatowe spodnie z lampasem i szablę. Byłam zła i strasznie zazdrosna, że nie zabierają mnie ze sobą. Ojciec, chcąc mnie pocieszyć, powiedział, żebym się nie martwiła, bo niedługo będziemy na bale chodzić razem. 9 kwietnia. Paręnaście minut przed piątą rano - pobudka w więziennych wagonach i przygotowanie się do wychodzenia. Wyjazd karetką więzienną. Przewieziono nas gdzieś do lasu, coś w rodzaju letniska. Tu szczegółowa rewizja. Zabrano mi zegarek, na którym była godzina 6:30. Pytano mnie o obrączkę. Zabrano ruble, pas główny, scyzoryk. Ten dziennik znaleziono przy jednych z ponad czerech tysięcy zwłok wydobytych z katyńskich dołów w 1943 r. Pisany niemal do ostatnich chwil, jest jednym z najważniejszych dowodów zbrodni, jakiej wiosną 1940 roku dokonało NKWD na polskich oficerach, jeńcach z obozu w Kozielsku. Zawarte w nim zapiski są dla mnie najcenniejszą, ale też i najbardziej bolesną pamiątką po majorze Adamie Solskim. Moim ojcu. 09:35 SENSACJE XX WIEKU - OSTATNI DZIEŃ HITLERA CZ. 1 Kameralne i studyjne (widowisko), 21 min, Polska, 1995 Reżyseria: Tomasz Kostuch Scenariusz: Bogusław Wołoszański Wykonawcy: Bogusław Wołoszański Program poświęcony tajemniczej śmierci Adolfa Hitlera i Ewy Braun. Dlaczego Rosjanie tak starannie zatarli wszelkie ślady? W jakim celu to uczynili? Program próbuje odpowiedzieć na pytanie, co naprawdę wydarzyło się w bunkrze Kancelarii Rzeszy w ostatnich dniach kwietnia 1945 roku. Ujawnione ostatnio materiały i zeznania świadków wskazują, że dotychczasowe wersje samobójstwa wodza III Rzeszy były błędne. W programie przedstawiono kilka wersji wydarzeń. Wykorzystano bogatą ikonografię i zdjęcia archiwalne. 10:05 SENSACJE XX WIEKU - OSTATNI DZIEŃ HITLERA CZ. 2 Kameralne i studyjne (widowisko), 24 min, Polska, 1995 Reżyseria: Tomasz Kostuch Scenariusz: Bogusław Wołoszański Wykonawcy: Bogusław Wołoszański Program poświęcony tajemniczej śmierci Adolfa Hitlera i Ewy Braun. Dlaczego Rosjanie tak starannie zatarli wszelkie ślady? W jakim celu to uczynili? Program próbuje odpowiedzieć na pytanie, co naprawdę wydarzyło się w bunkrze Kancelarii Rzeszy w ostatnich dniach kwietnia 1945 roku. Ujawnione ostatnio materiały i zeznania świadków wskazują, że dotychczasowe wersje samobójstwa wodza III Rzeszy były błędne. W programie przedstawiono kilka wersji wydarzeń. Wykorzystano bogatą ikonografię i zdjęcia archiwalne. 10:40 DAREMNA MISJA. OPOWIEŚĆ JANA KARSKIEGO - KOZIELEWSKIEGO Film dokumentalny, 38 min, Polska 1993 Scenariusz i realizacja: Janusz Weychert Komentarz: Cezary Król Muzyka: Andrzej Krauze Ukończył dwa fakultety na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie, przepracował kilka lat w Ministerstwie Spraw Zagranicznych RP, znał płynnie trzy języki, znał Europę i miał doskonałą pamięć. Z tych względów Komenda Główna AK zleciła mu misję kuriera. Jan Karski - pod takim pseudonimem Jan Kozielewski działał w ruchu oporu - przyjął ją bez wahania. Odbył trzy podróże na Zachód. Latem 1942 roku miał jechać po raz czwarty - do Londynu. O tej misji dowiedzieli się Żydzi i postanowili przez niego przedstawić aliantom swoją sytuację i zażądać podjęcia działań uniemożliwiająch dalszą eksterminację ich narodu. Chcieli też prosić przywódców organizacji żydowskich na zachodzie o pieniądze na korumpowanie Niemców, a prezydenta Władysława Raczkiewicza, by zwrócił się do papieża z prośba o interwencję w ich sprawie i o potępienie całego narodu niemieckiego. Jan Karski, zanim podjął się tego zadania, zapoznał się najpierw z położeniem Żydów w Polsce. Był w getcie warszawskim i z narażeniem życia przedostał się do obozu koncentracyjnego w Bełżcu. Przede wszystkim jednak Jerzy Makowiecki, jego przełożony w BIP, wręczył mu niewinnie wyglądający klucz, w który wmontowano mikrofilmy zawierające pełną dokumentację przedstawiającą sytuację Żydów w Polsce i okupowanej Europie. Z podrobionym papierami francuskiego robotnika Karski przedostał się do Paryża, gdzie przekazał klucz łącznikowi, i ruszył przez Francję do Hiszpanii, a potem do Gibraltaru, skąd przerzucono go do Anglii. W filmie, nakręconym w 1993 roku, Jan Karski opowiada o tej swojej ostatniej kurierskiej misji i o działaniach, które po dotarciu do Londynu podjął, by poinformować świat o zagładzie Żydów i prosić o pomoc dla nich. Przypomina, co w tej sprawie zrobili premier Stanisław Mikołajczyk, prezydent Władysław Raczkiewicz i minister Edward Raczyński. Wspomina swoje rozmowy z politykami brytyjskimi, a potem amerykańskimi, ich pełne rezerwy i niechęci reakcje na jego słowa, swoje rozgoryczenie. Tę opowieść kończy niezwykle skromnym stwierdzeniem: "Po 50 latach oceniam, że byłem za mały do potworności tej misji. Żydzi mnie nie wybrali. Byłem pod ręką. Skorzystali z tego, że jechałem do Londynu. Gdyby mieli kogoś lepszego...". Wini siebie, choć z opowieści jasno wynika, że to wielcy ówczesnego świata nie chcieli słyszeć o Żydach i nic nie chcieli dla nich zrobić. 11:25 DZIEJE CZŁOWIEKA UBRANEGO - SPODNIE Film dokumentalny, 27 min, Polska, 2020 Autor: Dagmara Spolniak Reżyseria: Dagmara Spolniak Cykl poświęcony historii tekstyliów, podzielony na trzy odcinki: "Spodnie", "Czego oczy nie widzą", "Od stóp do głów". Film "Spodnie" poświęcony będzie historii obyczajowości w Europie opowiedzianej przez pryzmat ewolucji części garderoby zwyczajowo kojarzonej z mężczyznami. Całość realizowana z humorem, przybliżająca epizody mniej znane i dzieje stroju jako sposobu istnienia człowieka w różnych układach cywilizacyjno - społecznych. 11:55 POPIELEC - ODC. 8 - AMNESTIA Serial wojenny, obyczajowy, 55 min, Polska, 1982 Autor: Włodzimierz Kłaczyński Reżyseria: Zbigniew Laskowski, Ryszard Ber Scenariusz: Ryszard Ber, Wiesław Myśliwski Zdjęcia: Wiesław Kaczmarek Aktorzy: Jerzy Kryszak, Ewa Ziętek, Maciej Góraj, Stefan Friedmann, Franciszek Trzeciak, Lech Dyblik, Hanna Giza, Elżbieta Golińska, Stanisław Górka Zostaje ogłoszona amnestia dla wszystkich, którzy złożą broń i "wyjdą z lasu". Milewski oczekuje, że Józuś ujawni się, ale ten w międzyczasie dokonuje kolejnego napadu. Akcja ujęcia Józusia i Nozdry kończy się fiaskiem. W odwecie mężczyźni napadają na posterunek milicji i zabijają Milewskiego. W czasie ucieczki Józuś zostaje zraniony i pojmany. 13:05 OPOWIEŚCI O YELLOWSTONE - ODC. 2. LATO (YELLOWSTONE TALES FROM THE WILD) Film dokumentalny, 48 min, Wielka Brytania, 2009 Zdjęcia: John Shier Muzyka: Edmund Butt Przez pół roku w Yellowstone panuje bezlitosna zima. W świecie skutym lodem muszą sobie radzić wszystkie zwierzęta, zarówno te ścigające, jak i ścigane. W kwietniu liczne oznaki na górskim zboczu nareszcie zwiastują zmianę pory roku, choć widać jeszcze ślady ciężkiej zimy. Słońce powoli odzyskuje swoją moc. W rzekach i strumieniach zanika gruba warstwa lodu. Teraz zaczyna się wyścig o odrobienie zimowych strat. To czas, by się bawić, uczyć i rozmnażać. Po krótkotrwałej wiośnie nastaje równie krótkie lato. Nie tak łatwo więc będzie przetrwać w tej nieprzewidywalnej krainie. W Yellowstone zima trzyma szczególnie długo. W samym środku na wysokości dwóch tysięcy czterystu metrów n. p. m. znajduje się płaskowyż otoczony wierzchołkami Gór Skalistych. Po pięciu miesiącach snu w górach wyłania się potężny drapieżnik. Samica niedźwiedzia grizzly obudziła się wcześnie, żeby wyszukać pożywienie dla swoich młodych. Cieplejszymi równinami i dolinami, które otaczają płaskowyż, wędrują zwierzęta roślinożerne. Opuściły one wysoko położone tereny, by uniknąć najcięższego okresu zimy. Teraz rozpoczynają długą wyprawę ku centralnej części Yellowstone, gdzie spędzą lato. Wśród roślinożerców znajdują się przedstawiciele najstarszego gatunku amerykańskich przeżuwaczy widłorogi, jedne z najszybszych zwierząt świata. Lato ukazało niezwykłą różnorodność Yellowstone. Wkrótce jednak znów wszystko pokryje zimowa powłoka. Na przygotowanie się do zimy zostało już niewiele tygodni. To czas jeszcze jednej, ostatniej eksplozji życia w Yellowstone. Nadchodzi najkrótsza, ale za to najpiękniejsza pora roku - jesień. 14:10 NAJWSPANIALSZE LATARNIE MORSKIE IRLANDII - CUDA INŻYNIERII. ODC. 2/4 (THE GREAT LIGHTHOUSES OF IRELAND) Film dokumentalny, 60 min, Irlandia, 2020 Tajemnicze i romantyczne latarnie morskie pozostają istotną częścią infrastruktury morskiej Irlandii. Seria ta pokazuje zależność od morza i walkę z żywiołami Zielonej Wyspy oraz inżynierię, historię, a przede wszystkim ludzi stojących za tymi niezwykłymi budowlami oraz rolę, jaką odegrały w historycznych wydarzeniach. Dla Irlandii, przez wieki uzależnionej od morskiego transportu, latarnie są czymś szczególnym. Obecnie jest ich ponad sto, 66 wciąż działa. Najstarsza istniała już w średniowieczu - było to ognisko, rozpalane przez mnichów, chcących pokazać żeglarzom drogę do portu. Złota era latarni to XIX wiek: stały się symbolami ujarzmienia natury, ułatwiały nawigację na niebezpiecznych wodach przybrzeżnych. Gdzie fale atakują wyjątkowo wściekle, zaś wybrzeże jest skaliste. Irlandczycy są dumni ze swych latarni, porównują je do egipskich piramid i chińskiego muru. Pierwszy odcinek traktuje o życiu latarników, ich tradycjach, mundurach i zawodowym etosie tej prestiżowej, acz ciężkiej profesji. Drugi odcinek wyjaśnia, jak budowano te arcydzieła techniki w pięknych okolicznościach przyrody - na krawędzi klifu, wyspach, skałach ledwie wystających z wód Atlantyku, aż do latarni zakotwiczonych na dnie oceanu. Trzeci odcinek to rys historyczny - latarnie były świadkami bitew morskich, inwazji, katastrof, emigracji, wojny Irlandii o niepodległość i wojny domowej. Czwarty opowiada o końcu świata latarników (ostatni zszedł z posterunku w 1992 roku) i przyszłości, jaka je czeka w XXI wieku. Radar, radio, GPS i nowe technologie o dziwo nie odesłały latarni do lamusa, marynarze zapewniają, że nadal pomagają w ustaleniu pozycji. Poza tym romantyczne budowle działają na wyobraźnię i coraz częściej są celem turystycznych wypraw. 15:25 TAJEMNICE III RZESZY (SEZON II) - ODC. 2/5 PACJENT HITLER (ODC. 2/5 PATIENT HITLER) Film dokumentalny, 49 min, Niemcy, 2013 Reżyseria: Friedrich Schrerer, Steffi Schlobel, Thomas Staehler Scenariusz: Guido Knopp Na co chorował Hitler i jak jego dolegliwości wpływały na dowodzenie niemiecką armią? Jaki wpływ miał na Hitlera jego osobisty lekarz? Medyczne akta Hitlera w większości zaginęły, ale z tego co odnaleziono wyłania się intrygujący obraz stanu zdrowia fuhrera. Pod koniec wojny uzależniony od silnych leków i narkotyków stał się słaby fizycznie i psychicznie roztrzęsiony. 16:20 EPITAFIA KATYŃSKIE - ZYGMUNT SCHANTROCH Film dokumentalny, 3 min, Polska, 2010 Scenariusz: Maciej Dancewicz, Paweł Pawlicki, Piotr Weychert, Marek Drążewski, Paulina Brzezińska Muzyka: Monika Cybulska ZYGMUNT SCHANTROCH Mój ojciec, Zygmunt Schantroch, chciał zostać lekarzem. Studia medyczne na Uniwersytecie Jagiellońskim przerwała I Wojna Światowa. Znalazł się w armii austriackiej a potem w Wojsku Polskim. Po wojnie kontynuował studia, uzyskując dyplom doktora wszech nauk lekarskich. Karierę akademicką rozpoczął w 1919 roku od stopnia asystenta w Katedrze Anatomii Opisowej Uniwersytetu Jagiellońskiego. Był jednym z pierwszych w świecie, który rozpoczął próby uzyskania tkanki nerwowej ze sztucznej hodowli. Jako stypendysta fundacji Rockefellera zdobywał wiedzę we Francji i we Włoszech. W 1936 roku otrzymał tytuł profesora. Poświęcił się badaniom nad układem nerwowym i hodowlą tkanek. Był członkiem Akademii Umiejętności. Kiedy ojciec wykładał, aula uniwersytecka była pełna. Jego seminaria były zawsze na tyle ciekawe, że przychodzili na nie nawet studenci niezobowiązani do tego programem studiów. Często trudne i długie zajęcia przerywał dowcipami i anegdotami. To dla tych anegdot i dykteryjek na zajęcia przychodziła część braci akademickiej. Znał wiele języków, a przed wojną zaczął uczyć się japońskiego. We wrześniu 1939 roku mianowano go dowódcą kolumny sanitarnej. 17 września dostał się do sowieckiej niewoli. Nie skorzystał z możliwości ucieczki, dając wiarę zapewnieniom NKWD, że lekarze będą zwalniani do domu. Matka zwróciła się do fundacji Rockefellera z prośbą o interwencję w sprawie ojca. Po długim czasie nadeszła odpowiedź, że czynią starania, ale nie dają nadziei. 28 listopada 1939 roku na karcie pocztowej Zygmunt Schantroch napisał: Jestem w Starobielsku. Ostatnia wiadomość nadeszła w pierwszych dniach kwietnia. Czuję się dobrze, może wkrótce się zobaczymy. 17:25 POLONIA RESTITUTA - ODC. 4 Serial historyczny, 51 min, Polska, 1982 Reżyseria: Bohdan Poręba Scenariusz: Włodzimierz Kowalski Zdjęcia: Wacław Dybowski Aktorzy: Zdzisław Mrożewski, Henryk Bista, Zygmunt Malanowicz, Eugeniusz Kujawski, Andro Kabaładze, Kirył Ławrow, Janusz Zakrzeński, Krzysztof Chamiec, Józef Fryźlewicz, Jerzy Kaliszewski, Edmund Fetting, Ignacy Gogolewski, Emil Karewicz Rok 1918. W Lublinie zostaje utworzony Rząd Republiki Polskiej. Na jego czele staje Ignacy Daszyński. Zalążki władzy polskiej tworzą się również w Krakowie i w Poznaniu. Powrót Józefa Piłsudskiego z więzienia. 18:25 SPÓR O HISTORIĘ - POWSTANIA ŚLĄSKIE Dysk./wywiad/debata, 30 min, Polska, 2019 Scenariusz: Elżbieta Szumiec - Zielińska Wykonawcy: Tomasz Muller(Prowadzący) Kwestia przynależności Górnego Śląska do Polski lub do Niemiec podnoszona była podczas obrad konferencji pokojowej w Wersalu. Brytyjski premier David Lloyd George miał wówczas powiedzieć, że oddać w ręce Polaków przemysł Śląska, to jak wkładać w łapy małpy zegarek. Ostatecznie zdecydowano, że na spornym terytorium przeprowadzony zostanie plebiscyt. Mieszkańcy mieli wypowiedzieć się, czy Górny Śląsk ma należeć do Polski, czy do Niemiec. Rozwiązanie nie zadowoliło ani Polaków, ani Niemców. Odpowiedzią na niemieckie represje był strajk, a po nim wybuch powstania 17 sierpnia 1919 roku. Po 10 dniach powstanie upadło. Rok później, w sierpniu wybuchło drugie powstanie śląskie. W marcu 1921 roku na spornym terytorium odbył się plebiscyt. Komisja Plebiscytowa zdecydowała o przyznaniu niemal całego obszaru Niemcom. Polska miała otrzymać tylko powiaty pszczyński i rybnicki. W nocy z 2 na 3 maja 1921 roku wybuchło trwające dwa miesiące trzecie powstanie śląskie. W jego rezultacie Polska uzyskała znacznie większy obszar Górnego Śląska aniżeli pierwotnie przewidywano. 19:05 HISTORIA POLSKI - AKCJA "WISŁA" Film dokumentalny, 43 min, Polska, 1992 Reżyseria: Jadwiga Nowakowska Scenariusz: Jadwiga Nowakowska Zdjęcia: Ryszard Janowski, Damian Skóra , Film dokumentalny o konflikcie polsko - ukraińskim w Bieszczadach po zakończeniu II wojny światowej, i o wysiedleniu ludności ukraińskiej z tych terenów w czasie akcji "Wisła". Na film składają się krótkie wypowiedzi byłych żołnierzy Ukraińskiej Powstańczej Armii oraz żołnierzy i milicjantów walczących po stronie polskiej. Józef Pokryszczak, Jan Hodowaniec, Teodor Fylak - byli członkowie ukraińskiej partyzantki - podkreślają patriotyczny charakter ich walki i krytycznie odnoszą się do stworzonego przez komunistyczną propagandę stereotypu Ukraińca bandyty. Juliusz Hibner, Zygmunt Keller, Julian Rudak służący w owym czasie w Wojsku Polskim i Milicji Obywatelskiej uzasadniają słuszność decyzji wysiedlenia ludności ukraińskiej z rejonu Bieszczad. Podkreślają bestialstwo upowców. Ich wypowiedzi ilustrują fragmenty archiwalnych kronik filmowych. 20:00 OBYWATEL ZAMEK - Z DZIEJÓW ODBUDOWY Film dokumentalny, 53 min, Polska, 2021 Reżyseria: Władysław Rybiński Scenariusz: Władysław Rybiński Zdjęcia: Paweł Rudowski W swojej długiej historii Zamek Królewski był wielokrotnie grabiony i dewastowany przez wojska szwedzkie, brandenburskie, niemieckie i rosyjskie. W okresie I wojny światowej był rezydencją niemieckiego generalnego gubernatora. W latach 1920 - 1922 siedzibą Naczelnika Państwa, w latach 1926 - 1939 był rezydencją Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej. Spalony i ograbiony przez Niemców w 1939, niemal doszczętnie zniszczony w 1944. W 1965 roku ocalałe fragmenty zamku oraz budynek Biblioteki Królewskiej, pałac Pod Blachą i Arkady Kubickiego wpisano do rejestru zabytków. Rekonstrukcją zamku przeprowadzoną w latach 1971 - 1984 kierował Obywatelski Komitet Odbudowy Zamku Królewskiego w Warszawie. W 1979 roku w zamku utworzono muzeum. W 1980 Zamek Królewski wraz ze Starym Miastem został wpisany na listę światowego dziedzictwa UNESCO. W filmie o Zamku Królewskim i jego odbudowie opowiadają: dr hab. Piotr Majewski - Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego, prof. dr hab. Andrzej Rottermund, prof. dr hab. Wojciech Fałkowski, kustosz muzealny Bożena Radzio, oraz prof. dr hab. Elżbieta Jastrzębowska - archeolog, Polska Akademia Nauk. 21:05 GIGANCI HISTORII - ARCHITEKCI I GENEZA HOLOCAUSTU Teleturniej, 45 min, Polska, 2022 Reżyseria: Tomasz Motyl Scenariusz: Mikołaj Korzyński Wykonawcy: Przemysław Babiarz (prowadzący) To największa zbrodnia popełniona w historii ludzkości, starannie zaplanowane ludobójstwo. Jego fundamentem stała się nazistowska ideologia. Stawiająca Niemców ponad innymi narodami, szerząca nienawiść do Żydów. Choć ofiarami padły też miliony innych ludzi - Polaków czy Romów. Mordowano dzieci, starców, kobiety, niepełnosprawnych i chorych. Lecz to krwawe i okrutne szaleństwo nie pojawiło się z dnia na dzień. Wizję eksterminacji, rzekomej gorszej rasy, Adolf Hitler opisał już w latach 20. w książce "Mein Kampf". Wtedy stało się jasne, jaki jest jego cel. A jeżeli ktoś miał wątpliwości, to złudzeń musiał pozbyć się kilka lat później, gdy partia nazistowska zaczęła wprowadzać w życie swój program na czele z prześladowaniami i pogromami. Decyzja o ostatecznym rozwiązaniu kwestii żydowskiej zapadła jesienią 1941 roku. W sumie powstało ponad 1600 niemieckich obozów koncentracyjnych. Sześć z nich zyskało ponure miano obozów zagłady. Zamordowano w nich łącznie około sześciu milionów europejskich Żydów. Połowa z nich była obywatelami Polski. Jedną trzecią stanowiły dzieci. Architekci i geneza Holocaustu - z tym tematem zmierzymy się w kolejnym odcinku teleturnieju. 24:00 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - NIEZŁOMNA BATERIA Magazyn, 22 min, Polska, 2021 Autor: Adam Sikorski Wykonawcy: Artur Kalicki Ty razem przedmiotem naszego historycznego śledztwa są nieznane karty bojowe 10. Pułku Artylerii Lekkiej, który szczególnie chwalebnie zapisał się w bojach nad Wartą, w okolicy Sieradza. Skutecznie utrudniał Niemcom zdobycie mostów, a tym samym ratował odwrót polskich jednostek w kierunku Warszawy. Zaczniemy od poszukiwań terenowych, okopów i działobitni, druga zaś grupa naszych kolegów już prowadzi badania archiwalne i rozpoznanie terenowe szukając śladów tych wydarzeń w lokalnej pamięci. Jeden z wątków jest szczególnie interesujący. Oto po walkach nad Wartą sztandar 10. PAL został ukryty i do dzisiaj nie odnaleziony. Nasze badania to w jakimś sensie przygotowanie do jego poszukiwań. 00:30 SENSACJE XX WIEKU - OSTATNI DZIEŃ HITLERA CZ. 1 Kameralne i studyjne (widowisko), 21 min, Polska, 1995 Reżyseria: Tomasz Kostuch Scenariusz: Bogusław Wołoszański Wykonawcy: Bogusław Wołoszański Program poświęcony tajemniczej śmierci Adolfa Hitlera i Ewy Braun. Dlaczego Rosjanie tak starannie zatarli wszelkie ślady? W jakim celu to uczynili? Program próbuje odpowiedzieć na pytanie, co naprawdę wydarzyło się w bunkrze Kancelarii Rzeszy w ostatnich dniach kwietnia 1945 roku. Ujawnione ostatnio materiały i zeznania świadków wskazują, że dotychczasowe wersje samobójstwa wodza III Rzeszy były błędne. W programie przedstawiono kilka wersji wydarzeń. Wykorzystano bogatą ikonografię i zdjęcia archiwalne. 01:00 SENSACJE XX WIEKU - OSTATNI DZIEŃ HITLERA CZ. 2 Kameralne i studyjne (widowisko), 24 min, Polska, 1995 Reżyseria: Tomasz Kostuch Scenariusz: Bogusław Wołoszański Wykonawcy: Bogusław Wołoszański Program poświęcony tajemniczej śmierci Adolfa Hitlera i Ewy Braun. Dlaczego Rosjanie tak starannie zatarli wszelkie ślady? W jakim celu to uczynili? Program próbuje odpowiedzieć na pytanie, co naprawdę wydarzyło się w bunkrze Kancelarii Rzeszy w ostatnich dniach kwietnia 1945 roku. Ujawnione ostatnio materiały i zeznania świadków wskazują, że dotychczasowe wersje samobójstwa wodza III Rzeszy były błędne. W programie przedstawiono kilka wersji wydarzeń. Wykorzystano bogatą ikonografię i zdjęcia archiwalne. 01:30 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ - NA ZACHODZIE ZNÓW SPOKÓJ Magazyn, 19 min, Polska, 1995 Scenariusz: Bogusław Wołoszański Zdjęcia: Andrzej Ułłowicz Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) Odcinek poświęcony przygotowaniom niemieckim do inwazji na Wyspy Brytyjskie oraz bitwie powietrznej o Anglię.