TVP Historia Sobota, 30.04.2022 06:55 BYŁ TAKI DZIEŃ - 30 KWIETNIA ODC. 548 Felieton, 2 min, Polska, 2006 Autor: Janusz Weychert 1883 - zmarł Edouard Manet, zwany "ojcem impresjonistów"; 1943 - w Katyniu zakończyła badania europejska grupa specjalistów medycyny sądowej; 2000 - Jan Paweł II kanonizował Faustynę Kowalską; 07:05 LUBIĘ PATRZEĆ JAK WSCHODZI SŁOŃCE Film dokumentalny, 50 min, Polska, 2019 Reżyseria: Paulina Guzik Scenariusz: Paulina Guzik Zdjęcia: Jakub Stoszek Muzyka: Adam Prucnal Na początku pontyfikatu Janowi Pawłowi II pokazano opasłą szafę z dziełami życia św. Tomasza z Akwinu. Zachwycił się zbiorami, ale nie wiedział wówczas, że jego pisma - Karola Wojtyły i papieża Jana Pawła II - przekroczą ogromną liczbę stron napisanych przez genialnego dominikańskiego świętego. Myśliciel Wojtyła został uformowany zarówno z ludzkiej, jak i boskiej gliny. Dokument ma na celu pokazać, skąd pochodzi jego mądrość, jakie były dzieła jego życia, na czym skupił się jako filozof, co stanowi fundament teologii ciała, a wreszcie - co, a raczej kto był centrum jego życia i nauczania. Autorzy filmu zabierają widzów w podróż przez życie papieża całkowicie zatopionego i zakochanego w sztukach wyzwolonych i ludziach, ale przede wszystkim człowieka zakochanego w Chrystusie. Dokument można było zrealizować, dzięki ogromnej pomocy i otwartości ludzi blisko polskiego papieża, z którymi przeprowadzono wywiady, jak: George Weigel, prof. Stanisław Grygiel, kard. Stanisław Dziwisz, prof. Teresa Malecka, prof. Rocco Buttiglione i wielu innych. Wierzymy, że Jan Paweł II, nasz ukochany podróżujący papież, byłby szczęśliwy widząc, że jego nauczycie znów odżyje w naszej pamięci. Pokazane w dokumencie piękne Archiwa Telewizji Polskiej wzbogacą wypowiedzi tłumaczące naukę największego z Polaków. 08:20 WOJOWNICY CZASU - PŁONĄCA GALICJA, CZYLI LUBACZÓW 1918 Film dokumentalny, 25 min, Polska, 2022 Reżyseria: Grzegorz Gajewski Scenariusz: Grzegorz Gajewski Zdjęcia: Krzysztof Krzyżanowski, Grzegorz Gajewski Muzyka: Krzysztof Ridan Kiedy w listopadzie 1918 roku zamilkły działa na frontach wielkiej wojny, nowy układ sił w powojennej wyniszczonej Europie dał Polakom szansę, by ich państwo mogło odrodzić się po 123 latach niebytu. Odzyskana wówczas Niepodległość nie została Polakom podana na tacy. Trzeba było jeszcze walczyć o kształt polskich granic wszędzie - także na wschodzie, bowiem, jak wierzono, Polska nie mogła istnieć bez Kresów. W programie "Wojownicy Czasu" Grzegorz Gajewski podróżuje przez wieki i epoki, pokazując realia ówczesnego życia dzięki pieczołowicie je odtwarzającym grupom rekonstrukcji historycznej. Dawne historie i współcześni pasjonaci to właśnie wojownicy czasu. 08:55 PRZYŁBICE I KAPTURY - ODC. 3/9 - POŻOGA Serial kostiumowy, przygodowy, 58 min, Polska, 1985 Reżyseria: Marek Piestrak Scenariusz: Marek Piestrak, Jerzy Diatłowicki Zdjęcia: Janusz Pawłowski Muzyka: Wojciech Karolak Wykonawcy: Krzysztof Kolberger Aktorzy: Ewa Biała, Bożena Krzyżanowska, Władysław Komar, Henryk Machalica, Piotr Garlicki, Roch Siemianowski, Marta Klubowicz, Maciej Kozłowski, Arkadiusz Bazak, Zbigniew Lesień, Jerzy Trela, Iwona Bielska, Bruno O'Ya, Jerzy Z. Nowak, Andrzej Precigs Oberżysta Marcin pomaga Czarnemu dostać się na służbę do kupca Petera Vogelwedera, który kieruje siecią szpiegów krzyżackich w Krakowie. Na służbę zostaje też przyjęty Dzieweczka. Pod nieobecność Benka oddział rycerza Sonnenberga napada na Rubież. Żonę Benka, a siostrę Czarnego, Zytę, zabiera ze sobą jako zdobycz wojenną. Po powrocie zrozpaczony Benko próbuje popełnić samobójstwo. W ostatniej chwili ratuje go tajemniczy brat Erazm, wysłannik księdza Andrzeja. Brat Erazm obiecuje Benkowi, że pomoże mu odnaleźć Zytę i poleca udać się na Litwę, do klasztoru w Trokach - tam dowie się, co ma robić dalej. Czarny usiłuje zbliżyć się do Vogelwedera i jego pięknej siostry Weroniki... 10:00 OKRASA ŁAMIE PRZEPISY - SMAK PĘDÓW SOSNY Magazyn, 25 min, Polska, 2020 Reżyseria: Tomasz Rostworowski Scenariusz: Tomasz Rostworowski, Karol Okrasa Zdjęcia: Józef Szymura, Jarosław Frankowski, Sławomir Orman Wykonawcy: Karol Okrasa (prowadzący) Tym razem Karol Okrasa opowie o pewnym wiosennym produkcie, który rzadko trafia na nasze stoły, choć od wieków jest używany przez ludność wiejską jako uniwersalne lekarstwo na przeziębienia, zwłaszcza dla dzieci. Mowa o syropie z młodych pędów sosny. Pozyskiwany wiosną z jasnozielonych przyrostów, z brązową, lepką łupinką, zasypanych cukrem, służył też od dawna do sporządzania leczniczych nalewek. Ale rzadko był wykorzystywany w kuchni. A szkoda, bo mocny, żywiczny aromat może pasować do wielu potraw. Trzeba tylko spróbować. W programie Karol Okrasa pokaże, jak robi się syrop z pędów sosny i jak wykorzystać go do stworzenia niezwykłych dań. Przygotuje kilka interesujących propozycji, wśród nich nie zabraknie mięsa kaczki, którego wyrazisty smak wydaje się idealnie pasować do syropu z pędów sosny. 10:25 OPOWIEŚCI O YELLOWSTONE - ODC. 2. LATO (YELLOWSTONE TALES FROM THE WILD) Film dokumentalny, 48 min, Wielka Brytania, 2009 Zdjęcia: John Shier Muzyka: Edmund Butt Przez pół roku w Yellowstone panuje bezlitosna zima. W świecie skutym lodem muszą sobie radzić wszystkie zwierzęta, zarówno te ścigające, jak i ścigane. W kwietniu liczne oznaki na górskim zboczu nareszcie zwiastują zmianę pory roku, choć widać jeszcze ślady ciężkiej zimy. Słońce powoli odzyskuje swoją moc. W rzekach i strumieniach zanika gruba warstwa lodu. Teraz zaczyna się wyścig o odrobienie zimowych strat. To czas, by się bawić, uczyć i rozmnażać. Po krótkotrwałej wiośnie nastaje równie krótkie lato. Nie tak łatwo więc będzie przetrwać w tej nieprzewidywalnej krainie. W Yellowstone zima trzyma szczególnie długo. W samym środku na wysokości dwóch tysięcy czterystu metrów n. p. m. znajduje się płaskowyż otoczony wierzchołkami Gór Skalistych. Po pięciu miesiącach snu w górach wyłania się potężny drapieżnik. Samica niedźwiedzia grizzly obudziła się wcześnie, żeby wyszukać pożywienie dla swoich młodych. Cieplejszymi równinami i dolinami, które otaczają płaskowyż, wędrują zwierzęta roślinożerne. Opuściły one wysoko położone tereny, by uniknąć najcięższego okresu zimy. Teraz rozpoczynają długą wyprawę ku centralnej części Yellowstone, gdzie spędzą lato. Wśród roślinożerców znajdują się przedstawiciele najstarszego gatunku amerykańskich przeżuwaczy widłorogi, jedne z najszybszych zwierząt świata. Lato ukazało niezwykłą różnorodność Yellowstone. Wkrótce jednak znów wszystko pokryje zimowa powłoka. Na przygotowanie się do zimy zostało już niewiele tygodni. To czas jeszcze jednej, ostatniej eksplozji życia w Yellowstone. Nadchodzi najkrótsza, ale za to najpiękniejsza pora roku - jesień. 12:30 ŻYCIE LASU. BOGACTWO RUNA I PODSZYTU Film dokumentalny, 45 min, Polska, 2019 Reżyseria: Michał Ogrodowczyk Film dokumentalny o przyrodzie Polski. Tym razem tematem jest las i jego dolne partie. Runo leśne i podszyt są niezbędnym elementem całego lasu. W skomplikowanym ekosystemie leśnym, gdzie każdy organizm - roślina czy zwierzę - są ważne i niezastąpione. 14:10 PRZYGODA NA MARIENSZTACIE Komedia obyczajowa, 93 min, Polska, 1953 Reżyseria: Tadeusz Buczkowski Scenariusz: Ludwik Starski Zdjęcia: Seweryn Kruszyński Aktorzy: Lidia Korsakówna, Tadeusz Schmidt, Adam Mikołajewski, Wanda Bojarska, Tadeusz Kondrat, Antonina Górecka, Barbara Rachwalska, Joanna Walter, Zofia Wilczyńska, Edmund Biernacki, Edward Dziewoński, Wacław Kowalski, Michał Gazda, Leopold Nowak, Wojciech Siemion Pierwszy pełnometrażowy, kolorowy polski film. Mimo propagandowego wydźwięku dokumentuje jednak entuzjazm towarzyszący odbudowie Warszawy. Młoda dziewczyna, Hanka Ruczajówna, przyjeżdża z wycieczką do Warszawy. Stolica podoba się jej ogromnie, a jeszcze bardziej przystojny murarz Janek. Spędza z nim wieczór podczas zabawy na Mariensztacie. Wraca do rodzinnej wsi, lecz bardzo tęskni i wkrótce powtórnie przyjeżdża do Warszawy. Podejmuje tu naukę i pracę. Spotyka przypadkowo Janka, przodownika pracy, który przyjmuje ją do swojej "trójki murarskiej". Niechęć majstra Ciepielewskiego do kobiet powoduje, że między młodymi dochodzi do konfliktu. Hanka przenosi się na inną budowę i z koleżankami murarkami rzuca wyzwanie brygadom męskim. Trwa ożywiony ruch współzawodnictwa pracy, a Hanka i Janek po wielu perypetiach godzą się i rozpoczynają wspólnie nowe życie. 15:55 MARZYCIELE - ELŻBIETA ZAWACKA Dysk./wywiad/debata, 22 min, Polska, 2021 Reżyseria: Sylwester Szefer Scenariusz: Sylwester Szefer Zdjęcia: Wojciech Kursa Muzyka: Marcin Gałażyn Wykonawcy: Piotr Legutko (prowadzący), Paweł Nowakowski Kolejną bohaterką programu z cyklu "Marzyciele" jest Elżbieta Zawacka, która podczas II wojny światowej była emisariuszką Komendanta Głównego Armii Krajowej do Sztabu Naczelnego Wodza w Londynie oraz organizatorką szlaków kurierskich przez Niemcy. Jedyna kobieta wśród 316 cichociemnych, powstaniec warszawski, działaczka WiN, więzień okresu stalinowskiego. Po upadku komunizmu awansowana na stopień generała brygady. 17:35 SPÓR O HISTORIĘ - MONACHIUM 1938/1939 Dysk./wywiad/debata, 28 min, Polska, 2019 Scenariusz: Elżbieta Szumiec - Zielińska Wykonawcy: Tomasz Muller (prowadzący) Monachium 1938/1939.12 września 1938 roku Hitler zapowiedział, że Niemcy nie będą dłużej godziły się na to, by tereny zamieszkałe przez Niemców należały do Czechosłowacji. Wielka Brytania i Francja natychmiast zaczęły naciskać na władze Czechosłowacji, by zgodziły się na przekazanie Niemcom terenów, na których ludność niemiecka stanowiła większość mieszkańców. Francja, z którą Czechosłowacja związana była sojuszem, dała do zrozumienia, że nie wypełni zobowiązań w przypadku niemieckiej agresji. 29 września 1938 roku w Monachium spotkali się przywódcy Wielkiej Brytanii, Francji, Niemiec i Włoch: Neville Chamberlain, Edouard Daladier, Adolf Hitler i Benito Mussolini. Przedstawicieli Czechosłowacji nie zaproszono. Zawarto sprzeczny z prawem międzynarodowym układ, na mocy którego przyłączono do Niemiec prawie 40 procent czeskiego terytorium. Układ datowany na 29 września, podpisano już po północy, 30 września. Brytyjska polityka appeasementu, czyli ustępstw wobec Niemiec osiągnęła punkt szczytowy. Praga milcząco zaakceptowała decyzję swoich sojuszników. Niecały rok później Warszawa wybrała wojnę zamiast ustępstw. 18:15 MŁODY PIŁSUDSKI - ODC. 3 Serial historyczny, biograficzny, 43 min, Polska, 2018 Reżyseria: Jarosław Marszewski Scenariusz: Jarosław Sokół, Ewa Wencel Zdjęcia: Wojciech Suleżycki Muzyka: Bartosz Chajdecki Aktorzy: Grzegorz Otrębski, Mariusz Kiljan, Kiljan Zielińska, Wiktoria Gorodeckaja, Ewa Wencel, Krzysztof Wach, Dominik Bąk, Grzegorz Mielczarek, Lena Frankiewicz, Jarosław Gajewski, Marta Wiśniewska, Piotr Piksa, Tomasz Bielawiec, Kirill Glaz, Pavel Kryksonou Po powrocie z syberyjskiego zesłania, Ziuk próbuje od nowa rozpocząć życie w rodzinnym Wilnie. Popada w depresję, którą lekarz określa jako syberyjską melancholię - przypadłość, na którą cierpi większość byłych zesłańców. Nie dają mu spokoju wspomnienia wielkiej miłości, którą przeżył na dalekiej Syberii. Tymczasem carskie represje wobec Polaków nasilają się. Trwa przyśpieszona rusyfikacja. Polaków obowiązuje zakaz mówienia w ojczystym języku poza własnym domem. Ziuk jako politycznie podejrzany musi co tydzień meldować się w żandarmerii. Powoli dojrzewa do decyzji, żeby porzucić zwyczajne życie i zaangażować się w konspiracyjną działalność przeciwko caratowi. 19:00 GIGANCI HISTORII - STANISŁAW AUGUST PONIATOWSKI. MIĘDZY POLITYKĄ A KULTURĄ Teleturniej, 45 min, Polska, 2022 Reżyseria: Tomasz Motyl Scenariusz: Mikołaj Korzyński Wykonawcy: Przemysław Babiarz (prowadzący) Wielki zdrajca czy wielki reformator? Tego rozstrzygać nie będziemy, wszak od ponad dwustu lat trwa historyczna debata, w której spierają się obrońcy i przeciwnicy Stanisława Augusta Poniatowskiego. Jedni mówią, że zdradził Polskę, bo przystąpił do Targowicy i pogodził się z rozbiorami. Drudzy zwracają uwagę, że przez 30 lat panowania zrobił wszystko, co mógł, by tego uniknąć. I obie strony mają rację. To podczas jego panowania zwołano Sejm Czteroletni i uchwalono drugą na świecie, a pierwszą w Europie konstytucję. Planowane reformy szły zresztą znacznie dalej, ale Konstytucja 3 maja jest niekwestionowanym symbolem. Podobnie jak wspaniały rozwój polskiej kultury i przełamanie monopolu intelektualnego zaścianka. Ale faktem jest też, że to podczas jego panowania Polska przestała istnieć, na co ostatecznie wyraził zgodę. Naiwny wizjoner czy oportunista? Postać tragiczna czy sprawca tragedii? "Stanisław August Poniatowski. Między polityką a kulturą" to temat tego odcinka teleturnieju. 20:05 MEDYCEUSZE WSPANIALI - ODC. 8 (SERIA 1) MSZA (MEDICI: THE MAGNIFICENT EP. MASS) Serial historyczny, 55 min, Włochy, 2018 Reżyseria: Jan Michelini, Jon Cassar Aktorzy: Daniel Sharman, Sean Bean, Sarah Parish, Alessandra Mastronardi, Julian Sands Lud Florencji jest oburzony zamachem na Medyceuszy przeprowadzonym w katedrze podczas mszy. Popiera Wawrzyńca, który cudem uszedł z życiem i chce pomścić śmierć brata i przyjaciół. Zabija Pazzich i bierze na zakładnika bratanka papieża, żeby się zabezpieczyć przed odwetem Watykanu. 23:20 RIO GRANDE (RIO GRANDE) Western, 100 min, USA 1950 Reżyseria: John Ford Scenariusz na podstawie opowiadania Jamesa Warnera Bellaha "Mission with No Record": James Kevin McGuinness Zdjęcia: Bert Glennon Muzyka: Victor Young Aktorzy: John Wayne, Maureen O'Hara, Ben Johnson, Claude Jarman Jr, Harry Carey Jr, Chill Wills, J. Carrol Naish, Victor McLaglen i inni O twórczości Johna Forda napisał kiedyś jeden z historyków kina jako o "kinie marzeń i wspomnień, kinie świetlistych obrazów zabarwionych elegijną melancholią, tęsknotą do utraconej niewinności już nie do odzyskania, niewinności człowieka i społeczeństwa, jego nadziei i wizji, które bieg historii, postęp i polityka uczyniły niespełnionymi". Tę postawę reżysera najpełniej chyba odzwierciedla kawaleryjska trylogia oparta na literackich oryginałach Jamesa Warnera Bellaha: "Fort Apache" (1948), "Nosiła żółtą wstążkę" (1949) i właśnie "Rio Grande" z 1950 r. Odbierać ją trzeba na dwóch poziomach: bezpośrednio - jako opowieść o bohaterstwie żołnierzy z wysuniętych daleko placówek, pośrednio - jako refleksję na temat początków narodu, w którym kawalerzyści reprezentują "lepszą", białą kulturę, a Indianie są skłóconymi z nimi, wyobcowanymi intruzami. Kawalerzyści, którzy w istocie bardziej przypominali składem Legię Cudzoziemską, nie grzesząc nadmiarem cnót i mając niejedno na sumieniu, w filmach Forda nabierają cech szlachetnych rycerzy, gotowych oddać życie dla dobra sprawy. Ale gdzieś zza kulis akcji wyłania się w konkluzji dręczące pytanie, czy ostatecznie Ameryka wybrała słuszną drogę, czy stawiając na urbanizację i rozwój przemysłowy, nie utraciła swego właściwego, całkowicie odmiennego przeznaczenia, okupując taki wybór m. in. ofiarą z Indian. Kilka lat po zakończeniu wojny secesyjnej, na terenach graniczących z Meksykiem pułkownik Kirby Yorke dowodzi kawaleryjskim fortem nad rzeką Rio Grande. Jego żołnierze staczają regularne potyczki z Apaczami, ścigając ich do granicznej rzeki, której amerykańskim żołnierzom nie wolno przekraczać. Po powrocie z kolejnego wypadu pułkownik dowiaduje się, że do fortu przybył nowy rekrut - jego syn Jefferson, który nie zdawszy egzaminów w akademii wojskowej w West Point, musiał opuścić mury uczelni. Ojciec nie widział go od 15 lat, od czasu, gdy opuściła go żona. Pochodząca z Południa Kathleen nie mogła wybaczyć mężowi, że podczas wojny secesyjnej, walcząc po stronie Unionistów z Północy, spalił plantację jej rodziców. Rozstając się z mężem, zabroniła mu także kontaktów z synem. Kirby zapowiada Jeffowi, aby nie liczył na żadne ulgi ze względu na łączące ich więzy krwi. Uważa, że matka wychowywała go zbyt pobłażliwie i dlatego nie podołał wymaganiom uczelni. Teraz nadszedł czas, aby uczynić z niego prawdziwego mężczyznę. Niebawem w forcie zjawia się również Kathleen, która - w obawie o życie Jeffa - żąda od Kirby'ego, aby zwolnił syna ze służby. Pułkownik nie chce jednak ingerować w decyzje syna, który odmawia opuszczenia fortu. Mimo długiego niewidzenia i odmienności zdań, Kirby i Kathleen uświadamiają sobie, że dawne uczucie nie do końca w nich wygasło, choć początkowo nie mają odwagi tego wyznać. Nocą grupa Apaczy zakrada się do fortu i odbija swych pojmanych współtowarzyszy. Kawalerzyści ruszają za nimi w pościg, ale Indianie znikają po drugiej stronie rzeki. W obawie przed ich następnymi atakami pułkownik nakazuje ewakuować kobiety i dzieci do położonego dalej od granicy fortu Bliss. Do ich eskortowania wyznacza m. in. Jeffa. Ale gdy ewakuowani ruszają w drogę, Indianie przypuszczają atak. Jeff Zawraca do fortu, aby wezwać posiłki. Zanim zdąży wrócić, Apacze porywają wszystkie dzieci. 01:15 JOHANN SCHEFFLER - MISTYCZNA OPOWIEŚĆ Film dokumentalny, 40 min, Polska, 2018 Reżyseria: Janusz Sozański Scenariusz: Janusz Sozański Zdjęcia: Robert Sitek Jest to opowieść o życiu i twórczości Johannesa Schefflera, zwanego Angelusem Silesiusem (Aniołem Ślązakiem), wybitnego mistyka doby kontrreformacji i baroku w Europie. Urodzony w protestanckiej rodzinie 25 grudnia 1624 roku, wykształcony na zachodnich uniwersytetach, zmienił konfesję i stał się gorliwym obrońcą wiary katolickiej. Był poetą, pisarzem i publicystą, autorem słynnych w całej ówczesnej Europie poematów i utworów literackich. W służbie kontrreformacji napisał około 55 pism, zebranych później w dwutomowej Ecclesiologii. Angelus Silesius (tak zwano go, odkąd stał się katolikiem) zmarł 9 lipca 1677 roku na gruźlicę. Pochowano go w podziemiach wrocławskiego kościoła pod wezwaniem św. Macieja. Podczas walk o Festung Breslau szczątki przeniesiono w inne miejsce. Niedawno podjęto próbę ich odszukania. Wrocławska Nagroda Poetycka Silesius jest wyróżnieniem i promocją najważniejszych dzieł literackich i polskiej poezji. Nagroda jest fundowana przez miasto Wrocław. Jest przyznawana od 2008 roku, a jej pierwszym laureatem za całokształt twórczości był Tadeusz Różewicz. Ta opowieść to przeplatające się ze sobą wątki biograficzne śląskiego mistyka, poszukiwania doczesnych szczątków i opowieść o wybitnym twórcy.