TVP Dokument Środa, 04.05.2022 06:00 DZIKA POLSKA - BOGATSZE ŻYCIE - LECĄ ŻURAWIE Serial dokumentalny, 23 min, Polska, 2012 Reżyseria: Monika Purzycka Scenariusz: Joanna Łęska, Dorota Adamkiewicz Wysmukły, wyprostowany, dumnie chodzi po polach na zgrabnych, długich nogach. Ma eleganckie popielate upierzenie i czarne końcówki skrzydeł. Żuraw jest ważnym gatunkiem wzbogacającym ptasią różnorodność w Polsce. Miejscem akcji odcinka są okolice Nowogardu Szczecińskiego, a bohaterem jest doskonały obserwator żurawi, filmowiec Marek Piotrowicz, który podpatruje gody żurawi. Żurawie zaczynają widowiskowy taniec godowy, którego widok zapiera dech w piersiach. Gesty, które mogą być stosowane w walce w tym wypadku zamieniane są na miłosne sygnały. To taniec miłości a nie, jak mogłoby wydawać się na pierwszy rzut oka, agresji. Ptaki krążą wokół siebie z rozpostartymi skrzydłami, wykonują niespodziewane wyskoki i głębokie skłony, podrzucają w górę kępki traw. Puszą się, przeganiają i trąbią jak ćwiczący hejnaliści, a wszystko to czynią na podmokłych łąkach. Z upływem czasu to widowisko powtarza się coraz rzadziej, aż zanika zupełnie, co oznacza, że ptaki zajęły się gniazdem i wysiadywaniem jaj. 06:30 ZAKOCHAJ SIĘ W POLSCE S.I - ODC. 34 ZAMEK W GOŁUCHOWIE Magazyn, 20 min, Polska, 2017 Reżyseria: Natalia Kostenko Scenariusz: Tomasz Malkowski Zdjęcia: Jarosław Wątor, Jacek Banach, Tomasz Jędrzejczak Prowadzący: Tomasz Bednarek Żeby zobaczyć majestatyczny zamek w stylu francuskiego renesansu, nie musimy udawać się nad Loarę. Wystarczy wybrać się do niewielkiego Gołuchowa pod Kaliszem. Znajduje się tu jeden z najbardziej malowniczych zamków w Polsce, otoczony parkiem z wielowiekowymi drzewami. Tomasz Bednarek odwiedza Gołuchów, aby pokazać niezwykły urok tego miejsca. W tutejszym zamku nigdy nie mieszkał żaden monarcha, zawsze królowała tu wyłącznie sztuka. Stało się to możliwe, gdy pod koniec XIX wieku hrabina Izabella z Czartoryskich Działyńska przebudowała zamek. Miał być jej prywatnym rajem na ziemi, ale otwartym również dla ludzi z zewnątrz. Marzenie hrabiny Izabeli z Czartoryskich Działyńskiej, by w Wielkopolsce zbudować oazę sztuki w pięknym parkowym otoczeniu, nie tylko się ziściło, ale i przetrwało zawieruchy dziejowe. Arystokratka, oddając swój majątek i bogatą kolekcję na potrzeby muzeum, zbudowała pomnik trwalszy niż ze spiżu. Niewielki Gołuchów przyciąga niczym magnes koneserów sztuki i architektury. Miłośnicy przyrody mogą znaleźć tu coś dla siebie w jedynym w Polsce Muzeum Leśnictwa, mieszczącym się w dawnych zabudowaniach gospodarczych zamku. 07:00 NAJWSPANIALSI W KRÓLESTWIE ZWIERZĄT - ROŚLINOŻERCY (THE VEGETARIAN GIANTS) Serial dokumentalny, 50 min, Francja, 2015 Reżyseria: Jean-Marc Dauphin Dokument o najwspanialszych zwierzętach afrykańskiego buszu. W tym odcinku oko kamery podpatruje gigantyczne słonie, które są wegetarianami, a także nosorożce i hipopotamy. Słonie codziennie wypijają po 200 litrów wody, zwykle przychodzą do wodopoju raz dziennie. Żerują nawet po 16 godzin, bo ich dzienne zapotrzebowanie wynosi od czterech do sześciu procent masy ciała. U dorosłego samca oznacza to ponad 200 kg. Słoń potrzebuje łatwo dostępnego pożywienia. Nic więc dziwnego, że ten największy ssak lądowy jest roślinożercą. Choć nie jest wybredny, wie, co jest dobre i ma swoje smakołyki. Przepada zwłaszcza za liśćmi drzewa Colophespermum mopane, przypominającymi motyle, i za baobabami. W porze suchej żywi się głównie drzewami i krzewami. Słoń przeżyje prawie w każdym środowisku, pod warunkiem, że będzie miał dostęp do wody i pożywienia. Produkuje dziennie 150 kg odchodów, rozsiewając przy okazji tysiące nasion, po części rekompensując poczynione przez siebie szkody. Długa, ruchliwa trąba zapewnia słoniowi dostęp do pożywienia na każdej wysokości. Ma cztery łuki zębów trzonowych, które są olbrzymie i znakomicie przystosowane do żucia. Może swobodnie unosić i opuszczać trąbę, poruszać nią w każdym kierunku. Możliwości tego narządu wydają się nieograniczone. Czasem jednak sama trąba nie wystarcza, słoń musi sobie pomóc nogą. Nie służy ona wyłącznie do chwytania. Słoń posługuje się nią również do wyrażania nastroju. Jest ona także narządem węchu, oddychania i dotyku. Właśnie trąbie, która rozwiązywała liczne problemy związane z gabarytami słonia, gatunek ten zawdzięcza to, że przetrwał aż do dzisiejszych czasów. Drugim czynnikiem była dieta. Wszystkie prehistoryczne wielkie drapieżniki wymarły. Tylko nieliczne olbrzymy dotrwały do naszych czasów i wszystkie są roślinożerne.Nosorożec czarny, to jeden z ostatnich przedstawicieli rodziny, która pojawiła się na Ziemi 35 milionów lat temu. Jego przodkowie nie mieli rogowych tworów na pysku, ale posiadali wszystkie cechy typowe dla nosorożców: masywną sylwetkę, krótkie kończyny i wydłużoną głowę oraz górną wargę tworzącą chwytny, palczasty wyrostek. Do naszych czasów dotrwał też w Afryce inny jego krewniak: nosorożec biały. Jest dwa razy większy i pojawił się miliony lat później, w czwartorzędzie. Nosorożec czarny zjada ponad 200 gatunków roślin, a biały żywi się głównie trawami. Nie mają ani kłów, ani siekaczy, pożywienie chwytają i rozdrabniają wargami. Wystarcza im 30 kg trawy dziennie, to niewiele jak na zwierzę o takich gabarytach. Kolejnym roślinożernym olbrzymem jest hipopotam. Nauka wie o nim stosunkowo niewiele, bo trudno go obserwować. Większość dnia spędza zanurzony w wodzie. W pełnej krasie można go podziwiać rano, kiedy po nocy spędzonej na skubaniu przybrzeżnych roślin, wraca do wody. Hipopotam wyraźnie odróżnia się od innych zwierząt: morfologią, wodno - lądowym trybem życia, a także zwyczajami, których często nie potrafimy sobie wytłumaczyć. Ssaki te żyją w grupach liczących po kilkanaście osobników, którymi rządzi dominujący samiec. 08:05 MARZENIA O PRZYSZŁOŚCI S. 2 - CZĘŚĆ 1. SZTUKA (DREAM THE FUTURE SEZON 2) Cykl dokumentalny, 50 min, Francja, 2021 Reżyseria: Alex Fighter, Helene Le Meur Drugi sezon popularnonaukowej serii "Marzenia o przyszłości". Jak będzie wyglądał świat jutra? Jak obecne odkrycia i badania wpłyną na nasze codzienne życie? Znani naukowcy, światowe gwiazdy i pasjonaci z całego świata podzielą się swoimi badaniami i poglądami na przyszłe życie. Zapoznamy się z przyszłymi rewolucjami, które powinny zmienić nasze codzienne życie z technologicznego, socjologicznego i kulturowego punktu widzenia. To nie science fiction, tylko prawdziwe doświadczenia, które mają się wydarzyć o jedno pokolenie do przodu. Efekty specjalne i fragmenty filmów sprawią, że ten serial naukowy jest naprawdę zabawnym. W odcinku 1. zajmiemy się sztuką. W sztuce następują rewolucyjne zmiany. Narzędzia cyfrowe i technologie otwierają nowe możliwości i sposoby ekspresji. Eksperymentowanie jest powszechne. Mieszanie gatunków wyznacza sztukę przyszłości. Wymyślanie nowych form i nowych doświadczeń to od zawsze - gra Science Fiction. Czy nasza inwencja będzie tak twórcza jak w filmie? Nadawanie znaczenia nowym formom i doświadczeniom - to cel wszystkich na świecie, stosujących nowe narzędzia. Marzyciele obiecują łączyć świat z hybrydowymi dziełami, żywymi, interaktywnymi i wciągającymi. 09:05 NAJPIĘKNIEJSZE WYSPY ŚWIATA - CZĘŚĆ 5. WYSPY PRZYBRZEŻNE (WORLD’S GREATEST ISLANDS 5. NEARSHORE ISLANDS) Cykl dokumentalny, 49 min, USA, 2018 Reżyseria: Martin Baker W piątej części serii poznamy wyspy, które są specyficzne z powodu swojego położenia. Leżą bardzo blisko brzegu kontynentu. 10:10 ROZKWIT BAŁKAŃSKICH MIAST - SARAJEWO (BALKAN BOOM TOWNS SARAJEVO / METROPOLEN DES BALKAN) Cykl dokumentalny, 51 min, Niemcy, 2018 Reżyseria: Mirjana Momirovic Scenariusz: Ann - Christin Hornberger Seria dokumentalna, w której poznamy największe miasta bałkańskie: Lublanę, Sarajewo, Belgrad, Sofię i Bukareszt. Rosną w siłę, są głównymi ośrodkami kulturalnymi. Wielu Europejczyków nadal kojarzy je z socjalistyczną dyktaturą. Dla większości są to miejsca krwawych wojen lat 90. Ale dla młodych, kreatywnych umysłów te miasta należą do pożądanych list miejsc, w których należy być. Miasta mają długą, trudną przeszłość, a teraz oferują ekscytującą i inspirującą teraźniejszość z dużym potencjałem na przyszłość. To wystarczający powód, aby wybrać się na wycieczkę do starych i nowych miast Bałkanów. W odcinku drugim - Sarajewo. W górskiej kotlinie nad rzeką Miljacką leży Sarajewo, stolica Federacji Bośni i Hercegowiny. Pełno tu kontrastów, bo miasto leży na styku Wschodu i Zachodu. Sarajewo bywa nazywane Małą Jerozolimą ze względu na wyznawaną tu mnogość religii. Miasto ma bogatą historię. Należało do Imperium Osmańskiego, a potem do Cesarstwa Austro - Węgierskiego. Trzykrotnie znalazło się w centrum światowych wydarzeń politycznych. W roku 1914, po zamachu na austriackiego następcę tronu Franciszka Ferdynanda, wybuchła pierwsza wojna światowa. W roku 1984 odbyła się tu zimowa olimpiada, a w 1992 miasto przetrwało najdłuższe oblężenie od czasu drugiej wojny światowej. Obecnie trzystutysięczne Sarajewo jest domem dla Bośniaków, ortodoksyjnych Serbów i katolickich Chorwatów, którzy żyją w harmonii mimo wydarzeń najnowszej historii. 11:10 ... I ŻYLI DŁUGO I SZCZĘŚLIWIE Reportaż, 10 min, Polska, 1979 Scenariusz: Jerzy Łuczak, Leszk Bober Zdjęcia: Jerzy Haida Jan i Stefania Ptasińscy obchodzą złote gody - opowiadają historię wspólnego życia. Wspominają moment poznania się, czas wojny, pracę na roli, wychowanie pięciu synów i czterech córek. Krzątanina gospodarzy wokół domu. Narodziny krowy, wypiek chleba, prace w ogródku, oranie pola. Przyjazd dzieci Ptasińskich z rodzinami na uroczystość złotych godów. 11:20 ZBLIŻENIA. MAGAZYN FILMOWY Magazyn, 14 min, Polska, 1980 Zdjęcia: Adam Kaczanowski Magazyn Iwonny Łękawy, poświęcony tematyce filmowej. W tym odcinku wizyta na planie filmu Wojciecha Fiwka pod tytułem "Serce", rozmowa z reżyserem i odtwórcą głównej roli, Adamem Proboszem. Następnie wizyta w Wytwórni Filmów Oświatowych w Łodzi. Zobaczymy, jak powstają produkcje o tematyce przyrodniczej, z użyciem zdjęć poklatkowych (do serialu o reżyserze Karolu Marczaku oraz do filmu "Hodowla pieczarek") i mikroskopowych (do filmu "Rozwój zarodka troci"). Spotkamy się również z kaskaderami na treningu. 11:40 HENRYK WARS - PIEŚNIARZ WARSZAWY Film dokumentalny, 52 min, Polska, 2007 Scenariusz i reżyseria: Wiesław Dąbrowski Zdjęcia: Kamil Dąbrowski, Jan Komasa, Zbigniew Mazur, Piotr Rejmer Wykonawcy: Irena Santor, Hanka Ordonówna, Eugeniusz Bodo, Aleksander Żabczyński, Andrzej Piszczatowski, Jan Kobuszewski, Bohdan Łazuka, Jadwiga Andrzejewska, Maria Winiarska, Barbara Winiarska, Anna Janta, Barbara Rylska, Hanna Banaszak, Maria Pakulnis, Jadwiga Barańska Film dokumentalny o wielkim polskim kompozytorze Henryku Warsie, którego twórczość i piosenki są powszechnie znane i do dziś chętnie wykonywane. Wars był również kompozytorem muzyki filmowej do ponad 50 filmów zrealizowanych w Polsce (przed wojną) i ponad 60 w Hollywood (po wojnie), co zapewniło mu trwałe miejsce w literaturze muzycznej. Film został zrealizowany w 2007 roku. Autorów filmu zainspirowało odkrycie nieznanych dotychczas utworów muzyki poważnej skomponowanych przez Warsa. 12:45 ROZSZCZEPIENI Film dokumentalny, 52 min, Polska, 2020 Reżyseria: Monika Andruszewska, Tomasz Grzywaczewski Dokumentalna opowieść o mieszkańcach byłego ZSRR żyjących w cieniu reaktorów atomowych: Czarnobyla na Ukrainie, Ignalino na Litwie i Ostrowca na Białorusi. Historie wszystkich bohaterów rozpoczynają się i kończą pod murami trzech elektrowni jądrowych: jednej zamkniętej w żelbetonowym sarkofagu, drugiej z wolna znikającej z powierzchni ziemi i trzeciej, nowo narodzonej tuż pod granicami Unii Europejskiej. Historie bohaterów to jednak nie tylko zapis konfrontacji z atomowym strachem, ale przede wszystkim opowieść o losach narodów wyzwolonych spod sowieckiego jarzma i ludziach, którzy próbują odnaleźć schronienie w postapokaliptycznej rzeczywistości. Niektórzy z bohaterów uciekają przed rzeczywistością krajów postsowieckich, inni przed bieżącą historią regionu, która zdaje się ich ścigać i okazuje się bardziej śmiercionośna niż promieniowanie. 13:45 NAJWIĘKSZE CUDA NATURY - CZĘŚĆ 1. GÓRY (WORLD’S GREATEST NATURAL WONDERS 1. MOUNTAINS) Cykl dokumentalny, 49 min, USA, 2018 Reżyseria: Sorrel Wilby Sześcioodcinkowa seria prezentująca najbardziej spektakularne cuda natury współczesnego świata. Od najwyższych gór do najgłębszych jezior. Kultowe miejsca, które warto zobaczyć: góry, rzeki, jeziora, lasy, wulkany, jaskinie, wodospady i inne. Wiele z nich trudno osiągalnych w rzeczywistości. Odwiedzimy afrykańską sawannę i aktywny wulkan, Mount Everest i Wielką Rafę Koralowej, bujne lasy Chorwacji i zapierające dech w piersiach wodospady oraz słynny Wielki Kanion w Ameryce. Niezwykle atrakcyjne zdjęcia kręcone sprzętem najnowszej generacji, z wykorzystaniem dronów. Odc 1. Góry są miejscem uwielbianym przez wiele osób, podróżników, globtroterów oraz naukowców. Urzekają swoim majestatem i środowiskiem naturalnym. W tym odcinku poznamy najbardziej majestatyczne łańcuchy górskie na naszej planecie, ich genezę i teraźniejszość. 14:50 NAJWSPANIALSI W KRÓLESTWIE ZWIERZĄT. PTAKI (BIRDS OF AFRICA) Serial dokumentalny, 51 min, Francja, 2015 Reżyseria: Jean-Marc Dauphin Struś to najsłynniejszy ptak Afryki. Ma dziób, skrzydła, pióra, znosi jaja. Poza tym jednak niewiele łączy go z prawie trzema tysiącami przedstawicieli tej gromady, żyjącymi na kontynencie afrykańskim. Największy i najstarszy ptak na ziemi waży nawet ponad 100 kg. Szacuje się, że jest 7 razy za ciężki, by wzbić się w powietrze. Już sama anatomia uniemożliwia mu latanie. Na mostku brak grzebienia kostnego, miejsca przyczepu mięśni służących do latania, typowego dla innych ptaków. Ponadto pióra są miękkie i nieprzydatne do latania. W Afryce żyje także drop olbrzymi, który rywalizuje z europejskim kuzynem, dropiem zwyczajnym, o tytuł największego ptaka latającego. Dropie olbrzymie żyją samotnie lub w małych grupach po dwa, trzy ptaki. Samce wyprostowane mierzą ponad metr, ważą kilkanaście kilogramów, a samice o połowę mniej. Nie różnią się za to upierzeniem. Szaro - beżowe pióra zapewniają doskonały kamuflaż. Dropie idealnie wtapiają się w skalisty krajobraz pełen pożółkłych traw i uschłych drzew. To szczególnie ważne dla gatunku, który nie potrafi siedzieć na gałęziach. Dropie mają tylko trzy palce, a trzeba czterech, żeby uchwycić się gałęzi tak jak to robią ptaki wróblowe, nieustannie kursujące między wodą a bezpiecznym schronieniem na drzewie. Wiele ptaków również stepówka namibijska wybiera życie w licznym stadzie i poruszanie się grupami. Taka strategia zwiększa szanse przetrwania poszczególnych osobników. Wikłaczowate żywią się ziarnami. W suchych regionach Afryki niełatwo o pożywienie. Ptaki więc łapczywie rzucają się na wszystko, co znajdą. Aby zapewnić sprawiedliwy podział pokarmu, układ chmary zmienia się przy każdym locie. Te z końca grupy trafiają na początek i to one następnym razem najedzą się do syta. Zdumiewa doskonała synchronizacja z pozoru nieuporządkowanej chmary. Lot wikłaczy to jeden z najwspanialszych spektakli w świecie przyrody. Po zakończeniu sezonu godowego samce zrzucają odświętny strój i wracają do skromnego upierzenia. Wikłacz rezygnuje z efektownych barw i upodabnia się do nierzucającej się w oczy, beżowej samicy. Brąz to najlepszy kolor dla mieszkańców sawanny, ponieważ zapewnia idealny kamuflaż. Dlatego też większość ssaków ma sierść w różnych odcieniach brązu.Dzierzba, dziwogon i błyszczak zawdzięczają czarne pióra pigmentowi: melaninie. To za jej sprawą część upierzenia żabiru afrykańskiego jest czarna. Samiec tego kuzyna bociana prawie się nie różni od samicy. Zdradza go jednak czarna tęczówka, która u samicy jest brązowa; a także wyróżniają dwie żółte łezki u nasady dzioba, świadczące o tym, że trwa okres godowy. Żabiru to największy po marabucie przedstawiciel bocianów żyjących w Afryce. Tymczasem bocian białoszyi mierzy niecały metr i jest jednym z najmniejszych. Kazary egipskie również zawdzięczają kolor upierzenia melaninie, ale jej ilość i rozkład jest inny, stąd liczne odcienie szarości. Z kolei karotenoidy to pigmenty nadające jaskrawożółte umaszczenie wildze czarnogłowej. Im też intensywnie czerwony spód ciała zawdzięcza dzierzyk, którego można spotkać przede wszystkim w suchych regionach. Żywi się głównie bezkręgowcami. Za jego umaszczenie odpowiadają wyłącznie melanina i karotenoidy. Inne odcienie to już zasługa oświetlenia. W zależności od tego jak słońce pada na pióra pokryte warstwą keratyny, upierzenie poszczególnych ptaków będzie mienić się różnymi barwami, np. sierpodudek purpurowy raz może się wydawać niebieski, raz zielony, a raz fioletowy. Jeśli jednak pomiędzy warstwami keratyny znajduje się powietrze, pióra nabierają zielonkawego, różowego i niebieskawego odcienia, co widać u ptaków z rodziny krasek. U ptaków z rodziny żołn młode mają pastelowe umaszczenie, dopiero dorosłe osobniki wyróżniają się żywymi kolorami i długim ogonem. Umaszczenie żołn różni się w zależności od gatunku. Żołna białoczelna ma zielony grzbiet, żółtawą pierś i czerwone gardło. Z kolei niebieski spód ciała, żółte gardło i złocisty grzbiet są charakterystyczne dla żołn zwyczajnych, którena zimę przylatują do Afryki z Europy. Waruga to ptak zaliczany obecnie do rzędu pelikanowych. Różni się od swoich krewnych, w niczym nie przypomina jednego z największych przedstawicieli wodno - błotnych: czapli olbrzymiej. Większość ptaków żyjących na sawannie nie przywiązuje się do swojego gniazda. Prowizoryczna konstrukcja chroni jaja, a potem przez krótki czas zapewnia bezpieczeństwo pisklętom. Ale tkacz przez cały rok mieszka w imponującym gnieździe. Ten ptak z rodziny wikłaczowatych, jest gatunkiem endemicznym. Występuje wyłącznie na południu Afryki, gdzie panują ekstremalne warunki. Po upalnym dniu przychodzi zimna noc. Trzeba więc oszczędzać energię, dlatego ptaki te mieszkają we wspólnych gniazdach. Tymczasem wikłacz zmienny buduje gniazdo tylko na jeden sezon. To ptak obdarzony wręcz niezwykłym talentem tkackim. Każdy gatunek wikłaczowatych wypracował własną metodę budowy gniazda. Niektóre, zamiast wieszać gniazdo, rozciągają je między dwoma źdźbłami trzciny. Do takiej pracy trzeba mieć mocny dziób, jak np. brunatniczka. Podstawowy budulec gniazd bawolika czerwonodziobego, innego przedstawiciela wikłaczowatych, stanowi ciernista akacja. Buduje on olbrzymie konstrukcje, wielokrotnie większe od niego samego. Jego gniazda ważą po kilkaset kilogramów. Gniazdo ma służyć lokatorowi przez całe życie, co roku samce poprawiają je i powiększają. Ptaki żyjące na sawannie mają specyficzne przysmaki. Owocożerne gołębie spędzają całe dnie na gałęziach figowca. Zimorodek malachitowy to jeden z najmniejszych zimorodków, poluje na drobne ryby i duże bezkręgowce. Skrzydlata fauna Afryki przepada za kąpielami. Czyste, zadbane upierzenie odgrywa w ich życiu tak ważną rolę, że większość dnia poświęcają na troskę o nie. Każdy ma własny sposób, jak frankoliny, dławigady afrykańskie, czepigi, marabuty, czajki srokate, kazarki. 15:50 MARZENIA O PRZYSZŁOŚCI S. 2 - CZĘŚĆ 3. ŚMIECI (DREAM THE FUTURE SEZON 2) Cykl dokumentalny, 50 min, Francja, 2021 Reżyseria: Helene Le Meur, Alex Fighter Jak będzie wyglądał świat jutra? Jak obecne odkrycia i badania wpłyną na nasze codzienne życie? Znani naukowcy, gwiazdy i pasjonaci z całego świata podzielą się swoimi badaniami i poglądami na życie w przyszłości. 16:50 PORTRETY DOKUMENTALNE - WOJCIECH STAROŃ. PANI NIKIFOR Cykl dokumentalny, 4 min, Polska, 2021 Cykl opowiadający o najważniejszych, najciekawszych filmach wybitnych polskich filmowców zajmujących się sztuką dokumentu. 17:00 ROZKWIT BAŁKAŃSKICH MIAST - BELGRAD (BALKAN BOOM TOWNS BELGRADE / METROPOLEN DES BALKAN) Cykl dokumentalny, 51 min, Niemcy, 2018 Reżyseria: Mirjana Momirovic Scenariusz: Ann - Christin Hornberger Seria dokumentalna, w której poznamy największe miasta bałkańskie: Lublanę, Sarajewo, Belgrad, Sofię i Bukareszt. Rosną w siłę, są głównymi ośrodkami kulturalnymi. Wielu Europejczyków nadal kojarzy je z socjalistyczną dyktaturą. Dla większości są to miejsca krwawych wojen lat 90. Ale dla młodych, kreatywnych umysłów te miasta należą do pożądanych list miejsc, w których należy być. Miasta mają długą, trudną przeszłość, a teraz oferują ekscytującą i inspirującą teraźniejszość z dużym potencjałem na przyszłość. To wystarczający powód, aby wybrać się na wycieczkę do starych i nowych miast Bałkanów. W odcinku trzecim - Belgrad. Stolica Serbii leży nad dwiema rzekami, Sawą i Dunajem. Żyje tu około milion siedemset tysięcy ludzi. Słowo Belgrad znaczy białe miasto. Wszędzie widać jego blask. Obok pomników i budynków historycznych są też dzielnice bardziej romantyczne, ze zniszczonymi fasadami i dziełami subkultury. To miasto pełne kontrastów. Bloki mieszkalne w Nowym Belgradzie to przykład brutalizmu, odżywającego stylu w architekturze. Tutaj można mieszkać również na wodzie. To popularne rozwiązanie już od dziesięcioleci. W Belgradzie żyje się na wodzie i z wodą. Miasto leży przy ujściu Sawy do Dunaju. Pierwsza osada powstała tu siedem tysięcy lat temu. Ze względu na strategiczne położenie miasto bywało podbijane, niszczone i odbudowywane. Po pierwszej wojnie światowej Belgrad był najpierw stolicą Królestwa Jugosławii, a po roku 1945 - socjalistycznej Jugosławii. Po upadku zróżnicowanego etnicznie kraju został stolicą Serbii. Ulica Księcia Michała leży w samym centrum miasta. To miejsce trzeba zobaczyć i trzeba się tu pokazać. Kawiarnie, galerie i butiki przyciągają zarówno mieszkańców, jak i turystów. 18:00 WIELKA ARCHITEKTURA NA MAŁEJ PLANECIE (GREAT ARCHITECTURE ON A SMALL PLANET) Film dokumentalny, 53 min, Dania, 2019 Reżyseria: Lars Torp, Thomas Houkjr Houkjaer Zrównoważona architektura zyskuje popularność. Architekci już teraz myślą, jak w przyszłości będziemy budować i żyć. Zmiana klimatu. zanieczyszczenie, megamiasta i emisja CO2: duńscy architekci są w czołówce rozwoju zrównoważonej architektury dla przyszłych pokoleń. W połowie wieku na świecie będzie dziesięć miliardów ludzi. Miasta będą się rozrastać i coraz silniej oddziaływać na przyrodę i klimat. Podróżujemy po świecie, badając projekty i budynki, które odpowiadają na globalne wyzwania, jednocześnie poprawiając nasze codzienne życie. Bjarke Ingels ma mistrzowski plan ochrony Manhattanu, w obliczu podnoszącego się poziomu morza. W Paryżu duńscy architekci postawią zielony budynek na szczycie najbardziej zanieczyszczonej autostrady w mieście, gdzie rośliny będą oczyszczać powietrze, zmniejszą hałas i ochłodzą mieszkania. Architekci w Buenos Aires przekształcili dawne slumsy i zintegrowali je z resztą miasta. Czy w przyszłości możemy budować bez emisji CO2? W Kopenhadze materiały z recyklingu są wykorzystywane przez architekta Andersa Lendagera na dużą skalę, co redukuje emisję CO2 o 80%. A w Szwecji CF Mller buduje dziesięciopiętrowe domy mieszkalne z masywnych kawałków drewna zamiast betonu, redukując emisję CO2 do zera. To wszystko są inspirujące przykłady tego, jak możemy żyć i budować w sposób bardziej zrównoważony w przyszłości. 19:05 WSZYSTKIE KOLORY ŚWIATA - HOLANDIA. BEZ POŚPIECHU (FLAVORS) Serial dokumentalny, 51 min, Francja, 2008 Reżyseria: Eric Bacos Ta niezwykła seria dokumentalna pomaga odkryć bogactwo, magię i piękno najciekawszych miejsc na świecie: ich naturalne cuda i wybitne zabytki, wytwory lokalnych rzemieślników i zapierające dech w piersiach krajobrazy. W każdym odcinku na widzów czeka niezapomniana podróż przez tradycję i historię kolejnego kraju, który jest wymarzonym miejscem docelowym każdego podróżnika. Holandia należy do najgęściej zaludnionych państw w Europie. To kraj tradycyjnych wiatraków i nowoczesnych turbin wiatrowych, kraj zakorzeniony w tradycji, a jednocześnie otwarty na awangardę. Wygoda i spokój mieszkańców są tak samo ważne, jak szacunek wobec przyrody. 20:10 ZAWSZE GOTOWI. ZAWSZE BLISKO - ODC. 8 Telenowela dokumentalna TVP, 24 min, Polska, 2021 Scenariusz i reżyseria: Bartosz Paduch Telewizyjny cykl dokumentalny, przedstawiający losy żołnierzy i kandydatów na żołnierzy Wojsk Obrony Terytorialnej - komponentu Wojska Polskiego. Dla każdego żołnierza jednym z najbardziej emocjonalnych wspomnień z czasów służby jest przysięga. To wyjątkowa ceremonia, do której trzeba się dobrze przygotować - musztrę, okrzyki czy marsz należy przećwiczyć. W trudach wojskowego życia bardzo często pomaga kapelan, który ramię w ramię stoi z rekrutami na poligonie. To, co wyróżnia żołnierzy WOT, czyli "Terytorialsów", to specyfika ich służby, tzn. każdy żołnierz WOT służy w swojej lokalnej jednostce, a jednocześnie normalnie żyje w swoim środowisku, swojej miejscowości, jest częścią lokalnej społeczności, pracownikiem zakładu pracy, częścią rodziny. Towarzyszymy naszym bohaterom podczas ich służby w batalionach WOT, na ćwiczeniach na poligonie, szkoleniach, akcjach służących pomocą lokalnym społecznościom podczas sytuacji awaryjnych (powódź, pożar, działania sanitarne związane z COVID - 19), ale też podczas ich normalnego życia, działalności zawodowej (często stojących w kontraście z rolą żołnierza WOT), życia rodzinnego. 20:40 ZAWSZE GOTOWI. ZAWSZE BLISKO - ODC. 9 Telenowela dokumentalna TVP, 24 min, Polska, 2021 Scenariusz i reżyseria: Bartosz Paduch Telewizyjny cykl dokumentalny, przedstawiający losy żołnierzy i kandydatów na żołnierzy Wojsk Obrony Terytorialnej - komponentu Wojska Polskiego. Poligony bywają ciężkie i wystawiają nawet doświadczonych Terytorialsów na poważny egzamin z bycia twardym. Dużym wsparciem dla żołnierzy bywa wtedy modlitwa i obecność księdza, z którym można porozmawiać, a który zawsze podtrzyma na duchu. Także w przygotowaniach do przysięgi - najważniejszego wydarzenia dla rekruta... To, co wyróżnia żołnierzy WOT, czyli "Terytorialsów", to specyfika ich służby, tzn. każdy żołnierz WOT służy w swojej lokalnej jednostce, a jednocześnie normalnie pracuje w swoim środowisku, swojej miejscowości, jest częścią lokalnej społeczności, częścią zakładu pracy, częścią rodziny. Towarzyszymy naszym bohaterom podczas ich służby w batalionach WOT, na ćwiczeniach na poligonie, szkoleniach, akcjach służących pomocą lokalnym społecznościom podczas sytuacji awaryjnych (powódź, pożar, działania sanitarne związane z COVID - 19), ale też podczas ich normalnego życia, działalności zawodowej (często stojących w kontraście z rolą żołnierza WOT), życia rodzinnego. 21:10 WIELORYB Z LORINO Film dokumentalny, 58 min, Polska, 2019 Scenariusz i reżyseria: Maciej Cuske Muzyka: Michał Jacaszek Film jest opowieścią o ludziach żyjących na prawdziwym końcu świata. Czukotka to ostatni obszar ogromnej Rosji na końcu naszego kontynentu, oddzielony od Alaski. zaledwie 60 - kilometrowym pasmem Cieśniny Beringa. Na wybrzeżu mieszkańcy próbują przetrwać na zgliszczach upadłego imperium ZSRR, który na zawsze odmienił ich dziki, surowy pejzaż. Dzieci bawią się wśród rdzewiejących beczek po ropie, które są rozrzucone po całej tundrze aż po horyzont. Domy mieszkalne niszeczeją pod wpływem surowych zim, śnieżyc i wiatrów. Krajobraz dopełniają dumnie wypięte pomniki Lenina oraz opuszczone ruiny nieczynnych baz wojskowych, fabryk i budynków. Czukcze żyją tu razem z Eskimosami i Rosjanami z głębi lądu. Warunkiem ich przetrwania w tej dzikiej krainie, tak jak od tysiąca lat, jest coroczne polowanie na wieloryby. W filmie przyglądamy się kilku bohaterom, którzy wydają się trwać na przekór logice, w miejscu, które nie jest dla nich przyjazne, nie daje im radości, nie przynosi spełnienia. "Wieloryb z Lorino" to dość postapokaliptyczna wizja świata. Ten świat będzie trwał, dopóki wieloryby będą przepływały obok, podczas swojej odwiecznej wędrówki na północne morza. Niestety, z roku na rok przepływa ich coraz mniej. 22:20 BJARNE NIENAWIDZI KAMERY (BJARNE HATES THE CAMERA) Film dokumentalny, 40 min, Norwegia, 2018 Reżyseria: Weronika Nitsch Film dokumentalny, którego bohaterem jest Bjarne. Autorka filmu wkracza w życie swojego sąsiada Bjarne'a, który niechętnie staje się głównym bohaterem filmu dokumentalnego o sobie. Reżyserka filmu pochodzi z Polski, lecz od dziesięciu lat mieszka w Norwegii. Film jest jej osobistym spojrzeniem na Norwegię oraz opowieścią o nietypowej, polsko - norweskiej przyjaźni. Film był prezentowany na wielu festiwalach filmowych w Norwegii i na całym świecie, na wielu zdobył główne nagrody: Nagroda Publiczności i Nagroda dla Najlepszego Filmu Studenckiego, The Norwegian Documentary Film Festival Volda 2018, Norwegia; Najlepszy Film Dokumentalny - Festiwal Nordic/DOCS 2018, Fredrikstad, Norwegia; Wyróżnienie na Norwegian Short Film Festival 2018 i Grimstad, Norwegia; Najlepszy Dokument Krótkometrażowy, Scandinavian International Film Festival, Helsinki, Finlandia; Nagroda Jury na Anchorage Film Festival 2019, Alaska, USA; European Cinematography Awards 2018. 23:05 ŻYCIE ZACZYNA SIĘ OD TAŃCA - ODC. 2 Telenowela dokumentalna, 24 min, Polska, 2008 Reżyseria: Ewa Straburzyńska, Beata Cichoń Scenariusz: Ewa Straburzyńska, Beata Cichoń, Marcin Kurek Zdjęcia: Piotr Sędzikowski, Ireneusz Bąk, Jarosław Siedlecki Taniec jest dobry na wszystko: leczy ciało i duszę, wzmacnia mięśnie, prostuje kręgosłup, nie ulega modom ani zmianom kulturowym, dodaje pewności siebie, pomaga w pokonywaniu słabości, a wreszcie otwiera na innych ludzi. Dla jednych jest doskonałą zabawą, sposobem na oderwanie się od codziennych problemów, dla innych - idealną formą relaksu. Aż 26 godzin trzeba spędzić w samolocie, aby z Polski dotrzeć do stolicy Argentyny, Buenos Aires. Dla p. Eli, fizyka laserowego, odległość nie gra roli, zwłaszcza gdy istnieje szansa zatańczenia tanga argentyńskiego z prawdziwym Argentyńczykiem. Co roku w sierpniu odbywają się tu zawody tanga, które przyciągają tancerzy z całego świata. Pani Elżbieta opowiada przed kamerą o swojej życiowej pasji, o podróżach do Argentyny i uczestnictwie w pokazach i lekcjach na wolnym powietrzu, w centrum miasta. We wsi Siedlisko na Ziemi Lubuskiej, w miejscowej szkole taniec jest przedmiotem obowiązkowym. Stało się tak za sprawą dyrektorki i rodziców, którzy wyrazili zgodę, by w ramach WF - u ich dzieci uczyły się tańczyć. Kolejnym bohaterem telenoweli jest 73 - letni p. Franciszek, krawiec rozmiłowany w śpiewie i tańcu. Ekipa z kamerą udaje się do jednego z bloków na wrocławskim osiedlu, gdzie mieszka p. Franciszek. Jego największym marzeniem jest wygrać Turniej Taneczny Seniorów, w którym bierze udział wraz z żoną. Wielkim miłośnikiem tańca jest też p. Tadeusz, który mimo kalectwa zapamiętale ćwiczy na zajęciach tanecznych. Żona Gosia akceptuje hobby męża, ale przyznaje, że jest zazdrosna o jego partnerkę do tańca. Po raz kolejny autorzy dokumentu spotykają się z piękną i utalentowaną Justyną z Nowej Soli, która poza nauką poświęca dużo czasu zajęciom tanecznym, a do tego gra na flecie w słynnej w mieście Młodzieżowej Orkiestrze Dętej. W Brzegu w województwie opolskim mieszka p. Jacek. Po nieudanym małżeństwie i problemach z alkoholem odzyskał chęć do życia dzięki fascynacji tangiem. 23:40 ZŁOTA KOLEKCJA - KAPRYS LUDOJADA Reportaż, 29 min, Polska, 1973 Autor: Andrzej Androchowicz Scenariusz: Andrzej Androchowicz Zdjęcia: Janusz Pietrzykowski, Andrzej Gertych Ludomir Mączka przed rejsem dookoła świata, przygotowuje jacht do wypłynięcia w morze. Podróż ma trwać minimum trzy lata. Podróżnik niechętnie udziela odpowiedzi na pytania o trasę i terminarz wyprawy, preferował spontaniczność. Mączka, zwany popularnie wśród żeglarzy Ludojadem, był z wykształcenia geologiem. Pracował w instytutach i przedsiębiorstwach geologicznych Wrocławia, Warszawy, Krakowa i Szczecina. Z racji swojego zawodu wiele podróżował po świecie. W czasie studiów zaraził się żeglarstwem. Mimo wady wzroku otrzymał tytuł kapitana żeglugi wielkiej jachtowej, a żeglarstwo stało się jego prawdziwą pasją. Bardzo skromny tryb życia i pieniądze zarobione podczas zagranicznych kontraktów pozwoliły mu na kupno własnego jachtu. Do samotnego rejsu dookoła świata przygotowywał się 25 lat. W dniu 5 września 1973 roku Ludojad na pokładzie jachtu Maria wypłynął ze Szczecina w swój wymarzony rejs... 00:15 NOTACJE - JERZY ANTCZAK. SZCZĘŚLIWY REŻYSER Cykl dokumentalny, 9 min, Polska, 2010 Autor: Krzysztof Tadej Jerzy Antczak, reżyser filmowy i teatralny. Urodził się ur. w 1929 r. we Włodzimierzu Wołyńskim. W latach 1963 - 1975 był naczelnym reżyserem Teatru Telewizji. W 1976 r. jego film "Noce i dnie" był nominowany do Oscara /w kategorii najlepszy film nieanglojęzyczny/. 29 października 2008 z rąk ministra kultury i dziedzictwa narodowego Bogdana Zdrojewskiego odebrał Złoty Medal Zasłużony Kulturze Gloria Artis. 00:30 BRACIA Film dokumentalny, 68 min, Polska, 2013 Reżyseria: Wojciech Staroń Nagrodzony na festiwalu w Locarno w 2015 roku dokument przedstawiający historię życia braci Alfonsa i Mieczysława Kułakowskich. Pierwszy jest artystą malarzem, drugi kartografem geodetą i realistą. W drugiej połowie lat 90. powrócili z Kazachstanu do Polski jako repatrianci. Zamieszkali w wiosce na północy kraju. Obok zdjęć dokumentalnych kręconych w domu braci Kułakowskich, film Wojciecha Staronia wypełniają materiały archiwalne. 01:45 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - MALENIEC, ŻELAZNE SERCE PUSZCZY Magazyn kulinarny, 22 min, Polska, 2020 Autor: Adam Sikorski Maleniec, żelazne serce puszczy. Odwiedzamy Fabrykę żelaza w Maleńcu, funkcjonującą tu od 1782 roku. Kosa - pozornie zwykłe narzędzie gospodarskie, która zmieniała się w razie narodowych potrzeb w straszliwą broń - jest tu jednym z eksponatów. Tu, w Maleńcu, odbywa się wiele upamiętniających historię wydarzeń. Rekonstrukcje historyczne, pokazy dawnej broni, strojów i maszyn. Sama historia Fabryki jest mocno wpleciona w powstanie styczniowe i dowodzi patriotycznych postaw jej kolejnych właścicieli. 02:15 PANI NIKIFOR Film dokumentalny, 29 min, Polska, 2005 Scenariusz i reżyseria: Wojciech Staroń Wykonawcy: Krystyna Feldman Film przedstawia sylwetkę znakomitej aktorki Krystyny Feldman i jej pracę nad "rolą życia", rolą Nikifora w filmie pt: "Nikifor" w reż. Krzysztofa Krauzego. 02:50 RZECZPOSPOLITA ZAKOPIAŃSKA Film dokumentalny, 46 min, Polska, 2018 Reżyseria: Jarosław Migoń, Piotr Jaworski Scenariusz: Piotr Jaworski Zdjęcia: Jarosław Migoń Muzyka: Marcin Gałażyn Wykonawcy: Adam Ferency W październiku 1918 roku w kurorcie pod Giewontem powstała Rada Narodowa, która oficjalnie przejęła władzę nad wojskiem, policją i urzędami w Zakopanem. Stała się ona jednym z pierwszych zaczątków niepodległej Polski. Film dokumentalny "Rzeczpospolita Zakopiańska" opowiada o jej powstaniu. Prezydentem Rady na dwa tygodnie został Stefan Żeromski - pisarz i społecznik. 16 listopada Rada została rozwiązana, a władzę przejęły organy nowo tworzącego się polskiego rządu. Film przedstawia również relację łączącą Józefa Piłsudskiego ze Stefanem Żeromskim, a także burzliwe tło walk o niepodległą Polskę i ewolucję wielu koncepcji, ideologii i związków politycznych. W tym decydującym momencie i wobec dziejowej szansy wszystkie stronnictwa i partie potrafiły zjednoczyć siły, dla dobra Rzeczypospolitej. Film jest bogato ilustrowany niepublikowanymi fragmentami filmów, fotografiami ilustrującymi wydarzenia i przedstawiającymi bohaterów tamtych czasów. Zostały one ożywione za pomocą komputerowych technik graficznych i animacji. Duże fragmenty to inscenizacje w wykonaniu aktorów Teatru Witkacego. Film powstał z inspiracji śp. Wojtka Mroza. Przybliża piękną kartę z dziejów Zakopanego, mało znaną i bez wątpienia wartą opowiedzenia. W filmie nie występują żyjące postaci. Posłuchamy jednak znanych z kart historii, będą to: Stefan Żeromski, Stanisław Witkiewicz, Józef Piłsudski, Medard Kozłowski, Władysław Leopold Jaworski, Jan Kasprowicz, Andrzej Strug, Ludwik Solski, Kazimierz Sichulski, Jadwiga Jakimowiczowa, por. Bolesław Wieniawa - Długoszowski, Kazimierz Dłuski, Bartus Obrochta, Franciszek Pawlica, major Mariusz Zaruski, Wincenty Szymborski, Bolesław Roja, kpt. Marian Bolesławicz, por. Antoni Stawarz, Wincenty Witos, por. Jerzy Lgocki, ks. Jan Humpola, Wojciech Brzega, dr Jan Bednarski, Ignacy Daszyński.