TVP Dokument Czwartek, 05.05.2022 06:00 DZIKA POLSKA - BOGATSZE ŻYCIE - WILCZE MANEWRY Serial dokumentalny, 24 min, Polska, 2012 Reżyseria: Monika Purzycka Scenariusz: Joanna Łęska, Dorota Adamkiewicz W przepastnych Borach Dolnośląskich kryły się wielkie poligony wojsk radzieckich. Gdy wojska stąd odmaszerowały, pozostawiając po sobie zarastające lasem pustkowia, zapanowała tu niepodzielnie przyroda. Takiego, obfitującego w zwierzynę, a bezludnego matecznika nie mogły nie odkryć wilki. I przywędrowały tutaj, a za nimi wyruszyło dwoje badaczy wilczych zwyczajów i wędrówek. Wraz z nimi wyruszamy zimowym wilczym tropem, uczymy się odnajdywać na śniegu ślady godów wilczej pary, śledzić za pośrednictwem tropów ich łowieckie manewry. I dowiadujemy się, do jak dalekich, zagranicznych wędrówek są skłonni ci drapieżcy w poszukiwaniu dogodnych ostoi i łowisk. 06:30 ZAKOCHAJ SIĘ W POLSCE S.I - ODC. 35 SIEDLCE Magazyn, 23 min, Polska, 2017 Reżyseria: Jacek Sołtysiak Scenariusz: Tomasz Malkowski Zdjęcia: Jarosław Wątor, Jacek Banach, Tomasz Jędrzejczak Prowadzący: Tomasz Bednarek Tomasz Bednarek odwiedza Siedlce. Króluje tu klasycystyczna architektura z XVIII wieku - symbol złotego okresu tego miasta na pograniczu Mazowsza i Podlasia. Można tu podziwiać piękne zabytki, a w okolicy rozkoszować się mazowieckim krajobrazem. To tutaj odnalazło się jedno z największych arcydzieł europejskiego malarstwa - jedyne dzieło El Greca w Polsce - Ekstaza św. Franciszka. W Siedlcach przez stulecia biły dwa serca: obok tradycyjnego rynku drugim równoważnym centrum były dwór magnacki. Aż do upadku Rzeczypospolitej było to bowiem miasto prywatne. Świadczy o tym nawet herb Siedlec, Pogoń Litewska nawiązująca do herbu rodowego Czartoryskich, którzy rozbudowywali miasto pod koniec XVII wieku. Jak na 80 - tysięczną miejscowość ma bardzo dużo do zaoferowania turystom. Jest tu bardzo wiele dzieł najwybitniejszych architektów doby klasycyzmu, nawet więzienie sygnuje tu sam mistrz Henryk Marconi, a poczta to z kolei dzieło Antonio Corazziego, projektanta Teatru Wielkiego w Warszawie. W pięknych i zadbanych Siedlcach można nie tylko się zakochać, ale i poczuć ducha epoki Oświecenia, kiedy królował rozum i umiłowanie sztuki! 07:05 NAJWSPANIALSI W KRÓLESTWIE ZWIERZĄT - ANTYLOPY (THE ANTELOPES) Serial dokumentalny, 51 min, Francja, 2015 Reżyseria: Jean-Marc Dauphin Najwięcej antylop występuje w Afryce, gdzie doliczono się 72 gatunków. Należą do nich wielkie zwierzęta, ważące nawet pół tony, a także wiele razy mniejsze od nich osobniki takie, jak dikdik. Ta miniaturowa antylopa mieszka w zaroślach porastających sawannę. Dikdiki żyją w parach, co stanowi rzadkość wśród antylop. Ze względu na swoje małe rozmiary stanowi łakomy kąsek dla wielu drapieżników, począwszy od węży, przez drapieżne ptaki, po szakale czaprakowe. W porównaniu z innymi antylopami, te najrzadziej padają łupem drapieżników. Dikdiki zawdzięczają to temu, że właściwie nie piją wody. W ten sposób unikają wodopojów, gdzie najczęściej giną inne zwierzęta. Kudu należą do dużych antylop. Wielkością ustępują jedynie elandom. Samiec, który wyróżnia się imponującym porożem, waży od dwustu do trzystu kilogramów: 50 razy więcej niż dikdik. Żywią się głównie liśćmi. W porze suchej 75% roślin znika albo traci walory odżywcze. Antylopy muszą więc pokonywać większe odległości w poszukiwaniu pożywienia. Afrykańskie antylopy dzieli się czasem na kilka grup. Kudu i buszboki należą do antylop o skręconych rogach. Na południu Afryki buszboki często dzielą terytorium z większym kuzynem - nialą grzywiastą. Podobnie jak buszbok i kudu, niala nie jest terytorialna. Samce żyją samotnie, ich kontakty z innymi samcami są przypadkowe i przelotne. Do dużych antylop należy bawolec, samiec waży 150 kilogramów. Przedstawicielami podrodziny bawolców są sasebi, inne duże antylopy żyjące na sawannie. Obowiązuje u nich prosta zasada bezpieczeństwa: przy wodopoju grupa strażników jest zawsze liczniejsza niż pijących. W Afryce wschodniej antylopy te bywają też nazywane topi, ponieważ stają na termitierach, by rozglądać się po okolicy. Największym gatunkiem antylopy, dziś bardzo przetrzebionym, jest eland. Wszystkie antylopy mają oczy osadzone z boku czaszki, co pozwala obserwować również to, co dzieje się z tyłu. Inna charakterystyczna cecha wszystkich antylop to dwie pary palców, z czego tylna nie sięga podłoża, co oznacza, że mają cztery palce, ale stąpają tylko na dwóch. Jednymi z najmasywniejszych antylop są koby. Samica waży 160 kg, a dorodny samiec nawet 250 kg. Szpringboki należą do antylop średniej wielkości, charakteryzujących się smukłą sylwetką, szybkością i zwinnością. W Afryce występuje kilkanaście takich gatunków. Dobrze radzą sobie na półpustynnych terenach, żywią się roślinami, których nie mogą jeść gatunki trawożerne, wymagające bliskości wody. Pod tym względem wymagania szpringboka są niemal zerowe. Radzi sobie bez wody. Impale charakteryzuje wyjątkowo zgrabna i harmonijna sylwetka. Są zawsze czujne i gotowe do natychmiastowej reakcji na niebezpieczeństwo. Afrykańskie antylopy choć różnią się wielkością, dietą i sposobem życia na pewno z jednakowym uporem robią wszystko, by nie stać się łatwym łupem. 08:05 MARZENIA O PRZYSZŁOŚCI S. 2 - CZĘŚĆ 2. KUCHNIA (DREAM THE FUTURE SEZON 2) Cykl dokumentalny, 50 min, Francja, 2021 Reżyseria: Helene Le Meur, Alex Fighter Na gotowaniu spędzamy średnio godzinę dziennie. Obecnie jesteśmy świadkami manii gotowania - pod wpływem reality show, zdjęć dań, wpisów w mediach społecznościowych, nowego pokolenia wytatuowanych, młodych kucharzy... I trzeba też myśleć o kuchni przyszłości. Kuchnia - jak reszta gospodarki - musi znaleźć własne rozwiązania dla przyszłości planety. Ruchy wegańskie, freegan i lokalne produkcje - wspierane przez kucharzy i konsumentów - już kładą nacisk na źródło produktów. W 2050 roku kuchnia będzie jeszcze silniej zintegrowana. Kuchnia się spersonalizuje, przystosuje do potrzeb zdrowotnych, preferencji - i zmechanizuje. Czy rozwój technologiczny będzie się różnił od wizji SF? Roboty to przyszłość, ale gotowanie zostanie w sferze przyjemności, pasji i emocji. Kucharze i naukowcy już wymyślają kuchnię przyszłości. 09:10 NAJPIĘKNIEJSZE WYSPY ŚWIATA - CZĘŚĆ 6. WYSPY KORALOWE (WORLD’S GREATEST ISLANDS 6. CORAL ISLANDS) Cykl dokumentalny, 49 min, USA, 2018 Reżyseria: Martin Baker W szóstej części poznamy wyspy koralowe będąca wynurzoną częścią rafy koralowej. Wiele wysp koralowych należy do typu atoli z laguną w środku, ale mogą one też reprezentować wynurzone fragmenty bariery koralowej, pozbawione laguny. Ze względu na to, że rafy koralowe rozwijają się wyłącznie w morzach ciepłych, wyspy koralowe spotyka się w obszarach równikowych i podzwrotnikowych. Do bardziej znanych należą wyspy archipelagu Bahamy czy Howland. 10:10 ROZKWIT BAŁKAŃSKICH MIAST - BELGRAD (BALKAN BOOM TOWNS BELGRADE / METROPOLEN DES BALKAN) Cykl dokumentalny, 51 min, Niemcy, 2018 Reżyseria: Mirjana Momirovic Scenariusz: Ann - Christin Hornberger Seria dokumentalna, w której poznamy największe miasta bałkańskie: Lublanę, Sarajewo, Belgrad, Sofię i Bukareszt. Rosną w siłę, są głównymi ośrodkami kulturalnymi. Wielu Europejczyków nadal kojarzy je z socjalistyczną dyktaturą. Dla większości są to miejsca krwawych wojen lat 90. Ale dla młodych, kreatywnych umysłów te miasta należą do pożądanych list miejsc, w których należy być. Miasta mają długą, trudną przeszłość, a teraz oferują ekscytującą i inspirującą teraźniejszość z dużym potencjałem na przyszłość. To wystarczający powód, aby wybrać się na wycieczkę do starych i nowych miast Bałkanów. W odcinku trzecim - Belgrad. Stolica Serbii leży nad dwiema rzekami, Sawą i Dunajem. Żyje tu około milion siedemset tysięcy ludzi. Słowo Belgrad znaczy białe miasto. Wszędzie widać jego blask. Obok pomników i budynków historycznych są też dzielnice bardziej romantyczne, ze zniszczonymi fasadami i dziełami subkultury. To miasto pełne kontrastów. Bloki mieszkalne w Nowym Belgradzie to przykład brutalizmu, odżywającego stylu w architekturze. Tutaj można mieszkać również na wodzie. To popularne rozwiązanie już od dziesięcioleci. W Belgradzie żyje się na wodzie i z wodą. Miasto leży przy ujściu Sawy do Dunaju. Pierwsza osada powstała tu siedem tysięcy lat temu. Ze względu na strategiczne położenie miasto bywało podbijane, niszczone i odbudowywane. Po pierwszej wojnie światowej Belgrad był najpierw stolicą Królestwa Jugosławii, a po roku 1945 - socjalistycznej Jugosławii. Po upadku zróżnicowanego etnicznie kraju został stolicą Serbii. Ulica Księcia Michała leży w samym centrum miasta. To miejsce trzeba zobaczyć i trzeba się tu pokazać. Kawiarnie, galerie i butiki przyciągają zarówno mieszkańców, jak i turystów. 11:10 ZŁOTA KOLEKCJA - KAPRYS LUDOJADA Reportaż, 29 min, Polska, 1973 Autor: Andrzej Androchowicz Scenariusz: Andrzej Androchowicz Zdjęcia: Janusz Pietrzykowski, Andrzej Gertych Ludomir Mączka przed rejsem dookoła świata, przygotowuje jacht do wypłynięcia w morze. Podróż ma trwać minimum trzy lata. Podróżnik niechętnie udziela odpowiedzi na pytania o trasę i terminarz wyprawy, preferował spontaniczność. Mączka, zwany popularnie wśród żeglarzy Ludojadem, był z wykształcenia geologiem. Pracował w instytutach i przedsiębiorstwach geologicznych Wrocławia, Warszawy, Krakowa i Szczecina. Z racji swojego zawodu wiele podróżował po świecie. W czasie studiów zaraził się żeglarstwem. Mimo wady wzroku otrzymał tytuł kapitana żeglugi wielkiej jachtowej, a żeglarstwo stało się jego prawdziwą pasją. Bardzo skromny tryb życia i pieniądze zarobione podczas zagranicznych kontraktów pozwoliły mu na kupno własnego jachtu. Do samotnego rejsu dookoła świata przygotowywał się 25 lat. W dniu 5 września 1973 roku Ludojad na pokładzie jachtu Maria wypłynął ze Szczecina w swój wymarzony rejs... 11:45 MŁODZIUTKA STARUSZKA Dokument fabularyzowany, 46 min, Polska, 2007 Scenariusz i reżyseria: Henryk Jantos Zdjęcia: Alicja Pahl, Tomasz Samosionek, Adam Janczewski Dokument o życiu i karierze artystycznej Stefanii Grodzieńskiej, pierwszej damy polskiego humoru, żony zmarłego w 1979 r. Jerzego Jurandota, poety, dramaturga, satyryka, autora tekstów. Sztukę, która jej towarzyszy do dziś pokochała od najmłodszych lat. Miała zaledwie 3 lata, gdy przyjęli ją do baletu. Urodzona w 1914 roku Stefania Grodzieńska nigdy nie kryła swego wieku, wręcz przeciwnie, o przeżytych latach mówi w dokumencie z dumą. Życie bohaterki filmu zawsze było wypełnione śmiechem, optymizmem, muzyką, tańcem, poezją, kabaretem, pracą w teatrze, telewizji oraz w radiu, które szczególnie sobie ceni. Spośród licznych odznaczeń i wyróżnień najbliższy jej sercu jest właśnie Diamentowy Mikrofon - nagroda przyznawana wybitnym twórcom radiowym. Wprawdzie bohaterka dokumentu, mimo upływu czasu nie starzeje się, jest stale usmiechnięta, i nawet w tragicznych chwilach widzi śmieszną stronę sytuacji, to przecież jest w jej życiu także miejsce na zadumę, refleksję, na pochylenie się nad sprawami bardzo ważnymi. W jej wierszach poświęconych dzieciom żydowskim, których śmierć widziała, wyczuwa się smutek, łzy, cierpienie. W archiwalnych fragmentach dokumentu towarzyszą Stefanii Grodzieńskiej, dziś już nieżyjący: Mieczysław Fogg, Jeremi Przybora, Aleksander Bardini, Lucjan Kydryński, Edward Dziewoński. Z rozrzewnieniem wspomina też najszczęśliwsze 43 lata spędzone u boku Jerzego Jurandota, choć nie zawsze było im łatwo. Do grona wiernych przyjaciół, których spotkała na swej drodze, należą pojawiający się również w dokumencie: Zofia Wilczyńska, ks. Kazimierz Orzechowski, Sława Przybylska, Alina Janowska, Irena Santor, Magda Zawadzka, Jerzy Owsiak, Grażyna Torbicka, Artur Andrus i inni. Bez nich - jak mówi p. Stefania - byłaby gorsza, bo jej życie nie byłoby przecież jednym pasmem sukcesów. Dokument "Młodziutka staruszka" jest historią wybitnej artystki, która całe życie rzucała koła ratunkowe w stronę starszych i młodszych, w stronę wszystkich, którym groziło zgorzknienie i marazm. Stefania Grodzieńska odpowiada na pytanie, które często sami sobie zadajemy: jak żyć? Ale również jak się rozstawać?! Z tym wszystkim, co było kiedyś ważne w naszym życiu: z ludźmi i rzeczami, z nastrojami i dawnymi wzruszeniami. Ona się rozstaje, powoli oddala. Także od nas wszystkich. Mówi o tym jednak bez skrępowania i minoderii. Nie rozstaje się jedynie ze swoim poczuciem humoru i optymizmem. Jest ciepła i pogodna, ciągle uśmiecha się do ludzi. Wydaną w 2007 r. książkę o swoim życiu zatytułowała "Nie ma z czego się śmiać", ale zaraz dodaje ostrzegawczo, że jest się z czego cieszyć, bo dzięki bliskim jej ludziom uwierzyła, że przyjaźń to coś najważniejszego w życiu człowieka. W dokumencie wykorzystano także archiwalne fragmenty znanych programów TVP: "Herbatka u Tadka", "Godzina szczerości", "Wielka Orkiestra Świątecznej Pomocy". Stefania Grodzieńska zmarła 28 kwietnia 2010 roku, trzy lata po nakręceniu dokumentu "Młodziutka staruszka". 12:45 WIELORYB Z LORINO Film dokumentalny, 58 min, Polska, 2019 Scenariusz i reżyseria: Maciej Cuske Muzyka: Michał Jacaszek Film jest opowieścią o ludziach żyjących na prawdziwym końcu świata. Czukotka to ostatni obszar ogromnej Rosji na końcu naszego kontynentu, oddzielony od Alaski. zaledwie 60 - kilometrowym pasmem Cieśniny Beringa. Na wybrzeżu mieszkańcy próbują przetrwać na zgliszczach upadłego imperium ZSRR, który na zawsze odmienił ich dziki, surowy pejzaż. Dzieci bawią się wśród rdzewiejących beczek po ropie, które są rozrzucone po całej tundrze aż po horyzont. Domy mieszkalne niszeczeją pod wpływem surowych zim, śnieżyc i wiatrów. Krajobraz dopełniają dumnie wypięte pomniki Lenina oraz opuszczone ruiny nieczynnych baz wojskowych, fabryk i budynków. Czukcze żyją tu razem z Eskimosami i Rosjanami z głębi lądu. Warunkiem ich przetrwania w tej dzikiej krainie, tak jak od tysiąca lat, jest coroczne polowanie na wieloryby. W filmie przyglądamy się kilku bohaterom, którzy wydają się trwać na przekór logice, w miejscu, które nie jest dla nich przyjazne, nie daje im radości, nie przynosi spełnienia. "Wieloryb z Lorino" to dość postapokaliptyczna wizja świata. Ten świat będzie trwał, dopóki wieloryby będą przepływały obok, podczas swojej odwiecznej wędrówki na północne morza. Niestety, z roku na rok przepływa ich coraz mniej. 13:55 NAJWIĘKSZE CUDA NATURY - CZĘŚĆ 2. WULKANY (WORLD’S GREATEST NATURAL WONDERS 2. VOLCANOS) Cykl dokumentalny, 49 min, USA, 2018 Reżyseria: Sorrel Wilby Wulkany mają moc, aby niszczyć i zabijać. To cuda natury, a wulkaniczna aktywność pomagała formować Ziemię przez miliardy lat. Powstała atmosfera ziemska i oceany. Wciąż są przedmiotem badań naukowców i obiektem zachwytu. 14:55 NAJWSPANIALSI W KRÓLESTWIE ZWIERZĄT. DRAPIEŻNIKI (THE PREDATORS OF AFRICA) Serial dokumentalny, 51 min, Francja, 2015 Reżyseria: Jean-Marc Dauphin Około 6 milionów lat temu klimat Afryki zaczął się zmieniać. Lasy zaczęły się cofać, ustępując miejsca olbrzymim sawannom, wręcz stworzonym dla roślinożerców, które tak się rozmnożyły, że mogły zniszczyć całą roślinność, czyli źródło pożywienia, co zagrażało ich egzystencji. Gnu i zebry przetrwały jednak do naszych czasów, ponieważ na sawannie pojawiły się drapieżniki, regulując ich liczebność. Lew pojawił się w Afryce co najmniej trzy i pół miliona lat temu. Z czasem poznał zwyczaje swoich ofiar,, ale one też nie pozostały bierne i nauczyły się unikać jego ataków. Zarówno zwierzęta, które zabijanie mają we krwi, jak i ich ofiary pochodzą od tego samego przodka: drobnych ssaków owadożernych, które 65 milionów lat temu zajęły miejsce dinozaurów. W procesie ewolucji pomiędzy gatunkami pojawiały się coraz głębsze różnice. Wszystkie te zaś, które dotrwały do naszych czasów, łączy jedno: znalazły trwałe i skuteczne rozwiązanie kwestii zapewniającej przeżycie, czyli problemu pożywienia. Żywiący się mięsem drapieżniki muszą nie tylko zabić, ale także rozszarpać drugie zwierzę. Do tego potrzebują masywnych, silnych szczęk oraz specyficznego uzębienia. Jego ważny element stanowią długie, ostro zakończone kły. Ułatwiają one schwytanie ofiary, która nie może się wyrwać z ich żelaznego uścisku. Budowa pozostałych zębów ma sprzyjać nie przeżuwaniu, ale rozszarpywaniu mięsa. Stąd obecność łamaczy, czterech zębów charakterystycznych dla mięsożerców. Znajdują się one w głębi pyska, powstały na skutek modyfikacji ostatniego zęba przedtrzonowego górnego oraz pierwszego, dolnego trzonowego. Służą do rozcinania mięsa i miażdżenia kości. Mają je wszystkie drapieżniki: od półkilogramowej mangusty lisiej po dwustukilogramowego lwa. W Afryce żyje 66 gatunków mięsożernych. Większość jak chociażby mangusty pręgowane nie osiąga imponujących rozmiarów. Duże drapieżniki stanowią wyjątek. Nawet hiena brunatna, należąca do dziesiątki największych drapieżników, waży zaledwie 40 kg. Jej kuzynka hiena cętkowana jest wyraźnie masywniejsza i znacznie silniejsza. Należy do ekskluzywnego klubu czterech afrykańskich mięsożerców, których waga przekracza 50 kg. W tej czwórce znajduje się również gepard, który umaszczeniem bardzo przypomina lamparta. Lampart wyróżnia się tym, że wspina się na drzewa i tam ukrywa swój łup. Lamparty oczywiście dobrze czują się na drzewach, ale pamiętajmy, że większość życia spędzają na ziemi. Nie lubią rzucać się w oczy, dlatego trudno ustalić ich liczebność. Wiadomo tylko, że jest ich najwięcej spośród wszystkich gatunków dużych kotów. Lamparty najchętniej polują na średniej wielkości antylopy, ale jeśli trzeba, zadowolą się innymi zdobyczami. Wbrew utartym przekonaniom pawian znajduje się na samym końcu listy ich przysmaków, ale nie pogardzą za to małymi ssakami, gadami, ptakami, a nawet owadami. Żyją samotnie, wymiana informacji dokonuje się za pośrednictwem zapachów. Samice mają własne terytoria, ale nie są tak zaborcze jak samce. Nie przeszkadza im, jeśli inna samica naruszy granice ich królestwa. Na terytorium jednego samca może mieszkać wiele samic. Samice rodzą młode co dwa lata: zwykle od jednego do trzech kociąt. Hieny z daleka wyczuwają woń krwi, słyszą też odgłosy kłótni w stadzie, dające często nadzieję na rychły posiłek. Młode żyją w grupach, złożonych z rodzeństwa oraz dalszych lub bliższych kuzynów. Cała ta grupa tworzy klan. Podobnie jak u słoni na czele rodziny stoi samica.Hieny cętkowane nieodmiennie kojarzą się z psem. Mają sterczące uszy i wydłużony pysk, dlatego zaliczano je niegdyś do rodziny psowatych, do której należą na przykład likaony. Likaony są skutecznymi drapieżnikami. Polują w stadzie i wtedy nie mają sobie równych. Z hienami łączy je nadzwyczajna wytrzymałość. Są prawdziwymi długodystansowcami. Silne, pełne energii, zaprawione w bojach hieny idealnie nadają się do życia na sawannie. Niczego się nie boją. Respekt odczuwają wyłącznie przed lwami, jedynymi drapieżnikami, które nad nimi górują. Lew porusza się bezszelestnie, cierpliwie czyhając na ofiarę. Żaden mieszkaniec sawanny nie ma wątpliwości, kto rządzi tym królestwem. Ssaki drapieżnie dzielą się na dwa podrzędy. Do pierwszego należy rodzina psowatych, do której zalicza się na przykład likaony i szakale. Drugi podrząd obejmuje między innymi rodziny hienowatych oraz kotowatych, do której należą lwy i serwale oraz gepardy. Dorosły samiec geparda waży ponad 50 kg, dzięki długim kończynom i smukłej sylwetce może szybko biegać, ale stosunkowo małe serce nie wytrzymuje dłuższego wysiłku. Dlatego gepard stara się dopaść ofiarę jak najszybciej. Drapieżnik czasem porywa się na strusia, ale tylko w grupie. Sam nie zdołałby obalić potężnego ptaka. Żaden osobnik nie schwytałby w pojedynkę także dużej antylopy. Gepard poluje za dnia inaczej niż inne wielkie koty żyjące na sawannie. Gepard ściga zwierzynę, ale nie zwasze udaje mu się ją schwytać. Jego technice niczego nie można zarzucić. Jest szybki i zwinny, a mimo to zdobycz czasem mu się wymknie. Ofiara może przechytrzyć myśliwego. W świecie przyrody najważniejsza jest bowiem równowaga. Nawet tam, gdzie najmniej się jej spodziewamy. 16:00 MARZENIA O PRZYSZŁOŚCI S. 2 - CZĘŚĆ 4. MIASTA (DREAM THE FUTURE SEZON 2) Cykl dokumentalny, 52 min, Francja, 2021 Reżyseria: Helene Le Meur, Alex Fighter W odcinku 4. zajmiemy się miastami. Jak będą wyglądały miasta przyszłości? Od dawna fantazjujemy na ich temat. Ale pod koniec XX w. marzenia się zmieniły. Jak miasta ochronią nas przed stresem, zatruciem środowiska i wykluczeniem najsłabszych? Jak się rozwiną, nie niszcząc naszej planety? Potrzebna jest rewolucja urbanistyczna. Wizjonerzy Miasta 2.0 marzą o inteligentnym, partycypacyjnym i zielonym mieście. Rewolucja przemysłowa przyspiesza rozwój urbanistyki. W XIX w. miasta tworzą się wokół kopalni, portów i fabryk, ściągając nową siłę roboczą - stąd muszą racjonalnie gospodarować przestrzenią. Miasta roku 2050 będą habitatem sześciu miliardów ludzi. Jak znaleźć dla nich schronienie? Czy wieżowce są rozwiązaniem? 17:00 ROZKWIT BAŁKAŃSKICH MIAST - SOFIA (BALKAN BOOM TOWNS SOFIA / METROPOLEN DES BALKAN) Cykl dokumentalny, 51 min, Niemcy, 2018 Reżyseria: Mirjana Momirovic Scenariusz: Ann - Christin Hornberger Seria dokumentalna, w której poznamy największe miasta bałkańskie: Lublanę, Sarajewo, Belgrad, Sofię i Bukareszt. Rosną w siłę, są głównymi ośrodkami kulturalnymi. Wielu Europejczyków nadal kojarzy je z socjalistyczną dyktaturą. Dla większości są to miejsca krwawych wojen lat 90. Ale dla młodych, kreatywnych umysłów te miasta należą do pożądanych list miejsc, w których należy być. Miasta mają długą, trudną przeszłość, a teraz oferują ekscytującą i inspirującą teraźniejszość z dużym potencjałem na przyszłość. To wystarczający powód, aby wybrać się na wycieczkę do starych i nowych miast Bałkanów. W odcinku czwartym - Sofia. Miasto leży u stóp górskiego masywu Witoszy. Wiele budowli historycznych przypomina o jego długiej i bogatej historii. Trzydzieści lat po rozpadzie Związku Radzieckiego Sofia to nowoczesna stolica. Działają tu międzynarodowe korporacje i start - upy. Miasto uchodzi za europejską Dolinę Krzemową. Ma milion mieszkańców i jest znane z tolerancji oraz kultywowania tradycji. Tutaj wyznawcy trzech głównych religii żyją spokojnie obok siebie. To miasto w okresie przejściowym między swą przeszłością i przyszłością. Sofia to polityczny, gospodarczy i kulturalny ośrodek Bułgarii. Co siódmy mieszkaniec kraju mieszka w stolicy. Różne style architektoniczne minionych czasów to świadectwo liczącej ponad pięć tysięcy lat historii kraju. 18:05 ZACZAROWANY ŚWIAT ANDERSENA (THE ORIGINS OF ARIELLE: H. C. ANDERSEN / MÄRCHEN FÜR DIE WELT: HANS CHRISTIAN ANDERSEN) Film dokumentalny, 51 min, Niemcy, 2020 Reżyseria: Sabine Bier Film dokumentalny, w którym wyruszymy w literacką podróż, aby poznać bliżej życie autora powieści i baśni, Hansa Christiana Andersena. Na jego baśniach wychowały się pokolenia dzieci. Do dziś jego 168 bajek urzeka czytelników mieszaniną fantazji, melancholii i nadziei. Po drodze odkrywamy na nowo te historie i postaci o ponadczasowym pięknie, które czerpią z jego życia osobistego. Pokazujemy nie tylko genezę jego najsłynniejszych opowieści, ale także samego Andersena. Kim był? Dziwacznym, kochanym i zabawnym człowiekiem. Badamy, jak wiele z osobistych przeżyć kryje się w jego bajkach - kto był Brzydkim Kaczątkiem w jego życiu i co kryje się za nieszczęśliwą Małą Syrenką? Nieustannie szukał ucieczki od prawdziwego świata. Był odmieńcem z wyboru, ale jego dzieła do dziś przynoszą mu sławę. Andersen to Szekspir pokoju dziecięcego. Z trwającej całe życie walki między konformizmem a buntem wyłoniły się piękne, ponadczasowe opowieści. Twórczość tego geniusza to często nasze pierwsze spotkanie z literaturą. W Danii zbiór baśni Andersena to typowy prezent z okazji chrztu. Na cześć Hansa Christiana Andersena, drugiego kwietnia, w jego urodziny, świętujemy Międzynarodowy Dzień Książki dla Dzieci. 19:05 WSZYSTKIE KOLORY ŚWIATA - SESZELE. RAJ NA OCEANIE INDYJSKIM (FLAVORS) Serial dokumentalny, 51 min, Francja, 2008 Reżyseria: Eric Bacos Seszele są jak rajski ogród, rozproszony na stu wyspach. Mieszkańcy dbają o niezwykłą przyrodę archipelagu, która oferuje podróżnym liczne, zmysłowe doznania. Wśród turkusowych lagun żyje gościnny lud, dumny ze swojej kreolskiej kultury. 20:10 UKRAIŃCY - ODC. 5. ALEKSANDRA SASZA SIDORENKO Serial dokumentalny, 41 min, Polska, 2022 Scenariusz i reżyseria: Julia Łuczkowska Serial przedstawia niezwykle zróżnicowane losy emigrantów i uchodźców z Ukrainy. Przyglądamy się z bliska codziennym zmaganiom ludzi w różnym wieku, pochodzących z rozmaitych środowisk społecznych, o odmiennych ambicjach i powodach, dla których zdecydowali się wyjechać ze swojej ojczyzny. Obserwujemy, jak stawiają pierwsze kroki w obcym kraju i starają się zbudować swoje życie od nowa. Przyglądamy się tym, którzy w Polsce są tylko na chwilę, chcą szybko zarobić i wrócić, by pomóc swoim rodzinom. Śledzimy także losy tych, którzy w Polsce się już zadomowili. Prowadzą z powodzeniem firmy, odnoszą sportowe i artystyczne sukcesy. Towarzyszymy im w ich codziennym życiu, w doświadczaniu wojny, w chwilach zwątpienia i radości, stawiającym czoła odmiennej i często niezrozumiałej, polskiej rzeczywistości. Serial "Ukraińcy" to okazja do przejrzenia się w oczach sąsiadów, z którymi łączy nas kulturowa bliskość, a dzieli często trudna historia. Towarzyszymy im w wizytach u ich rodzin w Ukrainie. Wspólnie z nimi gościmy ich bliskich i przyjaciół w Polsce. Opowiedzą nam historię serc rozdartych między dwoma krajami graniczącymi ze sobą od zarania dziejów. 20:55 NIEPOKONANY. OPOWIEŚĆ O GENERALE STANISŁAWIE MACZKU Film dokumentalny, 60 min, Polska, 2019 Scenariusz i reżyseria: Rafał Geremek Zdjęcia: Michał Jarosiński, Piotr Racinowski Wykonawcy: Robert Samot, Michał Skolmowski, Mariusz Bartusiak, Redbad Klynstra - Komarnicki, Emilia Klynstra - Komarnicka, Arkadiusz Głogowski, Wiesław Machnicki Dokument fabularyzowany o życiu generała Stanisława Maczka. Film pokazuje jego całą wojenną drogę - od służby w armii austro - węgierskiej, poprzez walki z Ukraińcami i bolszewikami, udział w kampanii wrześniowej i obronie Francji w 1940 roku, aż do utworzenia 1. Dywizji Pancernej, która biła się we Francji, Belgii, Holandii i Niemczech w latach 1944 - 1945. W filmie pokazane są również powojenne losy generała Maczka, który został zmuszony do pozostania na emigracji. 22:10 NA PÓŁNOC OD PIEKŁA Film dokumentalny, 54 min, Polska, 2020 Reżyseria: Maciej Janiszewski Scenariusz: Krzysztof Gutowski Film dokumentalny przedstawia nieznane wydarzenia z przedmieść Warszawy, wchodzących dziś w obszar dzielnicy Białołęka, w okresie od wkroczenia wojsk niemieckich do ich ucieczki we wrześniu 1944 roku. W latach 1939 - 1945 tereny te nie wchodziły w skład Warszawy i ich historia nie została opracowana tak dokładnie, jak dzieje okupacji stolicy. Do tej zbiorowej amnezji przyczynił się fakt, że większość przedwojennych mieszkańców zginęła, uciekła lub została wywieziona. Niewielu wróciło z powrotem. Domy, fabryki i gmachy użyteczności publicznej (szkoły, urzędy) uległy zniszczeniu. Postacie katów odpowiedzialnych za morderstwa, masowe egzekucje i inne formy prześladowania polskiej i żydowskiej społeczności pozostają do dziś anonimowe. 23:10 ŻYCIE ZACZYNA SIĘ OD TAŃCA - ODC. 3 Telenowela dokumentalna, 24 min, Polska, 2008 Reżyseria: Ewa Straburzyńska, Beata Cichoń Scenariusz: Ewa Straburzyńska, Beata Cichoń, Marcin Kurek Zdjęcia: Piotr Sędzikowski, Ireneusz Bąk, Jarosław Siedlecki Kolejne spotkanie ze znanymi już bohaterami telenoweli dokumentalnej, dla których taniec stał się sensem życia, sposobem na szczęście i idealną formą rozrywki. Kamera pokazuje Kubę z Milicza, który od dawna pragnie znaleźć odpowiednią partnerkę do tańca. Po bezowocnych poszukiwaniach na turniejach tanecznych próbuje szczęścia w Internecie. Tym razem odnosi sukces. Partnerką Kuby zostaje Bronia z Kazachstanu. Pani Ela, fizyk laserowy, wielka miłośniczka argentyńskiego tanga, z niezmiennym zapałem oddaje się swojej pasji. Pracuje na Politechnice Wrocławskiej, a wśród studentów uchodzi za wyjątkowo wymagającą wykłądowczynię. Każdy, kto zdecyduje się zapisać na zajęcia do niej, zyskuje miano kamikadze. Ekipa filmowa zawita też do Nowej Soli, tym razem do 8 - letniego Marcela, który również kocha taniec. Marzenia chłopca o popisach na parkiecie pomaga zrealizować jego mama, która sama kiedyś pragnęła tańczyć. Marcel chętnie uczęszcza na zajęcia do szkoły tanecznej. Na szczęście, dobra sytuacja finansowa rodziny pozwala mu na swobodne poświęcanie się kosztownemu hobby. Oko kamery zagląda również do domu niepełnosprawnego p. Tadeusza. Wspierany przez żonę, dwie córki i syna, odnajduje w tańcu radość życia, zapominając o problemach i swoim kalectwie. Niedosyt tańca ciągle czuje nastoletnia Justyna z Nowej Soli, która przygotowuje się do wielkiego turnieju tańca w Kożuchowie. Urzekająca urodą i lekkością dziewczyna wypada znakomicie, choć jeszcze niedawno miała nogę w gipsie. Nieźle radzi sobie w tańcu również jej młodszy brat Patryk. Z pewnością będzie im łatwiej wkraczać tanecznym krokiem w dorosłe życie. 23:40 WSZECHŚWIAT DAJE NAM WSZYSTKO Reportaż, 19 min, Polska, 1987 Zdjęcia: Zbigniew Tuliński Świątynia buddyjska Do Am Sah położona jest nie gdzieś w dalekiej Azji, lecz na przedmieściach Warszawy. Sangha to buddyjska społeczność, której towarzyszymy w wyjątkowo uroczystym dla niej dniu. Polski ośrodek, do którego zjechali się wyznawcy wiary z całego kraju, odwiedził koreański mistrz i duchowy przywódca ZEN. Poznajemy praktyki szkoły, które mają sprawić odcięcie od siebie wszelkich myśli, bowiem - według wyznawców ZEN - tylko taki stan umysłu umożliwia zjednoczenie siebie z wszechświatem. Jesteśmy świadkami ceremonii pierwszego stopnia wtajemniczenia - formalnego przyjęcia do buddyjskiej społeczności oraz aktu zaślubin w obrządku buddyjskim. 00:05 NOTACJE - JERZY ANTCZAK. JA Z POLSKI NIE WYJECHAŁEM Felieton, 11 min, Polska, 2010 Cykl dokumentalny: Krzysztof Tadej Jerzy Antczak (ur. 1929), reżyser filmowy i teatralny. W latach 1963 - 1975, naczelny reżyser Teatru Telewizji. W 1976 r. jego film "Noce i dnie" był nominowany do Oscara /w kategorii najlepszy film nieanglojęzyczny/. Mieszka w USA, gdzie jest wykładowcą na Wydziale Filmu i Telewizji Uniwersytetu Kalifornijskiego w Los Angeles. Na początku lat 90. przebywał w Polsce, realizując filmy: "Dama Kameliowa" i "Chopin. Pragnienie miłości" oraz dwa przedstawienia teatru TV: "Cezar i Pompejusz" oraz "Ścieżki chwały". 29 października 2008 z rąk ministra kultury i dziedzictwa narodowego Bogdana Zdrojewskiego odebrał Złoty Medal "Zasłużony Kulturze Gloria Artis". 00:20 SYBERYJSKA LEKCJA Film dokumentalny, 57 min, Polska, 1998 Scenariusz: Wojciech Staroń Zdjęcia: Wojciech Staroń Małgorzata skończyła studia uniwersyteckie, a jej chłopak - Wojciech - szkołę filmową. Postanawiają wyjechać na Syberię. Ona będzie tam uczyła polskiego, on będzie kręcił filmy. Plonem tych zamierzeń jest właśnie "Syberyjska lekcja", w której Małgorzata słowami, a Wojciech kamerą opowiadają o swojej wyprawie - być może najważniejszej w ich życiu. Docierają najpierw do Nowosybirska, gdzie Małgorzata dostaje skierowanie do Usolia Syberyjskiego. Okazuje się, że jest to miasto nad Ankarą, z kombinatem chemicznym, kilkoma szkołami i jedną, wiecznie obleganą linią tramwajową. Małgorzata jednak nie może podjąć pracy: nauczyciele strajkują, bo od kilku miesięcy nie otrzymują pensji. Obserwuje więc życia Usolia, ciągle się dziwiąc, jak ci nieznani jej ludzie mogą egzystować w warunkach nienadających się do egzystencji. Po półtoramiesięcznym oczekiwaniu zmęczona bezczynnością, rozwiesza na murach plakaty, zapraszając chętnych na lekcje polskiego. Z zaproszenia korzysta spora gromadka złaknionych kontaktu z inną kulturą. Jest wśród nich lekarz patolog Aleksander, malarz Żenia, a także Walery, uważany za wariata, bo od dawna sam uczy się polskiego i tłumaczy Biblię z polskiego na rosyjski. Małgorzata w końcu zaczyna uczyć w szkole, poznaje lokalne osobliwości, księdza Ignacego, który od 6 lat działa wśród potomków polskich zesłańców. Zbliża się też do niektórych nowych znajomych. Zaczyna ich rozumieć, uczestniczyć w ich życiu. Ci ludzie i surowa przyroda pomagają jej osiągnąć wewnętrzny spokój. W miejscowym kościele bierze z Wojciechem ślub. Kiedy zaś po zakończeniu roku szkolnego i rozdaniu świadectw wsiadają oboje do pociągu, Małgorzata żegna Usolię, pragnąc, by zawsze w życiu była szczęśliwa tak, jak tam, na Syberii. To paradoksalne: było jej tak dobrze w miejscu będącym dla Polaków synonimem niewoli, cierpień i poniżenia. 01:25 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - ODC. 201 PIERWSZA OFIARA WRZEŚNIA '39 Magazyn historyczny, 22 min, Polska, 2020 Autor: Adam Sikorski Samotnie przeciwko Rzeszy. W niemieckich kronikach atak na Polskę w roku 1939 roku opisywany jest jako atak niemalże rycerski w biały dzień i z otwartą przyłbicą - tak jak idą zwycięzcy. Sęk w tym, że to fałsz. Realia były zupełnie inne i o tym będzie nasza dzisiejsza opowieść. Rozpoczynamy ją w lasach nieopodal Piły, na linii dawnej granicy Rzeczypospolitej i Rzeszy Niemieckiej. Przypomnimy postać pierwszego poległego na ziemi wielkopolskiej 1 września 1939 r. polskiego żołnierza kaprala Piotra Konieczkę. 02:00 ARGENTYŃSKA LEKCJA Film dokumentalny, 56 min, Polska, 2010 Scenariusz, reżyseria i zdjęcia: Wojciech Staroń W filmie zobaczymy, jak mały człowiek radzi sobie w sytuacji kompletnej zmiany otoczenia. To historia 8 - letniego syna reżysera dokumentu. Chłopiec wraz z rodzicami wyjeżdża na dwa lata do Argentyny. Przez kilkanaście miesięcy ma chodzić do szkoły podstawowej w małym miasteczku na północy kraju. W obcym miejscu i obcej kulturze, wśród ludzi mówiących innym językiem, Janek odkrywa nowy, nieznany mu dotąd świat. Dzięki przyjaźni z 11 - letnią Marcią łatwiej odnajduje się w innej kulturze. Obsypany nagrodami dokument otrzymał m.in.: Grand Prix na festiwalu w Krakowie - 2011 r. , Nagrodę Srebrnego Gołębia na 54. Międzynarodowym Festiwalu Filmów Dokumentalnych DOK Leipzig w Lipsku, Grand Prix na Międzynarodowym Festiwalu Filmów Dokumentalnych w Kantonie w Chinach, Nagrodę dla Najlepszego Dokumentu Średniometrażowegona Międzynarodowym Festiwalu Filmów Dokumentalnych w Montrealu. 03:05 TRZECI MAJA, CZYLI DZIŚ Film dokumentalny, 52 min, Polska, 2021 Reżyseria: Cyprian Demianiuk Scenariusz: Piotr Kornobis Zdjęcia: Marek Rozwadowski, Tomasz Woźniczka Film realizowany w ramach przypadających na 2021 rok obchodów 230. rocznicy uchwalenia Konstytucji, Prawa o miastach oraz Zaręczenia Wzajemnego Obojga Narodów w Polsce i na Litwie. Przedstawienie procesu, jakim były wydarzenia końca XVIII wieku w skrócie, którego ramy wyznacza pytanie: czemu to właśnie w XVIII - wiecznej Rzeczypospolitej powstała pierwsza z nowożytnych konstytucji europejskich. Zdjęcia dokumentalne przeprowadzono w Polsce, na Litwie, Ukrainie i w Niemczech. Powstanie filmu było możliwe dzięki zaangażowaniu wielu organizacji i instytucji kultury: Archiwum Akt Dawnych, Zamku Królewskiego w Warszawie, Biblioteki Narodowej, Muzeum Łazienki Królewskie w Warszawie, Muzeum Narodowego w Warszawie, Instytut Pileckiego, Polskiego Radia, Filmoteki Narodowej - Instytutu Audiowizualnego, Polskiej Fundacji Narodowej. Bohaterowie filmu: dr Michał Kulecki, prof. Michał Kopczyński, dr Michał Łuczewski, dr Sebastian Adamkiewicz, prof. Anna Grześkowiak - Krwawicz, prof. Piotr Ugniewski, prof. Richard Butterwick - Pawlikowski, dr Barbara Stankevi, dr Gintaras Šapoka, dr Eligijus Raila, dr Milo Řeznk, prof. Karsten Holste, dr Stephan Theilig. Historia Konstytucji 3 Maja jest klasyczną opowieścią o walce dobra ze złem. Rezultatem tej walki są Polska, Litwa i Europa, w której żyjemy. Eksperci z Polski, Litwy i Niemiec odpowiadają na pytanie - dlaczego w Rzeczypospolitej Obojga Narodów i to właśnie w 1791 roku uchwalono pierwszą europejską konstytucję? W filmie obraz Jana Matejki Konstytucja 3 Maja 1791 roku prezentowany w Zamku Królewskim w Warszawie, popularnym miejscu wycieczek szkolnych. Obraz stanowi także medium prezentujące bohaterów i antybohaterów procesu. To opowieść o odwadze, wizji i wyobraźni bohaterów Rzeczypospolitej Obojga Narodów, których praca zaowocowała czymś trwalszym niż chwilowy polityczny sukces - symbolem.