TVP Dokument Piątek, 06.05.2022 06:00 DZIKA POLSKA - BOGATSZE ŻYCIE - DNI, W KTÓRYCH WYPŁYNĘŁA WYDRA Serial dokumentalny, 24 min, Polska, 2012 Reżyseria: Monika Purzycka Scenariusz: Joanna Łęska, Dorota Adamkiewicz Na obraz różnorodności przyrody wpływają nie tylko gatunki zagrożone, ale i te, które przeżywają swoisty renesans. Wydra, która jeszcze w latach 70. ubiegłego stulecia uchodziła za gatunek zagrożony wymarciem, a która np. w krajach Europy Zachodniej pod względem liczebnym nadal ma się kiepsko, w Polsce przeżywa właśnie renesans. To po części efekt ochrony i istnienia wielu stawów rybnych i miejsc zarybianych. Ale także efekt większej czystości wód, której wydra jest wskaźnikiem, a często wręcz najlepszym świadectwem. Miejsce akcji tego odcinka cyklu to rzeka Narew i rozlewiska Biebrzy. W filmie wystąpi badacz wydr, dr Jerzy Romanowski. 06:30 ZAKOCHAJ SIĘ W POLSCE S.I - ODC. 36 KĘTRZYN Magazyn, 23 min, Polska, 2017 Reżyseria: Jacek Sołtysiak Scenariusz: Przemysław Skoczek Zdjęcia: Jarosław Wątor, Jacek Banach, Tomasz Jędrzejczak Prowadzący: Tomasz Bednarek Tym razem Tomasz Bednarek odwiedza Kętrzyn. To stare mazurskie miasto, które prawa miejskie otrzymało w 1357 r. Położone na ziemiach dawnych Prus, założone przez zakon krzyżacki, miało burzliwe dzieje. Dziś można tu podziwiać krzyżacki zamek i jeden z nielicznych w Polsce kościołów obronnych. Są tu też ślady pozostawione przez masonerię oraz 140 - letnia stadnina koni, która posiada jedną z najdłuższych stajni w Europie. W okolicznych lasach znajdziemy też słynną kwaterę Hitlera - Wilczy Szaniec, a w pobliskich Muławkach Muzeum Znaczków i Historii Poczty - raj dla każdego filatelisty. Zobaczymy tu m.in. jeden z egzemplarzy pierwszego na świecie znaczka z 1840 r. Kętrzyn i okolice urzekają swoją różnorodnością i kolorytem. To obowiązkowy punkt w programie dla każdego odwiedzającego Mazury. Można tu znaleźć nie tylko piękne jeziora i lasy, ale również fascynujące historie, wspaniałe zabytki i ciekawych ludzi. 07:00 NAJWSPANIALSI W KRÓLESTWIE ZWIERZĄT - PTAKI (BIRDS OF AFRICA) Serial dokumentalny, 51 min, Francja, 2015 Reżyseria: Jean-Marc Dauphin Struś to najsłynniejszy ptak Afryki. Ma dziób, skrzydła, pióra, znosi jaja. Poza tym jednak niewiele łączy go z prawie trzema tysiącami przedstawicieli tej gromady, żyjącymi na kontynencie afrykańskim. Największy i najstarszy ptak na ziemi waży nawet ponad 100 kg. Szacuje się, że jest 7 razy za ciężki, by wzbić się w powietrze. Już sama anatomia uniemożliwia mu latanie. Na mostku brak grzebienia kostnego, miejsca przyczepu mięśni służących do latania, typowego dla innych ptaków. Ponadto pióra są miękkie i nieprzydatne do latania. W Afryce żyje także drop olbrzymi, który rywalizuje z europejskim kuzynem, dropiem zwyczajnym, o tytuł największego ptaka latającego. Dropie olbrzymie żyją samotnie lub w małych grupach po dwa, trzy ptaki. Samce wyprostowane mierzą ponad metr, ważą kilkanaście kilogramów, a samice o połowę mniej. Nie różnią się za to upierzeniem. Szaro - beżowe pióra zapewniają doskonały kamuflaż. Dropie idealnie wtapiają się w skalisty krajobraz pełen pożółkłych traw i uschłych drzew. To szczególnie ważne dla gatunku, który nie potrafi siedzieć na gałęziach. Dropie mają tylko trzy palce, a trzeba czterech, żeby uchwycić się gałęzi tak jak to robią ptaki wróblowe, nieustannie kursujące między wodą a bezpiecznym schronieniem na drzewie. Wiele ptaków również stepówka namibijska wybiera życie w licznym stadzie i poruszanie się grupami. Taka strategia zwiększa szanse przetrwania poszczególnych osobników. Wikłaczowate żywią się ziarnami. W suchych regionach Afryki niełatwo o pożywienie. Ptaki więc łapczywie rzucają się na wszystko, co znajdą. Aby zapewnić sprawiedliwy podział pokarmu, układ chmary zmienia się przy każdym locie. Te z końca grupy trafiają na początek i to one następnym razem najedzą się do syta. Zdumiewa doskonała synchronizacja z pozoru nieuporządkowanej chmary. Lot wikłaczy to jeden z najwspanialszych spektakli w świecie przyrody. Po zakończeniu sezonu godowego samce zrzucają odświętny strój i wracają do skromnego upierzenia. Wikłacz rezygnuje z efektownych barw i upodabnia się do nierzucającej się w oczy, beżowej samicy. Brąz to najlepszy kolor dla mieszkańców sawanny, ponieważ zapewnia idealny kamuflaż. Dlatego też większość ssaków ma sierść w różnych odcieniach brązu.Dzierzba, dziwogon i błyszczak zawdzięczają czarne pióra pigmentowi: melaninie. To za jej sprawą część upierzenia żabiru afrykańskiego jest czarna. Samiec tego kuzyna bociana prawie się nie różni od samicy. Zdradza go jednak czarna tęczówka, która u samicy jest brązowa; a także wyróżniają dwie żółte łezki u nasady dzioba, świadczące o tym, że trwa okres godowy. Żabiru to największy po marabucie przedstawiciel bocianów żyjących w Afryce. Tymczasem bocian białoszyi mierzy niecały metr i jest jednym z najmniejszych. Kazary egipskie również zawdzięczają kolor upierzenia melaninie, ale jej ilość i rozkład jest inny, stąd liczne odcienie szarości. Z kolei karotenoidy to pigmenty nadające jaskrawożółte umaszczenie wildze czarnogłowej. Im też intensywnie czerwony spód ciała zawdzięcza dzierzyk, którego można spotkać przede wszystkim w suchych regionach. Żywi się głównie bezkręgowcami. Za jego umaszczenie odpowiadają wyłącznie melanina i karotenoidy. Inne odcienie to już zasługa oświetlenia. W zależności od tego jak słońce pada na pióra pokryte warstwą keratyny, upierzenie poszczególnych ptaków będzie mienić się różnymi barwami, np. sierpodudek purpurowy raz może się wydawać niebieski, raz zielony, a raz fioletowy. Jeśli jednak pomiędzy warstwami keratyny znajduje się powietrze, pióra nabierają zielonkawego, różowego i niebieskawego odcienia, co widać u ptaków z rodziny krasek. U ptaków z rodziny żołn młode mają pastelowe umaszczenie, dopiero dorosłe osobniki wyróżniają się żywymi kolorami i długim ogonem. Umaszczenie żołn różni się w zależności od gatunku. Żołna białoczelna ma zielony grzbiet, żółtawą pierś i czerwone gardło. Z kolei niebieski spód ciała, żółte gardło i złocisty grzbiet są charakterystyczne dla żołn zwyczajnych, którena zimę przylatują do Afryki z Europy. Waruga to ptak zaliczany obecnie do rzędu pelikanowych. Różni się od swoich krewnych, w niczym nie przypomina jednego z największych przedstawicieli wodno - błotnych: czapli olbrzymiej. Większość ptaków żyjących na sawannie nie przywiązuje się do swojego gniazda. Prowizoryczna konstrukcja chroni jaja, a potem przez krótki czas zapewnia bezpieczeństwo pisklętom. Ale tkacz przez cały rok mieszka w imponującym gnieździe. Ten ptak z rodziny wikłaczowatych, jest gatunkiem endemicznym. Występuje wyłącznie na południu Afryki, gdzie panują ekstremalne warunki. Po upalnym dniu przychodzi zimna noc. Trzeba więc oszczędzać energię, dlatego ptaki te mieszkają we wspólnych gniazdach. Tymczasem wikłacz zmienny buduje gniazdo tylko na jeden sezon. To ptak obdarzony wręcz niezwykłym talentem tkackim. Każdy gatunek wikłaczowatych wypracował własną metodę budowy gniazda. Niektóre, zamiast wieszać gniazdo, rozciągają je między dwoma źdźbłami trzciny. Do takiej pracy trzeba mieć mocny dziób, jak np. brunatniczka. Podstawowy budulec gniazd bawolika czerwonodziobego, innego przedstawiciela wikłaczowatych, stanowi ciernista akacja. Buduje on olbrzymie konstrukcje, wielokrotnie większe od niego samego. Jego gniazda ważą po kilkaset kilogramów. Gniazdo ma służyć lokatorowi przez całe życie, co roku samce poprawiają je i powiększają. Ptaki żyjące na sawannie mają specyficzne przysmaki. Owocożerne gołębie spędzają całe dnie na gałęziach figowca. Zimorodek malachitowy to jeden z najmniejszych zimorodków, poluje na drobne ryby i duże bezkręgowce. Skrzydlata fauna Afryki przepada za kąpielami. Czyste, zadbane upierzenie odgrywa w ich życiu tak ważną rolę, że większość dnia poświęcają na troskę o nie. Każdy ma własny sposób, jak frankoliny, dławigady afrykańskie, czepigi, marabuty, czajki srokate, kazarki. 08:05 MARZENIA O PRZYSZŁOŚCI S. 2 - CZĘŚĆ 3. ŚMIECI (DREAM THE FUTURE SEZON 2) Cykl dokumentalny, 50 min, Francja, 2021 Reżyseria: Helene Le Meur, Alex Fighter Jak będzie wyglądał świat jutra? Jak obecne odkrycia i badania wpłyną na nasze codzienne życie? Znani naukowcy, gwiazdy i pasjonaci z całego świata podzielą się swoimi badaniami i poglądami na życie w przyszłości. 09:10 NAJWIĘKSZE CUDA NATURY - CZĘŚĆ 1. GÓRY (WORLD’S GREATEST NATURAL WONDERS 1. MOUNTAINS) Cykl dokumentalny, 49 min, USA, 2018 Reżyseria: Sorrel Wilby Sześcioodcinkowa seria prezentująca najbardziej spektakularne cuda natury współczesnego świata. Od najwyższych gór do najgłębszych jezior. Kultowe miejsca, które warto zobaczyć: góry, rzeki, jeziora, lasy, wulkany, jaskinie, wodospady i inne. Wiele z nich trudno osiągalnych w rzeczywistości. Odwiedzimy afrykańską sawannę i aktywny wulkan, Mount Everest i Wielką Rafę Koralowej, bujne lasy Chorwacji i zapierające dech w piersiach wodospady oraz słynny Wielki Kanion w Ameryce. Niezwykle atrakcyjne zdjęcia kręcone sprzętem najnowszej generacji, z wykorzystaniem dronów. Odc 1. Góry są miejscem uwielbianym przez wiele osób, podróżników, globtroterów oraz naukowców. Urzekają swoim majestatem i środowiskiem naturalnym. W tym odcinku poznamy najbardziej majestatyczne łańcuchy górskie na naszej planecie, ich genezę i teraźniejszość. 10:10 ROZKWIT BAŁKAŃSKICH MIAST - SOFIA (BALKAN BOOM TOWNS SOFIA / METROPOLEN DES BALKAN) Cykl dokumentalny, 51 min, Niemcy, 2018 Reżyseria: Mirjana Momirovic Scenariusz: Ann - Christin Hornberger Seria dokumentalna, w której poznamy największe miasta bałkańskie: Lublanę, Sarajewo, Belgrad, Sofię i Bukareszt. Rosną w siłę, są głównymi ośrodkami kulturalnymi. Wielu Europejczyków nadal kojarzy je z socjalistyczną dyktaturą. Dla większości są to miejsca krwawych wojen lat 90. Ale dla młodych, kreatywnych umysłów te miasta należą do pożądanych list miejsc, w których należy być. Miasta mają długą, trudną przeszłość, a teraz oferują ekscytującą i inspirującą teraźniejszość z dużym potencjałem na przyszłość. To wystarczający powód, aby wybrać się na wycieczkę do starych i nowych miast Bałkanów. W odcinku czwartym - Sofia. Miasto leży u stóp górskiego masywu Witoszy. Wiele budowli historycznych przypomina o jego długiej i bogatej historii. Trzydzieści lat po rozpadzie Związku Radzieckiego Sofia to nowoczesna stolica. Działają tu międzynarodowe korporacje i start - upy. Miasto uchodzi za europejską Dolinę Krzemową. Ma milion mieszkańców i jest znane z tolerancji oraz kultywowania tradycji. Tutaj wyznawcy trzech głównych religii żyją spokojnie obok siebie. To miasto w okresie przejściowym między swą przeszłością i przyszłością. Sofia to polityczny, gospodarczy i kulturalny ośrodek Bułgarii. Co siódmy mieszkaniec kraju mieszka w stolicy. Różne style architektoniczne minionych czasów to świadectwo liczącej ponad pięć tysięcy lat historii kraju. 11:05 RAJSKIE WYSPY WIDZIANE Z NIEBA - ODC. 10 NOWA KALEDONIA (PARADISE ISLANDS FROM THE SKY / LES ILES PARADISIAQUES VUES DU CIEL. LES MOTS DU TERRITOIRE) Serial dokumentalny, 12 min, Francja, 2009 Reżyseria: Yannick Charles Seria filmów dokumentalnych opowiadających o najpiękniejszych, egzotycznych wyspach świata. Odcinek 10 to wizyta na Nowej Kaledonii. Marsjański krajobraz na półkuli południowej. Z tą różnicą, że tu widać oznaki życia. Ślady ludzkiej bytności. Żaglówka, elektrownia wiatrowa. Niewiele więcej. Nazywają ją Terytorium, Kamykiem. Jest jeszcze wiele nazw określających Nową Kaledonię. Jakby ten okruch Francji na końcu świata miał swój własny język. Zdrobniale mówi się też Kaledonka. Mieszkańcy są biali i zamieszkują ten górzysty region od zaledwie kilku pokoleń. Zwykle są hodowcami i lubią polować na liczne tu jelenie. Wciąż mają mentalność pionierów bliską australijskim sąsiadom, do których są podobni. Zajęli rozległe przestrzenie i prowadzą ogromne rancza. Ich stolicą jest leżąca na południu Numea. Tłumy sportowców, katedra, piękne dzielnice, eleganckie budynki, zachodni styl. Pierwszymi mieszkańcami Nowej Kaledonii byli Kanakowie. 11:20 WSZECHŚWIAT DAJE NAM WSZYSTKO Reportaż, 19 min, Polska, 1987 Zdjęcia: Zbigniew Tuliński Świątynia buddyjska Do Am Sah położona jest nie gdzieś w dalekiej Azji, lecz na przedmieściach Warszawy. Sangha to buddyjska społeczność, której towarzyszymy w wyjątkowo uroczystym dla niej dniu. Polski ośrodek, do którego zjechali się wyznawcy wiary z całego kraju, odwiedził koreański mistrz i duchowy przywódca ZEN. Poznajemy praktyki szkoły, które mają sprawić odcięcie od siebie wszelkich myśli, bowiem - według wyznawców ZEN - tylko taki stan umysłu umożliwia zjednoczenie siebie z wszechświatem. Jesteśmy świadkami ceremonii pierwszego stopnia wtajemniczenia - formalnego przyjęcia do buddyjskiej społeczności oraz aktu zaślubin w obrządku buddyjskim. 11:50 UKRAIŃCY - ODC. 5. ALEKSANDRA SASZA SIDORENKO Serial dokumentalny, 41 min, Polska, 2022 Scenariusz i reżyseria: Julia Łuczkowska Serial przedstawia niezwykle zróżnicowane losy emigrantów i uchodźców z Ukrainy. Przyglądamy się z bliska codziennym zmaganiom ludzi w różnym wieku, pochodzących z rozmaitych środowisk społecznych, o odmiennych ambicjach i powodach, dla których zdecydowali się wyjechać ze swojej ojczyzny. Obserwujemy, jak stawiają pierwsze kroki w obcym kraju i starają się zbudować swoje życie od nowa. Przyglądamy się tym, którzy w Polsce są tylko na chwilę, chcą szybko zarobić i wrócić, by pomóc swoim rodzinom. Śledzimy także losy tych, którzy w Polsce się już zadomowili. Prowadzą z powodzeniem firmy, odnoszą sportowe i artystyczne sukcesy. Towarzyszymy im w ich codziennym życiu, w doświadczaniu wojny, w chwilach zwątpienia i radości, stawiającym czoła odmiennej i często niezrozumiałej, polskiej rzeczywistości. Serial "Ukraińcy" to okazja do przejrzenia się w oczach sąsiadów, z którymi łączy nas kulturowa bliskość, a dzieli często trudna historia. Towarzyszymy im w wizytach u ich rodzin w Ukrainie. Wspólnie z nimi gościmy ich bliskich i przyjaciół w Polsce. Opowiedzą nam historię serc rozdartych między dwoma krajami graniczącymi ze sobą od zarania dziejów. 12:45 NIEPOKONANY. OPOWIEŚĆ O GENERALE STANISŁAWIE MACZKU Film dokumentalny, 60 min, Polska, 2019 Scenariusz i reżyseria: Rafał Geremek Zdjęcia: Michał Jarosiński, Piotr Racinowski Wykonawcy: Robert Samot, Michał Skolmowski, Mariusz Bartusiak, Redbad Klynstra - Komarnicki, Emilia Klynstra - Komarnicka, Arkadiusz Głogowski, Wiesław Machnicki Dokument fabularyzowany o życiu generała Stanisława Maczka. Film pokazuje jego całą wojenną drogę - od służby w armii austro - węgierskiej, poprzez walki z Ukraińcami i bolszewikami, udział w kampanii wrześniowej i obronie Francji w 1940 roku, aż do utworzenia 1. Dywizji Pancernej, która biła się we Francji, Belgii, Holandii i Niemczech w latach 1944 - 1945. W filmie pokazane są również powojenne losy generała Maczka, który został zmuszony do pozostania na emigracji. 13:50 NAJWIĘKSZE CUDA NATURY - CZĘŚĆ 3. LODOWCE (WORLD’S GREATEST NATURAL WONDERS 3. GLACIERS) Cykl dokumentalny, 49 min, USA, 2018 Reżyseria: Sorrel Wilby Lodowce pokrywają 10% naszej planety. Przyczepione do najwyższych gór świata tworzą czapy i pokrywy lodowe na obu biegunach. Pozostawiają zmiany w krajobrazie, zachwycają. Niestety, ich kondycja jest coraz gorsza w obecnych czasach i wiele z nich topnieje drastycznie zmniejszając swoją objętość. 14:55 NAJWSPANIALSI W KRÓLESTWIE ZWIERZĄT. TE NAJMNIEJSZE (SMALL ANIMALS OF AFRICA) Serial dokumentalny, 50 min, Francja, 2015 Reżyseria: Jean-Marc Dauphin Południowe krańce Afryki sprawiają wrażenie, jakby czas się tu zatrzymał. 5 milionów lat temu, podobnie jak dziś, spacerowały tu żyrafy. Ale pokryte sierścią góralki mieszkały na tych terenach grubo przed żyrafami. Pojawiły się 40 milionów lat temu. Dziś wyglądają niemal identycznie jak wtedy. Zmienił się tylko jeden drobiazg: ich przodkowie byli co najmniej cztery razy więksi, wzrostem dorównując dzisiejszym lwom. Współczesne góralki ważą niecałe 5 kg, to łagodne i niepozorne zwierzęta. Góralki muszą szukać naturalnych szczelin i zagłębień ponieważ same nie potrafiłyby wykopać najmniejszej nory. Wystarczy przyjrzeć się ich łapkom: z przodu mają wszystkie palce zakończone zaokrąglonymi kopytkami. Jeden z palców tylnych łapek, w przeciwieństwie do pozostałych, jest zakończony pazurem, który służy wyłącznie do drapania się. Mają podeszwę pokrytą sprężystą tkanką, amortyzującą kontakt z twardym podłożem. Wyglądem przypominają nieco szczura. Mimo krótkich kończyn poruszają się po skałach z niewiarygodną zwinnością. Na pierwszy rzut oka te stosunkowo małe zwierzęta niewiele łączy z ich wielkim krewniakiem słoniem. A jednak mają tę samą tajną broń: górne siekacze, które nigdy nie przestają rosnąć. Kolejne podobieństwa to brak woreczka żółciowego i jamy opłucnej oraz jądra umiejscowione w pobliżu nerek. Nie wyglądają na bliskich kuzynów, a jednak badacze nie mają co do tego wątpliwości. Ze względu na brak sprawnego mechanizmu termoregulacji, góralki muszą rano co najmniej godzinę wygrzewać się w słońcu. Dopiero wtedy ożywiają się i zaczynają dzień. Góralki jedzą szybko. W pół godziny wypełniają żołądki. Za jednym razem nabierają taką samą porcję co owca. Nie lubią rzucać się w oczy, większość ukrywa się w szczelinach, a pozostające na zewnątrz idealnie wtapiają się w tło. Ich obecność zdradzają jedynie białe smugi na skałach, ślady moczu. Góralki mają swoje ulubione latryny, z których korzystają kolejne pokolenia. Z czasem ich odchody tworzą gruby osad poszukiwany ze względu na oryginalny zapach i właściwości lecznicze. Naukowcy stwierdzili, że w niektórych miejscach liczy on nawet 40 tysięcy lat. Góralki żyją w koloniach, rządzi nimi dominujący samiec, mający swój harem. Miot liczy zwykle od 2 do 3 młodych, które przychodzą na świat po 8 miesiącach ciąży wyjątkowo długiej jak na tak małe zwierzę. Rodzą się gotowe do samodzielności: pokryte sierścią, z otwartymi oczami, wierne miniaturki swoich rodziców. Góralki potrafią sprawnie wspinać się na drzewa, co jest umiejętnością odróżniającą je od spokrewnionych z nimi zwierząt. Przetrwały do dziś, ponieważ w toku ewolucji wybrały życie w jednym, ściśle określonym środowisku, idealnie się do niego dostosowując. Inną strategię obrały niewielkie małpy, kotawce sawannowe, z rodziny koczkodanowatych, często spotykane w Afryce. Można je zobaczyć niemal wszędzie, unikają jedynie gęstych lasów i pustyń. Kotawce są wszystkożerne. Żywią się roślinami: ich kwiatami, liśćmi i pąkami, a także szarańczą, termitami, a jeśli nadarzy się okazja, nie pogardzą też jaszczurką. Kotawce nie mają silnie rozwiniętych kończyn tylnych charakterystycznych dla małp żyjących na ziemi ani przednich - typowych dla gatunków leśnych. Choć większość czasu spędza na ziemi, zawsze musi mieć w pobliżu drzewo: kryjówkę i miejsce zabawy. Kotawiec jest nieprzewidywalny. W przeciwieństwie do góralków, których życie płynie niezmiennym rytmem, u niego każdy dzień wygląda inaczej. Zaroślarka akacjowa to zupełnie inna rodzina. Należy do wiewiórkowatych, ale jedno ją łączy z kotawcem: pożywienia szuka zarówno na ziemi jak i na drzewie. Jest bardzo ruchliwa i spala dużo energii, dlatego często musiPodobnie jak kotawiec nie jest wybredna, żywi się liśćmi, owocami, kwiatami, pyłkiem kwiatowym, ale także owadami, zwłaszcza termitami i mrówkami. Zaroślarka akacjowa należy do wiewiórkowatych, więc najchętniej sięga po wszystko, co chociaż przypomina orzechy: podstawowy i najważniejszy składnik jej diety. Dzięki zwinnym palcom i ostrym siekaczom, bez wysiłku wyłuskuje przysmak z łupiny. Te nieduże zwierzęta dobrze przystosowały się do życia na sawannie. Ponieważ ważą zaledwie 200 gramów, muszą uważać na drapieżniki, które czyhają wszędzie. Najczęściej ukrywają się wśród liści. Afrowiórka pręgowana należy do wiewiórek ziemnych, które nigdy nie wspinają się na drzewa. Jest pięć razy większa od zaroślarki. Ma podobną morfologię, ale mocniejszą budowę ciała, przypomina nieco pieska preriowego albo świstaka, którzy zresztą są jej kuzynami. Dzięki długim, twardym pazurom radzi sobie nawet z najtwardszym podłożem. Żyje na rozległych równinach, gdzie kopie duże nory z licznymi wejściami. Afrowiórki są zwierzętami stadnymi, żyją w koloniach. Grupy liczą nawet po 30 osobników. Składają się przede wszystkim z samic, ich potomstwa z ostatnich dwóch lat i samca - reproduktora. Afrowiórki mają wielu wrogów. Jednym z nich jest szakal czaprakowy. Choć waży tylko kilkanaście kilogramów, to zawołany myśliwy. Wyróżnia je puszysty ogon, który stanowi narzędzie komunikacji, zapewnia też oparcie, gdy się prostują. Pełni także inną funkcję, rzadko spotykaną w świecie zwierząt: chroni przed słońcem. Ogon afrowiórki ma długość jej ciała. Rozpostarty nad grzbietem zapewnia skuteczną ochronę przed upałem, dzięki czemu gryzoń może szukać pożywienia nawet, kiedy słońce jest w zenicie. Stąd aktywność afrowiórek w porze, gdy inne zwierzęta chowają się przed gorącem. Niekwestionowaną królową małych zwierząt sawannowych jest surykatka, z rodziny mangustowatych, przystosowana do życia w specyficznych, półpustynnych warunkach. Surykatki zaczynają dzień tak samo: jedna po drugiej wynurzają się z nory, stając zwrócone w stronę wschodzącego słońca. Grupa składa się z kilkunastu osobników: dorosłych i młodych członków jednej rodziny. Początek dnia podobny do góralków, ale to chyba jedyne, co łączy te zwierzęta. Surykatki nie potrafią usiedzieć spokojnie w jednym miejscu. Są zwierzętami wybitnie społecznymi. Łączy je silna więź nie tylko z członkami rodziny. Potrafią się przyjaźnić z innymi zwierzętami. Cenią zwłaszcza towarzystwo afrowiórki, w której norach chętnie pomieszkują. Małe surykatki szybko dostrzegają, że natura wyposażyła je w cenne atuty: powiekę chroniącą oczy przed piaskiem oraz wrodzony talent do kopania. Surykatka w ciągu 20 sekund wyrzuca tyle piasku, ile sama waży. Choć surykatki wyglądają na małe i zagubione, pamiętajmy, że żyją na ziemiach Afryki od setek tysięcy lat. Są silniejsze i odporniejsze niż nam się wydaje. 16:00 MARZENIA O PRZYSZŁOŚCI S. 2 - CZĘŚĆ 5. DZIEDZICTWO (DREAM THE FUTURE SEZON 2) Cykl dokumentalny, 50 min, Francja, 2021 Reżyseria: Helene Le Meur, Alex Fighter Jak będzie wyglądał świat jutra? Jak obecne odkrycia i badania wpłyną na nasze codzienne życie? Znani naukowcy, gwiazdy i pasjonaci z całego świata podzielą się swoimi badaniami i poglądami na życie w przyszłości. 17:05 ROZKWIT BAŁKAŃSKICH MIAST - BUKARESZT (BALKAN BOOM TOWNS BUCHAREST / METROPOLEN DES BALKAN) Cykl dokumentalny, 52 min, Niemcy, 2018 Reżyseria: Mirjana Momirovic Scenariusz: Ann - Christin Hornberger Seria dokumentalna, w której poznamy największe miasta bałkańskie: Lublanę, Sarajewo, Belgrad, Sofię i Bukareszt. Rosną w siłę, są głównymi ośrodkami kulturalnymi. Wielu Europejczyków nadal kojarzy je z socjalistyczną dyktaturą. Dla większości są to miejsca krwawych wojen lat 90. Ale dla młodych, kreatywnych umysłów te miasta należą do pożądanych list miejsc, w których należy być. Miasta mają długą, trudną przeszłość, a teraz oferują ekscytującą i inspirującą teraźniejszość z dużym potencjałem na przyszłość. To wystarczający powód, aby wybrać się na wycieczkę do starych i nowych miast Bałkanów. W odcinku piątym - Bukareszt. Stolica Rumunii leży na wschodnim krańcu Europy. Ze względu na styl i architekturę podobną do francuskiej nazywano go Małym Paryżem. W czasie ponad dwudziestoletniej dyktatury Nicolae Ceausescu miasto przeszło brutalną transformację. W miejscu historycznych budowli wzniesiono pretensjonalne gmaszyska. Obecnie miasto poszukuje nowej tożsamości. Czeka na odkrycie wraz ze swoją różnorodnością stylów architektonicznych i kultury oraz rezerwatem przyrody. Burzliwa historia Bukaresztu zaczęła się na skraju starego miasta. Stało się ono metropolią dzięki temu, że tu krzyżują się drogi handlowe. Pierwszy zapis o Bukareszcie pochodzi z roku 1459. Dokument podpisał przywódca Vlad Țepes, czyli Wład Palownik, współcześnie lepiej znany jako hrabia Drakula. Zachowała się część jego posiadłości. W Bukareszcie modne stały się śluby w nieczynnych fabrykach, gdzie można urządzić wesele niewielkim kosztem. W krajobrazie Bukaresztu nadal dominuje pałac Ceausescu. To drugi po Pentagonie największy na świecie budynek administracji, pomnik, który Ceausescu postawił sam sobie. Wcześniej trzeba było wyburzyć całą dzielnicę. Zaprojektowano bulwar o kilka metrów dłuższy od Champs - Élyses. Dla Ceausescu inspiracją była wizyta północnokoreańskiego dyktatora Kim Ir Sena oraz monumentalna architektura Pjongjangu, ale nie zrealizował swych megalomańskich planów. Po jego upadku wielu domagało się rozbiórki tej budowli, lecz koszty okazały się ogromne. Obecnie pałac to atrakcja turystyczna, miejsce do robienia pamiątkowych zdjęć. 18:05 PRZED KOLUMBEM. ODKRYWANIE AMERYKI (FIRST BEFORE COLUMBUS - THE TRUE DISCOVERERS OF AMERICA) Film dokumentalny, 51 min, Niemcy, 2019 Reżyseria: Axel Sand, Peter Prestel W powszechnym przekonaniu odkrywcą Ameryki był Krzysztof Kolumb. Ale to nie on dotarł tam pierwszy. I wiedział o tym. Opowieści na temat dalekiego lądu krążyły już wcześniej. Istniały nawet mapy wskazujące do niego drogę. Kim byli poprzednicy Kolumba? Viking Leif Eriksson, który około roku 1000 n.e. jako pierwszy Europejczyk postawił stopę na amerykańskiej ziemi. Średniowieczny walijski książę o imieniu Madoc miał zbudować ufortyfikowane miejsca wzdłuż rzeki Ohio. I król z zachodnioafrykańskiego Mali, o którym mówi się, że wykorzystał swoje niezmierzone bogactwa do sfinansowania gigantycznej floty 200 lat przed Kolumbem. Gdy podążamy ich śladami przez starożytne teksty i dokumenty, odrywając legendę od mitów za pomocą aktualnych badań archeologicznych, staje się jasne, że Kolumb nie zapuścił się w nieznane. Był zagorzałym kolekcjonerem map i danych żeglarskich i wiedział, że na Zachodzie jest ląd, a inni go wyprzedzili. Oto ich historia. 19:05 WSZYSTKIE KOLORY ŚWIATA - TUNEZJA. GWIAZDA AFRYKI (FLAVORS) Serial dokumentalny, 52 min, Francja, 2008 Reżyseria: Eric Bacos Tunezja to najmniejsze, najbardziej otwarte i kosmopolityczne państwo Maghrebu, kolebka cywilizacji kartagińskiej. Krzyżowały się tu różne wpływy: od rzymskich po francuskie i arabskie. Tunezja zyskała niepodległość w 1956 roku. W 2011 roku odbyła się tu tak zwana "jaśminowa rewolucja", która przekształciła się w arabską wiosnę, niosąc zew wolności innym krajom arabskim. 20:10 MOSSAD OD ŚRODKA - ODCINEK 3: TEATR ŻYCIA (INSIDE THE MOSSAD (TV SERIES) EPISODE 3 THE THEATER OF LIFE) Serial dokumentalny, 50 min, Izrael, 2017 Reżyseria: Duki Dror Scenariusz: Yossi Melman, Chen Shelach Seria dokumentalna opowiadająca o Mossadzie, czyli Instytucie do spraw Wywiadu i Zadań Specjalnych - izraelskiej agencji wywiadowczej, odpowiedzialnej m.in. za gromadzenie politycznych, technicznych, gospodarczych danych wywiadowczych poza granicami kraju, formalnie utworzonej 1 kwietnia 1951 r. jako Instytut Koordynacji. Obecną nazwę nadano w 1963 r.. Wszyscy szpiedzy Mossadu to nienazwani bohaterowie i to właśnie przyciąga zainteresowanie. Przez siedem dekad od powstania Mossad pielęgnował swój wizerunek odważnej, wszechmocnej agencji wywiadowczej, dla której nie ma misji niemożliwej. Czteroczęściowy serial dokumentalny po raz pierwszy pokazuje na ekranie historie 24 byłych szefów szpiegów i agentów, a wraz z nimi perspektywę pierwszoosobową na osobiste i operacyjne wyzwania, które pokonali, etyczne dylematy, z którymi się zmierzyli oraz osobistą cenę, jaką płacą i nadal będą płacić za wybraną karierę. W sposób podobny jak w produkcji hollywoodzkiej Mossad powierza swoim agentom role, które wymagają znacznej ilości aktorskiego talentu. Ludzie ci muszą się przełączać i zmieniać jak między historiami i bohaterami z okładek czy filmów, próbują wrócić do swojej prawdziwej tożsamości w domu. To bardzo trudna praca i misja, w której nie wszystkim się udaje wytrwać. 21:15 NISMAN - ODC. 3 SZPIEG I PROKURATOR (NISMAN EPISODE 3: THE SPY & THE PROSECUTOR) Cykl dokumentalny, 52 min, Hiszpania, 2020 Reżyseria: Justin Webster Bohaterem filmu jest Alberto Nisman - argentyński prokurator federalny. Prowadził on między innymi śledztwo ws. zamachu bombowego na ośrodek kulturalny AMIA (Stowarzyszenie Argentyńsko - Izraelskie) w Buenos Aires z 18 lipca 1994 roku, będącego najbardziej krwawym zamachem terrorystycznym w Argentynie, a zarazem największym zamachem na żydowską instytucję poza granicami Izraela. Film o prawdziwej zbrodni, która wywołała burzę. Martwe ciało, terroryzm, Iran, CIA i FBI oraz skorumpowane rządy. To sprawy, którymi zajmował się Nisman. Ten serial to polityczny kryminał i historia oparta na autentycznych postaciach, opowieść o zbrodniach, szpiegach i tuszowaniu. 22:10 MIASTO GNIEWU S.I - /4/ Serial fabularyzowany TVP; 28 min, Polska, 2017 Scenariusz i reżyseria: Dawid Sawicki Zdjęcia: Tomasz Nawrocki Muzyka: Tomasz Kamiński Cykl dokumentalny o początkach zorgaznizowanej przestepczości w Polsce. Pierwsza seria składa się z 13 odcinków. Każdy epizod opowiada o jednej zbrodni gangsterskich porachunków. W cyklu wykorzystano materiały archiwalne TVP, materiały archiwalne Komendy Stołecznej Policji oraz warszawskich prokuratur i sądów. Odcinek 4. Brutalność. Zabójstwo: Wojciech Kiełbiński ps. Kiełbacha. 19 lutego 1996 roku, skrzyżowanie ul. Barenta i Kościelnej w Pruszkowie. W tym odcinku widzowie dowiedzą się, jak cienka jest granica pomiędzy gangsterską przyjaźnią a nienawiścią. Poznamy również 3 główne cechy charakterystyczne dla gangsterów: brutalność, bezwzględność i pewność siebie. Wojciech Kiełbiński ginie od kilkudziesięciu kul wystrzelonych o godz. 10 rano w centrum Pruszkowa. Egzekucja odbyła się na oczach ludzi idących do pracy, robiących zakupy, rodziców odprowadzających dzieci do szkoły. Bandyci byli wyjątkowo brutalni i bezwzględni. Byli też na tyle pewni siebie, że nie obawiali się, że zostaną rozpoznani, a tym bardziej schwytani przez policję. Bezkarność to kolejny wątek, o którym opowiemy w tym odcinku. Z czego wynikało to, że gangsterzy lat 90. czuli się bezkarnie i co robiła policja i prokuratura, żeby to zmienić. Bezwzględność gangsterskich zabójców zestawimy z historią policjanta, który w czasie akcji zastrzelił gangstera. Policjanci też strzelają, ale im przychodzi to dużo trudniej. Pokażemy, czym dla policjanta jest zabicie człowieka i jak sobie z tym radzi, a czym taka sytuacja jest dla przestępcy. Poszukamy odpowiedzi u ekspertów/naukowców, którzy opowiedzą o mechanizmach, jak i dlaczego człowiek staje się zabójcą. Dlaczego policjanci wymagają pomocy psychologa po tym, jak zastrzelą człowieka? A czego potrzebuje gangster? 22:45 MORDERCA W RODZINIE - ODC. 5 ZABÓJSTWO I USIŁOWANIE ZABÓJSTWA (KILLER IN THE FAMILY / ARBOGAFALLET / EP. 5 MURDER AND ATTEMPTED MURDER) Cykl dokumentalny, 29 min, Szwecja, 2018 Reżyseria: Martin Mork, Nils Bergman Sześcioczęściowy serial o prawdziwych zbrodniach, śledztwie i procesie przeciwko Johannie Möller. To zawiła historia. Dziennikarz Nils Bergman rozmawia z ludźmi i osobami zaangażowanymi w tę sprawę. W 2016 roku, w domku letniskowym w Arboga doszło do morderstwa i próby morderstwa starszej pary. Mężczyznę - Görana zabito, ale kobieta, Anki Möller, przeżyła atak. Podejrzenie padło na córkę i jej chłopaka. Dziennikarz zainteresował się tym tematem, gdy zobaczył wywiad z nimi. W trakcie śledztwa policja dowiaduje się, że były mąż córki tej pary zmarł w dziwnych okolicznościach w tym samym letnim domku, zaledwie rok wcześniej. Śledztwo na wczesnym etapie skierowało podejrzenia na Johannę Möller i młodego uchodźcę imieniem Mohammad Rajabi. Kiedy zostali kochankami, kobieta manipulowała i doprowadziła do okrutnej zbrodni. 23:25 MORDERCA W RODZINIE - ODC. 6 WYROK (KILLER IN THE FAMILY / ARBOGAFALLET / EP. 6 THE VERDICT) Cykl dokumentalny, 29 min, Szwecja, 2018 Reżyseria: Martin Mork, Nils Bergman Sześcioczęściowy serial o prawdziwych zbrodniach, śledztwie i procesie przeciwko Johannie Möller. To zawiła historia. Dziennikarz Nils Bergman rozmawia z ludźmi i osobami zaangażowanymi w tę sprawę. W 2016 roku, w domku letniskowym w Arboga doszło do morderstwa i próby morderstwa starszej pary. Mężczyznę - Görana zabito, ale kobieta, Anki Möller, przeżyła atak. Podejrzenie padło na córkę i jej chłopaka. Dziennikarz zainteresował się tym tematem, gdy zobaczył wywiad z nimi. W trakcie śledztwa policja dowiaduje się, że były mąż córki tej pary zmarł w dziwnych okolicznościach w tym samym letnim domku, zaledwie rok wcześniej. Śledztwo na wczesnym etapie skierowało podejrzenia na Johannę Möller i młodego uchodźcę imieniem Mohammad Rajabi. Kiedy zostali kochankami, kobieta manipulowała i doprowadziła do okrutnej zbrodni. 24:00 ZALEW WIŚLANY Reportaż, 17 min, Polska, 1972 Scenariusz i reżyseria: Krzysztof Riege Zdjęcia: Andrzej Dobrzyński Całe życie mieszkańców, ich praca, pasje, wszystko głównie uwarunkowane jest przez bogactwo natury Zalewu Wiślanego - reportaż pokazuje życie codzienne ludzi związanych z tymi rejonami Polski. Materiał bogaty w zdjęcia plenerów Zalewu, poranków nad wodą, otaczającej natury. Żegluga to jedna z form spędzania czasu nad Zalewem, ale na tamtejszych wodach trudno nie spotkać także rybaków łowiących na swoich motorówkach. W materiale przedstawione są też miasta - między innymi Elbląg i jego kościoły, fabryka turbin, zamek. Reportaż o pięknie i tajnikach życia nad Zalewem Wiślanym. 00:25 NOTACJE - MICHAŁ SUMIŃSKI. PAMIĘTAJMY O ZWIERZĘTACH. Cykl dokumentalny, 11 min, Polska, 2010 Autor: Krzysztof Tadej Michał Sumiński (rocznik 1915), dziennikarz radiowy i telewizyjny, leśnik, zoolog, kapitan jachtowy, autor książek o tematyce żeglarskiej. W latach 70. i 80. prowadził w TVP "Zwierzyniec", jeden z najpopularniejszych programów telewizyjnych. 00:40 ZAPACH RAJU CZ. 2 (ZAPACH RAJU CZ. 2) Film dokumentalny, 49 min, Polska/Niderlandy (Holandia), 2004 Scenariusz: Mariusz Pilis, Marcin Mamoń "Zapach Raju" jest filmem, w którym odbywamy podróż po pograniczu islamu i naszej, zachodniej kultury. Autorzy zabierają nas do Pakistanu, Afganistanu, Czeczenii, Iraku i Kataru. Jest to "film drogi" ukazujący zachodzące w świecie przemiany z drugiej strony, widziane oczami ludzi wychowanych i głęboko tkwiących w kulturze islamu. Czy świat ten ewoluuje, czy reaguje na coraz szybciej zachodzące zmiany? Jak ludzie widzą dzisiaj samych siebie po tragedii 11.09.2001? W jaki sposób tradycjonaliści czy wspólnoty feudalne wchłaniają nowoczesny świat? Czy współpracują z nim, czy wciąż pozostają nań zamknięte? Wreszcie, czy islam i Zachód "prą z całą siłą kursem na zderzenie cywilizacji"? 01:35 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - RYCERZ KRZYŻA I MIECZA Magazyn kulinarny, 22 min, Polska, 2020 Autor: Adam Sikorski Rycerz Krzyża i Miecza. Ta historia zaczęła się dla nas od notatki prasowej z lipca 1930 roku, mówiącej o katastrofie wojskowego samolotu podczas nocnych ćwiczeń 2. pułku lotniczego w Krakowie. Miejsce zdarzenia to łęgi wiślane, u stóp klasztoru cystersów w Mogile. Nie mieliśmy wtedy pojęcia, jak pasjonująca przygoda się dla nas rozpoczyna. Bohaterem dzisiejszej opowieści będzie kpt. dypl. Władysław Polesiński. 02:05 ZAWSZE GOTOWI. ZAWSZE BLISKO - ODC. 8 Telenowela dokumentalna TVP, 24 min, Polska, 2021 Scenariusz i reżyseria: Bartosz Paduch Telewizyjny cykl dokumentalny, przedstawiający losy żołnierzy i kandydatów na żołnierzy Wojsk Obrony Terytorialnej - komponentu Wojska Polskiego. Dla każdego żołnierza jednym z najbardziej emocjonalnych wspomnień z czasów służby jest przysięga. To wyjątkowa ceremonia, do której trzeba się dobrze przygotować - musztrę, okrzyki czy marsz należy przećwiczyć. W trudach wojskowego życia bardzo często pomaga kapelan, który ramię w ramię stoi z rekrutami na poligonie. To, co wyróżnia żołnierzy WOT, czyli "Terytorialsów", to specyfika ich służby, tzn. każdy żołnierz WOT służy w swojej lokalnej jednostce, a jednocześnie normalnie żyje w swoim środowisku, swojej miejscowości, jest częścią lokalnej społeczności, pracownikiem zakładu pracy, częścią rodziny. Towarzyszymy naszym bohaterom podczas ich służby w batalionach WOT, na ćwiczeniach na poligonie, szkoleniach, akcjach służących pomocą lokalnym społecznościom podczas sytuacji awaryjnych (powódź, pożar, działania sanitarne związane z COVID - 19), ale też podczas ich normalnego życia, działalności zawodowej (często stojących w kontraście z rolą żołnierza WOT), życia rodzinnego. 02:35 ZAWSZE GOTOWI. ZAWSZE BLISKO - ODC. 9 Telenowela dokumentalna TVP, 24 min, Polska, 2021 Scenariusz i reżyseria: Bartosz Paduch Telewizyjny cykl dokumentalny, przedstawiający losy żołnierzy i kandydatów na żołnierzy Wojsk Obrony Terytorialnej - komponentu Wojska Polskiego. Poligony bywają ciężkie i wystawiają nawet doświadczonych Terytorialsów na poważny egzamin z bycia twardym. Dużym wsparciem dla żołnierzy bywa wtedy modlitwa i obecność księdza, z którym można porozmawiać, a który zawsze podtrzyma na duchu. Także w przygotowaniach do przysięgi - najważniejszego wydarzenia dla rekruta... To, co wyróżnia żołnierzy WOT, czyli "Terytorialsów", to specyfika ich służby, tzn. każdy żołnierz WOT służy w swojej lokalnej jednostce, a jednocześnie normalnie pracuje w swoim środowisku, swojej miejscowości, jest częścią lokalnej społeczności, częścią zakładu pracy, częścią rodziny. Towarzyszymy naszym bohaterom podczas ich służby w batalionach WOT, na ćwiczeniach na poligonie, szkoleniach, akcjach służących pomocą lokalnym społecznościom podczas sytuacji awaryjnych (powódź, pożar, działania sanitarne związane z COVID - 19), ale też podczas ich normalnego życia, działalności zawodowej (często stojących w kontraście z rolą żołnierza WOT), życia rodzinnego. 03:00 KOŚCIUSZKO. PRZEWODNIK BARDZO WSPÓŁCZESNY ("KOŚCIUSZKO. WOLNOŚĆ OD PRZEMOCY") Film dokumentalny, 52 min, Polska/Litwa, 2021 Scenariusz i reżyseria: Piotr Kornobis Tadeusz Kościuszko to pierwszy bohater współczesnej Polski i Litwy. Film ukazuje jego biografię w dynamicznym skrócie między napięciem czasów, w których żył, a indywidualnymi cechami charakteru. Widz odnajdzie w tej opowieści próbę odpowiedzi na pytanie zadawane przez kolejne pokolenia Środkowoeuropejczyków - jak przetrwać na skrwawionych ziemiach, między Wschodem a Zachodem. Życie Kościuszki, typowego przedstawiciela klasy średniej XVIII wieku, jego decyzje i wybory składają się na wyjątkowo aktualną opowieść o człowieku. Tadeusz Kościuszko jest naszym bohaterem, bo odnajdujemy w nim siebie.