TVP Historia Poniedziałek, 02.05.2022 06:50 BYŁ TAKI DZIEŃ - 2 MAJA. ODC. 550 Felieton, 2 min, Polska, 2006 Autor: Janusz Weychert 1519 - zmarł Leonardo da Vinci; 1933 - podobno pierwsza obserwacja potwora z Loch Ness; 1988 - początek kolejnego strajku w Stoczni Gdańskiej; 07:00 POLONIA RESTITUTA - ODC. 5 Serial historyczny, 51 min, Polska, 1982 Reżyseria: Bohdan Poręba Scenariusz: Włodzimierz Kowalski Zdjęcia: Wacław Dybowski Aktorzy: Zdzisław Mrożewski, Henryk Bista, Zygmunt Malanowicz, Eugeniusz Kujawski, Andro Kabaładze, Kirył Ławrow, Janusz Zakrzeński, Krzysztof Chamiec, Józef Fryźlewicz, Jerzy Kaliszewski, Edmund Fetting, Ignacy Gogolewski, Emil Karewicz Rozbrajanie wroga na ulicach Warszawy, Łodzi i innych miast. Obrady Kongresu Pokojowego w Paryżu. Wybuch powstania w Wielkopolsce. Powstanie na Górnym Śląsku. Nieprzyjazna postawa Dawida Lloyda George ' a wobec Polski. 08:25 HISTORIA POLSKI - DZIEŃ PIERWSZY - 1 MAJA 2004 Film dokumentalny, 49 min, Polska, 2005 Reżyseria: A.Marek Drążewski Scenariusz: A.Marek Drążewski Zdjęcia: Jacek Knopp, Sławomir Wrzosiński 1 maja 2004 roku Polska wstąpiła do Unii Europejskiej. Autorzy filmu wykorzystali obrazy z kilkudziesięciu kamer warszawskiego Centrum Monitoringu, rozmieszczonych w różnych punktach miasta (m. in. na placu Zamkowym, placu Piłsudskiego, Stadionie X - lecia, placu Teatralnym, ulicach Popiełuszki, Krasińskiego, Grochowskiej, Grójeckiej), aby pokazać, jak tego dnia wyglądała Warszawa, jak jej mieszkańcy przyjmowali ten ważny historyczny moment, jakie towarzyszyły temu reakcje, oceny i nastroje. Co myśleli wówczas politycy i zwykli obywatele. Fajerwerkom, strzelaniu korków od szampana, radosnym śpiewom euroentuzjastów widzących we wstąpieniu do UE szansę szybszego rozwoju cywilizacyjnego, otwarcia na rynki pracy, zwiększenia konkurencyjności naszej gospodarki, towarzyszyły pełne najczarniejszych wizji wypowiedzi przeciwników wstąpienia Polski do UE, którzy z kolei wieszczyli zastąpienie "czerwonej dyktatury moskiewskiej", żółto - granatową dyktaturą brukselską", utratę tożsamości i suwerenności narodowej, gwałtowne zubożenie społeczeństwa itp. Jedni i drudzy organizowali w Warszawie pochody: jedni parady radości, drudzy - niemal żałobne marsze. Między tymi dwoma odłamami błąkali się ci, którzy po 1 maja 2004 nie spodziewali się żadnych zmian, ani na lepsze, ani na gorsze. Nadzieja i optymizm dominowały wśród ludzi młodych, obawy i niezadowolenie wśród starszych, ale kryterium wiekowe nie było ani jedynym, ani najważniejszym wyznacznikiem opinii. Nie brakowało młodych malkontentów i uradowanych staruszków, którzy cieszyli się, że ich wnukom"będzie się żyło lepiej". Nawet jeśli nie od razu. W sumie jednak ten dzień upłynął w stolicy i poza nią dość spokojnie: może dlatego, że, korzystając z pięknej pogody, większość rodaków wyjechała wówczas na łono przyrody? Po czasie, jaki upłynął, możemy się pokusić o pierwsze oceny, kto miał rację. Ale na w pełni obiektywne opinie trzeba jeszcze trochę poczekać. Bo przecież dopiero uczymy się"bycia w Unii". 09:25 "SENSACJE XX WIEKU" - KREW, MIŁOŚĆ, ZDRADA (KREW, MIŁOŚĆ, ZDRADA) Dokument fabularyzowany, 43 min, Polska/Wielka Brytania, 2015 Reżyseria: Robert Wichrowski Scenariusz: Bogusław Wołszański Zdjęcia: Waldemar Szmidt Aktorzy: Mikołaj Roznerski, Natalia Klimas, Krzysztof Warunek, Maria Konarowska, Zbigniew Paterak, Ziemowit Pędziwiatr, Klaudiusz Kaufmann, Łukasz Konopka, Ksawery Szlenkier Rotmistrz Jerzy Sosnowski do dziś pozostaje legendą polskiego wywiadu. Ten bohater wojny polsko - bolszewickiej był jednym z najbardziej skutecznych polskich szpiegów w Berlinie. Nadzwyczaj przystojny kawalerzysta, a do tego skuteczny i śmiertelnie niebezpieczny szpieg. Wiedział jak korzystać ze swoich atutów - uwodził kobiety mające dostęp do tajemnic Reichswehry zdobywając cenne informacje wywiadowcze. Aresztowany przez niemiecki kontrwywiad został w drodze negocjacji wymieniony za kilku niemieckich szpiegów schwytanych w Polsce. Niespodziewanie polski sąd skazał go na długoletnie więzienie, ale co ciekawe nie odbył kary. Ewakuowany na wschód trafił w ręce NKWD. Tu zaczynają się mnożyć pytania, na które do dziś szukamy odpowiedzi. Czy był zdrajcą, podwójnym agentem pracującym dla niemieckiego wywiadu? Czy też polski wywiad poświęcił go, aby ochronić tajemnicę złamania Enigmy? Czy zdradził podwójnie, współpracując w czasie wojny z sowieckim wywiadem? W pierwszym odcinku Sensacji XX wieku w postać Sosnowskiego wcieli się Mikołaj Roznerski, a u jego boku pojawi się m.in. Natalia Klimas. 10:15 ŻYCIE LASU. BOGACTWO RUNA I PODSZYTU Film dokumentalny, 45 min, Polska, 2019 Reżyseria: Michał Ogrodowczyk Film dokumentalny o przyrodzie Polski. Tym razem tematem jest las i jego dolne partie. Runo leśne i podszyt są niezbędnym elementem całego lasu. W skomplikowanym ekosystemie leśnym, gdzie każdy organizm - roślina czy zwierzę - są ważne i niezastąpione. 11:10 GUŁAG - ROZWÓJ. ODC. 2/3 (GULAG, THE STORY) Film dokumentalny, 56 min, Francja, 2019 Reżyseria: Patrick Rotman Niezwykle ważne polityczne, historyczne, ludzkie i gospodarcze zjawisko XX wieku, GUŁag, represyjny system sowieckich obozów pracy przymusowej, pozostaje w dużej mierze nieznany. Historia GUŁagu jest długa, złożona i pod wieloma względami specyficzna. Seria pokazuje funkcjonowanie GUŁagu od czasów rewolucji z 1917 roku do rządów Gorbaczowa, przez wojnę domową w Rosji, okres wielkiego terroru, II wojnę światową, zimną wojnę i śmierć Stalina. Widzowie dowiedzą się, kiedy i dlaczego ZSRS stworzył system obozów pracy przymusowej, w którym miliony ludzi wykonywały niewolniczą pracę często kończącą się śmiercią. Seria przybliża losy zarówno katów, jak i ofiar na podstawie wcześniej niepublikowanych materiałów archiwalnych i badań znanych historyków i ekspertów. 12:20 BAGAŻ STRACHU Film dokumentalny, 55 min, Polska, 2013 Reżyseria: Jerzy Bojanowski "Bagaż strachu" otrzymał nagrodę Złotego Opornika na V Festiwalu Filmów Dokumentalnych Niepokorni, Niezłomni, Wyklęci Gdynia 2013. Opowiada o wydarzeniach rozgrywających się w latach 70. XX wieku. Autorzy dokumentu wykorzystali wiele materiałów archiwalnych z okresu PRL - u, ale także wprowadzono elementy animacji komputerowej. Osią fabuły jest nielegalne sprowadzenie do Polski z Zachodu powielacza, czyli urządzenia do kopiowania tekstów. Tę brawurową akcję podjęli ówcześni studenci Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego - Piotr Jegliński, Janusz Krupski, Bogdan Borusewicz i Wit Wojtowicz, którzy postanowili wydawać książki zakazane przez władze PRL - u. Jeden z konspiratorów wyjeżdża do Paryża, gdzie kupuje powielacz, który następnie zostaje przemycony przez Londyn do Lublina, co dało początek niezależnemu ruchowi wydawniczemu w naszym kraju. Film odsłania kulisy sprowadzenia powielacza do Polski, pokazuje towarzyszący temu przedsięwzięciu strach: kontrole na granicy, konspiracyjne metody kontaktowania się studentów między sobą. Głównym inicjatorem powstałego w Lublinie w połowie lat 70. środowiska podziemnego ruchu wydawniczego był Janusz Krupski (zginął w 2010 r. w katastrofie smoleńskiej). 15:05 BRAZYLIA. HISTORIA NATURALNA. DZIKIE SERCE (WILD BRAZIL) Film dokumentalny, 49 min, Austria, 2014 Reżyseria: Christian Baumeister, Paul Reddish W samym sercu Brazylii skrywa się pewna tajemnica - ogromne, otwarte przestrzenie. Ten kraj najlepiej znamy z lasów deszczowych Amazonki. Tymczasem centralny płaskowyż, o którym niewiele wiadomi, jest domem kilku wyjątkowo niezwykłych gatunków zwierząt. To miejsce ekstremalnego klimatu i wielkich dramatów. Może być zarówno piekłem lub rajem na ziemi. Płaskowyż Centralny kiedyś pokrywał 2 miliony km kwadratowych, a dziś wciąż rozciąga się na 300 tysiącach km kwadratowych, czyli 10 razy więcej od Parku Narodowego Serengeti. Na sawannie pora sucha też daje się we znaki. Wyżyny Brazylii to surowa i mało znana kraina, która zmusiła zwierzęta do dziwnej adaptacji i sprytnych sposobów na życie. 17:15 POLONIA RESTITUTA - ODC. 6 Serial historyczny, 48 min, Polska, 1982 Reżyseria: Bohdan Poręba Scenariusz: Włodzimierz Kowalski Zdjęcia: Wacław Dybowski Aktorzy: Zdzisław Mrożewski, Henryk Bista, Zygmunt Malanowicz, Eugeniusz Kujawski, Andro Kabaładze, Kirył Ławrow, Janusz Zakrzeński, Krzysztof Chamiec, Józef Fryźlewicz, Jerzy Kaliszewski, Edmund Fetting, Ignacy Gogolewski, Emil Karewicz Rok 1919. Konferencja Pokojowa w Wersalu. Walka o granice Polski i dostęp do Bałtyku. Narzucanie Polsce przeprowadzenia plebiscytu na Górnym Śląsku. 18:45 SPÓR O HISTORIĘ - WITAJ, MAJOWA JUTRZENKO! Dysk./wywiad/debata, 31 min, Polska, 2021 Scenariusz: Elżbieta Szumiec - Zielińska Wykonawcy: Tomasz Muller (prowadzący) Ustawa Rządowa z 3 maja 1791 roku stanowiła naczelny akt państwowy przyjęty w trakcie obrad Sejmu Czteroletniego. Została uchwalona w niezwykłym, przyspieszonym trybie, aby wykorzystać fakt chwilowej nieobecności w Warszawie przeciwników politycznych. Inicjatorem reform było Stronnictwo Patriotyczne, które połączyło siły ze stronnictwem królewskim. Po uchwaleniu Konstytucji jej zwolennicy utworzyli nowoczesne ugrupowanie polityczne pod nazwą Zgromadzenia Przyjaciół Ustawy Rządowej 3 Maja. Jego celem było wspieranie dalszej działalności ustawodawczej dla wzmocnienia państwa. Konstytucja zmieniała zasadniczo system prawny Rzeczypospolitej. Wprowadzała ustrój monarchii konstytucyjnej zasadę dziedziczenia tronu w dynastii saskiej. Na jej kartach zapisano wiele nowych regulacji prawnych, na przykład w kwestiach społecznych. Goście: prof. Zofia Zielińska, prof. Piotr Ugniewski, Uniwersytet Warszawski i dr Michał Kulecki, Archiwum Główne Akt Dawnych. 19:20 HISTORIA POLSKI - FILMOTEKA MAŁOPOLSKA - NAJPIĘKNIEJSZY WIDOK Z OKNA Film dokumentalny, 29 min, Polska, 2018 Reżyseria: Maria Pisarek Scenariusz: Maria Pisarek Opowieść o przyjaźni dwóch górali spod Tatr, starego i młodego, którzy spotkali się na emigracji w Australii. Józef, weteran bitwy pod Monte Casino, przebywa w australijskim domu opieki, samotny i ubezwłasnowolniony. Marzy o tym, by wrócić do Polski. Mateusz, ponad 60 lat młodszy od Józefa, przybył do Australii po swoją życiową szansę. Zafascynowany bohaterską przeszłością Józefa, pragnie mu pomoc zrealizować marzenie. Nie jest to jednak łatwe, będzie musiał stoczyć walkę o Józefa z bezduszną australijską biurokracją. 19:55 PRECEDENS Film dokumentalny, 24 min, Polska, 2021 Reżyseria: Jacek Raginis-Królikiewicz Scenariusz: Jacek Raginis-Królikiewicz Film dokumentalny "Precedens" przypomina okoliczności powstania widowiska Grzegorza Królikiewicza "Trzeci Maja", którego premiera odbyła się 3 maja 1976 w Programie 1 Telewizji. Powstanie widowiska "Trzeci Maja" miało charakter wielkiego precedensu w historii PRL, ponieważ od 1946 roku komunistyczne władze zakazywały publicznych obchodów rocznicy Konstytucji 3 maja, a osoby, które choćby wywieszały tego dnia flagę narodową, musiały się liczyć z politycznymi szykanami do utraty pracy włącznie. Tymczasem właśnie 1976 roku komunistyczne władze zdecydowały się na swoistą odwilż. Po raz pierwszy w Telewizji Polskiej miała być emitowana rozmowa ekspertów na temat fenomenu Trzeciego Maja - zobrazowana fabularnymi inscenizacjami. Propozycje wyreżyserowania takiej debaty otrzymał Grzegorz Królikiewicz pod koniec marca 1976 roku i udało mu się przekonać władze Telewizji, aby zamiast debaty historyków zrealizować w błyskawicznym tempie widowisko historyczne z udziałem aktorów i wykorzystaniem najnowszych zdobyczy technologicznych. Jest to film dokumentalny na pograniczu making - offu, filmu o sztuce i kulisach produkcji telewizyjnej, ale też film o zwycięstwie wizji, woli i nonkonformizmu w warunkach, gdy otaczający system zmuszał do konformizmu i bylejakości. 20:30 900 DNI (900 DAYS) Film dokumentalny, 76 min, Niderlandy (Holandia), 2011 Reżyseria: Jessica Gorter Scenariusz: Jessica Gorter Przez 900 dni II wojny światowej trwało niemieckie oblężenie Leningradu. Nieliczni, jeszcze żyjący świadkowie, ludzie schorowani, często żyjący w nędzy, po upływie 65 lat od wydarzeń, z wielkim trudem podzielili się z realizatorami filmu wspomnieniami z czasów swego dzieciństwa. Twórcy dokumentu postarali się przedstawić rzetelny obraz wydarzeń historycznych z frontu wschodniego II wojny światowej: koszmar srogiej zimy 1941 - 42, śmierć zbierająca żniwo w tysiącach ofiar miesięcznie, częste bombardowania i odcięcie od reszty świata, a przede wszystkim głód zmuszający do żywienia się klejem, podeszwami butów, aż wreszcie do kanibalizmu. Wskutek tego w czasie oblężenia Leningradu zmarło około 1, 5 miliona mieszkańców. Po wojnie, dla podtrzymania mitu niezłomnych Rosjan, zakazano dzielenia się prawdziwymi wspomnieniami tamtych wydarzeń i zatajono prawdziwą liczbę ofiar. Wręczane licznie medale i odznaczenia miały podtrzymać patos niezłomnego miasta i wymazać z pamięci ocalałych przeżyte piekło. 22:00 ŚLAD Film dokumentalny, 52 min, Polska, 2019 Reżyseria: Maria Wiernikowska Scenariusz: Maria Wiernikowska Zdjęcia: Roman Kałuża - Wierzchosławski Niezwykły zapis poszukiwań rodzinnych korzeni i śladów polskiej przeszłości w Kazachstanie. Autorka filmu snuje intymną opowieść o dawno minionym świecie, którą życie zwieńczyło niespodziewaną puentą. Nie jest to jednak film tylko i wyłącznie o historii jednej polskiej rodziny, którą los powiązał z Kazachstanem, jest to także słodko - gorzka opowieść o tym państwie w Azji Centralnej, jego współczesnych problemach i jego naznaczeniu przeszłością. Maria Wiernikowska, znana jako korespondent wojenny, tym razem odkrywa historię prywatną, która jest też bliska wielu Polakom, skazanym na Syberię. Opowiada wydarzenia sprzed stu lat na tle dzisiejszego Kazachstanu. Jej przypadkowe spotkania pokazują, z jakim trudem ten kraj wydobywa się spod sowieckiej i rosyjskiej dominacji. Tatuś zrobił mu drewnianego konika na patyku. Kiedy chłopczyk wędrował nad Irtysz, na piaszczystej drodze zostawiał ślad, po którym mogli go odnaleźć. Dziś ma 99 lat, a jego córka wyrusza szukać tamtych miejsc. Próbuje znaleźć dom polskich zesłańców w Kazachstanie. Film nakręcony w stylistyce reporterskiej (zdjęcia Romana Kałuży - Wierzchosławskiego z łódzkiej Szkoły Filmowej i Antona Mikasjana z Ałmaty) wzbogacają unikalne ujęcia z lat 20. XX wieku z Centralnego Państwowego Archiwum Filmowego w Ałmaty. 23:05 WOJNA O TRONY. PRAWDZIWA HISTORIA EUROPY S.I - ODC. 2/4 (REAL WAR OF THRONES. ODC. 2/4) Serial dokumentalny, 50 min, Francja, 2017 Reżyseria: Vanessa Pontet, Alain Brunard W burzliwym okresie średniowiecznej Europy głodne władzy dynastie walczyły między sobą o dominację na kontynencie. Starli się krwią i żelazem na polach bitew, ale prawdziwa walka o władzę rozgrywała się na osobności. Za kamiennymi murami zamku znajdował się świat strategicznuych sojuszy, cudzołóstwa, zdrady i morderstwa. Bezwzględna intryga rozdzieliła wiele legendarnych rodzin i ukształtowała sposób, w jaki rządzili swoimi imperiami. Te epickie wojny trwały przez wiele pokoleń i wstrząsały Europą i nadal rozbrzmiewają w niezliczonych hitach i serialach. 00:05 SZEROKIE TORY - JEDEN DZIEŃ Z ŻYCIA CELNIKA NA LOTNISKU W KIJOWIE Reportaż, 24 min, Polska, 2001 Scenariusz: Barbara Włodarczyk Zdjęcia: Wiktor Politow W tym wydaniu jeden dzień z życia celnika pracującego na lotnisku w Kijowie. 01:10 "SENSACJE XX WIEKU" - KREW, MIŁOŚĆ, ZDRADA (KREW, MIŁOŚĆ, ZDRADA) Dokument fabularyzowany, 43 min, Polska/Wielka Brytania, 2015 Reżyseria: Robert Wichrowski Scenariusz: Bogusław Wołszański Zdjęcia: Waldemar Szmidt Aktorzy: Mikołaj Roznerski, Natalia Klimas, Krzysztof Warunek, Maria Konarowska, Zbigniew Paterak, Ziemowit Pędziwiatr, Klaudiusz Kaufmann, Łukasz Konopka, Ksawery Szlenkier Rotmistrz Jerzy Sosnowski do dziś pozostaje legendą polskiego wywiadu. Ten bohater wojny polsko - bolszewickiej był jednym z najbardziej skutecznych polskich szpiegów w Berlinie. Nadzwyczaj przystojny kawalerzysta, a do tego skuteczny i śmiertelnie niebezpieczny szpieg. Wiedział jak korzystać ze swoich atutów - uwodził kobiety mające dostęp do tajemnic Reichswehry zdobywając cenne informacje wywiadowcze. Aresztowany przez niemiecki kontrwywiad został w drodze negocjacji wymieniony za kilku niemieckich szpiegów schwytanych w Polsce. Niespodziewanie polski sąd skazał go na długoletnie więzienie, ale co ciekawe nie odbył kary. Ewakuowany na wschód trafił w ręce NKWD. Tu zaczynają się mnożyć pytania, na które do dziś szukamy odpowiedzi. Czy był zdrajcą, podwójnym agentem pracującym dla niemieckiego wywiadu? Czy też polski wywiad poświęcił go, aby ochronić tajemnicę złamania Enigmy? Czy zdradził podwójnie, współpracując w czasie wojny z sowieckim wywiadem? W pierwszym odcinku Sensacji XX wieku w postać Sosnowskiego wcieli się Mikołaj Roznerski, a u jego boku pojawi się m.in. Natalia Klimas. 02:00 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ - MUSSOLINI Magazyn, 19 min, Polska, 1996 Scenariusz: Bogusław Wołoszański, Maciej Zakrocki Zdjęcia: Andrzej Żydaczewski Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) Cykliczna audycja popularyzująca wiedzę o historii II wojny światowej. Odcinek poświęcony Benito Mussoliniemu. Obraz tworzą czarno - białe archiwalne materiały filmowe.