TVP Dokument Wtorek, 10.05.2022 06:00 DZIKA POLSKA - WPŁYŃ NA WODĘ. URACZENI Serial dokumentalny, 24 min, Polska, 2013 Reżyseria: Dorota Adamkiewicz, Joanna Łeska Scenariusz: Joanna Łęska, Dorota Adamkiewicz Zdjęcia: Tomasz Michałowski Kiedyś nazywano go szewcem ze względu na wyposażenie w kilka par naturalnych narzędzi, jakby wziętych z szewskiego warsztatu. Rak rzeczny ma wszakże 11 par odnóży, używanych do przeróżnych celów. Niektóre - zwłaszcza pokaźne szczypce - służą jako oręż zaczepny i obronny. Nie uchroniły jednak tego okazałego skorupiaka przed zgubnymi skutkami zmian w środowisku wodnym. Ludzie chętnie raczyli się mięsem raków, nie racząc przejąć się zanikaniem tych zwierząt. W programie ukazujemy badaczy, którzy się tym przejęli, badając tę wciąż tajemniczą istotę i starając się ją, gdzie tylko można, przywrócić naszym wodom. 06:35 ZAKOCHAJ SIĘ W POLSCE S.I - ODC. 40 PUŁTUSK I SEROCK Magazyn, 20 min, Polska, 2017 Reżyseria: Jacek Sołtysiak Scenariusz: Dora Rosłońska Zdjęcia: Jarosław Wątor, Jacek Banach, Tomasz Jędrzejczak Prowadzący: Tomasz Bednarek W tym odcinku Tomasz Bednarek odwiedza Pułtusk i Serock - dwa niezwykłe miasta na Mazowszu. Są jednymi z najstarszych miast regionu i przyciągają swoimi walorami przyrodniczymi i bogactwem zabytków. Łączy je nie tylko długa i bogata historia, ale i osoba Napoleona Bonaparte, który odwiedził obydwie miejscowości przed ponad 200 laty. Pułtusk nazywany jest Wenecją Mazowsza i słynie z najdłuższego rynku w Europie. Ma on kształt wydłużonego prostokąta o imponującej długości 400 metrów. W Pułtusku nie brak też wspaniałych zabytków. Do takich należy m.in. tutejszy zamek, który gościł niegdyś polskich królów, a z jego okien Napoleon obserwował wycofujące się wojska rosyjskie. Serock to popularne miejsce weekendowych wypadów warszawiaków, które oferuje idealne warunki do uprawiania wszelkich sportów wodnych. W 2016 roku miasto wygrało w sondzie przeprowadzonej przez Narodowy Portal Turystyczny, zyskując miano najlepszego kurortu na Mazowszu. 06:55 RAJSKIE WYSPY WIDZIANE Z NIEBA - ODC. 1 NIEZNANE WYSPY PACYFIKU (PARADISE ISLANDS FROM THE SKY / LES ILES PARADISIAQUES VUES DU CIEL. LES INCONNUS DU PACIFIQUE) Serial dokumentalny, 10 min, Francja, 2009 Reżyseria: Yannick Charles Seria filmów dokumentalnych opowiadających o najpiękniejszych, egzotycznych wyspach świata. Fascynujące krajobrazy z lotu ptaka. Udamy się w rejon południowego Pacyfiku, aby odkryć Polinezję Francuską, która rozciąga się na 118 wysp na obszarze morskim o wielkości 4, 5 miliona km. Będziemy podziwiać niesamowitą różnorodność kształtów, wzorów i odcieni lagun, atoli, lasów i gór. W kolejnych odcinkach odkryjemy Reunion, Nową Kaledonię i Antyle. Ta seria opowiada nie tylko historię mórz i lądów, ale także ludzi w ich środowisku. W odcinku pierwszym po długiej żegludze po największym oceanie świata naszym oczom ukazują się wyspy. Polinezja. Kraina marzeń. Palmy kokosowe, łódki rybackie zwane poti marara i wszechobecne latające ryby. Pusty ocean pozostał daleko za nami. Tak samo jak Europa. O Polinezyjczykach pierwsi zdali relację wielcy, osiemnastowieczni żeglarze, Cook i Bougainville. To lud rozsiany na ponad stu wyspach ledwo wystających znad wody albo zbudowanych z sięgających nieba potężnych skał, jak Maupiti. Każda budzi zachwyt. Gdyby przyznawano tytuł najpiękniejszej z wysp, ta byłaby w finale. Sama nazwa rodzi marzenia: Bora Bora. 07:10 SZETLANDZKIE WYDRY, HISTORIA PEWNEJ RODZINY (THE OTTER ISLAND / SHETLAND'S OTTERS. THE TALE OF A DRAATSI FAMILY) Film dokumentalny, 52 min, Francja, 2019 Reżyseria: Jacqueline Farmer Film dokumentalny, w którym będziemy śledzić dwie młode wydry, Lenny'ego i jego siostrę, od czasu ich narodzin na bardzo dzikich i odległych Szetlandach. Będziemy świadkami tego, jak matka uczy je pływania, łowienia ryb, łapania krabów, odporności na burze i dbania o czystość cennego futra w słodkiej wodzie. Razem tworzą zwartą rodzinę. Ale stosunek matki Lenny'ego do niego zaczyna się zmieniać. Przestaje przynosić mu ryby i dzielić się z nim jedzeniem, odpycha go, a nawet zaczyna go gryźć, kiedy próbuje się do niej przytulić. Młody samiec nie ma wyboru, musi wyruszyć w podróż, chociaż nigdy wcześniej nie był sam. Ale drapieżniki i pułapki są wszędzie. Czy zdoła przetrwać? Film w selekcji na International Ornithological Film Festival of Mnigoute. 08:15 TOKSYCZNE TRENDY - ODC. 1 JAK POKONAĆ SUPERZARAZKI? (TOXIC TRENDS / UNSERE ZUKUNFT) Serial dokumentalny, 51 min, Niemcy, 2017 Reżyseria: Katharina Deuber, Karin Moser, Silvia Fleck Seria dokumentalna, której autorzy starają się nam - konsumentom uświadomić, jak wiele toksycznych substancji nas otacza. Nowoczesna technologia pozwala nam dalej rozwijać się w inteligentny i połączony świat, ale czy nasze własne wynalazki i osiągnięcia nas nie zrujnują? W 2050 roku na świecie będzie prawdopodobnie ponad 10 miliardów ludzi, ale jednocześnie superodporne zarazki zagrożą śmiercią wszystkim. Współczesna medycyna nie da sobie z nimi rady, oceany zapełnią nasze plastikowe torebki i kubki, a w Afryce więcej ludzi zginie z głodu, niż z powodu HIV, gruźlicy i wojny razem. W odcinku pierwszym zastanowimy się, jak pokonać superzarazki, które nas atakują. Coraz więcej osób jest zarażonych tymi wieloopornymi bakteriami. Antybiotyki stają się coraz bardziej nieskuteczne. Jeśli nic nie zostanie zrobione, superbakteria może zabić 10 milionów ludzi do 2050 roku. Już co najmniej 25 000 osób umiera co roku z powodu tych bakterii w samej Europie. Współczesna medycyna jest w niebezpieczeństwie. Bo bez antybiotyków nie ma chemioterapii, nie ma przeszczepów. Ale nadal połykamy antybiotyki nawet przy najmniejszym przeziębieniu, lekarze wciąż przepisują za dużo. Stosowanie antybiotyków w hodowlach przemysłowych na całym świecie wzrasta. Rezultat: odporne zarazki są przenoszone ze zwierząt na ludzi, a także dostają się do łańcucha pokarmowego. Światowa Organizacja Zdrowia WHO mówi o być może największym, globalnym niebezpieczeństwie tego stulecia. Ale czy wciąż istnieje broń przeciwko odpornym zarazkom? 09:15 KREACJE MATKI NATURY. TAJEMNICE LASU (THE ART OF NATURE. 2. SECRETS OF FOREST) Film dokumentalny, 58 min, Szwecja, 2018 Reżyseria: Claes Andren Dwuczęściowy film dokumentalny o roślinach i zwierzętach, które znalazły pomysłowe sposoby adaptacji, aby przetrwać w ciągle zmieniającym się świecie. Niektóre z wynalazków natury były inspiracją dla rozwoju nowych technologii, inteligentnego projektu i przełomowych leków. Część pierwsza opowiada o życiu w wodzie, a druga o sekretach lasu. Przewodnikiem będzie szwedzki biolog Claes Andren. Zabieramy państwa w podróż do różnych miejsc na świecie do środowisk ekstremalnych, które stawiają surowe wymagania gatunkom w nich żyjących. Napotkamy rośliny i zwierzęta, które rozwinęły zachowania i cechy, umożliwiające im radzenie sobie z wydawałoby się niewyobrażalnie trudnymi warunkami. W genialnych inwencjach Matki Natury odnajdujemy rozwiązania dla wielu problemów ludzkości. Jednak jest konieczne, by przetrwała różnorodność gatunków na świecie. Ochrona bioróżnorodności na Ziemi nie jest luksusem miłośników przyrody, to kluczowa sprawa nas wszystkich. Zaobserwujemy przystosowywanie się roślin i zwierząt żyjących i martwych w lesie - i w leśnych wodach. Są rośliny i zwierzęta, które mogą przetrwać tylko, gdy las spłonie; węże, które stają się wzorem dla nowoczesnej technologii podczerwieni; żaby z lasu deszczowego, które pomagają tworzyć skuteczne leki; owady, które mają swój wkład w rozwój lotnictwa - i inne, które w przyszłości mogą nam pomóc chodzić po wodzie. Las ma swoje ważne miejsce w duszach Skandynawów. Można w nim znaleźć spokój i piękno, ale też tajemnice, ciemność i może lęk. Pora na refleksję. Przez miliony lat ewolucji Natura testowała, odrzucała, rozwijała i udoskonalała przystosowywanie się wszystkich żyjących organizmów na ziemi. Tylko najinteligentniejsze rozwiązania przetrwały. Zachowanie i ochrona naszej bioróżnorodności jest nie tylko najlepszą z decyzji, ale także wymogiem na przyszłe, zrównoważone życie nas ludzi na naszej planecie. 10:20 MAGICZNY MAGHREB - ODC. 1 PÓŁNOCNA TUNEZJA (MAGNIFICENT MAGHREB / MAGISCHER MAGHREB EP. 1 TUNISIA (NORTH)) Cykl dokumentalny, 52 min, Niemcy, 2021 Reżyseria: Heike Nikolaus Maghreb egzotyczny i tajemniczy. Nieznany, a jednak znajomy. W północnej Afryce swoje ślady pozostawili Osmanie, Rzymianie, Fenicjanie. Tunezja, Maroko i Algieria. Trzy kraje w czasach przełomu między tradycją a nowoczesnością. Podróż po Maghrebie, przez zapierające dech w piersiach krajobrazy, prowadzi nas do jego mieszkańców, by poznać ich codzienne życie. Maghreb - Maroko, Algieria i Tunezja. Najmniejszy i najbardziej wysunięty na północ kraj północnej Afryki. Przede wszystkim spotykamy ludzi, którzy mimo wszelkich przeszkód politycznych, społecznych i ekonomicznych starają się kreować w swoim kraju pozytywną przyszłość. Na tym potężnym tle widzimy zupełnie nieoczekiwany obraz regionu - z fascynującymi krajobrazami, tętniącymi życiem miastami i zmieniającym się społeczeństwem. Odcinek pierwszy opowiada o Tunezji północnej. Tunezja leży w północnej części Afryki, nad Morzem Śródziemnym. Kraj ten uchodzi za miejsce pełne kontrastów - wszystko to za sprawą mieszających się ze sobą kultur: europejskiej oraz afrykańskiej. Najważniejsze miasta to: Monastir, Hammamet, Sousse (Susa). Atrakcje turystyczne: Amfiteatr Rzymski w Al - Dżamm, Monastir Medina (Stare Miasto), Kerkouane (Karkawan). Tunezja to nie tylko, jak wielu mogłoby się wydawać, piaszczyste plaże, ale też wielowiekowa historia. W państwie tym można odnaleźć sporo pozostałości po cesarstwie rzymskim. Kuchnia tunezyjska, jak w większości krajów arabskich, słynie z ostrych potraw. Mieszkańcy Tunezji uważają, że kolor czerwony pobudza apetyt, stąd też zamiłowanie do pikantnych dań. 11:20 ŻEGLARZE Reportaż, 11 min, Polska, 1976 Autor: Jerzy Wohl Scenariusz: Jerzy Wohl Zdjęcia: Janusz Pietrzykowski Materiał filmowy, na muzyce, jest spotkaniem z pasjonatami żeglowania. Podczas rejsu po Bałtyku jachtem Karfi poznajemy tajniki sterowania jednostką, stawiana żagli, manewrowania. Kapitan Jerzy Siudy, który dowodzi załogą, jest wielokrotnym mistrzem i wicemistrzem Polski w Morskich Żeglarskich Mistrzostwach Polski, zwyciężał w Ostseewoche, brał udział w Admirals Cup i w zawodach Round Gotland. Dla niego żeglarstwo, jak sam mówi, to duża sprawa. 11:40 GOŁAS, ABSOLUTNIE! Film dokumentalny, 52 min, Polska, 2016 Reżyseria: Ewa Haczyk - Plumley Film dokumentalny o Wiesławie Gołasie z okazji jego 85. urodzin. W programie: rozmowy z Wojciechem Młynarskim, Magdaleną Zawadzką, Ireną Kwiatkowską, Ryszardem Nawrockim, Franciszkiem Pieczką, Janem Kobuszewskim, Romanem Dziewońskim, Jarosławem Kilianem oraz wizyta w Teatrze Dramatycznym i Teatrze Polskim, a także wywiad z Wiesławem Gołasem. Zamiarem twórców programu jest ukazanie osobowości aktora, poznanie jego przemyśleń o sztuce, aktorstwie, dotarcie do sekretu artystycznego rzemiosła i kunsztu Wiesława Gołasa. W programie pojawi się także jego córka, Agnieszka Gołas - Ners, autorka książek "Na Gołasa" i "Gołas". Struktura programu zakłada zilustrowanie opowieści o aktorze piosenkami z Kabaretu Starszych Panów, Kabaretu Dudek, filmów: "Ogniomistrz Kaleń", "Chudy i inni", "Jak być kochaną", "Lalka", "Zezowate szczęście", "Upał", "Żona dla Australijczyka", "Dzięcioł", "Czterej pancerni i pies", "Droga", "Kapitan Sowa na tropie". Przedstawienia teatralne: "Parady", "Zemsta", "Kto uratuje wieśniaka", "Wędrówki Mistrza Kościeja", "Grube ryby", "Zaczarowana królewna". Kroniki PKF, kadry z filmu Jerzego Ziarnika "Co to jest Dudek?" Dokument o Gołasie ma za zadanie przypomnieć wielką postać polskiego kina, teatru i kabaretu, zaprezentować bogactwo środków aktorskiego wyrazu, poznać opinię o świecie, ludziach i życiu. W dorobku autorki "Gołasa, absolutnie!", Ewy Haczyk - Plumley, pracującej na stałe w Brukseli, są dwa programy telewizyjne dla TVP1 z 2006 roku: "Kapitan" (o Włodzimierzu Lubańskim) oraz "Serenada dla wędrowca" (o Ericu - Emmanuelu Shmitcie), a także filmy krótkometrażowe "Słomkowy kapelusz" (2010) i Lipstick (2013). 12:45 HERKULES WYRUSZA W ŚWIAT Film dokumentalny, 50 min, Polska, 2005 Scenariusz i reżyseria: Lidia Duda Zdjęcia: Piotr Wąsowski W 2004 r. Lidia Duda nakręciła znakomity, nagrodzony Złotym Lajkonikiem na Ogólnopolskim Festiwalu Filmów Krótkometrażowych w Krakowie, film dokumentalny "Herkules", którego bohaterem był 12 - letni wówczas Krzyś Sawczuk. Drobny, niewysoki chłopiec wyraźnie utyka na jedną nogę, urodził się bowiem z porażeniem mózgowym i nawet dwie operacje nie usunęły kalectwa. Mieszka z rodzicami i babcią w bytomskim Bobrku - najuboższej dzielnicy miasta. Wielu tamtejszych mieszkańców od dawna nie ma pracy. Bezrobotni od lat są także rodzice Krzysia. Matka pracowała kiedyś w masarni, ojciec był górnikiem. Później zaczął zarabiać na utrzymanie rodziny, zbierając złom i "chodząc na węgiel". Para się też kradzieżami. Podobnie jak żona nie stroni od alkoholu, ale ich dom nie jest typową meliną: skromnie urządzony, jest jednak w miarę porządny i czysty, Krzyś nie chodzi głodny. Nazywany przez ojca "Herkulesem" jest zaradny, pracowity i posłuszny. Dobrze poznał realia życia w Bobrku: wie, co znaczy z trudem wiązać koniec z końcem, zna wartość pieniądza, bo sam też próbuje zarabiać i pomagać rodzicom - zanosi do skupu zebrany przez ojca złom, zbiera węgiel na hałdach. Skrupulatnie rozlicza się z każdej zarobionej złotówki. Krzyś wywarł wielkie wrażenie na dwojgu młodych ludziach z Warszawy, Sergiuszu i Kasi - wykształconych, dobrze zarabiających. Oboje jeszcze nie założyli rodzin, są parą przyjaciół. Po obejrzeniu filmu postanowili zabrać chłopca na wakacje - pierwsze w jego życiu. 13 - letni już Krzyś bardzo się cieszył na ten wyjazd, nigdy wcześniej nie opuszczał Bytomia. Teraz ma okazję zwiedzić Warszawę, później jedzie ze swoimi opiekunami nad morze. Odwiedza miejsca, których nigdy dotąd nie widział, których może nawet sobie nie wyobrażał. Zachwyca go zarówno elegancka łazienka w warszawskim mieszkaniu, jak i wesołe miasteczko czy pływalnia. Poznaje inny świat, tak dalece odmienny od tego, co zna na co dzień. Jest radosny, rozluźniony. Ale każdy telefon do domu przypomina mu, że to tylko wakacje. Powrót na pewno nie będzie łatwy. 13:50 NAJWIĘKSZE CUDA NATURY - CZĘŚĆ 5. PUSTYNIE (WORLD’S GREATEST NATURAL WONDERS 5. DESERTS) Cykl dokumentalny, 49 min, USA, 2018 Reżyseria: Sorrel Wilby Pustynie to najbardziej suche obszary na świecie. Ale jednocześnie mocno zaskakują, gdyż są domem dla najbardziej odpornych, wytrwałych, silnych organizmów, które muszą się przystosować do najcięższych warunków na ziemi. Pustynie powstają w centrach kontynentów lub obszarach osłoniętych przez łańcuchy górskie albo w subtropikach, gdzie nie powstają chmury, a powietrze jest wyjątkowo suche. 14:50 AMUR. AMAZONKA AZJI. RZEKA CZARNEGO SMOKA (AMUR ASIA’S AMAZON. THE BLACK DRAGON) Serial dokumentalny, 49 min, Austria, 2015 Reżyseria: Franz Hafner, Klaus Feichtenberger Film dokumentalny o rzece Amur, jednej z najpotężniejszych na Ziemi. Powierzchnia dorzecza to prawie dwa tysiące kilometrów, długość rzeki wynosi 2824 km. To rzeczna granica pomiędzy Rosją a Chinami. Jedna z największych rzek świata wciąż kryje w sobie wiele tajemnic. Płynąc z głębi kontynentu azjatyckiego do Pacyfiku, rozdziela dwa supermocarstwa. Ale jej liczne dopływy łączą zróżnicowane krainy. Najrozleglejsze obszary trawiaste na ziemi. Dziewicze lasy pełne dzikich zwierząt. Ukształtowane przez wulkany tereny o księżycowym krajobrazie. Parne wilgotne lasy. Bezkresne równiny zalewowe i dzikie tereny podmokłe. Wszystkie te środowiska zasilają jedno z najbogatszych północnych mórz, które w zamian sprowadza deszcze spadające na dorzecze o powierzchni blisko dwóch milionów kilometrów kwadratowych. To nie tylko rzeka, ale rozległa sieć strumieni, jezior i bagien pełen wód krajobraz na miarę kontynentu. Nie sposób określić, gdzie kończy się rzeka, a zaczyna morze. Amur wpływa do Oceanu Spokojnego w nieustannie powtarzającym się tańcu rzeki, morza i nieba. Amur wpada do Cieśniny Tatarskiej, która łączy Morze Japońskie z Morzem Ochockim - jednym z największych łowisk na świecie. U wybrzeży skalistej zatoki słodkie wody potężnego Amuru mieszają się ze słoną wodą morską w miejscu, gdzie spotykają się oceaniczne prądy podzwrotnikowe i polarne. Powstałe w związku z tym mgły - postrach żeglarzy - wprowadzają masy wilgoci w głąb lądu. 15:55 TOKSYCZNE TRENDY - ODC. 2 CO ZROBIĆ Z PLASTIKIEM? (TOXIC TRENDS / UNSERE ZUKUNFT) Serial dokumentalny, 51 min, Niemcy, 2017 Reżyseria: Katharina Deuber, Karin Moser, Silvia Fleck W odcinku drugim zastanowimy się, co można zrobić z plastikiem. Grozi nam to, że w roku 2050 nasze oceany przekształcą się w ogromne morze odpadów. Wtedy będzie w nich więcej plastikowych odpadów niż ryb, jeśli nie zrobimy nic z naszym szalejącym zużyciem plastiku. Plastikowe torby, kubki do kawy na wynos, sprzedaż wysyłkowa: szacuje się, że każdego roku na całym świecie powstaje 240 milionów ton odpadów z tworzyw sztucznych. Wraz ze wzrostem liczby ludności na świecie, do szacowanej liczby 10 miliardów w połowie XXI wieku, liczba ta ponownie dramatycznie wzrośnie. Jeśli tworzywa sztuczne nie są poddawane recyklingowi ani spalane, ale pozostawione niedbale w środowisku, mogą spowodować ogromne szkody. Strumieniami i rzekami dostają się do morza, a tym samym do żołądków ptaków i ryb, by w końcu trafić na nasze talerze. Czy plastik można biologicznie zastąpić jako materiał? Czy robaki i bakterie mogą stać się skuteczną bronią w niszczeniu plastikowych odpadów? 17:00 MAGICZNY MAGHREB - ODC. 2 POŁUDNIOWA TUNEZJA (MAGNIFICENT MAGHREB / MAGISCHER MAGHREB EP. 2 TUNISIA (SOUTH)) Cykl dokumentalny, 52 min, Niemcy, 2021 Reżyseria: Heike Nikolaus W odcinku drugim poznamy region południowy Tunezji. Podróż do skąpanej w słońcu Tunezji to przepis na wakacje marzeń. Czekają tam rajskie plaże, lazurowe morze, i pyszne jedzenie. Pachnąca jaśminem i hibiskusem Tunezja kusi turystów orientalnymi zabytkami. To wymarzone miejsce na wypoczynek. Wybrzeże Południowe to dobry punkt startowy do zwiedzania zielonych oaz i innych atrakcji pustyni. W regionie można podziwiać również stare wioski obronne, tzw. ksary. W jednej z nich, Medenine, gościł plan filmowy "Gwiezdnych wojen". Najważniejsze miasta: Houmt Suk, Sfax (Sfakis), Gabes. Niezwykle zielonym obszarem jest Wyspa Dżerba. Na bogatą szatę roślinną składają się tu gaje palmowe i oliwne, rosnące w środkowej części, a także sady cytrusowe. 18:00 HEDY LAMARR GWIAZDA NIEBANALNA (HEDY LAMARR, L’INVENTION D’UNE STAR) Film dokumentalny, 51 min, Francja, 2018 Scenariusz i reżyseria: Claudia Collao Dokumentalny portret Hedy Lamarr, amerykańskiej aktorki i wynalazczyni wi - fi. 19:05 WSZYSTKIE KOLORY ŚWIATA - LAOS. W RYTMIE FAL MEKONGU. (FLAVORS) Serial dokumentalny, 51 min, Francja, 2008 Reżyseria: Eric Bacos W tym odcinku podróż do Laosu. Wtulony miedzy meandry Mekongu Laos przez długi czas trzymał się z dala od zgiełku i nowoczesności. Dziś otwiera się na podróżnych, prezentując im wszystko, co najlepsze w wiecznej Azji. Dawna "kraina miliona słoni" zachowała swój niepowtarzalny urok. 20:10 ALBANIA. POSZUKUJĄC SPRAWIEDLIWOŚCI Film dokumentalny, 44 min, Polska, 2021 Reżyseria: Witold Szabłowski Historia Jovana Plaku, którego ojciec, Koco Plaku, był wykształconym w Związku Radzieckim geologiem. To jemu Albania zawdzięcza znalezienie największych w kraju pokładów ropy naftowej. W latach 60. Albania zerwała związki z ZSRR, wszyscy wykształceni w Moskwie znaleźli się na czarnej liście. Jovan miał pół roku, kiedy jego ojca zabrali agenci Sigurimi. Los ojca i jego zniknięcie zdeterminowało całe jego życie. Jovan od niemal trzydziestu lat szuka bezskutecznie grobu ojca. Film jest jednocześnie opowieścią o latach albańskiego reżimu podczas rządów Envera Hodży, któremu podległe służby specjalne, zwane Sigurimi, miały nieograniczoną władzę nad życiem i śmiercią obywateli kraju. W egzekucjach zabito ponad 5 tysięcy ludzi; kolejnych kilkadziesiąt tysięcy to ofiary łagrów i prześladowań. Komunistyczny reżim, który rządził Albanią od zakończenia II wojny światowej do roku 1992, wzorem Stalina budował łagry i mordował swoich własnych obywateli. 21:05 BARBARA WŁODARCZYK ZAPRASZA - ŚWIĘTA WOJNA ROSJAN Kameralne i studyjne (widowisko), 9 min, Polska, 2021 Scenariusz: Barbara Włodarczyk Prowadzący: Barbara Włodarczyk W Rosji żadne inne święto nie jest obchodzone z taką pompą jak Dzień Zwycięstwa 9 maja. Tak hucznych defilad jak na Placu Czerwonym nie ma nigdzie w Europie. Dla 80% Rosjan triumf nad Trzecią Rzeszą to główny powód do dumy narodowej. O tym, że Związek Radziecki był na początku wojny agresorem - nie chcą mówić albo w ogóle o tym nie słyszeli. O swoim filmie "Święta wojna Rosjan" Barbara Włodarczyk porozmawia z Jadwigą Rogożą, ekspertką Ośrodka Studiów Wschodnich ds. rosyjskich. 21:15 ŚWIĘTA WOJNA ROSJAN Film dokumentalny, 49 min, Polska, 2015 Scenariusz i reżyseria: Barbara Włodarczyk Zdjęcia: Walentyn Bodrow "Rosja jest niezwyciężona i da odpór każdemu wrogowi" - mówią Rosjanie. Słynna monumentalna pieśń "Święta wojna", która zagrzewała żołnierzy Armii Czerwonej do walki z hitlerowcami, dziś znów rozbrzmiewa na Krymie i w Moskwie. I to nie tylko z powodu 70. rocznicy zwycięstwa nad faszyzmem. Także w kontekście konfliktu na wschodzie Ukrainy. - Jak słyszę pierwsze słowa "Wstawaj kraju ogromny, wstawaj do śmiertelnego boju", to aż chcę chwycić za broń - mówi 50 - letni Wowa, weteran wojny w Afganistanie. Jego koledzy walczą dziś jako ochotnicy w Donbasie. - Bronią naszych przed ukraińskimi faszystami - tłumaczy z przekonaniem. Wytrzymaliśmy w chłodzie i głodzie 2, 5 roku blokady Leningradu, to i sankcje wytrzymamy, podkreśla emerytka z Petersburga. Dla niej, tak jak dla 80% Rosjan, triumf w II wojnie światowej stanowi główny powód do dumy narodowej. W Moskwie i w Petersburgu żadne inne święto nie jest obchodzone tak hucznie i z takim rozmachem jak 9 maja. A wszystko, co rzuca jakikolwiek cień na sukces Armii Czerwonej, odbierane jest jak zamach na świętość. Dlaczego Rosjanie uważają, że wojna jest święta, czy są gotowi bronić własnych interesów bez względu na cenę, jak postrzeganie historii II wojny światowej wpływa na odbiór współczesności, zwłaszcza konfliktu na Ukrainie, i co myślą na temat zaangażowania ich żołnierzy w Donbasie? Odpowiedzi na te pytania autorka szuka w Moskwie, w Petersburgu i na prowincji. Rozmawia m. in. z uczestniczką blokady Leningradu, z żołnierzami, którzy walczyli w Afganistanie i Czeczenii, z członkami chóru Aleksandrowa, który wykonuje monumentalną pieśń "Święta wojna", a także z dziennikarką, która brała udział w tajnych pogrzebach spadochroniarzy poległych na Ukrainie i z krewnymi zabitego w Donbasie rosyjskiego żołnierza ochotnika. 22:15 SZEROKIE TORY - JEDEN DZIEŃ Z ŻYCIA INSPEKTORA STRAŻY RYBACKIEJ NA UKRAINIE Cykl reportaży, 24 min, Polska, 2003 Autor: Barbara Włodarczyk Reportaż o ukraińskich kłusownikach, którzy nielegalnie łowią ryby w Morzu Czarnym i Dniestrze. Większość z nich pochodzi z małych wiosek i jest to dla nich jedyny sposób zdobywania środków do życia. Bohaterem reportażu jest inspektor patrolu straży morskiej, która zajmuje się walką z kłusownikami. 22:50 ZNIKAJĄCA WYSPA (ANOTE'S ARK) Film dokumentalny, 53 min, Kanada, 2017 Reżyseria i zdjęcia: Matthieu Rytz Położone na Oceanie Spokojnym, liczące 108 000 mieszańców Kiribati może zniknąć w ciągu najbliższych dzisięcioleci. To zakorzenione w tradycji, jedno z najodleglejszych miejsc na ziemi, jest jednym z pierwszych, które musi stawić czoło istotnemu zagrożeniu naszych czasów - podniesieniu się poziomu morza. Prezydent Kiribati Anote Tong (do 2016) za wszelką cenę próbuje znaleźć sposób na ochronę kraju i swojego narodu. Szuka już bezpiecznego portu poza granicami kraju i prowadzi międzynarodowe negocjacje w tej sprawie. Pojechał do Watykanu, aby prosić papieża Francisza o pomoc. Wystąpił z apelem do ONZ, a u boku byłego prezydenta USA Baracka Obamy brał udział w Paryżu w sesjach na temat klimatu. Przeleciał nad biegunem północnym, aby zobaczyć topniejące lodowce i przebrnął przez niezliczone wywiady z mediami, próbując przekazać światu wiadomość, że ze względu na ocieplenie klimatu i zwiększeniu poziomu mórz jego kraj wkrótce zniknie. A jeśli tak się stanie, to inne, podobnie położone kraje, czeka taki sam los. W tle aktywnej polityki Tonga młoda matka sześciorga dzieci z Kiribati o imieniu Sermara walczy o przeprowadzkę swojej rodziny do Nowej Zelandii. Okazuje się jednak, że stawką jest już nie tylko jej przetrwanie, lecz również los całego ludu Kiribati i jego liczącej 4 000 lat kultury. Film zachwyca wspaniałymi ujęciami przyrody. Reżyser jest znakomitym fotografem z Montrealu, specjalizującym się w dokumentowaniu skutków zmian klimatycznych na świecie. 23:50 BAZA LUDZI ŻYWYCH Film dokumentalny, 32 min, Polska, 1972 Scenariusz: Zbigniew Święch Film dokumentalny rozprawiający się w sposób świadomy z mitami narosłymi wokół pracy w bieszczadzkich lasach. Autorzy dokumentu przedstawiają zawiedzione oczekiwania społeczne wobec przemysłu drzewnego w latach 70. , którego centrum mieści się w Bieszczadach. Dyrektor nadleśnictwa, Czesław Chodur i podlegli mu leśnicy opowiadają o chybionych decyzjach podjętych przez władze, które skutecznie uniemożliwiają rozwój gospodarki drzewnej w Bieszczadach. Robotnicy leśni: drwale, pilarze, wozacy przedstawiają swoje argumenty i podkreślają brak zaangażowania środków finansowych w przemysł drzewny. Brak perspektyw lepszego życia wobec niezwykle trudnych warunków pracy działa zniechęcająco na kadry pracownicze zatrudnione w leśnictwie. Dyrektor Chodur wymienia inwestycje poczynione w obszarze gospodarki leśnej, mając jednocześnie świadomość niewystarczalności działań władz w celu polepszenia warunków pracy i życia osadników, którymi są w Bieszczadach właśnie pracownicy leśni. Autorzy programu zadają zasadnicze pytanie: czy w ogóle istnieje spójna koncepcja dotycząca rozwoju regionu Bieszczad jako podstawowego zaplecza produkcji drewna dla potrzeb krajowych i zagranicznych. 00:30 NOTACJE - SYMCHA RATAJZER - ROTEM. OBRAZY Z GETTA Cykl dokumentalny, 10 min, Polska, 2009 Autor: Małgorzata Imielska Kazik Ratajzer obecnie Simcha Rotem urodził się w Warszawie. W getcie warszawskim znalazł się latem 1940 roku. W drugiej połowie 1942 roku wstąpił do Żydowskiej Organizacji Bojowej. Początkowo był w grupie Beniamina Walda, później przeniesiony na teren szopu szczotkarzy, gdzie bierze udział w walkach od początku powstania w getcie, w grupie Henocha Gutmana. Trzeciego dnia walk, po przedarciu się grupy Gutmana na teren getta centralnego zostaje mianowany dowódcą grupy patrolu i łączności. Po jedenastu dniach, kiedy powstańcom skończyła się amunicja, a oddziały niemieckie przestały wchodzić na teren getta, ostrzeliwały je jedynie z zewnątrz i dalsza walka przestała mieć sens, zostaje wysłany przez Komendę ŻOB - u na aryjską stronę w celu zorganizowania oddziałom powstańczym wyjścia z getta. Wychodzi z getta kanałami, nawiązuje kontakt z zastępcą Anielewicza, Icchakiem Cukiermanem i razem próbują uzyskać pomoc dla powstańców. W rezultacie 8 maja Kazik samodzielnie organizuje powrót do getta, gdzie już nikogo nie znajduje; po wykryciu bunkra Anielewicza niemal wszyscy znajdujący się w nim bojowcy popełnili samobójstwo. W drodze powrotnej na aryjską stronę spotyka w kanałach błąkającą się kilkudziesięcioosobową grupę Marka Edelmana. Organizuje ich wyjście z kanału, ciężarówkę i transport poza Warszawę. Część tej grupy przyłączyła się do polskiej partyzantki. Kazik z kilkoma osobami został w Warszawie i do wybuchu powstania warszawskiego pełnił funkcję łącznika i opiekuna ukrywających się grup ŻOB - u i innych - w różnych miastach w Polsce. We wrześniu 1943 roku zorganizował np. wyprowadzenie ze spalonego getta i ulokowanie po aryjskiej stronie ukrywającej się od powstania grupy ok. dwudziestu Żydów. Był także oficerem operacyjnym Komendy ŻOB do zadań specjalnych, m. in. we współpracy z oddziałami AK w Krakowie i na terenie Generalnej Guberni starał się zorganizować powstania w obozach pracy w Płaszowie i Skarżysku - Kamiennej. Pierwszy tydzień powstania warszawskiego spędził w oddziale AK broniącym Sądów, a po ewakuacji Sądów przedostał się na Starówkę, gdzie walczył w oddziale AL, któremu następnie zorganizował wyjście kanałami na Żoliborz. Jeszcze w 1944 roku, w ramach pomocy ŻOB - u dla AL, zostaje obarczony misją przedarcia się przez linię frontu do Lublina i dostarczenia jakiegoś meldunku Władysławowi Gomułce. Misję wykonał. Wrócił do Warszawy i w 1945 roku wyjechał z Polski. Od roku 1946 mieszka w Palestynie i późniejszym Izraelu. 00:45 WSZYSTKO JEST MOŻLIWE Film dokumentalny, 53 min, Polska, 2013 Scenariusz i reżyseria: Lidia Duda Zdjęcia: Kacper Lisowski Film o realizowaniu marzeń, o wielkim pragnieniu poznawania świata i ludzi. To również film o wolności i życiu bez granic, o pokonywaniu wszelkich barier, także obyczajowych i językowych. Bohaterką jest 79 - letnia Teresa Bancewicz, z wykształcenia plastyczka, podróżniczka z zamiłowania. Przejechała stopem tysiące kilometrów, wspomina m.in. Skandynawię, Chiny, Japonię, Izrael, Cypr, Kolumbię i Saharę. Wyruszając w drogę, ucieka od codziennych problemów, z tych podróży czerpie też siłę, uczy się na nowo odkrywać uroki życia. Dopiero wtedy czuje się wolnym człowiekiem. Widz poznaje losy bohaterki z punktu widzenia jej samej i jej męża, Jana. Poznali się w szkole, chodzili do liceum sztuk plastycznych. Przyjaźń przerodziła się w miłość, pobrali się, przyszły na świat dzieci. On pracował, ona dbała o męża, dom, wychowywała dzieci, na karierę zawodową nie było już czasu Przeżyli razem 60 lat. Teraz łączy ich już tylko adres zamieszkania. Każde z nich poszło w swoją stronę. Przychodzi rok 1989 i przemiany społeczno - polityczne w Polsce. Nie było pracy, Teresa i Jan przenieśli się z miasta na wieś. Pani Teresa popadła w głęboką depresję, leczyła się w zakładzie. W końcu postanowiła zmienić swoje życie. I zmieniła. Przeszkodą nie mogła się okazać nawet nieznajomość języków obcych. Pani Teresa zna zaledwie parę słów i podstawowych zwrotów po rosyjsku i niemiecku. Zdołała pokonać wszystkie bariery. Jak sama mówi - pragnienie poznawania świata mają wszyscy, ale ona się odważyła ruszyć z miejsca. W wieku 62 lat zaczęła podróżować, wybrała autostop ze względu na ograniczone fundusze. Spotkała wielu ciekawych i życzliwych ludzi, przeżyła mnóstwo przygód. Nigdy nie żałowała swej decyzji. Na promie poznała młodszego o 22 lata Greka, z którym połączyła ją wielka miłość. Znajomość trwa już 13 lat. Historia pani Teresy jest przykładem na to, że w życiu wszystko jest możliwe, że nigdy nie można się poddawać, zbyt szybko rezygnować ze swych marzeń i największych pasji. "Istotą podróżowania jest oczekiwanie na to, co może mnie spotkać. To adrenalina, zaskoczenie, niespodzianka. Nie mam żadnych obowiązków. Jestem wolna. Moim pragnieniem jest poznawanie człowieka pod wszystkimi szerokościami geograficznymi" - mówi podróżniczka Teresa Bancewicz. 01:45 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - TRZEBA GINĄĆ - KROJANTY 1939 Magazyn historyczny, 22 min, Polska, 2020 Autor: Adam Sikorski Trzeba ginąć - Krojanty 1939. O tym, że wojna na granicy z Niemcami w województwie pomorskim wybuchła 25 minut wcześniej niż na pozostałych odcinkach, zdecydował rozkład jazdy tranzytowego pociągu pośpiesznego Berlin - Królewiec. Strona polska, mimo skrajnie napiętej sytuacji, szanując umowy międzynarodowe, zdecydowała się przepuścić go przez przygotowane już do obrony pozycje. Zamiast ekspresu jednak, na stacje w Chojnicach wjechał podstępnie pociąg pancerny. Równocześnie uderzyła niemiecka artyleria. Pułkownik Kazimierz Mastalerz, dowódca 18. Pułku Ułanów Pomorskich w okopie polowego stanowiska dowodzenia wypowiedział wtedy prorocze dla niego samego słowa: "Trzeba ginąć, stąd się nie wychodzi". Bitwa pod Krojantami weszła do legendy. Stała się też już później przedmiotem gorących sporów historycznych i polemik. I my zabierzemy dziś głos w dyskusji. 02:10 DROGA DO WOLNOŚCI Film dokumentalny, 56 min, Polska, 2020 Reżyseria: Dawid Sawicki To wielowymiarowy i wielowątkowy film dokumentalny opowiadający o podstawowej i najważniejszej wartości w życiu każdego człowieka, jaką jest wolność. Tę wolność w filmie odnosimy przede wszystkim do problemu narkomanii i narkomanów, ale opowiadamy o niej również w szerszej perspektywie, która doprowadzi nas właśnie do wątku związanego z narkotykami. 03:15 IZRAEL: ATOMOWE TABU (ISRAEL AND THE BOMB) Film dokumentalny, 51 min, Niemcy, 2012 Reżyseria: Dirk Pohlman W roku 1986 londyński Sunday Times opublikował sensacyjny wywiad z Mordechajem Vanunu, który ujawnił materiały dowodzące, że Izrael ma broń jądrową. Vanunu uczestniczył w badaniach nad bronią jądrową i potwierdził tylko to, co było tajemnicą poliszynela. Mimo to izraelscy agenci uprowadzili go w Rzymie i zawieźli do kraju, gdzie został uznany za szpiega, osądzony za zdradę i skazany na długoletnie więzienie. W roku 1948 przywódcy młodego izraelskiego państwa zadeklarowali, że Żydzi już nigdy nie będą tak bezbronni jak w obliczu tragedii Holokaustu. Dzięki zakulisowej pomocy Francji, Wielkiej Brytanii, Stanów Zjednoczonych i Niemiec zbudowali ogromny arsenał jądrowy, do którego jednak nigdy się nie przyznali. W konsekwencji nie podpisali traktatów o kontroli zbrojeń. Nie zgadzają się też na zagraniczne kontrole. Ich domniemany arsenał działa odstraszająco na wrogo usposobione państwa arabskie, a z drugiej strony skłania zachodnie mocarstwa zaniepokojone ewentualnością konfliktu jądrowego na Bliskim Wschodzie do zaopatrywania sojusznika w broń konwencjonalną. W ten sposób Izrael stał się potęgą militarną. Państwo żydowskie konsekwentnie realizuje tzw. strategię nieprzejrzystości w polityce zagranicznej i krajowej. Większość obywateli przestrzega jej skomplikowanych reguł. Jednym z nielicznych wyjątków był Mordechaj Vanunu.