TVP Historia Sobota, 14.05.2022 06:55 BYŁ TAKI DZIEŃ - 14 MAJA. ODC. 562 Felieton, 2 min, Polska, 2006 Autor: Janusz Weychert 1928 - urodził sie rzeźbiarz Władysław Hasior; 1943 - w proteście przeciw bierności Zachodu wobec holocaustu samobójstwo popełnił Szmul Zygielbojm; 1968 - zmiana systemu "punktów preferencyjnych" przy egzaminach na studia w PRL; 07:05 KOD TAJEMNICY FATIMSKIEJ Film dokumentalny, 51 min, Polska, 2006 Reżyseria: Nelson Pereira, Rafał Tichy Scenariusz: Rafał Tichy, Nelson Pereira W maju 1997 roku minęło 90 lat od rozpoczęcia tzw.objawień fatimskich. W filmie podejmujemy problematykę trzeciej tajemnicy fatimskiej. Przez wiele lat ta nieujawniona światu tajemnica była przedmiotem licznych spekulacji, analiz, proroctw i budziła silne emocje u wiernych. Autorzy filmu przypominają, czym jest trzecia tajemnica fatimska i pytają o jej znaczenie dla dzisiejszego Kościoła. 08:15 WOJOWNICY CZASU - PŁONĄCA GALICJA, CZYLI LUBACZÓW 1918 Film dokumentalny, 25 min, Polska, 2022 Reżyseria: Grzegorz Gajewski Scenariusz: Grzegorz Gajewski Zdjęcia: Krzysztof Krzyżanowski, Grzegorz Gajewski Muzyka: Krzysztof Ridan Kiedy w listopadzie 1918 roku zamilkły działa na frontach wielkiej wojny, nowy układ sił w powojennej wyniszczonej Europie dał Polakom szansę, by ich państwo mogło odrodzić się po 123 latach niebytu. Odzyskana wówczas Niepodległość nie została Polakom podana na tacy. Trzeba było jeszcze walczyć o kształt polskich granic wszędzie - także na wschodzie, bowiem, jak wierzono, Polska nie mogła istnieć bez Kresów. W programie "Wojownicy czasu" Grzegorz Gajewski podróżuje przez wieki i epoki, pokazując realia ówczesnego życia dzięki pieczołowicie je odtwarzającym grupom rekonstrukcji historycznej. Dawne historie i współcześni pasjonaci to właśnie wojownicy czasu. 08:50 PRZYŁBICE I KAPTURY - ODC. 7/9 - ZEMSTA BOGA KURHO Serial przygodowy, kostiumowy, 54 min, Polska, 1985 Reżyseria: Marek Piestrak Scenariusz: Marek Piestrak Zdjęcia: Janusz Pawłowski Muzyka: Wojciech Karolak Wykonawcy: Krzysztof Kolberger Aktorzy: Ewa Biała, Arkadiusz Bazak, Zbigniew Lesień, Andrzej Precigs, Jerzy Trela, Roch Siemianowski, Marek Frąckowiak, Władysław Komar, Bożena Krzyżanowska, Marta Klubowicz, Maciej Kozłowski, Piotr Garlicki, Henryk Machalica, Włodzimierz Musiał, Zdzisław Szymański Czarny uwalnia Unę. Szczęśliwie udaje im się ujść przed pogonią Vogelwedera. W czasie podróży do Polski zaczyna rodzić się między nimi miłość. Benko - jako Jawnuta z Niemierzy - przebywa nadal na zamku w Barcinach. Kiedy w Malborku pojawia się prawdziwy Jawnuta, który uciekł Litwinom, Sonnenberg wtrąca Benka do lochu. Jaksa z pomocą brata Erazma i starego kapłana Prusów uwalnia Zytę. Sonnenberg godzi się na proponowaną wymianę - odda Polakom Benka w zamian za Zytę. W czasie przekazywania jeńców wpada w pułapkę. Zabija Benka, ale sam ginie na ołtarzu ofiarnym Prusów. Po pogrzebie Benka brat Erazm wysyła Jaksę i Zytę do Wilna. 09:55 OKRASA ŁAMIE PRZEPISY - KUCHNIA ZACHODNICH MAZUR Magazyn, 24 min, Polska, 2022 Reżyseria: Tomasz Rostworowski Scenariusz: Tomasz Rostworowski, Karol Okrasa Zdjęcia: Adam Kubiak Wykonawcy: Karol Okrasa (prowadzący) W tym odcinku Karol Okrasa wyrusza nad jezioro Szeląg Mały na Mazurach, aby opowiedzieć widzom o dawnej kuchni tego regionu. Przeciętny Polak wymieniając jednym tchem geograficzną nazwę Warmia i Mazury, na ogół ma trudności z wyodrębnieniem obu tych regionów. Kiedy w roku 1935 roku polski pisarz Melchior Wańkowicz podróżował wraz z córką kajakiem po tym terenie, co opisał w książce "Na tropach smętka", kraina ta była częścią niemieckich Prus Wschodnich. Mieszkańców tych ziem, czyli Warmiaków i Mazurów, dzieliło przede wszystkim wyznanie. Warmia była katolicka, Mazury zaś protestanckie. To oczywiście powodowało różnice w kuchni. Protestanci nie przestrzegają postu i Wańkowicz był lekko zdziwiony, gdy mówiący po polsku mazurski gospodarz częstował go w piątek szynką, w dodatku przyrządzoną na słodko w miodzie z korzeniami. Biedni Mazurzy i Warmiacy wykorzystywali maksymalnie wszystko to, co dała im za darmo hojna przyroda. Pełne ryb jeziora i rzeki, obfitujące w zwierzynę, grzyby, jagody i inne dary lasy zapewniały im produkty świeże i najwyższej jakości. Kulinarna tradycja mieszkańców Prus Wschodnich, na przemian germanizowanych i polonizowanych, wywodzi się z kuchni niemieckiej i polskiej z domieszką kuchni litewskiej. Spuścizną niemiecką jest zamiłowanie do słodko - kwaśnego smaku potraw, różnego rodzaju klusek, kiełbas, liczne potrawy z mięsa, ziemniaków i kapusty. Niemieckie jest chłopskie śniadanie, czyli omlet na smażonych ziemniakach, obficie posypany siekanym szczypiorkiem i pieczeń wołowa polana sosem z jałowca. Popularnym daniem w Prusach Wschodnich były klopsiki królewieckie, robione z mielonej cielęciny z niewielkim dodatkiem mięsa wołowego i wieprzowego z dodatkiem sardeli, czyli anchois. A podawane były w sosie z kwaśnej śmietany i kaparów. Popularne też były potrawy z gęsiny. Dziś też w mazurskiej kuchni pojawiły się ślimaki, za sprawą coraz liczniejszych hodowli. Karol przygotuje kilka potraw nawiązujących do kulinarnej tradycji Mazur zachodnich. Proponowane dania: 1/ Klopsy królewieckie z kaparowym sosem, ale przyrządzone ze szczupaka; 2/ Gulasz z żołądków gęsich; 3/ Ślimaki zapiekane z kapustą i grzybami. 10:35 CHINY: STARODAWNE KRÓLESTWO PRZYRODY - ZACHÓD CZYLI KRUCHY RAJ (CHINA: NATURE’S ANCIENT KINGDOM) Film dokumentalny, 50 min, Wielka Brytania, 2020 Reżyseria: Lucinda Axelsson Wykonawcy: Janusz Szydłowski Film dokumentalny. Trzy części poświęcone przyrodzie Chin. Odkryjemy ją w niezwyklych parkach narodowych tego kraju.. Seria rozpoczyna się w górzystych terenach Chin, gdzie lisy, antylopy i lamparty śnieżne żyją w trudnych warunkach. Następnie przeniesiemy się do gęstych lasów, w których żyją niezwykłe małpy o zadartych nosach i kultowe gigantyczne pandy. Poznamy obrzeża miast, gdzie ludzie muszą robić miejsce dla natury i znajdować sposób na życie obok zwierząt. 20% Chin zostało wyznaczonych jako obszary chronione, w jaki więc sposób Chińczycy dostosowują się do zasad ochrony swojego środowiska naturalnego? Czy ten przełomowy projekt zainspiruje podobne projekty na całym świecie? 11:35 WSZYSTKIE KOLORY ŚWIATA - WYSPY KANARYJSKIE - ATLANTYCKI TYGIEL (FLAVORS) Film dokumentalny, 52 min, Francja, 2008 Reżyseria: Eric Bacos Wulkaniczne Wyspy Kanaryjskie zachowały swój dziki i majestatyczny wygląd, pomimo napływu turystów. Ten należący do Hiszpanii, atlantycki archipelag w pobliżu wybrzeży Afryki Północnej, leży na szlaku przetartym przez Krzysztofa Kolumba. Każda z wysp zachowała własny charakter, własny krajobraz i własne tradycje. Największą i najsłynniejszą wyspą archipelagu jest Teneryfa. Podpływając do niej od strony północnej, możemy wyobrazić sobie zasięg kataklizmu, który wstrząsnął wyspą zaledwie 300 lat temu. Garachico było najważniejszym portem na Teneryfie. W 1706 roku miasto zalała lawa po potężnym wybuchu wulkanu. Dziś zastygła lawa tworzy naturalne baseny przy brzegach. Niecki napełniają się wodą w czasie przypływów. 12:40 WYSPY CZASÓW ODYSEUSZA - UROK KSIĘŻYCA (ISLANDS IN TIME - A WILDLIFE ODYSSESY 2. BEWITCHED BY THE MOON) Film dokumentalny, 49 min, Austria, 2017 Reżyseria: Matt Hamilton, Paul Reddish Trzyczęściowy film dokumentalny o wyspach Azji Południowo - Wschodniej, które należą do najbardziej ciekawych i różnorodnych miejsc na naszej planecie. Są domem dla majestatycznych, pięknych i dziwacznych zwierząt. Położone między Azją i Australią wyspy powstały z ognia. Niemniej istnieje tam także świat równoległy, w którym rządzi księżyc. Tu ryby, uciekając z wody, wspinają się na drzewa. Owady rozświetlają najciemniejszy mrok, a kraby tańczą. Wpływ księżyca jest najsilniejszy na wybrzeżu i na płyciznach. Każdego dnia księżyc oddziałuje na wody oceanu, tworząc pływy. Od milionów lat rośliny i zwierzęta wybrzeża rozwinęły sposoby przetrwania drastycznych zmian środowiska - od słonej wody po suchy ląd. Przypływy zalewają spore obszary przybrzeżnego lasu namorzynowego. To świat podporządkowany rytmowi, narzuconemu przez księżyc. W niektórych miejscach słone wody wpływają na kilka kilometrów w głąb lądu między drzewa, na których śpią nosacze sundajskie, zwane małpami księżyca. By zdobyć swoje ulubione pożywienie, małpy czekają na odpływ, dlatego nigdzie się nie śpieszą. Księżyc, znikając z nieboskłonu, wycofuje wody z namorzyn. W ciągu kilku godzin wodę zastępuje powietrze. Poranne przeciąganie się i drapanki to sygnał nosaczy do wyprawy. W niektórych miejscach las rozciąga się na wiele kilometrów. Przed nosaczami daleka droga na wybrzeże. W ich lesie rośnie nawet tuzin rozmaitych gatunków namorzyn. Każdy gatunek znajduje sposób na przetrwanie w ekstremalnym środowisku, które zabiłoby inne drzewa. Pień korzeniary nie sięga gruntu. Ale wyposażony w plątaninę gigantycznych korzeni, podtrzymujących drzewo w miękkim, błotnistym podłożu. Grunt cuchnie zgniłymi jajami i jest pozbawiony tlenu. Awicenia ma wyrastające pionowo w górę korzenie oddechowe. Pobierają powietrze, by zagłębione w błocie partie się nie dusiły. Tylko tak wyjątkowe przystosowanie się pozwala drzewom przetrwać w dziwnym, amfibiotycznym świecie. Choć księżyc jest siłą, to jednak mocne tropikalne słońce dyktuje roślinom i zwierzętom, jak żyć w najwspanialszych lasach na ziemi. Obejrzymy to w następnym odcinku "Odysei wysp". 13:40 KUCHNIA DWUDZIESTOLECIA - ODC. CO BYŁO, A NIE JEST. KUCHNIA NIEISTNIEJĄCA. Magazyn, 25 min, Polska, 2021 Reżyseria: Jerzy Grabowski Scenariusz: Łukasz Modelski Zdjęcia: Maciej Brola Wykonawcy: Łukasz Modelski (prowadzący) W kolejnym odcinku programu poznamy przepis na ozór z sardelami w sosie chrzanowym według przepisu Marii Disslowej, oraz śledziowe mlecze w muszelkach. Drugi przepis pochodzi z książki Marii Gałeckiej, wydanej w Warszawie w1916 roku, "Jak przyrządzać ryby morskie smacznie i tanio. 70 przepisów zebranych z najlepszych źródeł...". 14:20 NIE LUBIĘ PONIEDZIAŁKU Komedia, 99 min, Polska 1971 Scenariusz i reżyseria: Tadeusz Chmielewski Zdjęcia: Mieczysław Jahoda Muzyka: Jerzy Matuszkiewicz Aktorzy: Kazimierz Witkiewicz, Zygmunt Apostoł, Jerzy Turek, Mieczysław Czechowicz, Bogusz Bilewski, Halina Kowalska, Mitchel Kowal, Bohdan Łazuka, Kazimierz Rudzki, Adam Mularczyk, Andrzej Nardelli, Lech Ordon i inni Jedna ze szlagierowych komedii Tadeusza Chmielewskiego - twórcy m.in. filmów "Ewa chce spać", "Gdzie jest generał?" i "Jak rozpętałem drugą wojnę światową". "Nie lubię poniedziałku" jest sprawnie zrealizowany, utrzymany w dobrym tempie, obsadzony aktorami o niepodważalnej vis comica. Rzecz dzieje się pewnego feralnego poniedziałku w Warszawie. Bohaterem zaś jest zbiorowość - kilkanaście osób, których pechowe i skomplikowane perypetie słabiej lub silniej zazębiają się ze sobą. Włoski przemysłowiec Francesco Romanelli (znakomity Kazimierz Witkiewicz) przyjeżdża do stolicy Polski w sprawach handlowych. Już na lotnisku wsiada jednak do niewłaściwego auta, co skutkuje lawiną nieporozumień i problemów. Milicjant kierujący ruchem musi równocześnie opiekować się małym synkiem, bo w przedszkolu panuje różyczka, a żona nie może zwolnić się z pracy, bo ma manko. Tymczasem delegat gminnej spółdzielni, desperacko poszukujący części do kombajnu, zupełnie przypadkowo naraża się porywczemu taksówkarzowi i od tej pory jego zdrowie znajdzie się w poważnym niebezpieczeństwie. W biurze matrymonialnym, gdzie pracuje żona milicjanta, niespodziewanie wykryto manko. Trwa kontrola i okazuje się, że brakuje jednego "dewizowego". Do biura trafia ponętna blondynka, która akurat upiera się przy romantycznym południowcu, itp. itd. Zręcznie napisany scenariusz i sporo udanych gagów zapewniły filmowi "Nie lubię poniedziałku" stałe miejsce w annałach polskiej kinematografii, choć po premierze nie brakowało głosów krytycznych. Mimo nie najlepszego przyjęcia przez recenzentów film Chmielewskiego po raz kolejny ujawnił talent reżysera do ukazywania w krzywym zwierciadle polskiej codzienności, efektownie fotografowanej przez Mieczysława Jahodę. W jego obiektywie Warszawa przełomu lat sześćdziesiątych i siedemdziesiątych to upstrzona kolorowymi neonami europejska metropolia, tętniąca życiem i ruchem. 16:05 MARZYCIELE - ŁAWECZKA NA PLANTACH Dysk./wywiad/debata, 20 min, Polska, 2019 Reżyseria: Sylwester Szefer Scenariusz: Sylwester Szefer Zdjęcia: Wojciech Kursa Muzyka: Krzysztof Suchodolski Wykonawcy: Piotr Legutko (prowadzący), Paweł Nowakowski Lwowska szkoła matematyczna skupiona była wokół Stefana Banacha i Hugona Steinhausa. Ulubionym miejscem dyskusji matematyków lwowskich była Kawiarnia Szkocka we Lwowie, gdzie powstała legendarna Księga Szkocka - zeszyt, w którym zapisywano tzw. problematy. Szereg z tych spontanicznych notatek miało dużą wartość naukową. W szkole lwowskiej wychowała się cała plejada młodych talentów, mieli własny organ poświęcony analizie funkcjonalnej - Studia Mathematica. 17:35 SPÓR O HISTORIĘ - KONTRREFORMACJA W POLSCE Dysk./wywiad/debata, 30 min, Polska, 2022 Scenariusz: Elżbieta Szumiec - Zielińska Wykonawcy: Tomasz Muller (prowadzący) W połowie XVI wieku w Rzeczypospolitej toczyły się ożywione dyskusje religijne, a wśród magnatów i szlachty reformacja miała licznych zwolenników. Pojawiła się nawet idea Kościoła narodowego. Wydawać się mogło, że Kościół katolicki był w defensywie. W tym samym czasie, w 1545 roku, rozpoczął obrady sobór trydencki. Zwołany został jako odpowiedź na szerzącą się reformację i wysuwane od dawna postulaty reform wewnętrznych w Kościele katolickim. Podczas trwających do 1563 roku obrad synod odrzucił główne idee reformacji, skodyfikował dogmaty i liturgię katolicką, uporządkował dyscyplinę i strukturę wewnętrzną. Zainicjował ruch odrodzenia w Kościele, zwany później kontrreformacją. 7 sierpnia 1564 roku król Zygmunt August na sejmie w Parczewie przyjął uchwały Soboru Trydenckiego. Ale wdrażanie uchwał soborowych w Rzeczypospolitej nie zaczęło się od razu. Wkrótce reformy przyniosły pozytywne skutki: poprawił się poziom wykształcenia duchownych, powstały liczne szkoły i rozkwitła literatura katolicka. Goście: prof. Adam Wielomski, dr Przemysław Gawron i dr Bartłomieja Dźwigała. 18:15 MŁODY PIŁSUDSKI - ODC. 7 Serial historyczny, biograficzny, 44 min, Polska, 2018 Reżyseria: Jarosław Marszewski Scenariusz: Jarosław Sokół, Ewa Wencel Zdjęcia: Wojciech Suleżycki Muzyka: Bartosz Chajdecki Aktorzy: Grzegorz Otrębski, Mariusz Kiljan, Zuzanna Zielińska, Iwan Shvedoff, Adrianna Malecka, Joanna Kuberska, Małgorzata Kocik, Karol Pocheć, Cezary Kołacz, Jarosław Gajewski, Dominik Bąk, Wojciech Asiński, Marcin Bąk, Marek Bogucki, Łikasz Czubak Praca w konspiracji wystawia na próbę związki Ziuka z jego najbliższymi. Maria uświadamia sobie, że ich romans nie ma przyszłości. Wojciechowski nie wytrzymuje trudów codziennej walki o utrzymanie nielegalnej krajowej drukarni. Planuje wspólne życie ze swoją narzeczoną w Londynie. Tymczasem szpicle Kreutzberga wpadają na ich trop. Ziuk musi walczyć jednocześnie o ocalenie wileńskiej drukarni oraz o odzyskanie względów Marii. 19:00 GIGANCI HISTORII - POLSKI WYWIAD W WALCE Z TRZECIĄ RZESZĄ Teleturniej, 45 min, Polska, 2022 Reżyseria: Tomasz Motyl Scenariusz: Mikołaj Korzyński Wykonawcy: Maciej Kurzajewski (prowadzący) Zdobywali informacje, które przyczyniały się do zwycięskich operacji aliantów, dotkliwie uderzając w niemieckie siły. Prowadzili wojnę, której nie widać, a przynajmniej takie było założenie. Na kartach historii nasi agenci zapisali się wielkimi literami. Przez wielu uznawani za najlepszych w Europie. Według Brytyjczyków ich działania skróciły największy konflikt zbrojny w historii ludzkości nawet o kilka lat. W 1943 roku polskie służby dysponowały trzydziestoma siatkami szpiegów w okupowanych i neutralnych państwach starego kontynentu. Agenci w służbie Rzeczpospolitej mogliby zawstydzić nawet asa jej Królewskiej Mości - Jamesa Bonda. Kradzież tajnych nazistowskich dokumentów w przebraniu generała Wehrmachtu? To tylko jedna z wielu widowiskowych akcji jednego z polskich superszpiegów, wśród których były też kobiety. Ta najsłynniejsza, by ukryć tożsamość, wcielała się w różne role, między innymi dziennikarki. Z rąk gestapo wyrwała się, udając chorą na gruźlicę. Polski wywiad w walce z III Rzeszą to temat, z którym zmierzymy się w tym odcinku teleturnieju Giganci historii. 20:05 MEDYCEUSZE WSPANIALI - ODC. 10 (SERIA 2 ODC. 2) DZIESIĘCIU (MEDICI: THE MAGNIFICENT EP. THE TEN) Serial historyczny, 50 min, Włochy, 2018 Reżyseria: Jon Cassar, Jan Michelini Aktorzy: Daniel Sharman, Sean Bean, Sarah Parish, Alessandra Mastronardi, Julian Sands Trwa wojna między Florencją a Państwem Kościelnym i królestwem Neapolu. Wrogowie zagrażają rodzinie i miastu Medyceuszów. Obronę utrudnia postawa Rady Miasta. Wawrzyniec podejmuje zaskakującą decyzję. Florencki mnich, Hieronim Savonarola, zostaje wezwany do Rzymu. 21:10 HISTORIA W POSTACIACH ZAPISANA - LUDWIK XV I MARIA LESZCZYŃSKA - WIERNOŚĆ PO FRANCUSKU (MARIE LECZINSKA) Film dokumentalny, 105 min, Francja, 2013 Reżyseria: Laure Delalex Wykonawcy: Marek Ciuniel Polka na tronie Francji. To barwna opowieść filmowa o królowej Marii Leszczyńskiej - żonie króla Francji Ludwika XV, córce polskiego króla i księcia Lotaryngii Stanisława Leszczyńskiego. Była żoną jednego z najbardziej uwodzicielskich władców Francji, którego liczne zdrady i kochanki były przyczyna wielu cierpień zakochanej w nim polskiej królowej. Jej wysoka kultura osobista, subtelność i inteligencja nie zostały od razu dostrzeżone na pełnym hipokryzji dworze francuskim. Królowa panowała przez 43 lata, gromadząc wokół siebie wspaniały dwór, tworzony przez osobistości epoki: ludzi kultury i sztuki. Film jest niezwykle interesującą historią mało znanych losów polskiej królowej. 23:05 PRYWATNA WOJNA MURPHY'EGO (MURPHY'S WAR) Dramat wojenny, 102 min, USA, 1971 Reżyseria: Peter Yates Scenariusz: Stirling Silliphant Wykonawcy: Stanisław Olejniczak Aktorzy: Peter O'Toole, Sin Phillips, Philippe Noiret, Horst Janson Murphy (Peter O'Toole) jako jedyny ocalał z załogi, która została zmasakrowana przez niemieckiego U - Boota w ostatnich dniach II Wojny Światowej. Trafia na wyspę, gdzie zaczyna obmyślać plan zemsty. Pragnie jakimkolwiek sposobem zniszczyć U - Boota, który ich zatopił i odpłynął. W końcu podejmuje się tej odważnej próby, wspierany przez Louisa (Philippe Noiret), zarządcę wyspy. 00:55 WIEDEŃCZYK. HISTORIA PODNIEBNEJ UCIECZKI Film dokumentalny, 32 min, Polska, 2021 Reżyseria: Paweł Lisowski Scenariusz: Paweł Lisowski Samolot transportowo - desantowy AN - 2 nr 7447 został wyprodukowany 9 stycznia 1967 roku w ówczesnej Wytwórni Sprzętu Komunikacyjnego - PZL - Mielec. Nazwa "Wiedeńczyk" związana jest z dramatyczną historią tego samolotu z czasów stanu wojennego. W kwietniu 1982 roku jedna z załóg, wykonująca loty treningowo - operacyjne, podjęła decyzję o ucieczce nim za "żelazną kurtynę". Samolot wylądował jeszcze w okolicach podkrakowskiego Czernichowa, gdzie na pokład wsiadły rodziny lotników, a następnie odleciał w kierunku Wiednia; udało mu się tam dotrzeć. Spośród całej 9 - osobowej grupy w plany ucieczki nie był wtajemniczony tylko technik pokładowy. Jako jedyny wrócił on do kraju, pozostali otrzymali azyl polityczny i mieszkają dziś w Stanach. Po powrocie do Polski samolot nazwany wówczas "Wiedeńczykiem" nadal wykonywał misje na rzecz Wojska Polskiego. Wiosną 2013 roku został wycofany ze służby. Dzięki staraniom Fundacji Wiedeńczyk AN - 2 możemy podziwiać ten niezwykły samolot na licznych pokazach i piknikach lotniczych. 02:00 CHŁOPSKI SKARGA Film dokumentalny, 49 min, Polska, 2015 Reżyseria: Ewa Szprynger Scenariusz: Ewa Szprynger Druga połowa XIX wieku przyniosła polskim chłopom prawdziwą rewolucję pod postacią uwłaszczenia. Stworzyło to nową sytuację na ziemiach polskich, podzielonych między zaborców. Narodziny polskiego ruchu ludowego były odpowiedzią na przejście z przedmiotowego do podmiotowego traktowania mieszkańców wsi. Opowieść o powstaniu i ewolucji polskiego ruchu ludowego najlepiej pokazać na konkretnej postaci i konkretnych losach. Współtwórcą pierwszej organizacji chłopskiej jest Jakub Bojko. Jego losy i doświadczeniach będą kanwą do opisania początków ruchu ludowego. Gręboszów koło Dąbrowy Tarnowskiej. Tutaj urodził się 7 lipca 1857 roku Jakub Bojko. Rodzice mieli skromne, 2 - morgowe gospodarstwo, bieda była u nich na porządku dziennym. Bojko wcześnie stracił oboje rodziców. Musiał pracować, by utrzymać się przy życiu. Był parobkiem, lokajem na plebanii, pomocnikiem żydowskiego karczmarza, a jednocześnie mając za sobą 4 - letnią szkółkę parafialną, czytał wszystko, co mu wpadło w ręce. Został wiejskim nauczycielem, dorabiał m.in. jako flisak. Z czasem awansował w hierarchii wiejskiej. Został pisarzem gminnym. Zaczął pisać do gazet. Początkowo skromne felietony, potem coraz głębsze i poważniejsze komentarze. Drukował je w Przyjacielu Ludu. Latem 1895 roku, w Rzeszowie odbył się zjazd założycielski Stronnictwa Ludowego. Jakub Bojko został jego wiceprezesem. Był coraz bardziej popularny wśród chłopów, kilka miesięcy później pokonał w wyborach do Sejmu Krajowego kandydata konserwatystów hr. Męcińskiego, rozpoczął tym samym karierę poselską. Posłem Sejmu Krajowego był 19, zaś parlamentu wiedeńskiego 21 lat. Stronnictwo Ludowe w 1903 roku zmieniło nazwę na Polskie Stronnictwo Ludowe. W 1911 roku z PSL wystąpiła grupa działaczy na czele z Janem Dąbskim i Bolesławem Wysłouchem i powołała w lutym 1912 roku ugrupowanie PSL Zjednoczenie Niezawisłych Ludowców. W następnym roku, w miejsce PSL powstały PSL Piast i PSL Lewica. Na czele Piasta stał Jakub Bojko, by następnie ustąpić pola Wincentemu Witosowi. PSL w okresie I wojny światowej wsparł dążenia niepodległościowe Polaków i werbunek do Legionów. Wszedł do Naczelnego Komitetu Narodowego, a po 1917 roku zbliżył się do Narodowej Demokracji. W 1918 roku PSL współtworzył Polską Komisję Likwidacyjną. Rok ten był dla PSL Piast niezwykle istotny do formacji przyłączyły się: część Zjednoczenia Ludowego w Królestwie Polskim, Zjednoczenie Włościan w Wielkopolsce, ludowcy z Pomorza Gdańskiego oraz część działaczy PSL Wyzwolenie. Ludowcy zawdzięczali silną pozycję polityczną przede wszystkim swoim liderom. Jakub Bojko był wicemarszałkiem Sejmu Ustawodawczego (22.02.1919 - 27.11.1922), który przygotowywał podwaliny pod nową, porozbiorową Polskę. W wyborach do Sejmu (1922) PSL Piast uzyskało 70 mandatów poselskich i 17 senatorskich. Bojko może być archetypem działacza ludowego. Obdarzony charyzmą, prawdziwie uzdolniony trybun ludowy, porywał swoją retoryką wiejskie tłumy. Choć awansował w polityce, nigdy nie opuścił rodzinnego Gręboszowa. Był wójtem w swojej wsi przez blisko 25 lat. Dbał o rozwój szkolnictwa, założył kółko rolnicze, zwalczał pijaństwo, dbał o tradycje patriotyczne. Władysław Orkan napisał o nim: Ile razy czytałem jakiś artykuł Bojki, zawsze miałem wrażenie, że słyszę głos któregoś ze szlacheckich pisarzy polskich z XVI wieku, nawołujących do poprawy Rzeczypospolitej. Nazwałbym go chłopskim Skargą. A na dowód tego określenia przytoczyłbym: jego prawość obywatelską, wysoką zdolność pisarską i zapał kaznodziejski wywołany troską o losy biednej Ojczyzny. Postać Jakuba Bojki będzie przez długie lata na czele ruchu ludowego i to on będzie wyznaczał zasadnicze kierunki działania.