TVP Dokument Środa, 25.05.2022 06:00 DZIKA POLSKA - PEŁNA ENERGII - WEWNĘTRZNY OBIEG SZCZĘŚCIA Serial dokumentalny, 25 min, Polska, 2010 Scenariusz i reżyseria: Dorota Adamkiewicz, Joanna Łęska Zdjęcia: Andrzej Olichwier Prowadzący: Tomasz Kłosowski Domy ze słomy i gliny, wpatrzone w słońce i przez nie ogrzewane. I oświetlane przez słońce nawet w pochmurny dzień. Ciepła woda darmo. Za darmo ciepłe słowo. Weranda, która jest szklarnią i ogrodowa szklarnia, która jest kopułą. Ogród, obfitujący w zioła wszelkie. Wewnętrzny obieg wody i ciepła. Szkolenia z dziedziny zielonej energii i naturalnego rolnictwa. Kontakty z całym światem. W takiej to zielonej enklawie żyje i pracuje Jadwiga Łopata, założycielka i prezeska ICPPC. W jej ogrodzie, pełnym tradycyjnych odmian drzew owocowych, lądują dziś łase na owoce sójki i kwiczoły, ale kiedyś wylądował też tutaj swym śmigłowcem zafascynowany ekologicznym rolnictwem i zieloną energetyką, książę Karol. 06:30 ZAKOCHAJ SIĘ W POLSCE - ODC. 55 DOLINA PAŁACÓW I OGRODÓW KOTLINY JELENIOGÓRSKIEJ Magazyn, 23 min, Polska, 2017 Reżyseria: Rafał Samborski Scenariusz: Agata Winnicka Zdjęcia: Jacek Banach, Jarosław Wątor Tym razem Tomasz Bednarek odwiedza Dolinę Pałaców i Ogrodów. To najgęściej zabudowane arystokratycznymi posiadłościami miejsce w Europie. W tej malowniczej krainie z panoramą na Karkonosze zakochali się w XIX wieku arystokraci, członkowie rodziny królewskiej, a nawet sam król Prus Fryderyk Wilhelm III. Owocem tego uczucia jest ponad 30 zamków, pałaców i ogrodów leżących na terenie Kotliny Jeleniogórskiej. 11 z nich wpisano na listę Pomników Historii. Są wśród nich m.in. Pałac Paulinum w Jeleniej Górze oraz pałace w Łomicy, Wojanowie, Mysłakowicach oraz Bukowcu. Nie tracąc czasu na pokonywanie sporych odległości, w Dolinie Pałaców i Ogrodów można zwiedzić budowle różnych stylów - od gotyckich przez romańskie po klasycystyczne, otulone gęstymi lasami, wielkimi ogrodami albo parkami krajobrazowymi. 200 lat temu był to jeden z najmodniejszych terenów inwestycyjnych na kontynencie. Dziś wiele rezydencji przeżywa drugą młodość - odrestaurowano je bardzo starannie, dochowując wierności szczegółom. Dzięki temu po wybitnych architektach, którzy wznieśli je na przestrzeni epok, zachowały się oryginalne wystroje, układy przestrzenne i rozległe parki bądź ogrody. A wszystko to na tle przepięknej panoramy Karkonoszy. 07:05 NIL - CZĘŚĆ 1 (CZ. 1) (NILE THE ULTIMATE RIVER) Serial dokumentalny, 49 min, Austria, 2014 Dokumentalna opowieść o rzece Nil. Ponad 6 tysięcy kilometrów podróży i obserwacji. Zapierające dech krajobrazy, wspaniałe zwierzęta i ekosystemy. Etiopia, Sudan, Rwanda, Uganda. Na brzegach Nilu leży stolica Egiptu. Kair jest otoczony pustynią, co czyni Nil główną arterią życia w jednym z największych miast na świecie. Mieszka tu 25 milionów ludzi i wszyscy są zależni od wód Nilu. Skąd się bierze ta fantastyczna rzeka? Gdy budowano piramidy 5 tysięcy lat temu, Egipcjanie wierzyli, że Nil jest darem bogów. Kair jest położony koło delty Nilu, zaledwie 120 km od wybrzeży Morza Śródziemnego. Niemniej główne źródła rzeki są blisko 7 tysięcy km na południe od delty, w Afryce Wschodniej. Między Jeziorem Wiktorii i jego dopływami a górami zachodniej części Wielkich Rowów Afrykańskich - wypływa niezliczona liczba źródeł. Dolina jest otoczona tajemniczym łańcuchem górskim Ruwenzori. Lodowce tych gór stanowią jedne z najważniejszych źródeł wody na kontynencie. Nawet starożytni Grecy znali ośnieżone szczyty górskie w sercu Afryki. Na najwcześniejszych mapach świata nazywano je Górami Księżycowymi. Łańcuch Ruwenzori leży na granicy Ugandy z Kongiem. Góry zatrzymują wilgotne powietrze z Kotliny Konga, zmieniając krople w śnieg i zmarzniętą wodę. Tereny zamieszkuje lud Batori - a słowo ruwenzori znaczy zaklinacz deszczu. Kolebkę Nilu otocza magiczny las. Cały obszar jest parkiem narodowym rezerwatem rozciągającym się aż do tropikalnych dolin, bogatych w faunę i florę. Nil jest rzeką tropików i pustyni, ale czerpie siłę z chłodnych stron. Tu rośliny muszą sobie radzić z temperaturami poniżej zera. Każda kropla wody z gór Ruwenzori należy do Nilu. Woda parująca z rzeki jest wyłapywana w skroplonej postaci przez góry. Opady deszczów tworzą tysiące strumyczków. W końcu wody z wyższych regionów spływają do górskich lasów. Poniżej 4000 metrów brzegi górskich strumieni obrastają drzewa z porostami i mchem. Krajobraz jest pokryty wrzosem. To niezwykły wrzos ze specjalnej rodziny. Na całym świecie wrzosowiska występują powszechnie, ale w górach Ruwenzori są naprawdę zjawiskowe. Wrzos rośnie tu jak drzewa do wysokości 15 metrów, tworząc iście bajkowy las. W tych górach można również spotkać rzadkiego kameleona kinyongia xenorhina, który jest gatunkiem występującym jedynie w Ruwenzori.Najgłośniejszym zwierzęciem w dżungli jest turak zwany również szyszakiem. Łatwo go usłyszeć trudniej zobaczyć, ponieważ żyje w koronach drzew. Turaki olbrzymie występują licznie w lasach Ugandy. W przeciwieństwie do turaków z Ruwenzori, te jeszcze trudniej zobaczyć, ze względu na ciemne upierzenie. Turaki z Ruwenzori żyją w pojedynkę lub w parach. Wody z Ruwenzori płyną przez lasy i zbierają się w rzekach i jeziorach u podnóży gór. Największym jeziorem jest Jezioro Edwarda, będące częścią Parku Narodowego Królowej Elżbiety. Bogate trawiaste tereny parku to dom licznych stad bawołów. Tymczasem Park Narodowy Nyungwe to siedziba cennych i rzadkich gatunków flory i fauny. Gerezy są niezwykle zwinnymi akrobatami. Unikają schodzenia na ziemię i zamieszkują korony drzew. Przemieszczają się zawsze w stadach, a w Nyungwe stada są bardzo liczne, dochodzą do 400 osobników. W Rwandzie dziewiczy las otaczają plantacje herbaty. Każdy metr kwadratowy jest uprawiany. Rwanda jest bardzo gęsto zaludnionym krajem. Park Narodowy to wyspa, bastion dżungli w morzu gruntów ornych. Naczelne takie jak gerezy angolańskie nie przetrwałyby, poza parkiem. Park narodowy jest domem dla 13 gatunków naczelnych w tym koczkodana askaniusa. Szczególnie ten koczkodan to niezwykły charakterek o niewiarygodnej historii. Koczkodany askaniusy często żyją w zgodzie z gerezami, dzieląc się terytorium. Nil wypływa z lasu Nyungwe spokojnie, małymi strumieniami, pozostawiając mech i urokliwe rzeki. Po wielu zwrotach i meandrach wody Nilu wreszcie zostawiają wschód Wielkich Rowów Afrykańskich. Rzeka Kagera przepływa graniczne regiony między Rwandą, Tanzanią i Ugandą, zanim zniknie w ogromnym jeziorze Wiktorii. To największe jezioro Afryki i rezerwuar Nilu. Zasilane przez tysiące strumieni i rzek ogromne jezioro żywi 30 milionów ludzi żyjących na brzegach i wyspach. Jezioro Wiktorii jest wielkości Irlandii, to cud przyrody odkryty dopiero w latach 30. XX wieku. Na północno zachodniej stronie jeziora Wiktorii, Nil w drodze na północ wybucha życiem w postaci kaskad i wodospadów. Stąd ta wyjątkowa, bezkresna rzeka zaczyna podróż do serca jednego z ostatnich nieujarzmionych krajobrazów w Afryce. 08:05 CHIŃSKIE ECOPOLIS (ECOPOLIS CHINA) Film dokumentalny, 55 min, Finlandia, 2013 Scenariusz i reżyseria: Anna - Karin Grönroos Zdjęcia: Mika Mattila Film dokumentalny przedstawiający marzenia dwóch ekologów i ich wizje stworzenia przestrzeni wykorzystującej nowoczesne technologie do budowy ekologicznych miast, w których mogłoby zamieszkać nawet dwadzieścia tysięcy osób. Jeden to fiński inżynier, profesor i pisarz Eero Paloheimo, a drugi to chiński multimilioner i biznesmen Zhang Yue. 09:10 JEDEN NA TYSIĄC (ONE IN A THOUSAND) Film dokumentalny, 49 min, Niemcy, 2019 Reżyseria: Jan Haft Film dokumentalny, w którym poznamy lepiej siedliska przyrody zwane potokami czy strumieniami. Jak rozpoczyna się ich bieg i dlaczego woda wybiera taką, a nie inną drogę? Jakie zwierzęta zamieszkują te najmniejsze rzeki i jak w nich i wokół nich funkcjonują? To przeważnie górskie krajobrazy i ekosystemy. Woda w strumieniach jest wyjątkowo czysta, ale ludzie bezmyślnie ją zatruwają wylewając na pola uprawne chemikalia i różnego rodzaju zanieczyszczenia. To bardzo wrażliwe siedliska ryb, płazów, owadów i wielu innych zwierząt i roślin. W filmie poznamy sekrety strumieni i potoków. Niewielki strumyk leśny wije się łagodnie wśród drzew, żłobiąc koryto między kamieniami. Szmer potoku z magiczną grą świateł na wodzie to czarująca scena która wydaje się ponadczasowa. Jest to świat pełen niezwykłych stworzeń. Dziwaczna ryba, która łapie wszystko co się rusza, z kolei inne przemykają w barwnych ławicach. Strzyżyki zleciały na połów, a kolorowi letni goście zjawiają się nad i pod wodą. Niektórzy obcy i dziwni - inni są wspomnieniem dzieciństwa. A przecież to tylko skromny strumyk leśny. Jesień - więc wzdłuż brzegów strumienia drzewa gubią liście. To największa dostawa pokarmu. O zmierzchu gramolą się spod kamieni raki strumieniowe. O tej porze roku mają tylko jeden cel: znaleźć partnerkę. Mniejsze stworzenia także szukają schronień na płyciznach, stanowiąc pokarm tych, którzy je znajdą. Pluszcz zwyczajny śmiało nurkuje w wartkim strumieniu polując na małe owady. Jest świetnie przystosowany do podwodnych połowów. Zimne, czyste wody zapewniają również idealne warunki dla troci wędrownych, płynących w górę strumienia na tarlisko z kamienistym dnem. 10:10 NAMOROKA - W POSZUKIWANIU GRAALA (NAMOROKA: A LOST WORLD) Cykl dokumentalny, 52 min, Francja, 2020 Reżyseria: Jean - Michel Corillion Film dokumentalny opowiadający o tajemniczej Namoroce Tsingy, która jest ostatnim niezbadanym obszarem Madagaskaru. Po raz pierwszy światowej klasy naukowcy spróbują zapuścić się w samo serce tej wyjątkowej i nieznanej krainy, w ramach niebezpiecznej wyprawy, której jeden ostateczny cel polega na odkryciu tajemnic ukrytych głęboko w środku. Namoroka to niezwykły świat wysadzanych drzewami kanionów i palących wapiennych chodników, ale surowy wygląd tego miejsca skrywa wiele naturalnych siedlisk, unikalnych ze względu na ich bioróżnorodność i rekordowy poziom endemicznej flory i fauny. Aby zbadać serce Tsingy, 70 badaczy i tragarzy będzie musiało podążać trasą, na której napotkają głębokie jaskinie i strome ściany klifów. Nie da się zrobić nawet kilku kroków bez napotkania stromych kropli, nagich i poszarpanych krajobrazów, w których pomimo ekstremalnych warunków ewoluowało niesamowite życie: przez ponad sześć miesięcy w roku nie ma opadów, a temperatura w ciągu dnia może sięgać nawet do 50 stopni. Ta wyjątkowa misja umożliwi ekspertom odkrycie nowych gatunków i substancji organicznych, które mogą przynieść korzyści medycynie jutra. 11:05 OD MORZA ŚRÓDZIEMNEGO DO AFRYKI POŁUDNIOWEJ - ODC. 3. PLAŻE I KRATY (FROM THE MEDITERANEAN TO SOUTH AFRICA / DE LA MEDITERRANE A L'AFRIQUE DU SUD. PLAGES ET BARREAUX) Serial dokumentalny, 10 min, Francja, 2010 Reżyseria: Yannick Charles Seria dokumentalna, która pozwoli poznać szlak od Morza Śródziemnego aż po Południową Afrykę. Odcinek 3. Na wyspie u zachodniego krańca Sycylii białe miasteczko tuli się do gór. Jest maleńkie i jedyne na tej wyspie. Latem przybywają turyści i mimo licznych zbiorników na domach prędko kończy się woda pitna. Zimą miejscowi najbardziej obawiają się sztormów. Śliczna i dzika wyspa Marettimo liczy zaledwie 12 km długości. Poza jednym miasteczkiem i latarnią morską wyspa jest całkowicie bezludna. Latem łodzie z turystami zaglądają do morskich jaskiń, ale potem nikogo tu nie ma. Czy tak trudno tu żyć? Czy mieszkanie z dala od wszystkiego jest niemożliwe? Marettimo jest jedną z kilku wysp należących do archipelagu Egadów. Na wyspie Favignana znajduje się poprawczak. Dla młodych przestępców ta wyspa jest ich więzieniem. Z archipelagu przenosimy się na Sycylię, największą wyspę Morza Śródziemnego. Czujemy się, jakbyśmy wrócili na kontynent. Wrażenie izolacji znika. 11:20 OBIEKTYW - RODZINY WIELODZIETNE Reportaż, 20 min, Polska, 1980 Cykliczny program, podejmujący różne, bieżące tematy, dotyczące Dolnego Śląska. W tym odcinku opowieść o rodzinach wielodzietnych, których życiorysy zostały ukształtowane przez rozmaite warunki, w jakich wypadło im egzystować. Nie od dziś wiadomo, że rodzina to najważniejsza komórka społeczna, a dobre wychowanie młodego pokolenia to jedno z najtrudniejszych zadań. Dziecko - choćby jedno - wymaga wielu poświęceń ze strony rodziców i opiekunów. A co w przypadku rodzin, gdzie mamy do czynienia np. z pięciorgiem pociech? W materiale poznamy kilka takich rodzin, które choć ledwie "wiążą koniec z końcem", czują się bardzo szczęśliwe. O trudach i radościach życia w licznej familii opowiadają kolejno: Szaryczanowie z Wrocławia, Koncowie ze Zgorzelca, Komsomowie z Modlęcina. Ponadto widzowie, dzięki rozmowom z urzędnikami z różnych organizacji socjalnych, dowiedzą się, czy rodziny wielodzietne mogą liczyć na jakąś pomoc ze strony państwa. 11:50 ŁUKASIEWICZ - NAFCIARZ, ROMANTYK Dokument fabularyzowany, 58 min, Polska, 2019 Reżyseria: Maciej Wójcik Fabularyzowany dokument o twórcy przemysłu naftowego, Ignacym Łukasiewiczu. Film opowiada o życiu i działalności wynalazczej, przemysłowej oraz społecznej Ignacego Łukasiewicza. 12:55 CZERWONA DUSZA. (THE RED SOUL) Film dokumentalny, 59 min, Niderlandy (Holandia), 2017 Reżyseria: Jessica Gorter Zdjęcia: Sander Nsc Snoep Czy Stalin był wielkim przywódcą, który uczynił z Rosji supermocarstwo, czy raczej bezwzględnym dyktatorem, odpowiedzialnym za śmierć milionów niewinnych ludzi? Dlaczego tak wielu Rosjan broni dziś Stalina, uznając go za wielkiego bohatera? I robi to w kraju, w którym niemal żadna rodzina nie uniknęła głodu, strachu i przemocy spowodowanych stalinowskim terrorem, a nikt nigdy nie został skazany za zbrodnie popełnione w jego reżimie. 50 lat po śmierci Józefa Stalina Rosjanie są nadal głęboko podzieleni w sprawie oceny bolesnej przeszłości. Film prześwietla dzisiejszą rosyjską psychikę i pokazuje świat pełen sprzeczności. W mozaice intymnych portretów zwykli Rosjanie zarówno ci młodzi, jak i starzy otwarcie opowiadają o traumach zakorzenionych w brutalnej historii swego kraju. Ojciec wędruje przez opuszczony las wraz ze swoją nastoletnią córką, szukając masowych grobów rosyjskich więźniów. Dwie siostry, których matka została zabrana do obozu jenieckiego, dzielą się swoimi tragicznymi wspomnieniami. Nadal boją się mówić o wydarzeniach otwarcie, ponieważ postawią swoją ojczyznę w negatywnym świetle, a jest przecież mnóstwo innych Rosjan, którzy woleliby zapomnieć o tym ciemnym rozdziale historii. Ból przeplata się w tych opowieściach z dumą, a nostalgiczne historie o państwie kwitnącym w komunizmie kontrastują z bolesnymi wspomnieniami głodu, przemocy i zdrady. Nierzadko ta sprzeczność dotyczy jednej i tej samej osoby. W całym społeczeństwie rosyjskim rośnie dziś popularność Józefa Stalina i pragnienie poczucia jedności narodowej. Film pokazuje, jak radziecka przeszłość żyje w dzisiejszych pokoleniach ludzi i jak odcisnęła swoje piętno na historii Rosji. 14:00 MAKAKI Z GÓRY HUANG SHAN (MONKEYING AROUND: THE MACAQUES OF THE MOUNTAIN HUANGSHAN) Film dokumentalny, 44 min, Chiny, 2019 Reżyseria: Yang Pen, Xudong Meng Film dokumentalny, w którym poznamy bliżej makaki żyjące w górach Huang Shan, w południowej części prowincji Anhui, we wschodnich Chinach. Pasmo górskie Huang Shan - inaczej Żółte Góry - gdzie warunki pogodowe i wahania temperatury zmieniają się dramatycznie wraz z porami roku. To siedziba jednych z najbardziej enigmatycznych naczelnych - makaków tybetańskich. Spotyka się je jedynie w środkowo - wschodnich Chinach, a ta góra należy do nich. Żyjąc w dużych grupach rodzinnych, z przestrzeganą ściśle hierarchią, makaki są mistrzami komunikacji. Trzeba mieć wsparcie rodziny, by przetrwać na bezlitosnych stokach. Niemniej - nie ma rodzin bez konfliktów. Gdy jest coraz mniej pożywienia i rośnie napięcie - klan odkłada spory na bok i działa wspólnie. Poznajmy rok z życia rodziny makaków tybetańskich. Będziemy obserwować z bardzo bliska przedstawicieli tego zagrożonego gatunku. Poznamy życie makaków tybetańskich w ciągu roku, od wiosny do zimy. Atutem filmu są zdjęcia najpiękniejszych gór w Chinach i krajobrazów, które zainspirowały powstanie całej szkoły malarskiej. 14:55 NIL CZ. 3 (NILE THE ULTIMATE RIVER) Serial dokumentalny, 50 min, Austria, 2014 Wyżyna Abisyńska to kolebka Nilu Błękitnego. Bez jego wód wielka rzeka Nil, zanim dotarłaby do morza, wyparowałaby na pustyni. Nil Błękitny bierze swój początek w paśmie gór, których szczyty sięgają blisko 5 tysięcy metrów. Góry te są zamieszkane przez jedne z najrzadszych gatunków zwierząt. Niegdyś Nil Błękitny zanosił żyzne gleby z wyżyn na zalane równiny Egiptu, dając początek jednej z najstarszych cywilizacji świata krainie faraonów. Legendy mówią, że to faraon - bóg - król wezwał te wody. Nil Biały zapewne nawodnił pola, ale żyzność gleby zawdzięczają te pola Nilowi Błękitnemu. W Etiopii góry Semien wznoszą się jak zamek z tysiącem wież. Cała woda z gór spływa do Nilu Błękitnego. Ze stromymi zboczami w ciepłych promieniach słońca i silnymi prądami wstępującymi - to istny raj dla ptaków drapieżnych. Zbocza i szczyty gór Semien są siedzibą tysięcy sępów. Górne partie Nilu Błękitnego zamieszkują rzadkie gatunki, jak dżelady, bliscy krewni pawianów. Można je spotkać wyłącznie na terenie gór etiopskich. Dżelady są jedynymi naczelnymi, żywiącymi się wyłącznie trawą i zbożami. Żyją w grupach z jednym samcem, pilnującym samic i młodych. Rodzinne grupy czasem tworzą duże stada dochodzące do 400 osobników i więcej. Grube futro chroni je przed silnymi wiatrami i deszczem, co czyni dżelady jednymi z najsprawniejszych mieszkańców gór w świecie naczelnych. Dżelady dzielą terytorium z koziorożcem abisyńskim. Ten zagrożony gatunek zamieszkuje jedynie góry Semien. Przetrwało tylko 500 osobników. Z kolei szybujące nad szczytami ptaki drapieżne to większości sępy afrykańskie. Ich dzień zaczyna się tuż po wschodzie słońca, gdy powietrze się ogrzewa i zaczyna unosić. Znalezienie pokarmu nie wymaga wysiłku. Sępy żywią się padłymi koziorożcami i kozicami. Lokalni mieszkańcy uważają źródło Nilu Błękitnego za święte. Nazywają to miejsce Gish Abay. Abay to amharskie słowo na Nil Błękitny. Źródło jest miejscem pielgrzymek, bowiem woda ma podobno specjalną moc. Etiopski Kościół Ortodoksyjny oparty przede wszystkim na Starym Testamencie głosi, że właśnie ta kraina była prawdziwym miejscem biblijnych wydarzeń. Wyznawcy wierzą, że tu znajdował się rajski ogród, a Nil Błękitny był Gichonem - jedną z 4 odnóg świętej rzeki wypływającej z Edenu, wspomnianej w Biblii. Święte źródło znajduje się na płaskowyżu, na wysokości blisko 3000 metrów. Woda zasila rozległe jezioro. Leżące na północ od źródła jezioro Tana zbiera wodę ze wszystkich otaczających je gór. Jezioro oddaje wodę Nilowi Błękitnemu, który 1750 km dalej w Chartumie dołącza do Nilu Białego. Otoczone bagniskami i niewielkimi polami brzegi jeziora Tana są nieskażone współczesną cywilizacją i przemysłem. Kraina spokojnych wód i papirusowych łodzi rybackich niewiele się zmieniła od czasów biblijnych. Podobno właśnie na wyspie Tana Kirkos, Maria schroniła się z dzieciątkiem Jezus, gdy uciekli z Ziemi Świętej. Legenda głosi, że od 800 lat klasztor był domem dla Arki Przymierza, na której znajdują się kamienne tablice z 10 przykazań. Dziś podobno Arka jest przechowywana w bazylice w mieście Aksum. Nil Błękitny zaczyna swą podróż na południowych brzegach jeziora Tana. Rozpoczyna życie jako płytka i spokojna rzeka. Wystarczy jednak nagły uskok i wszystko się zmienia. W języku amharskim ten legendarny wodospad jest nazywany Tis Abay "dymiące wody". Na Wyżynie Abisyńskiej występuje jeden z najrzadszych gatunków, trudno uchwytny wilk etiopski, zwany kaberu. Żyje w pobliżu pasących się owiec, wsi i gruntów ornych, ale rzadko można go zobaczyć. Bioróżnorodność wokół Nilu Błękitnego wzbogaca wyjątkowy gatunek: canis lupus lupaster, jedRocznie Nil Błękitny niesie więcej wód niż Nil Biały, ale jednak to on jest uważany za dopływ. Przez pierwsze 1000 km rzeka płynie przez dzikie tereny, nietknięte cywilizacją. Przez ponad milion lat Nil Błękitny wyrzeźbił jedne z najdłuższych i najgłębszych kanionów na świecie. W Sudanie Nil Błękitny wpływa na rozległą równinę i kończy się w jednym z największych miast afrykańskich, w Chartumie. Zaledwie kilka dekad temu Chartum był zakurzonym miastem prowincjonalnym. Teraz jest metropolią, gdzie mieszka 8 milionów ludzi. W tym wyjątkowym miejscu Nil Biały łączy się z Błękitnym. Nil Błękitny wytryska w dziczy górskiej, a Nil Biały śmiało płynie z tropików. W Chartumie spotykają się jako rzeki już ujarzmione. Najdłuższa rzeka na świecie kończy się oficjalnie tam, gdzie kanał Damietta wpływa do Morza Śródziemnego. Blisko ujścia Nilu, jak od wieków, znajdują się zakotwiczone łodzie, gotowe do kolejnego wypłynięcia w morze. W trakcie podróży połowa wód Nilu wyparowuje. Źródło i majestatyczne góry Afryki Wschodniej pozostały niezmienne - tak jak wiele pokoleń wstecz. 15:50 W OCZACH FARAONÓW (IN THE EYES OF THE PHARAOHS / DANS LES YEUX DES PHARAONS) Film dokumentalny, 57 min, Francja, 2017 Reżyseria: Jacques Plaisant, Agnes Molia Film dokumentalny, który zabierze nas w podróż do Egiptu. Piaski egipskie są stałym źródłem nowych odkryć naukowych. Mityczna latarnia morska w Aleksandrii została zniszczona przez trzęsienie ziemi w XIV wieku. Dziś wizualizacja tego wyjątkowego dzieła sztuki jest trudnym wyzwaniem. W Tebach zespół archeologów bada ponownie słynnego Ramzesa II, największego z faraonów oraz jego Ramesseum, zwane także pałacem miliona lat. Odkryjemy pierwszą na świecie bibliotekę! Grób księdza lektora Pediamenopeta, składający się z 22 pomieszczeń rozmieszczonych pod ziemią na trzech poziomach jest niesamowitym miejscem. Ściany są całkowicie pokryte starożytnymi hieroglificznymi inskrypcjami pogrzebowymi. Przez ponad stulecie 90% grobowca było niedostępne. Aż do grudnia 2005 roku, kiedy kierowana przez profesora Claude’a Rauneckera ekipa z Uniwersytetu w Strasburgu dostała zgodę na zburzenie muru. Isabelle Regen sfilmowała to wydarzenie. Wyryto tu napis skierowany do żywych. Zmarły zwraca się do tych, którzy pozostali na ziemi, którzy już się urodzili albo się urodzą... W pewnym sensie do nas. Mówi im, by weszli do grobowca i zobaczyli, co w nim jest. Zapewne chodzi o resztę hieroglifów. Dzięki cierpliwej pracy archeologów można odnieść wrażenie, że latarnia morska znowu prowadzi żeglarzy do wielkiej Aleksandrii. 17:00 ŻYCIE W DRODZE - ODC. 1 JINJU, CHIŃSKA OPERA WĘDROWNA (LIFE ON THE ROAD ODC. 1 TRAVELLING WITH THE JINJU / JINJU, L’OPRA AMBULANT CHINOIS) Film dokumentalny, 51 min, Francja, 2019 Reżyseria: Antoine Brice, Thibault Ferie Trzyczęściowa opowieść podróżnicza, dokumentalna o ludziach, których życie opiera się na byciu wciąż w drodze. Poznamy codzienne życie koczownicze kultur na całym świecie. W obliczu nowoczesnego i stale ewoluującego świata trzech nomadów próbuje utrzymać swój tradycyjny styl życia. Dzień po dniu, droga za drogą, zabierają nas w niezwykłą ludzką i kulturową przygodę. W części pierwszej śledzimy Li, najmłodszą aktorkę podróżującej trupy operowej w Chinach, która stara się zachować sztukę swoich przodków. Z dala od świateł Szanghaju i Pekinu, opera wędrowna Jinju niestrudzenie przemierza północ Chin. Od wioski do wioski, dzień po dniu, jedzie wszędzie, gdzie na nią czekają. Podróż bez początku i końca, na rubieże ogromnych Chin. Od niepamiętnych czasów wędrowne opery przemierzają kraj. Dziś zostało ich kilka. Kultywują tradycję i niosą przekaz przodków. Jak trupa mistrza Liu. Ulubiona okolica Shaanxi, kolebka cywilizacji chińskiej. To tereny wiejskie, z dala od cudu gospodarczego i rozrastających się metropolii. Są wielką rodziną. Kuglarze naszych czasów. Każdy z innych powodów wybrał tułaczkę, zabierając w drogę męża, żonę, dzieci. Li jest najmłodsza. 18:00 LEGENDY EUROPY ODC. 8 BURGUNDIA (LEGENDS OF EUROPE MYSTICAL AND FANTASY TALES 8. BURGUNDY) Serial dokumentalny, 52 min, Francja, 2019 Reżyseria: John Hudson Seria przedstawia nowe, niemal magiczne spojrzenie na europejskie dziedzictwo. Inspirowane nowo odkrytym zainteresowaniem odwiecznymi legendami. Czy przerażające, czy zaskakujące, te historie, inspirowane naturalnymi wspaniałościami, są jednocześnie mistycznymi i niejasnymi zagadkami do rozszyfrowania. Piraci, bestie, zaczarowane lasy, skamieniali pasterze, zaczarowane jeziora, dziwaczne potwory lub uwięzione księżniczki to bohaterowie tej serii, która z północy na południe i ze wschodu na zachód na nowo odkryje Europę. Dziś wyruszymy do Burgundii. 19:05 WSZYSTKIE KOLORY ŚWIATA - FLORENCJA - MIASTO TALENTÓW (FLAVORS) Serial dokumentalny, 51 min, Francja, 2008 Reżyseria: Eric Bacos Ta niezwykła seria dokumentalna pomaga odkryć bogactwo, magię i piękno najciekawszych miejsc na świecie: ich naturalne cuda i wybitne zabytki, wytwory lokalnych rzemieślników i zapierające dech w piersiach krajobrazy. W każdym odcinku na widzów czeka niezapomniana podróż przez tradycję i historię kolejnego kraju, który jest wymarzonym miejscem docelowym każdego podróżnika. 20:10 ZAWSZE GOTOWI. ZAWSZE BLISKO - ODC. 14 Telenowela dokumentalna TVP, 23 min, Polska, 2021 Scenariusz i reżyseria: Bartosz Paduch Telewizyjny cykl dokumentalny, przedstawiający losy żołnierzy i kandydatów na żołnierzy Wojsk Obrony Terytorialnej - komponentu Wojska Polskiego. To, co wyróżnia żołnierzy WOT, czyli "Terytorialsów", to specyfika ich służby, tzn. każdy żołnierz WOT służy w swojej lokalnej jednostce, a jednocześnie normalnie pracuje w swoim środowisku, swojej miejscowości, jest częścią lokalnej społeczności, częścią zakładu pracy, częścią rodziny. Towarzyszymy naszym bohaterom podczas ich służby w batalionach WOT, na ćwiczeniach na poligonie, szkoleniach, akcjach służących pomocą lokalnym społecznościom podczas sytuacji awaryjnych (powódź, pożar, działania sanitarne związane z COVID - 19), ale też podczas ich normalnego życia, działalności zawodowej (często stojących w kontraście z rolą żołnierza WOT), życia rodzinnego. 20:40 ZAWSZE GOTOWI. ZAWSZE BLISKO - ODC. 15 Telenowela dokumentalna TVP, 21 min, Polska, 2021 Scenariusz i reżyseria: Bartosz Paduch Telewizyjny cykl dokumentalny, przedstawiający losy żołnierzy i kandydatów na żołnierzy Wojsk Obrony Terytorialnej - komponentu Wojska Polskiego. To, co wyróżnia żołnierzy WOT, czyli "Terytorialsów", to specyfika ich służby, tzn. każdy żołnierz WOT służy w swojej lokalnej jednostce, a jednocześnie normalnie pracuje w swoim środowisku, swojej miejscowości, jest częścią lokalnej społeczności, częścią zakładu pracy, częścią rodziny. Towarzyszymy naszym bohaterom podczas ich służby w batalionach WOT, na ćwiczeniach na poligonie, szkoleniach, akcjach służących pomocą lokalnym społecznościom podczas sytuacji awaryjnych (powódź, pożar, działania sanitarne związane z COVID - 19), ale też podczas ich normalnego życia, działalności zawodowej (często stojących w kontraście z rolą żołnierza WOT), życia rodzinnego. 21:05 KURACJUSZ JESTEM Film dokumentalny, 52 min, Polska, 2017 Scenariusz i reżyseria: Karolina Drogowska, Amelia Radecka Zdjęcia: Adam Fręśko Niezwykle zabawna i bliska życiu opowieść dokumentalna o ludziach, którzy przeżywają swoją drugą młodość i są bywalcami sanatoriów. Starsi ludzie często narzekają na samotność, jednak niektórzy nie poddają się temu nurtowi życia i wolą wziąć sprawy w swoje ręce. Bohaterowie filmu to szóstka emerytów i rencistów, dla których przyjazd do sanatorium jest spowodowany chęcią podreperowania zdrowia, ale także poszukiwaniem przyjaźni i miłości. Kuracyjne, często zabawne perypetie, pokażą, że młodość to przede wszystkim stan ducha i że nigdy nie jest za późno na podryw i romans. 22:10 ONE MAN SHOW Film dokumentalny, 52 min, Polska, 2014 Reżyseria: Jakub Piątek Scenariusz: Michał Walczak, Jakub Piątek Aktorzy: Marcin Sitek Marcin ma 33 lata i jest aktorem. Nigdy nie zagrał znaczącej roli w znaczącym filmie. Pochodzi z małego miasteczka w południowej Polsce. Jako jedyny z trójki rodzeństwa nie założył jeszcze rodziny. Całe swoje życie podporządkował marzeniom o wielkim aktorstwie (chce być jak jego idol Robert de Niro). Marcin próbuje spełniać się jako aktor kabaretowy i komik. Nie poddaje się, pomimo frustracji i problemów. Od siedmiu lat, każdego roku, przez sześć tygodni podejmuje prace sezonowe przy zbiorach marchwi i ziemniaków na farmie w Lavanger w Norwegii. Zarobione tam pieniądze dają mu względną niezależność finansową przez resztę roku. Film pokazuje rok z życia bohatera. Ma to być ważny rok, decydujący o przyszłości. "One Man Show" to film słodko - gorzki, łączący dokumentalną obserwację ze szczerymi wyznaniami młodego, nieznanego aktora. 23:10 MŁODE REKINY - UCZCIWOŚĆ Telenowela dokumentalna TVP, 24 min, Polska, 2004 Reżyseria: Lidia Duda Sławek, student akademii muzycznej, ma poważne problemy z uruchomieniem swojego pubu muzycznego. Sławek obarcza winą miejskich urzędników którzy, jego zdaniem, nie wydali decyzji o przebudowie pubu w ustawowym terminie. Prezydent postanawia przyznać Sławkowi dotacje z urzędu miasta. Umowę podpisują: miejski prawnik i strona zainteresowana. Sławek czeka jeszcze tylko na podpis prezydenta. Przez moment uwierzył, że jego problemy się już skończyły. Beata i Dorota, studentki Uniwersytetu Śląskiego, bez powodzenia starają się o pierwsze zlecenie dla swojej agencji artystycznej. Firma nie zarabia, a ich rachunki za telefony i przejazdy są coraz wyższe. Dziewczyny postanawiają postawić wszystko na jedna kartę. Andrzej, student historii, otworzył Śląskie Centrum Utylizacji. Jego firma w krótkim czasie weszła na rynek. Teraz jednak pozostaje problem, jak ją utrzymać. Bardzo szybko musi nauczyć się poruszać w świecie interesów, w przeciwnym razie czekają go niemiłe niespodzianki. Krzysztof, absolwent technikum górniczego, prowadzi sklep akwarystyczny. Zatrudnił trzech bezrobotnych absolwentów. Po rocznej przerwie postanowił wrócić do nauki. Złożył papiery na zaoczne studia na AWF. Czeka na wyniki egzaminów. 23:45 BARIERY Reportaż, 29 min, Polska, 1986 Reportaż poświęcony historii niepełnosprawnego, 10 - letniego Tomka i jego rodziny z Wrocławia. Materiał rozpoczęty jest krótkim poematem Tadeusza Geniusza, dedykowanym Tomkowi i jego rodzicom. Chłopiec już od najmłodszych lat miał wyraźne problemy z mową, motoryką i zachowaniem równowagi, co okazało się wynikiem dziecięcego porażenia mózgowego. Matka i ojciec Tomka wspominają trudy związane z czasochłonną rehabilitacją oraz z walką o to, aby nie stracić nadziei i wytrwałości do kontynuowania pracy z dzieckiem. Wielu lekarzy załamało ręce i skreśliło chłopca, twierdząc, że jego stan nie rokuje na jakąkolwiek poprawę. W reportażu poznajemy indywidualny system nauczania i rehabilitacji Tomka, a także stopień zaangażowania i pomysłowości jego rodziców w kwestii pozyskiwania sprzętu i dostosowywania domu do potrzeb ich syna. Problemowi dziecięcego porażenia mózgowego poświęcony został Ogólnokrajowy X Dzień Rehabilitacji Dziecka, który zorganizowano 20 września we Wrocławiu. Na sesję przyjechali ludzie, którym na sercu leży dobro dzieci: lekarze, psychologowie, rehabilitanci, przedstawiciele władz administracyjnych, organizatorzy Służby Zdrowia i pedagodzy. Wydarzenie zorganizował Wrocławski Oddział Polskiego Towarzystwa Walki z Kalectwem, któremu udanie prezesuje mgr Tadeusz Karolakowski. Wśród gości był prof. Aleksander Huleb, prezes zarządu głównego Polskiego Towarzystwa Walki z Kalectwem. Na sali byli też bohaterowie tego programu, przede wszystkim rodzice Tomka. W materiale specjaliści opisują przyczyny i objawy dziecięcego porażenia mózgowego, a także formy rehabilitacji dzieci nim dotkniętych. Przed kamerą o swoich trudach i problemach opowiadają też rodzice innych dzieci z dziecięcym porażeniem mózgowym. Podziękowania rodzicom i specjalistom składają także dzieci, które dzięki ich ciężkiej pracy odzyskały częściową sprawność i samodzielność. W programie dowiadujemy się również o systemowych i organizacyjnych problemach w dostępie rodzin do fachowej diagnostyki w tej materii. 00:15 NOTACJE - WIESŁAW MARIAN CHRZANOWSKI. WSPÓŁPRACOWAŁEM Z PRYMASEM WYSZYŃSKIM Cykl dokumentalny, 10 min, Polska, 2009 Autor: Lucyna Smolińska Wiesław Marian Chrzanowski (ur. 20 grudnia 1923 w Warszawie), polski profesor nauk prawnych, adwokat, żołnierz Armii Krajowej, powstaniec warszawski, polityk, twórca ZChN, poseł i marszałek Sejmu I kadencji, senator IV kadencji, minister sprawiedliwości i prokurator generalny w rządzie Jana Krzysztofa Bieleckiego. 00:30 LEKARZE Film dokumentalny, 53 min, Polska, 2011 Scenariusz, reżyseria, zdjęcia: Tomasz Wolski W filmie poznajemy codzienną pracę kardiochirurgów, kardiologów i torakochirurgów w krakowskim Szpitalu Jana Pawła II. Film rozpoczyna się sceną porannej odprawy kardiochirurgów. Dalej kamera rejestruje zabiegi koronarografii oraz usuwania płynu z opłucnej. Oba zabiegi odbywają się z pełną świadomością pacjentów, dzięki czemu widać, jak lekarze wchodzą z nimi w interakcję. Ponadto widz jest świadkiem rozmów zarejestrowanych podczas spotkań Heart Teamu, kiedy kardiochirurdzy i kardiolodzy decydują o dalszym przebiegu leczenia pacjenta lub zapoznają się z opinią przedstawioną im przez prowadzących lekarzy. Tak ważne decyzje muszą być podejmowane bradzo szybko. W filmie zostanie także pokazana praca kardiologa w czasie wizyt pacjentów w przychodni, gdzie lekarz musi np. zmierzyć się z brakiem współpracy ze strony starszego mężczyzny. Podobne wizyty odbywają się na torakochirurgi. Tutaj lekarz musi poinformować pacjenta, że ten ma raka przełyku. W kolejnych scenach widz ogląda budzenie pacjentki z narkozy po operacji. A także operację na torakochirurgi, podczas której lekarze początkowo sobie żartują, ale później dochodzi do ostrej reakcji jednego z nich. Autorzy dokumentu zarejestrowali też pracę kardiologów podczas akcji reanimacyjnej na izbie przyjęć, a także telefoniczną rozmowę jednego z nich na temat schorowanej, starszej pacjentki. Film zakończy sfilmowana z daleka scena nieudanej reanimacji podczas zabiegu koronarografii. 01:35 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - ODC. 217 HISTORIA OPOWIADANA OBRAZEM Magazyn historyczny, 22 min, Polska, 2020 Autor: Adam Sikorski 1. Historia opowiadana obrazem O ile o najnowszej historii wiemy coraz więcej, o tyle rosnące tempo życia sprawia, że codzienność spycha bohaterów czasów trudnych i wielkich na dalszy plan. Są jednak ludzie, którzy starają się podejmować walkę z tym zjawiskiem i to na różne sposoby. Dziś w przestrzeni, w której w roku 1920 odpoczywali żołnierze - ochotnicy z 236. pułku piechoty, na współczesnym budynku szkoły pojawił się mural upamiętniający 100 - lecie Bitwy Warszawskiej, a zwłaszcza pobytu w tym miejscu księdza Ignacego Skorupki wraz z żołnierzami. 2. Partyzancki matecznik Kolejna nasza wyprawa to ta z gatunku ekstremalnych. Strome, błotniste jary w okolicach Krosna skrywają tajemnice radiostacji Armii Krajowej, zniszczonej w dramatycznych okolicznościach. Wracamy w to miejsce po raz kolejny, ale powód jest niebagatelny. 02:05 OSTATNIA KSIĄŻKA RYSZARDA KAPUŚCIŃSKIEGO Film dokumentalny, 57 min, Polska, 2008 Scenariusz i reżyseria: Beata Hyży-Czołpińska Zdjęcia: Roman Wasiluk Wykonawcy: Alicja Kapuścińska, Piotr Załuski, Janina Szestakowska, Helena Szołomicka, Stanisława Mocek Ryszard Kapuściński, jeden z najbardziej znanych i cenionych na świecie polskich pisarzy, od kilku lat wymieniany jako poważny kandydat do literackiej nagrody Nobla, zmarł 23 stycznia 2007 roku. Był autorem wielu reportaży i książek dotyczących problematyki całego świata. Dzielił się w nich wiedzą i przemyśleniami wyniesionymi z wieloletnich podróży. Mówił, że w swej karierze reportera uczestniczył w 24 rewolucjach, 4 razy wyznaczono go do rozstrzelania, był na 12 frontach. Urodził się w 1932 r w Pińsku na Polesiu w rodzinie nauczycieli. I choć jako ośmioletni chłopiec opuścił wraz z rodzicami to miasto, to tęsknił do miejsc, gdzie jako chłopiec bawił się z kolegami. Tęsknił przez całe życie. Wspomnienia z dzieciństwa i swoich dorosłych już powrotów na Polesie pojawiały się na łamach różnych książek i reportaży Ryszarda Kapuścińskiego. W ostatnich latach życia jednak coraz częściej wspominał o tym, że chce napisać oddzielną książkę o Pińsku, Polesiu i o swoim dzieciństwie. Miała to być jego ostatnia książka. Nie zdążył. 03:10 APOKALIPSA BEZ GRANIC Film dokumentalny, 54 min, Polska, 2005 Scenariusz, reżyseria, zdjęcia: Krystian Matysek Mała prowincja Aceh w północnej części Sumatry, w Indonezji, jest od 30 lat scenerią krwawej wojny domowej. Walka między partyzantami Ruchu Wolnego Aceh (GAM) a regularną armią indonezyjską pochłonęła już 15 tys. ofiar. Ale o wojnie tej niewiele mówi się na świecie. Tsunami, które 26 grudnia 2004 r. uderzyło z potężną siłą w wybrzeża południowo - wschodniej Azji, nagle ujawniło podwójną tragedię tego regionu. Przybycie ekip niosących pomoc humanitarną i dziennikarzy pozwoliło zdjąć zasłonę milczenia z trwającego od lat dramatu mieszkańców Aceh. To tam bowiem wielka fala pochłonęła najwięcej ofiar - zginęło 130 tys, osób, 38 tys. uznano za zaginione, a aż 700 tys. osób musiano przesiedlić na tereny w głębi lądu. Codzienne życie na wyspie od lat naznaczone jest piętnem przemocy i strachu. Rebelianci ukrywają się przed wojskiem. Tylko czasami pojawiają się w wioskach, prosząc o pomoc lub żywność. Regularne "wizyty" w wioskach składają też żołnierze: biorą, co chcą, nie płacąc. Opór na nic się nie zda, nikt zresztą nie ośmiela się sprzeciwić zbrojnym oddziałom, nikt też nie ma odwagi przyznać się, że popiera rebeliantów, bo za to grożą rozmaite represje. Ale też nikt otwarcie nie sprzeciwia się secesji prowincji w obawie przed odwetem ze strony partyzantów. Partyzanci kupują broń za pieniądze uzyskane ze sprzedaży marihuany, która tam rośnie praktycznie wszędzie i wyjątkowo obficie. Uprawiają ją także chłopi, traktujący poletka marihuany jako główne lub dodatkowe źródło utrzymania. Wielu członków GAM wyemigrowało, a ci, którzy zostali na miejscu, są porywani, mordowani. W strachu żyją jednak wszyscy - taka jest wojenna rzeczywistość. Ale to, co nastąpiło 26 grudnia ub. r. , przerosło ich dotychczasowe wyobrażenia o nieszczęściach, jakie mogły ich dotknąć. Świadkowie tamtych wydarzeń wspominają, że nadciągnęły kolejno trzy ogromne, 20 - metrowej wysokości fale wzburzonej, błotnistej i bardzo gorącej wody, której towarzyszył przerażający huk. Woda niosła fragmenty roztrzaskanych domów, wyrwane z korzeniami drzewa, samochody, łodzie, a nawet całe statki, ludzkie ciała. Po 10 minutach woda się uspokoiła, pozostawiając jednak ogromne zniszczenia. W prowincji Aceh, tak mocno dotkniętej uderzeniem żywiołu, armia była wtedy jedyną w miarę sprawnie działającą instytucją. Na miejsce przysłano jeszcze dodatkowe wsparcie, przybyły ekipy organizacji humanitarnych, dziennikarze. Ci, którzy przeżyli, ale stracili cały dobytek, chcą wrócić na dawne miejsca, odbudować domy. Żyją z morza, z tego, co złowią, nie wyobrażają sobie pozostania w górach, bo tam umrą z głodu. Pomocy jest wciąż za mało i trzeba ciągle uważać, komu się pomaga, by nie narazić się żadnej ze stron konfliktu. Bo mimo przeżytej katastrofy wojna domowa w Aceh nadal trwa.