TVP Historia Poniedziałek, 23.05.2022 06:50 BYŁ TAKI DZIEŃ - 23 MAJA Felieton, 2 min, Polska, 2006 Autor: Janusz Weychert 1883 - zmarł Cyprian Kamil Norwid; 1906 - zmarł Henryk Ibsen; 1985 - początek procesu Frasyniuka, Michnika i Lisa; 07:00 POGRANICZE W OGNIU - ODC. 6/24 Serial historyczno - sensacyjny, 59 min, 24 odc. , Polska 1988 Reżyseria: Andrzej Konic Scenariusz: Juliusz Janczur, Andrzej Konic Muzyka: Andrzej Trzaskowski Zdjęcia: Antoni Wójtowicz Aktorzy: Janusz Bukowski, Cezary Pazura, Olaf Lubaszenko, Miłogost Reczek, Dariusz Siatkowski, Janusz Sadowski, Tadeusz Somogi, Włodzimierz Adamski, Andrzej Szczytko, Jacek Domański Współpracownik polskiego wywiadu w gdańskiej policji niemieckiej, Hubert, ujawnia Czarkowi istnienie przecieku w sztabie WP. Radca Wetter, jego zastępca Voraczek i wysłannik berlińskiej centrali, porucznik Relke, w komórce Abwehry w Gdańsku czekają na tajny dokument ze sztabu WP. Jego cenę ustalono z polskim oficerem na 10 tys. dolarów. Dowodem prawdomówności Huberta jest kopia jednego z dawnych dokumentów sztabu WP, rozesłanych do jednostek. W którejś z nich zaginął? Tropy wiodą do jednostki w Chełmnie. Dowodzi nią por. Sarna, wśród oficerów jest por. Konrad. Czarek i Sarna zastawiają pułapkę. Aresztowany Konrad usiłuje popełnić samobójstwo. Jego nieświadomym wspólnikiem okazuje się porucznik Rubanek. Zdezorientowana niestawieniem się Konrada na spotkanie Abwehra szuka przecieku w komórce gdańskiej. 08:30 HISTORIA POLSKI - LONDYŃSKIE DNI GENERAŁA SIKORSKIEGO Film dokumentalny, 54 min, Polska, 2003 Reżyseria: Leszek Wiśniewski Scenariusz: Jan Tarczyński Zdjęcia: Jacek Grzelak Wykonawcy: Kazimierz Bobowski, Adam Dobroński, Jarosław Zoń, Krzysztof Czerwiecki Opowieść o życiu i pracy generała Władysława Sikorskiego, obejmująca jego działalność wojskową i polityczną w okresie brytyjskim oraz w czasie ewakuacji władz RP po kapitulacji Francji do katastrofy gibraltarskiej. 09:35 SENSACJE XX WIEKU - POJEDYNEK W VENLO Kameralne i studyjne (widowisko), 50 min, Polska, 2004 Autor: Bogusław Wołoszański Reżyseria: Adek Drabiński Zdjęcia: Waldemar Szmidt Muzyka: Dariusz Żebrowski Aktorzy: Piotr Garlicki, Tomasz Dedek, Wojciech Wysocki, Marek Kalita, Jerzy Schejbal Opatrzność czuwała nad wodzem. Choć ładunek dynamitu z aż trzema, dla pewności, zapalnikami i dwoma mechanizmami zegarowymi eksplodował w ściśle wyznaczonym czasie, to jest 8 listopada 1939 o godzinie 21:20, zabijając sześciu i raniąc wielu towarzyszy partyjnych, w monachijskiej piwiarni "Buergerbraeukeller" Hitlera już nie było. Wbrew obyczajom, wcześniej niż zwykle opuścił siedzibę corocznego zjazdu nazistów. Szczęście uśmiechnęło się też do organów ścigania. Hans Georg Elser, stolarz z zawodu i komunista z przekonania, został schwytany tego samego dnia, wieczorem, podczas próby ucieczki do Szwajcarii. Podobno zachowywał się podejrzanie na przejściu granicznym. Nie sposób pojąć, dlaczego tak wytrawny i przezorny zamachowiec zamiast spokojnie wrócić do domu, usiłował opuścić Niemcy. Pytań jest więcej. Ktoś musiał pomagać Elserowi w składaniu tajnych wizyt w piwiarni. Ktoś musiał nie słyszeć - przez trzydzieści nocy z rzędu! - hałasu towarzyszącego drążeniu w filarze wnęki na bombę. Kto? Skąd u prostego stolarza imponująca wiedza pirotechniczna? I wreszcie dlaczego pojmany zbrodniarz nie stanął natychmiast pod murem ani nawet przed sądem? Został osadzony w Dachau, w którym przebywał przez kilka lat w dobrych, jak na obóz koncentracyjny, warunkach. Został zamordowany dopiero w kwietniu 1945 roku. Tego samego dnia stracono byłego szefa Abwehry, Wilhelma Canarisa, dzień później - bliskiego współpracownika admirała, Hansa Ostera. Ktoś zadbał o to, aby zwycięscy alianci nie poznali sekretów tajnych służb Trzeciej Rzeszy. W kolejnym odcinku "Sensacji XX wieku" Bogusław Wołoszański przedstawia zagadkowe, do dziś nie w pełni wyjaśnione kulisy zamachu na Hitlera dokonanego w listopadzie 1939 roku. Wojna z Polską już się skończyła, wojna z Zachodem - pomijając farsę "drole de guerre" - jeszcze się nie zaczęła. Trwały za to intensywne gry polityczne i dyplomatyczne, zmagania stronnictw i koterii, a także walki służb wywiadowczych. Nie tylko z przeciwnikami zza linii frontu. Niemiecka generalicja obawiała się przedwczesnego uderzenia na mocarstwa zachodnie. Z niepokojem patrzyła na rosnące wpływy SS. Wywiad wojskowy admirała Canarisa ostro konkurował z kierowanym przez Waltera Schellenberga wywiadem SS. Zamach monachijski i wydarzenia późniejsze, w tym nader łatwe schwytanie sprawcy, oraz porwanie przez Sicherheitsdienst w nadgranicznym holenderskim miasteczku Venlo dwóch wywiadowców brytyjskich, mogły być następstwem rywalizacji niemieckich tajnych służb - Abwehry i SS, jak też pokłosiem znacznie poważniejszego konfliktu w najwyższych kręgach kierowniczych Trzeciej Rzeszy. Czyżby Elser miał zabić nieobliczalnego Adolfa Hitlera, by nowy przywódca, rozsądny Heinrich Himmler, mógł szybko wynegocjować warunki pokoju z zachodnimi aliantami i pomaszerować na Wschód? 10:30 WYSPY CZASÓW ODYSEUSZA - KRÓLESTWO SŁOŃCA (ISLANDS IN TIME - A WILDLIFE ODYSSESY 3. RULED BY THE SUN) Film dokumentalny, 49 min, Austria, 2017 Reżyseria: Matt Hamilton, Paul Reddish Trzyczęściowy film dokumentalny o wyspach Azji Południowo - Wschodniej, które należą do najbardziej ciekawych i różnorodnych miejsc na Ziemi. Są domem dla majestatycznych, pięknych i dziwacznych zwierząt. Na wyspach między Australią i Azją potężne siły utworzyły najbogatsze biosfery na ziemi. Istnieje moc, rządząca ponad wszystkimi i dyktująca codzienny rytm, do którego musi się dostosować każda forma życia. Zmienia jedne drzewa lasów deszczowych we wznoszące się olbrzymy, a drugie w groźnych zabójców. Dziwne stworzenia kryją się w cieniu, za to inne pławią się w dającej im życie energii tropikalnego słońca. Las czeka na swojego władcę. Życie tu od milionów lat podporządkowane jest rytmowi dnia. To stały cykl, rządzony przez moc słońca. Rodziny gibonów zaznaczają swoje miejsca na czubkach drzew specjalną pieśnią. Dźwięk niesie się daleko w chłodnym powietrzu świtu. Pieśń gibbonów zwiastuje pojawienie się największej siły, rządzącej tym prastarym lasem deszczowym. Wyspy ciągną się wzdłuż równika, dlatego słońce wstaje o tej samej porze każdego dnia. To stały element wiecznie powtarzającego się cyklu. Rośliny i zwierzęta w lesie deszczowym poddają się władzy słońca bardziej niż jakiekolwiek innej. Drzewa potrzebują energii słonecznej, by rosnąć. Miliardy liści parują, chłonąc życiodajne promienie. W trakcie dnia słońce staje się coraz mocniejsze. Wczesnym rankiem pod koronami drzew jest niezwykle ruchliwie. Zielone królestwo to niełatwe miejsce do życia, dlatego młody orangutan sumatrzański spędza 9 lat przy matce, ucząc się dżungli. U naczelnych, nie licząc nas ludzi, to najdłuższy okres dzieciństwa. Właśnie się zaczyna ważny dzień nauki. Wśród człowiekowatych orangutany sumatrzańskie to wyjątek, bo prowadzą głównie tryb życia nadrzewny. Nowo narodzony maluch spędzi całe życie w koronach drzew. Musi się nauczyć bezpiecznej nawigacji. Matka porusza się z wielką ostrożnością. Zachowuje równowagę w przemieszczaniu się nawet po najbardziej zdradzieckich lianach. Orangutany sumatrzańskie to nadzwyczajne naczelne ze względu na sposób poruszania się wśród drzew. Zamiast skakać matka powoli się przemieszcza, wykorzystując swój ciężar do pokonywania odległości między gałęziami. W czasie wspólnych lat samica uczy dziecko przetrwania w promieniach słońca. Habitat ten od milionów lat zdominowany przez jedną rodzinę drzew; są to dwuskrzydlcowate, jest ich setki gatunków i w niektórych miejscach zajmują 80 procent lasu. Jak w przypadku większości drzew walka o światło zaczyna się w ciemnych głębinach lasu. 11:35 W PRLU - AWARIA, CZYLI SOCJALISTYCZNA BYLEJAKOŚĆ Dysk./wywiad/debata, 25 min, Polska, 2022 Scenariusz: Grzegorz Sieczkowski Wykonawcy: Beata Michniewicz (prowadzący) Awarie były jednym z permanentnych problemów systemu komunistycznego. Rzeczy się psuły, zanim je zrobiono albo zaraz po tym, jak je ukończono. Awarie wynikały z różnych powodów, a więc: z powszechnego tumiwisizmu, wykradania materiałów budowlanych (skoro dyrektorzy budowali na lewo, to niżsi pracownicy wynosili, co mogli i czego potrzebowali), braków rynkowych, złej organizacji pracy, braku pracowników i specjalistów czy wreszcie z powodu różnych fikcyjnych norm (np. produkcja ponad plan) i terminów (np. zobowiązania na Zjazdy PZPR). Z tego powodu, czyli awarii rozpoczynano w PRL różne akcje jak np. walkę z brakoróbstwem. Bo winni mieli być ludzie, a nie system. A jak były awarie, to musiało być usuwanie ich skutków, a więc naprawy, które rozpoczynały kolejny niekończący się proces. Można powiedzieć, że awaria była nigdy niekończącym się zjawiskiem. Koniec tego procesu nastąpił wraz z upadkiem PRL. Program prowadzi Beata Michniewicz, a gośćmi są: Eliza Olczyk - dziennikarka, publicystka, dr Michał Przeperski - historyk; Muzeum Historii Polski; IH PAN. 12:05 DORASTANIE - ODC. 1/7 - 1972 Serial społeczno - obyczajowy, 7 odc, 60 min, Polska 1987 Reżyseria: Mirosław Gronowski Scenariusz: Tadeusz Zając Zdjęcia: Ryszard Janowski Muzyka: Przemysław Gintrowski Występują: Cezary Morawski, Dorota Pomykała, Tomasz Dedek, Marcin Sosnowski, Wojciech Pokora, Wojciech Adamczyk, Marek Bargiełowski, Dariusz Biskupski, Adam Ferency, Piotr Grabowski, Mieczysław Hryniewicz, Marek Kondrat, Krzysztof Kumor, Piotr Machalica, Bogusław Sochnacki i i inni Debiut telewizyjny Mirosława Gronowskiego, znanego wcześniej z interesujących filmów dokumentalnych i budzącej wiele emocji i kontrowersji kinowych "Weryfikacji". Serial "Dorastanie" opowiada o trzech młodych ludziach - inteligencie, robotniku i rolniku, których połączyło wspólne zamiłowanie do sportu. W siedmioodcinkowym cyklu Gronowski nakreślił ich dzieje od roku 1972 po 1980. W tym czasie bohaterowie startują w dorosłe życie, zakładają rodziny, doświadczają smaku pierwszych sukcesów i porażek. Ich energia, pragnienie przekształcania świata, poczucie sprawiedliwości, wrażliwość moralna, lecz także niecierpliwość oraz brak doświadczenia zderzają się z obojętnością, cynizmem i oportunizmem starszych. Witalność i idealizm natrafiają na barierę skostniałych układów i nieformalnych, niejasnych powiązań. Młodzi bohaterowie czują, że są sobie nawzajem potrzebni. Wspierają się w ciężkich chwilach, ich przyjaźń dojrzewa wraz z nimi. Serial otrzymał wyróżnienie jury na festiwalu w Chianciano (Włochy) w 1988 roku. Tadeusz Leszkiewicz przygotowuje się do pracy doktorskiej. Proponowany przez niego temat: "Partia Kongresowa pod przewodnictwem Indiry Gandhi" zostaje odrzucony przez promotora. Jako specjalista od spraw brytyjskich proponuje on młodemu doktorantowi, by wybrał temat z tej właśnie dziedziny. Mimo niesprzyjającej atmosfery na uczelni Leszkiewicz buntuje się i szuka innego promotora. Zajęty pracą zaniedbuje swoją dziewczynę Baśkę - studentkę wydziału dziennikarskiego. Coraz rzadziej bywa też na treningach siatkówki w miejscowym klubie "Tęcza". Tymczasem pojawia się tam nowy zawodnik - dziewiętnastoletni robotnik Jan Braniak. Leszkiewicz pomaga mu zaaklimatyzować się w zespole. Udaje mu się też znaleźć nowego promotora. Niestety jest nim docent Koliński, źle widziany przez władze uniwersytetu. Praca doktorska Leszkiewicza staje pod znakiem zapytania. 13:20 KONNICA (HORSE SOLDIERS) Film wojenny, western, 115 min, USA 1959 Reżyseria: John Ford Scenariusz: Harold Sinclair, John Lee Mahin Aktorzy: John Wayne, William Holden, Constance Towers, Judson Pratt i inni Ameryka, rok 1863. Trwa krwawa i brutalna wojna secesyjna. Wokół Vicksburga toczą się ciężkie walki. Mimo ciągłych ataków wojsk Unii pod wodzą generała Shermana, konfederaci uparcie się bronią. Dzięki sprawnie działającemu połączeniu kolejowemu armia Południa generała Granta stale otrzymuje wsparcie i zaopatrzenie. Tak prowadzone oblężenie może się ciągnąć jeszcze wiele miesięcy i kosztować obie strony setki tysięcy zabitych. A tymczasem politycy i społeczeństwo żądają sukcesów. Wojna domowa nie toczy się po myśli Północy i Sherman to rozumie. Generał chce jak najszybciej przepędzić swego przeciwnika spod Vicksburga. Tylko jak przerwać jego linie zaopatrzeniowe, jak przeciąć połączenie kolei żelaznej? Powstaje śmiały plan wypadu brygady kawaleryjskiej. Celem rajdu oddziału pomysłodawcy akcji, pułkownika Marlowe`a, jest węzeł kolejowy w Newton Station. Kawalerzyści mają zniszczyć urządzenia kolejowe, zerwać tory, spalić budynki aż 300 mil za liniami wroga! Marlowe zdaje sobie sprawę, jak niebezpieczne to zadanie i starannie dobiera ludzi do jego wykonania. Wbrew woli pułkownika dowództwo przydziela do jednostki chirurga, majora Kendalla. Pomiędzy dwoma oficerami szybko rodzi się konflikt. Marlowe uważa, że obecność lekarza będzie tylko zbędnym obciążeniem i utrudnieniem w misji, w której liczy się czas. Ponadto pułkownik wciąż wspomina swą żonę, która zmarła w wyniku niepotrzebnie przeprowadzonej operacji. Jego przeczucia wobec Kendalla są jak najgorsze. Ale rozkaz jest rozkazem i Marlowe musi tolerować obecność chirurga. Po kilku potyczkach z żołnierzami Konfederacji pułkownik zdaje sobie sprawę, że obecność brygady na tyłach Południa została odkryta. Jeszcze ważniejsze staje się szybkie przeprowadzenie operacji. Ale konie i ludzie muszą jeść i odpoczywać po długim marszu. Na trasie kawalerzyści trafiają na plantację, której właścicielką jest piękna Hannah. Podczas wspólnego posiłku kobiecie udaje się podsłuchać rozmowę oficerów. Hannah zostaje jednak ujęta i, w obawie że może zdradzić plany jeźdźców Unii, wzięta do niewoli. Pomiędzy szorstkim, władczym Marlowem i ponętną, sprytną plantatorką powoli rodzi się uczucie. Brygada rusza ku Newton Station. Kanwą efektownej opowieści słynnego amerykańskiego reżysera, Johna Forda, był prawdziwy epizod z czasów wojny secesyjnej. W rolę głównych protagonistów, pułkownika Marlowe`a i majora Kendalla, wcielili się John Wayne i William Holden. Za swoje kreacje uzyskali rekordowe wówczas wynagrodzenie w wysokości 750 tysięcy dolarów. 15:30 BRAZYLIA. HISTORIA NATURALNA. ZATOPIONY LAS (WILD BRAZIL) Film dokumentalny, 50 min, Austria, 2014 Reżyseria: Christian Baumeister, Paul Reddish Amazonia to największy las deszczowy na naszej planecie. Dom 10% wszystkich gatunków fauny na świecie. Wygląda jak olbrzymi, tropikalny raj, ale czy na pewno tak jest? To krajobraz, w którym jest tyle samo wody, co drzew. Każdego roku, gdy las wypełnia się wodą, dochodzi do kolizji tych dwóch światów. Zieleń Amazonii kryje ogromną rozmaitość. Są lasy typu Terra Firme na wyżynach oraz zalewane lasy wzdłuż tysięcy rzek i jezior na nizinach. Drzewa oferują jadalne owoce w nagrodę za rozsiewanie ich nasion. Z drugiej jednak strony wiele z nich stosuje chemiczne środki, by chronić liście przed zjedzeniem. Toczy się niewidzialna wojna między drzewami i zjadaczami liści. Największym ścinaczem liści w Amazonii jest mała mrówka. Gdy odcina liście, jej szczęka wibruje z prędkością tysiąca razy na sekundę. Ścięte liście nie są zjadane przez robotnice, bo mogą być toksyczne, tylko zanoszone do mrowiska. Amazonia jest niewyobrażalnie rozległa. Obejmuje obszar blisko trzech i pół miliona kilometrów kwadratowych. Jest to krajobraz bardzo niejednolity: od stale zalewanego, po suchy las na wyżynach. W zielonej przestrzeni ogromna liczba zwierząt walczy o przetrwanie. Żyją tu małpy wełniaki oraz wyjące małpy, czyli wyjce, a także harpia wielka, najsilniejszy ptak drapieżny na świecie, zdolny unieść nawet wyjca. Skrzydła harpii są szerokie i zaokrąglone, co pozwala jej manewrować w koronach drzew z ogromną precyzją. Łapy harpii są grubości ręki ludzkiej, w dodatku ma największe szpony wśród drapieżnych ptaków. Może nieść w nich ofiarę o tej samej wadze, co ona sama. Amazonia jest światem pełnym tajemnic. Tu drzewa oferują owoce jednocześnie bronią liści. To świat trucizn, w którym rośliny i zwierzęta toczą niewidzialną wojnę. Rośliny i zwierzęta wspólnie zmagają się ze zmienną pogodą. Amazoński las deszczowy to dwa i pół metra opadów rocznie, a większość oczywiście przypada w porze deszczowej. Drzewa i ich liście odgrywają w tym kluczową rolę, ponieważ połowa deszczu, który spada, pochodzi właśnie z lasu. Liście wyparowują wodę, która następnie tworzy chmury i wraca w postaci deszczu. Ulewy stanowią zagrożenie dla zwierząt, np młodych harpii. Jeśli pisklę przemoknie, wychładza się i ginie. To wyjątkowo groźny czas dla jednego z najsilniejszych ptaków na naszej planecie. Deszcz przeobraża las amazoński. Woda wylewa się z koryt licznych rzek i wpływa do lasu. Ulewy są tak intensywne, że las staje się światem wodnym. Pod wodą znajduje się 250 tysięcy km kwadratowych. To obszar trzy razy większy od Austrii.Transformacja jest zupełna. Tam gdzie kiedyś przysiadały ptaki, powstają warunki sprzyjające dla całkowicie innych stworzeń. W szczycie woda sięga ponad 20 km w głąb lasu. Jest zielona od mikroskopijnego planktonu, którym żywią się wpływające tu ławice małych rybek. Im woda dalej wpływa w las, tym liczniej pojawiają się więksi drapieżcy, jak matamata. To żółw z rodziny wężoszyjnych, żyje na linii frontu w głębi lasu i ma własne metody łapania ryb. Wtapia się w tło, wyglądając jak stary pień, pokryty wodorostami. Gdy woda coraz wyżej zalewa gałęzie drzew, sprowadza się tu smukleń pryskacz i ustala swoje terytorium. Następnie zwabia samiczkę. Smuklenie są wśród ryb wyjątkowym gatunkiem, ponieważ składają jaja na liściach - nad wodą. W Amazonii pada przez 200 dni w roku. Wszystkie zwierzęta lasu muszą znosić tę wilgoć. W końcu jednak nadchodzi czas, gdy wody zaczynają się cofać. To z kolei niebezpieczny czas dla ryb. Łatwo mogą zostać uwięzione w kałużach i jeziorkach. Dzień po dniu, noc po nocy las wysycha. Wiele ryb spotyka marny los, ale nieszczęście jednego stworzenia Amazonii jest okazją dla drugiego. Np. opos wykorzystuje ten okres do poszerzenia swojego jadłospisu. Tak więc ustępowanie i zalewanie wód jednym przynosi obfitość pokarmu, a innym - głód. Deszczowe i suche pory mają wpływ na życie wszystkich stworzeń Amazonii. 16:45 POGRANICZE W OGNIU - ODC. 7/24 Serial historyczno - sensacyjny, 57 min, Polska, 1988 Reżyseria: Andrzej Konic Scenariusz: Juliusz Janczur Zdjęcia: Antoni Wojtowicz Aktorzy: Janusz Bukowski, Cezary Pazura, Olaf Lubaszenko, Beata Paluch, Alicja Jachiewicz, Leon Niemczyk, Robert Rozmus, Ewa Sałacka, Andrzej Mrożewski, Jacek Kałucki, Piotr Siejka, Witold Skaruch, Wiesław Wieremiejczyk, Maciej Kozłowski, Jan Monczka Wywiadom zachodniej Europy wiadomo o tajnym liście ministra spraw zagranicznych Niemiec do księcia Hohenzollerna. Czarek - jako Austriak Otto Strauss zdobywa dokument. Wynika z niego, że Niemcy chcą rewizji wschodnich granic, Gdańska i i korytarza, za co na konferencji w Locarno zagwarantują Europie pokój. Sztab polskiego wywiadu lekceważy dokument. Kaleta postanawia publicznym procesem oficerów Konrada i Rubanka dowieść prawdziwych zamiarów wobec Polski. Rozgłos prosesu przyćmiony zostaje wieścią, że do pokojowej Nagrody Nobla kandydują wspólnie ministrowie spraw zagranicznych Niemiec i Francji. Czarek werbuje do wywiadu porucznika Sylwestra Madeja. 18:25 SPÓR O HISTORIĘ - ZBROJNE RAMIĘ BOLSZEWIKÓW Dysk./wywiad/debata, 31 min, Polska, 2020 Scenariusz: Elżbieta Szumiec - Zielińska Wykonawcy: Tomasz Muller (prowadzący) Atak bolszewików na Pałac Zimowy 25 października 1917 roku położył kres istnieniu powołanego w wyniku rewolucji lutowej Rządu Tymczasowego. Rewolucja bolszewicka stawała się faktem. Potrzebowała własnych żołnierzy, broni, butów, chleba i wsparcia dyplomatycznego. Z pomocą pospieszyła Europa i Stany Zjednoczone. W lutym 1918 roku rozpoczęto przyjmowanie ochotników do Armii Czerwonej. Początkowo oparta była ona na zaciągu ochotniczym. Ale już w maju wprowadzono powszechną służbę wojskową. W armii pojawili się komisarze polityczni, tzw. politrucy i przymusowo zmobilizowani byli oficerowie Armii Imperium Rosyjskiego. Kto jeszcze zasilił szeregi Armii Czerwonej? Jaki był jej potencjał w latach międzywojennych? Co stało za decyzją Stalina o przeprowadzeniu czystek w armii w latach 1937 - 1939 i jakie miało to konsekwencje? Kwestie poruszone w dyskusji: w jakim stanie jest Armia Imperium Rosyjskiego pod koniec wielkiej wojny? Jakie straty osobowe poniosła? Rewolucja lutowa - udział wojska. Rady żołnierskie. Przewrót bolszewicki. Tworzenie Armii Czerwonej z ochotników. Kto stoi za powstaniem armii, która już wkrótce zostanie użyta w wojnie domowej? Ideologizacja armii. Po wojnie następuje zmniejszenie stanów osobowych armii. Z kim jest jej "po drodze". Współpraca Reichswehry i Armii Czerwonej. Rapallo. Jakie środki Sowieci przeznaczali na rozwój swojej armii? Stopień nowoczesności - porównanie z Europą, Azją i Stanami Zjednoczonymi. Dojście Hitlera do władzy i chwilowe osłabienie relacji. Czystki w Armii Czerwonej pod koniec lat 30. Konsekwencje. Zaniechanie budowy wojsk powietrzno - desantowych. Stan na 22 czerwca 1941 roku. Goście: prof. Henryk Stańczyk - Wyższa Szkoła Menedżerska, prof. Daniel Boćkowski - Instytut Historii PAN, prof. Marek Kornat - Instytut Historii PAN. 19:05 HISTORIA POLSKI - MAŁA POLSKA W INDIACH Film dokumentalny, 50 min, Polska, 2013 Reżyseria: Anu Radha, Sumit Osmand Shaw Scenariusz: Anu Radha Muzyka: Vipln Patwa Spośród setek tysięcy Polaków wywiezionych na Wschód po wkroczeniu w 1939 roku do Polski Armii Czerwonej, dużą część stanowiły dzieci. Po ogłoszeniu w 1941 roku amnestii tysiące maluchów, często osieroconych, dotarło do tworzących się oddziałów gen. Władysława Andersa. Na czas wojny schronienia udzieliło im kilka krajów, m.in. Meksyk i Nowa Zelandia. Jednak pierwsze z pomocą przyszły Indie. Wojnę przetrwało tam około pięciu tysięcy polskich dzieci. Blisko tysiąc mieszkało w osiedlu w Balachadi, ktore wybudował maharadża Jam Sahib. 21:45 KRÓLIK PO BERLIŃSKU Film dokumentalny, 52 min, Polska 2009 Scenariusz i reżyseria: Bartek Konopka Zdjęcia: Piotr Rosołowski Opowieść o królikach żyjących w sąsiedztwie muru berlińskiego, mimowolnych świadkach burzliwej, powojennej historii miasta i dzielącego go muru. Prowadzona zza kadru, pełna absurdalnego humoru narracja o codziennym bytowaniu królików przeradza się niepostrzeżenie w opowieść o ludziach, mieszkańcach nie tylko Berlina Wschodniego, ale i całej NRD, poddanych wbrew woli, społecznemu i politycznemu eksperymentowi, odciętych dosłownie i w przenośni murem od reszty świata. Dziwnym trafem, historia tamtejszych królików stanowi wierne odbicie historii ludzi. Przed wojną Plac Poczdamski był tętniącym życiem fragmentem Berlina. Po wojnie zamienił się w dziką łąkę, na której wkrótce zaczęły powstawać ogródki działkowe. W poszukiwaniu pożywienia ściągały tam dzikie króliki z całego miasta. Ale pewnego dnia na łące pojawili się żołnierze, którzy poprowadzili przez środek zasieki z drutu kolczastego, by niebawem zastąpić je wysokim, ceglanym murem zwieńczonym opaskami z drutu. Ludzie stawali po obu stronach muru na różnych skrzynkach i stołkach, zaglądali na drugą stronę, machali do siebie, wysyłali sygnały świetlne, wypatrywali się przez lornetki, ustawiali transparenty, coś wykrzykiwali. Króliki nie rozumiały z tego nic, mogły się tylko przyglądać. Krzyki płoszyły je, choć z czasem zwierzęta zaczęły się do nich przyzwyczajać. Jednak ludzie zachowywali się coraz dziwniej. Niektórzy próbowali przeskoczyć mur, potem szybko przebiec szeroki pas ziemi i przedrzeć się przez zaporę z drutu kolczastego. Czasami im się to udawało, więc niebawem zamiast drutów pojawił się drugi mur. Pomiędzy murami ciągnął się pas ziemi niczyjej. Teraz już ucieczka była dużo trudniejsza, zwłaszcza że wzdłuż muru krążyli uzbrojeni żołnierze z psami i wyłapywali desperatów. Niekiedy do nich strzelali, mimo że każdy strzał wymagał udokumentowania w raporcie. Do królików, które też znalazły się między murami, nie strzelano, widać nie zasługiwały na raporty, ale stały się więźniami. Nawet jeśli biegły długo wzdłuż muru, nie mogły opuścić swojego terytorium, a jedynie wrócić w to samo miejsce. Królicze więzienie zaczęło jednak zwierzakom odpowiadać: nikt tam na nie nie polował, nic nie zakłócało ich spokoju, a sporadyczne strzelanie do uciekinierów dawało się jakoś znieść. Króliki mogły nawet dojść do wniosku, że wzniesiono mur i wystawiono straże po to, żeby je chronić. Ludzie z całego świata przyjeżdżali, żeby zobaczyć ten jedyny w swoim rodzaju króliczy rezerwat, fotografowali zwierzaki, uwieczniali ich wizerunki na murze. Króliki rozmnażały się więc na potęgę, żeby nie zawieść widowni. Z czasem jednak brak zewnętrznych zagrożeń zaczął obracać się przeciwko nim: straciły zainteresowanie otoczeniem, popadły w bierność i apatię. Kiedy na czele kraju stanął Erich Honecker, miłośnik zwierząt, postanowił udowodnić, że rezerwat jest idealnym miejscem do życia. Brał pożyczki z Zachodu na wysiew trawy, nad pasem ziemi rozbłysły latarnie, żeby nikt nie plątał się tam po ciemku, a szczeliny w murze starannie zamurowano, aby króliki nie zaraziły się przywleczonymi z zewnątrz chorobami. Coraz więcej psów pilnowało też króliczego bezpieczeństwa. Mimo to wciąż były króliki, które próbowały wydostać się na wolność, budując podkopy pod murem. Aż nagle w murze pojawiły się dziury i możliwe stało się opuszczanie rezerwatu. Króliki wreszcie mogły zobaczyć prawdziwy świat, przekonać się, że trawa na zewnątrz jest bujniejsza, spróbować nawet chrupiącej sałaty. Sam rezerwat postanowiono zlikwidować, strażnicy zniknęli. Dziś króliki żyją na zwykłych podwórkach i w parkach, muszą rywalizować o jedzenie z innymi zwierzętami. Po spokojnym życiu między murami trudno im było odnaleźć się w nowej rzeczywistości. Najłatwiej przystosowały się młode osobniki. Stare czasami jeszcze tęsknią za rezerwatem. "Królik po berlińsku" znalazł się wśród ośmiu filmów dokumentalnych kandydujących do Oscara 2009 w kategorii najlepszy dokument długometrażowy. Z tej listy trzy uzyskają oficjalną nominację do tej najbardziej prestiżowej nagrody. Za swój film Bartek Konopka dostał już m. in. Złotego Lajkonika na 49. Krakowskim Festiwalu Filmowym i nagrodę na festiwalu Hotdoc w Toronto. 23:40 SZEROKIE TORY - JEDEN DZIEŃ Z ŻYCIA POPA PRAWOSŁAWNEGO NA UKRAINIE Reportaż, 24 min, Polska, 2001 Scenariusz: Barbara Włodarczyk Zdjęcia: Wiktor Politow W kolejnym odcinku cyklu reportaży o codziennym życiu w krajach byłego Związku Radzieckiego spotkanie z ojcem Aleksandrem - duchownym ukraińskiej Cerkwii prawosławnej, podlegającej patriarchatowi moskiewskiemu. 00:45 SENSACJE XX WIEKU - POJEDYNEK W VENLO Kameralne i studyjne (widowisko), 50 min, Polska, 2004 Autor: Bogusław Wołoszański Reżyseria: Adek Drabiński Zdjęcia: Waldemar Szmidt Muzyka: Dariusz Żebrowski Aktorzy: Piotr Garlicki, Tomasz Dedek, Wojciech Wysocki, Marek Kalita, Jerzy Schejbal Opatrzność czuwała nad wodzem. Choć ładunek dynamitu z aż trzema, dla pewności, zapalnikami i dwoma mechanizmami zegarowymi eksplodował w ściśle wyznaczonym czasie, to jest 8 listopada 1939 o godzinie 21:20, zabijając sześciu i raniąc wielu towarzyszy partyjnych, w monachijskiej piwiarni "Buergerbraeukeller" Hitlera już nie było. Wbrew obyczajom, wcześniej niż zwykle opuścił siedzibę corocznego zjazdu nazistów. Szczęście uśmiechnęło się też do organów ścigania. Hans Georg Elser, stolarz z zawodu i komunista z przekonania, został schwytany tego samego dnia, wieczorem, podczas próby ucieczki do Szwajcarii. Podobno zachowywał się podejrzanie na przejściu granicznym. Nie sposób pojąć, dlaczego tak wytrawny i przezorny zamachowiec zamiast spokojnie wrócić do domu, usiłował opuścić Niemcy. Pytań jest więcej. Ktoś musiał pomagać Elserowi w składaniu tajnych wizyt w piwiarni. Ktoś musiał nie słyszeć - przez trzydzieści nocy z rzędu! - hałasu towarzyszącego drążeniu w filarze wnęki na bombę. Kto? Skąd u prostego stolarza imponująca wiedza pirotechniczna? I wreszcie dlaczego pojmany zbrodniarz nie stanął natychmiast pod murem ani nawet przed sądem? Został osadzony w Dachau, w którym przebywał przez kilka lat w dobrych, jak na obóz koncentracyjny, warunkach. Został zamordowany dopiero w kwietniu 1945 roku. Tego samego dnia stracono byłego szefa Abwehry, Wilhelma Canarisa, dzień później - bliskiego współpracownika admirała, Hansa Ostera. Ktoś zadbał o to, aby zwycięscy alianci nie poznali sekretów tajnych służb Trzeciej Rzeszy. W kolejnym odcinku "Sensacji XX wieku" Bogusław Wołoszański przedstawia zagadkowe, do dziś nie w pełni wyjaśnione kulisy zamachu na Hitlera dokonanego w listopadzie 1939 roku. Wojna z Polską już się skończyła, wojna z Zachodem - pomijając farsę "drole de guerre" - jeszcze się nie zaczęła. Trwały za to intensywne gry polityczne i dyplomatyczne, zmagania stronnictw i koterii, a także walki służb wywiadowczych. Nie tylko z przeciwnikami zza linii frontu. Niemiecka generalicja obawiała się przedwczesnego uderzenia na mocarstwa zachodnie. Z niepokojem patrzyła na rosnące wpływy SS. Wywiad wojskowy admirała Canarisa ostro konkurował z kierowanym przez Waltera Schellenberga wywiadem SS. Zamach monachijski i wydarzenia późniejsze, w tym nader łatwe schwytanie sprawcy, oraz porwanie przez Sicherheitsdienst w nadgranicznym holenderskim miasteczku Venlo dwóch wywiadowców brytyjskich, mogły być następstwem rywalizacji niemieckich tajnych służb - Abwehry i SS, jak też pokłosiem znacznie poważniejszego konfliktu w najwyższych kręgach kierowniczych Trzeciej Rzeszy. Czyżby Elser miał zabić nieobliczalnego Adolfa Hitlera, by nowy przywódca, rozsądny Heinrich Himmler, mógł szybko wynegocjować warunki pokoju z zachodnimi aliantami i pomaszerować na Wschód? 01:45 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ - GOEBBELS Magazyn, 19 min, Polska, 1996 Scenariusz: Bogusław Wołoszański, Maciej Zakrocki Zdjęcia: Zbigniew Maziarz Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) W cyklu popularyzującym wiedzę o historii II wojny światowej, odcinek poświęcony Josephowi Goebbelsowi oraz roli propagandy w III Rzeszy. Obraz w całości tworzą czarno - białe archiwalne materiały filmowe.