TVP Kultura Czwartek, 26.05.2022 09:20 DO WIDZENIA, DO JUTRA Film obyczajowy, 82 min, Polska, 1960 Reżyseria: Janusz Morgenstern Scenariusz: Zbigniew Cybulski, Bogumił Kobiela, Wilhelm Mach Zdjęcia: Jan Laskowski Muzyka: Krzysztof Komeda Aktorzy: Teresa Tuszyńska, Grażyna Muszyńska, Barbara Baranowska, Włodzimierz Bielicki, Jacek Fedorowicz, Roman Polański, Eleonora Kałużyńska, Romuald Freyer, Tadeusz Wojtych, Tadeusz Chyła, Krzysztof Komeda, Władysław Kowalski, Adam Pawlikowski, Mieczysław Waśkowski, Zbigniew Cybulski Debiut reżyserski Janusza Morgensterna, uhonorowany I nagrodą za reżyserię na MFF w Stratford w 1961 r. i nagrodą "Srebrnego Bumerangu" za zdjęcia na festiwalu w Melbourne w 1962 r. Scenariusz napisał, wspólnie z Bogumiłem Kobielą i Wilhelmem Machem, Zbigniew Cybulski, zarazem odtwórca głównej roli, współzałożyciel, reżyser i aktor gdańskiego kabaretu studenckiego Bim-Bom. Tło wydarzeń, o których opowiada film, jest autentycznym tłem fragmentu jego życiorysu. Autentyczna jest także postać Marguerite, choć naprawdę nazywała się Francoise Bourbon. Była córką francuskiego konsula, który przebywał w Polsce w latach 1956-60. Dziewczyna miała wówczas 16 lat i uczyła się w wiedeńskim liceum, które było najbliższą szkołą z językiem francuskim. W Polsce spędzała właściwie tylko wakacje i święta. Uwielbiała atmosferę Bim-Bomu, poznała wielu młodych ludzi związanych z tym kabaretem. W filmie zakochuje się w niej pewien student, Jacek, trochę romantyk i artysta. Jego życiową dewizą jest "marzenie, które stanowi motor działania". Obiektem jego marzeń staje się właśnie Marguerite, urocza, niedosiężna córka konsula, która już jutro wyjeżdża z Polski. Młodzi chcą więc spędzić ze sobą kilka ostatnich godzin. W tę prostą i banalną historię romantycznej przygody autorzy filmu wplatają sceny realizowane w autentycznych gdańskich piwnicach studenckich, z udziałem twórców i aktorów teatrzyków Bim-Bom i Co To, próbując w ten sposób utrwalić niepowtarzalne zjawisko, jakimi były one w drugiej połowie lat 50. Pragnęli oddać ich nastrój, urodę i przesłanie, a tym samym wyrazić stan ducha, tęsknoty i urazy ówczesnej młodej inteligencji. Nerwowa gra Zbyszka Cybulskiego oddaje to wszystko, co ukrywa się w cieniu, poza wypowiadanymi słowami, lecz jest obecne w życiu: niezgoda na nietrwałość uczuć, na świat, w którym nie ma miejsca dla romantyzmu, na szczęście ulotne jak chwila. W warstwie formalnej epizody z życia studenckich kabaretów rozbijały główny wątek akcji, nadając całości styl luźnej narracji, charakterystycznej dla torującej sobie dopiero drogę francuskiej "nowej fali". "Do widzenia, do jutra" było zwiastunem, jednym z pierwszych refleksów tego zjawiska na polskim gruncie. 11:00 KOMEDIANTKA - ODC. 9/9 Serial obyczajowy, 54 min, Polska, 1987 Autor: Władysław Reymont Reżyseria: Jerzy Sztwiertnia Scenariusz: Jerzy Sztwiertnia Zdjęcia: Andrzej Ramlau Muzyka: Adam Sławiński Aktorzy: Małgorzata Pieczyńska, Elżbieta Kępińska, Piotr Dejmek, Beata Tyszkiewicz, Marzena Trybała, Bronisław Pawlik, Krzysztof Gosztyła, Krzysztof Kowalewski, Krzysztof Wakuliński, Jerzy Zelnik, Grażyna Szapołowska, Witold Dębicki, Stanisław Brudny, Katarzyna Gniewkowska, Jan Jankowski Janka gości u Heli Halder, razem z przyjaciółką odwiedza miejscową literatkę, Stabrowską. Grzesikiewicz przyjeżdża po dziewczynę, zabiera ją do Bukowca, gdzie czeka na nią ciężko chory ojciec. Wspólnie odwożą Orłowskiego do Szpitala Bonifratrów do Warszawy. Janka i Grzesikiewicz, już pogodzeni, pobierają się, wyjeżdżają do Włoch, a potem zamieszkują w Krasnowej. Częstym gościem ich domu jest Witowski. Janka z trudem daje sobie radę jako gospodyni w Krasnowej i nie zawsze umie porozumieć się z rodzicami męża. Sytuacja zmienia się, gdy przychodzi na świat ich pierwszy syn. Jankę odwiedza Głogowski. Widząc, że stała się już inną kobietą, odjeżdża z Krasnowej, żegnając się chyba na zawsze. 12:05 HRABINA COSEL - KAMARYLA, ODC. 1 Serial historyczny, kostiumowy, 48 min, Polska 1968 Reżyseria: Jerzy Antczak Scenariusz: Zdzisław Skowroński Zdjęcia: Bogusław Lambach, Jan Janczewski Muzyka: Waldemar Kazanecki Aktorzy: Jadwiga Barańska, Mariusz Dmochowski, Stanisław Jasiukiewicz, Daniel Olbrychski, Ignacy Gogolewski, Stanisław Milski, Henryk Borowski, Władysław Hańcza, Krystyna Chmielewska, Leon Niemczyk, Bronisław Pawlik, Ewa Tchorznicka Jerzy Antczak początkowo zamierzał wystawić fragmenty "Hrabiny Cosel" Józefa Ignacego Kraszewskiego w Teatrze Popularnym TV, którym kierował w Łodzi. Ze względu jednak na skromne możliwości techniczne małego studia projekt ten upadł. Po kilku latach - niezależnie zresztą od Antczaka - adaptację powieści podjął Zdzisław Skowroński. W końcu obaj twórcy rozpoczęli wspólną pracę nad filmem. W trakcie prac nad trzyodcinkowym serialem telwizyjnym zapadła decyzja o równoległej realizacji wersji kinowej. Planując produkcję, ze wzgledów finansowych zrezygnowano z budowy dekoracji w studiu. Większość scen zrealizowano na zamku w Książu koło Wałbrzycha. Mimo złego wówczas stanu technicznego tej olbrzymiej budowli, udało się niewielkim kosztem zaadaptować do potrzeb filmu część pomieszczeń. Wybór był szeroki, gdyż Książ ma ponad 400 pomieszczeń. Sceny plenerowe nakręcono w okalającym zamek parku oraz na obszarze Jury Krakowsko - Częstochowskiej, gdzie Wojciech J. Has kręcił "Rękopis znaleziony w Saragossie". Do "Hrabiny Cosel" uszyto ponad 100 kostiumów - od płaszcza koronacyjnego po kostiumy na maskaradę. Występujący w roli króla Karola XII Daniel Olbrychski sam przygotował i wykonał efektowną scenę spadania z konia, kiedy jako król musztrował żołnierzy szwedzkich. Jest rok 1706. Trwa Wojna Północna. Król szwedzki Karol XII rozbija wojska Augusta II Wettina, zwanego Mocnym. Sejm ogłasza detronizację Augusta i na króla Polski wybiera Stanisława Leszczyńskiego. Wiadomość tę przywozi do Drezna młody polski szlachcic Zaklika. August pozornie nie przejmuje się tym. Szuka zapomnienia w zabawach i ucztach. Pojawienie się na dworze pięknej hrabiny Hoym wnosi do jego życia ożywienie. Wkrótce August zakochuje się niej. 13:30 W SZKLANYM KLOSZU SYLVII PLATH (SYLVIA PLATH - INSIDE THE BELL JAR) Film dokumentalny, 59 min, Wielka Brytania, 2018 Reżyseria: Teresa Griffiths Scenariusz: Teresa Griffiths Zdjęcia: Jonathan Partridge Muzyka: Guy Farley Wykonawcy: Maggie Gyllenhaal Film opowiada historię powstawania autobiograficznej powieści poetki Sylvii Plath "Szklany klosz" oraz powiązania między jej życiem a książką. W książce Sylvia Plath opisuje swoje życie w okresie od wyjazdu do Nowego Jorku i czasy po powrocie do rodzinnego Bostonu. W międzyczasie autorka powieści studiuje również w Smith College w Northampton. Miesiąc po wydaniu książki poetka popełnia samobójstwo (11 lutego 1963 roku). W filmie poetkę wspomina jej córka, Frieda Hughes. 14:40 PROFESOR NA DRODZE Komediodramat, 58 min, Polska 1973 Reżyseria: Zbigniew Chmielewski Scenariusz: Zbigniew Chmielewski, Henryk Czarnecki Zdjęcia: Mikołaj Sprudin Muzyka: Piotr Marczewski Aktorzy: Józef Nalberczak, Jolanta Bohdal, Jerzy Braszka, Zbigniew Józefowicz, Andrzej Jurczak, Zygmunt Malawski, Józef Nowak, Leonard Pietraszak, Bogusław Sochnacki, Henryk Staszewski, Włodzimierz Wiszniewski, Teresa Lipowska, Jolanta Lothe Komediodramat psychologiczno - obyczajowy o perypetiach ludzi, którzy z różnych przyczyn nie zdobyli świadectwa dojrzałości i po latach decydują się nadrobić luki w wykształceniu w wieczorowej szkole dla dorosłych. Łączenie pracy zawodowej i życia rodzinnego z nauką jest dla wszystkich bardzo trudne, ale film utrzymany jest w tonacji pogodnej, chwilami żartobliwej. Józef Nowak, odtwórca roli kierowcy pekaesu, otrzymał Zloty Ekran zanajlepszą rolę męską, sympatię publiczności zaskarbił sobie również Józef Nalberczak jako nauczyciel polskiego (rola uhonorowana przez ministra oświaty i wychowania). Nagrodę prezesa ówczesnego Radiokomitetu dostali reżyser Zbigniew Chmielewski i Henryk Czarnecki, współscenarzysta i autor książki, na podstawie której powstał "Profesor na drodze", notabene, z zawodu nauczyciel. Zdjęcia do filmu kręcono w łódzkim Technikum Samochodowym, gdzie wówczas pracował, a w epizodach zagrali uczniowie tej szkoły. Film "utkany z drobnych obserwacji psychologicznych i obyczajowych", pokazywał sprawy i postawy bliskie ludziom. Jak mówił reżyser, "Nasze czasy podniosły bardzo cenę wiedzy, także tej uzupełnianej ciągle przez dorosłych. Jest to coś, co byśmy nazwali umownie dorastaniem do swoich czasów". W tym trudnym okresie adaptacji do nowego środowiska, wymagań szkoły i bardzo intensywnego trybu życia pomaga dorosłym uczniom ich ulubiony profesor, polonista. Z pozoru zgorzkniały i szorstki, zjednuje sobie ludzi wewnętrznym ciepłem, życzliwością i wyrozumiałością. Wyciąga swoich podopiecznych z różnych opresji, wspiera w chwilach załamań, dopinguje do jeszcze większego wysiłku. Toteż gdy on wpada w kłopoty, słuchacze "wieczorówki" nie opuszczą swojego profesora. 16:00 PĘTLA Dramat, 97 min, Polska 1957 Reżyseria: Wojciech Jerzy Has Scenariusz: Marek Hłasko, Wojciech Jerzy Has Zdjęcia: Mieczysław Jahoda Muzyka: Tadeusz Baird Aktorzy: Gustaw Holoubek, Aleksandra Śląska, Teresa Szmigielówna, Tadeusz Fijewski, Stanisław Milski, Stanisław Dewoyno, Roman Kłosowski, Tadeusz Gwiazdowski, Marian Jastrzębski, Emil Karewicz, Ignacy Machowski, Helena Makowska - Fijewska, Igor Przegrodzki, Zygmunt Zintel i inni Efektowny debiut Wojciecha Jerzego Hasa, jednego z najciekawszych polskich reżyserów powojennych. W "Pętli" późniejszy autor "Pismaka" stworzył podwaliny własnego języka filmowego. Jego znakiem rozpoznawczym jest mistrzowskie budowanie klimatu ekranowej opowieści; subtelne ukazywanie powikłanej, często poranionej psychiki bohaterów; fascynacja outsiderem wyrzuconym poza główny nurt życia, niepotrafiącym nawiązać kontaktu z otoczeniem. Te cechy stylu Hasa znalazły najpełniejszy wyraz w jego dokonaniach z lat pięćdziesiątych i sześćdziesiątych ("Pożegnania", "Wspólny pokój", "Jak być kochaną", "Szyfry"). Można się również w "Pętli" dopatrzyć nieśmiałej zapowiedzi "wizyjnego" Hasa, znanego przede wszystkim z "Rękopisu znalezionego w Saragossie" i "Sanatorium pod klepsydrą", ale także z filmów z lat osiemdziesiątych: "Pismaka", "Niezwykłej podróży Baltazara Kobera" czy "Osobistego pamiętnika grzesznika ...przez niego samego spisanego". Jak bowiem rozumieć owe dziwne przedmioty wypełniające mieszkanie alkoholika Kuby? Jak tłumaczyć aluzje do wizualnych ekstrawagancji niemieckich ekspresjonistów? Debiutancki film Hasa jest adaptacją wczesnego opowiadania Marka Hłaski pod tym samym tytułem. Akcja toczy się w ciągu jednego dnia. Głównym bohaterem jest Kuba, rozpaczliwie walczący z nałogiem pijaństwa. Po południu, wraz z narzeczoną Krystyną, ma udać się do lekarza, który zaaplikuje mu kurację. Na razie musi czekać. Czeka samotnie w mieszkaniu, które przypomina nieco rekwizytornię teatru. Co jakiś czas dzwoni telefon. To znajomi, niby współczujący, a tak naprawdę wścibscy i denerwujący. Kuba nie wytrzymuje. Poirytowany wychodzi na miasto. Włóczy się bez celu po ulicach, spotyka młodzieńczą miłość, wdaje się w burdę i ląduje w komisariacie. Wypuszczony idzie do baru "Pod orłem", gdzie znów sięga po kieliszek. "Pętla" jest filmem cholernie pesymistycznym. Śmiać mi się chce, gdy pomyśleć, że o ten sam pesymizm pomawiano "Eroikę" czy "Koniec nocy". Jeśli tamte filmy były mroczne i szare, to ten dopiero jest czarny jak bryła węgla pomazana smołą"- pisał pod koniec lat pięćdziesiątych jeden z krytyków. Celowo wolne tempo narracji chwilami męczy i drażni. Niemal namacalnie oddaje duszny ciężar przygniatający bohatera. Ulatują resztki nadziei, pętla zaciska się. Odtwarzający postać Kuby Gustaw Holoubek daje wstrząsające studium życiowego bankruta, targanego sprzecznymi uczuciami od otępienia do szaleństwa. Kamera niemal nie pozwala mu wyjść poza kadr, śledzi każdy ruch i wyraz twarzy. Odmierza etapy jego upadku, aż do tragicznego końca. "Idźcie na "Pętlę", film dobry, odważny, uczciwy"- zachęcał przed laty recenzent swoich czytelników. I choć przez ostatnie czterdzieści lat sporo wydarzyło się w polskim filmie, jego wezwanie niewiele straciło na aktualności. 17:45 KTÓRĘDY PO SZTUKĘ - TEOFIL KWIATKOWSKI Magazyn, 5 min, Polska, 2022 "Polonez Chopina" zwany też "Balem w Hotelu Lambert" to dzieło Teofila Kwiatkowskiego, powstałe kilkanaście lat po upadku powstania listopadowego w Paryżu, w kręgu księcia Adama Jerzego Czartoryskiego. Akwarela przedstawia czołowe postacie z polskiej kultury otoczone kultem i legendą. Stanowi także marzenie o dniach chwały, wspomnienie królewskiej i rycerskiej Polski, rozbudzając na nowo zastygłą nadzieję na odzyskanie Niepodległości. O dziele należącym do kolekcji Muzeum Narodowego w Poznaniu opowie kurator i historyk sztuki dr Arkadiusz Krawczyk, adiunkt w Galerii Sztuki Polskiej od końca XVIII w. do 1945 r. Muzeum Narodowego w Poznaniu. 20:00 CZWARTKOWY KLUB FILMOWY - WSTĘP DO FILMU - KOLORY RAJU Dysk./wywiad/debata, 5 min, Polska, 2022 Łukasz Jasina rozmawia z krytykiem filmowym Łukaszem Adamskim o filmie "Kolory raju", reż. Majid Majidi. 20:05 CZWARTKOWY KLUB FILMOWY - KOLORY RAJU (THE COLOUR OF PARADISE, RANG E KHODA) Dramat, 85 min, Iran, 1999 Reżyseria: Majid Majidi Scenariusz: Majid Majidi Muzyka: Alireza Kohandairy Aktorzy: Salameh Feyzi, Elham Sharifi, Mohsen Ramezani, Hossein Mahjoub, Behzad Rafi, Farahnaz Safari Kolejne dzieło słynnego irańskiego twórcy Madżida Madżidiego jest dowodem dojrzałości i przenikliwego spojrzenia na niezwykły świat niewidomego chłopca, dla którego dźwięk, dotyk i zapachy to "kolory raju". Film obsypany wieloma nagrodami w Wenecji i Cannes w 1999 r. Ośmioletni Mohamed jest niewidomym, lecz niezwykle uzdolnionym uczniem teherańskiej szkoły dla dzieci ociemniałych. Nie ma łatwego dzieciństwa. Jego ojciec, ciężko pracujący wdowiec z zapadłej wsi, wstydzi się syna i chce się go pozbyć, by ożenić się z bogatą dziewczyną. Chłopca kocha tylko jego babcia, dumna z nauki wnuczka i jego zdolności. Niestety, ojciec gwałtem zabiera go, by oddać do stolarza na naukę rzemiosła. W swym okrutnym egoizmie, nie liczy się z uczuciami dziecka, które pokornie, lecz w bólu przyjmuje ciosy. Dopiero śmierć babci i tragiczny wypadek - utonięcie syna, uświadamia mu błąd. 21:45 WĘDROWIEC POLSKI Reportaż, 25 min, Polska, 2021 Reżyseria: Agnieszka Żmijewska Scenariusz: Agnieszka Żmijewska, Krzysztof Koehler Wykonawcy: Krzysztof Koehler (prowadzący) Cykl, którego celem jest przybliżenie historii, tradycji, kultury różnych regionów Polski. Prowadzącym ten niekonwencjonalny kulturalny przewodnik po Polsce jest poeta, literaturoznawca i krytyk literacki Krzysztof Koehler. W kolejnym odcinku odwiedzamy Ponidzie, obszar niemal całkowicie leżący na terenie Niecki Niedziańskiej. Nasz wędrowiec dociera do Muzeum Regionalnego w Pińczowie, gdzie znajduje się akt lokacji miasta. Zwiedza Bazylikę Kolegiacką Narodzenia Najświętszej Marii Panny w Wiślicy, ufundowaną przez Kazimierza Wielkiego, a w Busku Zdroju zwiedzamy starą kuźnię. 00:10 NA WSCHÓD OD HOLLYWOOD - LETNIA SZKOŁA ŻYCIA (L'ATELIER) Dramat, 108 min, Francja 2017 Reżyseria: Laurent Cantet Scenariusz: Robin Campillo, Laurent Cantet Aktorzy: Marina Fois, Matthieu Lucci, Florian Beaujean, Mamadou Doumbia, Warda Rammach Akcja rozgrywa się w małym, francuskim miasteczku, malowniczo położonym na Lazurowym Wybrzeżu. Główny wątek fabularny filmu stanowi związek łączący dojrzałą kobietę i nastolatka. Ona, Olivia Dejazet, jest znaną pisarką z Paryża, on, Antoine, nieśmiałym i małomównym słuchaczem prowadzonych przez nią warsztatów pisarskich dla młodych ludzi. Choć dzieli ich wiele, połączy chęć ucieczki od codziennej rzeczywistości. Obydwoje pragną odmiany w swoim życiu, zweryfikowania swoich dotychczasowych postaw i poglądów. To niezwykle burzliwy związek naznaczony skrajnie różnymi emocjami, chwilami, w których coś ich nieodparcie przyciąga do siebie, a innym razem odpycha. Celem warsztatów jest wspólne napisanie przez wszystkich uczestników powieści, która być może zostanie opublikowana. Inspiracją mają być autentyczne przeżycia młodych ludzi, doświadczenia wyniesione z rodzinnych domów i ze swoich środowisk. Antoine znacznie wyróżnia się na tle tej grupy, co szybko prowadzi do konfliktów z rówieśnikami. Każdy z nich ma inną wizję powieści, którą wspólnie mają stworzyć. Zupełnie nieświadomie odsłaniają swoje myśli i prawdziwe oblicze, swoje postawy ideologiczne. 02:15 KINO NOCNE - BOSKI PORZĄDEK (GÖTTLICHE ORDNUNG, DIE) Dramat, 92 min, Szwajcaria 2017 Scenariusz i reżyseria: Petra Biondina Volpe Aktorzy: Marie Leuenberger, Maximilian Simonischek, Rachel Braunschweig, Sibylle Brunner, Marta Zoffoli, Bettina Stucky Akcja rozgrywa się na początku lat 70. XX wieku. Jest rok 1971. Bohaterka filmu to Nora, młoda mężatka, która zgodnie z panującymi zasadami prawa małżeńskiego nie pracuje, zajmuje się jedynie domem i dziećmi. Mieszka wraz z mężem Hansem, dwoma synami i zgorzkniałym teściem Gittfriedem w spokojnej, szwajcarskiej wiosce Appenzell, odcięta od wielkiego świata i polityki. Na prowincję jeszcze nie do wszystkich docierają echa rewolucji obyczajowej zapoczątkowanej w kulturze zachodniej w latach 60. Emancypację kobiet uważano za przekleństwo, grzech i naruszenie tzw. Boskiego porządku. Spokój rodziny, jak i lokalnej społeczności mogą poważnie zachwiać wydarzenia, w których bierze czynny udział bohaterka filmu, młoda gospodyni domowa, coraz bardziej świadoma potrzeby zmian społecznych. Postanawia pracować, na co mąż nie nie wyraża zgody. Ale Nora nie zamierza się poddawać, wraz ze swoimi zwolenniczkami podejmuje trudną walkę o równe prawa dla wszystkich, o przyznanie praw wyborczych szwajcarskim kobietom. Nora wraz ze swymi towarzyszkami wzywa do strajku.