TVP Dokument Czwartek, 02.06.2022 06:00 DZIKA POLSKA - BOGATSZE ŻYCIE - POŻĄDANE ŻĄDŁA Serial dokumentalny, 25 min, Polska, 2012 Reżyseria: Monika Purzycka Scenariusz: Joanna Łęska, Dorota Adamkiewicz Trudno o ważniejszych i pracowitszych współtwórców różnorodności biologicznej, jak pszczoły. Bohaterem tego odcinka jest prof. Jerzy Demetraki - paleolog, naukowiec zajmujący się genetyką pszczół miodnych. Teren Polski jest naturalnym siedliskiem rasy pszczół rodzimych określonej jako środkowoeuropejska. Populacja pszczół linii M Północna wywodzi się od pszczół miejscowych utrzymywanych i selekcjonowanych w naturalnych warunkach klimatyczno - pożytkowych północnej Polski. Zachowała ona wiele ważnych cech, z których najistotniejsze to: tworzenie małych i średnich rodzin na zimę, co wiąże się z mniejszym zużyciem pokarmu w czasie zimy, ponadto większa odporność na choroby; szybki i dynamiczny rozwój wiosenny, następujący wraz z ustabilizowaniem się pogody; zdolność do wykorzystania różnorodnych pożytków (nawet bardzo ubogich). 06:30 ZAKOCHAJ SIĘ W POLSCE - ODC. 63 CZERSK I GÓRA KALWARIA Magazyn, 23 min, Polska, 2017 Reżyseria: Rafał Samborski Scenariusz: Przemysław Skoczek Zdjęcia: Jacek Banach, Jarosław Wątor Na trasie kolejnej wyprawy Tomasza Bednarka znajdą się dwie miejscowości. Pierwsza to Czersk - urokliwa, otoczona sadami wieś na wysokiej wiślanej skarpie. Ta dawna siedziba książąt mazowieckich jest niepozorna i skromna, ale to jedna z najstarszych miejscowości na Mazowszu. Najwcześniejsza wzmianka o Czersku pochodzi z 1142 roku. Dziś znany jest głównie z ruin średniowiecznego Zamku Książąt Mazowieckich, które są tu największą atrakcją turystyczną i zarazem jednym z najcenniejszych zabytków na Mazowszu. Jego trzy wieże górują nad okolicą, przypominając o dawnych rycerskich czasach. Wieś i zamek położone są na wiślanej skarpie, ale Wisły stąd nie widać, bo jest oddalona o kilkaset metrów. Niegdyś jednak tuż pod murami zamku znajdowała się jedna z jej odnóg. Łączyła ona Czersk z głównym szlakiem handlowym, jakim była Wisła. Niestety na początku XV wieku, w wyniku pogodowych anomalii, tę odnogę zasypał piach, a miasto zostało od Wisły odcięte, co doprowadziło do jego stopniowego upadku. Dosłownie kilka kilometrów od Czerska, na drodze do Warszawy, położona jest Góra Kalwaria. Jako miasto funkcjonuje dopiero od XVII wieku, jednak jako wieś rycerska o nazwie Góra istniała tu już czterysta lat wcześniej i choć była bardzo długo w cieniu Czerska, doczekała się wielkości i sławy. 06:55 FASCYNUJĄCE MIEJSCA - FASCYNUJĄCE WOGEZY - DZIKOŚĆ W ŚRODKU EUROPY (FASCINATING VOSGES - WILDERNESS IN THE HEART OF EUROPE) Cykl dokumentalny, 14 min, Niemcy, 2014 Reżyseria: Moritz Mayerle, Annette Scheurich W tym odcinku poznamy Wogezy - siedzibę licznych gatunków dzikich zwierząt. Są tam góry, doliny, rozległe lasy i pola. W południowych Wogezach krajobraz jest ukształtowany przez tradycyjną alpejską gospodarkę rolną. W Wogezach północnych z kolei lasy, bogate w gatunki często sięgają i po wyższe zbocza, poprzecinane tylko głęboko popękanymi wychodniami z piaskowca, górującymi nad drzewami. W rezerwacie przyrody w Wogezach północnych duże tereny są chronione przed wycinką i uprawami rolnymi. Kopulaste szczyty Wogezów południowych są w większości nie porośnięte. Zwane są balonami i tylko z rzadka można napotkać zahartowanego przez wiatr buka. W Wogezach północnych echo niesie pradawne odgłosy. Jesień zmienia las liściasty Wogezów w morze barw. Drzewa wkrótce potracą wszystkie liście. Las Wogezów musi czekać aż do wiosny, zanim znowu zbudzi się do życia. 07:15 DZIKIE OPOWIEŚCI - ODC. 2 JASZCZURKI Z AUSTRALII (WILD TALES. EP. 2 LIZARDS OF OZ) Serial dokumentalny, 51 min, USA, 2018 Reżyseria: Kylie Stott Fascynująca seria przyrodnicza, ukazująca historie kultowych, australijskich zwierząt oraz biologiczne i ewolucyjne czynniki, które je łączą. Każdy film opowiada jedną historię, ale połączone w "Dzikie opowieści" tworzą serię tak urzekającą i różnorodną, jak sama natura. Odcinek drugi to opowieść o australijskich jaszczurkach. Australia jest najbardziej suchym, zamieszkałym kontynentem na świecie, a większość lądu to pustynia. Jednak zimnokrwiste gady ewoluowały w niemal niewiarygodny sposób, aby przetrwać, a nawet prosperować w tak trudnych warunkach. Jaszczurki, małe scynki, niektóre gekony są szybkie, a inne tak powolne, że prawie się nie poruszają w ciągu dnia. Zaradne i zdolne do adaptacji gady australijskie zamieszkały też w lasach deszczowych, a nawet w nowoczesnych miastach. Jaszczurki to stworzenia żyjące na całym kontynencie. Dostosowały się do każdego środowiska, w którym jest możliwe życie zimnokrwistych gadów. Ale świat wciąż się zmienia, a gady będą się zmieniać wraz z nim, dostosowując się i ewoluując w sposób, jakiego my nie możemy sobie nawet wyobrazić. 08:10 DOKTOR WIRUS I PAN HYDE, WSPOMNIENIA WIRUSOLOGA (DOCTOR VIRUS AND MISTER HYDE) Film dokumentalny, 51 min, Belgia/Francja, 2016 Reżyseria: Jean Crepu Film dokumentalny opowiadający o najmniejszych organizmach, niewidzialnych gołym okiem, a potrafiących dokonać spustoszenia w organizmach żywych. To wirusy, wiązane z najstraszliwszymi chorobami i epidemiami zagrażającymi całej ludzkości, cieszą się złym rozgłosem. Ale czy są tylko czymś złym? Odpowiedź brzmi: nie. Te mikroorganizmy, które pozostawały nieznane przez bardzo długi czas, stopniowo ujawniły swoje zaskakujące zdolności wspomagania niektórych funkcji naszych organizmów. Około połowa naszego dziedzictwa genetycznego składa się z sekwencji pochodzenia wirusowego. Co bardziej zaskakujące, wirus, który wszyscy posiadamy w dziedzictwie genetycznym, odgrywa kluczową rolę w tworzeniu się łożyska. Ponadto niektóre wirusy mogą być nieocenionymi narzędziami do leczenia chorób genetycznych lub nowotworów. Świat wirusów w końcu odkrywa swoje tajemnice. 09:10 DZIKIE KRAINY AUSTRALII - LASY DESZCZOWE (AUSTRALIA’S WILD PLACES. 3) Cykl dokumentalny, 50 min, Niemcy, 2013 Reżyseria: Peters Moers, Rory Mcguinness Wielka Rafa Koralowa ciągnie się wzdłuż północno - wschodniego wybrzeża Australii przez prawie trzy tysiące kilometrów. To najdłuższy i najbardziej rozległy system raf koralowych na świecie. Tuż obok od plaży aż po górskie szczyty rosną wspaniałe lasy deszczowe. To powstały w 1981 roku Park Narodowy Daintree. Ochroną objęto wyjątkowy ekosystem, który wiele milionów lat temu ukształtował się w całej północnej części Australii. Wskutek zmian klimatu powierzchnia tropikalnych lasów deszczowych skurczyła się i zajmuje jeden procent obszaru lądowego Australii. W czasach nowożytnych działalność człowieka doprowadziła do dalszego wyniszczenia tej formacji roślinnej. W ciągu ostatnich 150 lat wycięto 80 procent lasów Wiele gatunków roślin i zwierząt, których rozwój sięga początków kontynentu, przetrwało do dziś tylko na terenie Parku Narodowego Daintree. Lasy Daintree to prawdziwy skarb dla biologów i miłośników przyrody. Klasyczny las deszczowy ma niemal zupełnie zamknięte sklepienie, utworzone z koron drzew. Wiele gatunków zaskakuje tu swoją obecnością. Na przykład orły. Lasy namorzynowe rosną wzdłuż brzegów delty rzeki (Daintree). Namorzyny są niezbędne dla całego ekosystemu rafy. Namorzyny nie tylko tworzą ważną strefę buforową rafy. Są także żłobkiem dla wielu gatunków żyjących w tej strefie ryb. Wśród gęstych gałęzi namorzynów żyje wiele gatunków ptaków. W tym niewielkim zakątku Australii żyje jedna piąta gatunków ptaków i ponad jedna trzecia gatunków ssaków całego kontynentu. Liczne tutejsze gatunki wciąż czekają na odkrycie. 10:05 JEDNOŚLADEM W HIMALAJE - ODC. 2 PRZEZ STEP DO CHIN I PAKISTANU (HIMALAYA CALLING - OVERLAND TO THE HIGHEST PASSES ON EARTH EP. 2 THROUGH THE HUNGER STEPPE TO CHINA AND PAKISTAN / HIMALAYA CALLING - AUF DEM LANDWEG ZU DEN HOCHSTEN PASSEN DER WELT) Serial dokumentalny, 54 min, Niemcy, 2020 Reżyseria: Erik Peters Seria podróżnicza, 4 - odcinkowa, film drogi. Podróżnicy to motocykliści, którzy odkrywają monumentalne krajobrazy i magię obcych kultur. W ciągu sześciu miesięcy pokonują 28 000 kilometrów z Niemiec do Indii. Zwariowany pomysł? Piekielna przygoda? Być może. Erik i Alain ruszają w trasę pełną niespodzianek nawet dla najbardziej zatwardziałych motocyklistów. Przez Turcję, Kaukaz i dalej w kierunku Azji Środkowej, poprzez przestrzenie kazachskiego stepu aż po ośnieżone szczyty "dachu świata". Pogoda bywa gwałtowna i zmienna. Drogi wyboiste lub pełne chaosu w Indiach. 11:10 ZŁOTA KOLEKCJA - NASTĘPCY NA MORZU Reportaż, 24 min, Polska, 1976 Autor: Danuta Małek Zdjęcia: Włodzimierz Resiak, Andrzej Bogusz Absolwenci Wyższej Szkoły Morskiej na starcie życia zawodowego, często kontynuujący marynarskie tradycje rodzinne. W programie o wykorzystaniu wyszkolonych kadr oficerskich w Polskiej Żegludze Morskiej, pracujących na stanowiskach nawigatorów czy mechaników. O stopniowym zastępowaniu starej kadry młodym narybkiem, wywodzącym się z marynarskich domów. 11:40 KOLBA, NA SZCZĘŚCIE! Film dokumentalny, 51 min, Polska, 2010 Reżyseria: Tomasz Drozdowicz, Maria Nockowska Scenariusz: Maria Nockowska Zdjęcia: Józef Szymura, Piotr Jankowski, Paweł Pietraszewski Muzyka: Marzena Majcher Krzysztof Kolberger (ur. 13 sierpnia 1950 w Gdańsku, zmarł 7 stycznia 2011) popularny aktor i zarazem ambasador ludzi chorych. Człowiek, który na scenie tworzy wybitne kreacje, za kulisami, od kilkunastu lat, zmagał się z chorobą nowotworową. Życie z wyrokiem stało się szansą na odkrycie nowych możliwości bycia człowiekiem i bycia dla innych. Kolba, na szczęście! to zapis balansowania na granicy życia i śmierci, afirmacja życia we wszystkich jego przejawach. Film opowiada o artyście spełnionym, człowieku sukcesu, ale również o Hiobie, którego los wystawia na coraz to nowe próby. Czy to właśnie one ujawniły mu nowy wymiar człowieczeństwa? Śledzimy nakładanie się dwu biografii Krzysztofa tej artystycznej i tej zwykłej, w której, po zmyciu makijażu, aktor staje się pacjentem udręczonym rytuałem życia z chorobą. Przemiana odbywa się błyskawicznie - na granicy sceny i garderoby, w której bohater przyjmuje leki i poddaje się badaniom, by po chwili wyjść na scenę i kontynuować spektakl. Sceny ukazujące normalny żywot zawodowy i prywatny Kolbergera (próby w teatrze, udział w spektaklach, spotkania z publicznością w trakcie monodramów i wieczorów poetyckich, aktywność towarzyską, rodzinną) przeplatają się z wizytami u lekarzy, badaniami kontrolnymi, pomiarami poziomu cukru, przyjmowaniem leków i zastrzyków z insuliną. Oglądamy garść epizodów z trwającej kilkanaście lat egzystencji aktora w cieniu choroby, z jej dramatycznymi nawrotami zakończonymi skomplikowanymi operacjami. Choroba zmusza do życia w niezwykłym rygorze i zaplanowanym co do minuty rytmie dnia. Jeden z dni powszednich to przygotowania do kilkudniowego wyjazdu w Polskę, który staje się poważną operacją logistyczną. Krzysztof wyrusza niczym himalaista, z licznymi zestawami żywności, spreparowanymi wg wskazań dietetyków i lekarzy. Niedobór insuliny grozi mu w każdej chwili dramatyczną zapaścią, zasłabnięciem a nawet śpiączką. Stałym elementem terminarza Krzysztofa są spotkania z lekarzami: prof. Stanowskim i prof. Krawczykiem, którzy go operowali oraz prof. Szczylikiem stałym konsultantem i opiekunem. Kamera towarzyszy mu podczas wizyt kontrolnych, zabiegów rehabilitacyjnych oraz częstych, kilkudniowych pobytów w szpitalu. Osobną rolę w zdrowotnej epopei Krzysztofa odgrywa dr Ewa Sejda z Krynicy. Kolberger rozmawia z nią kilka razy dziennie, informując po każdym posiłku o swoim samopoczuciu i poziomie cukru. Ich spotkania odbywają się w krynickim sanatorium. Kamera śledzi spotkania Krzysztofa z bliskimi mu osobami, w tym byłą żoną Anną Romantowską, z którą pozostaje w wielkiej przyjaźni i która wspomaga go w chorobie. Krzysztof żyje także dzięki przyjaciołom: prywatnym i zawodowym, takim jak: Małgorzata Zajączkowska, Maria Pakulnis, Krystyna Janda, Anna Dymna, Leszek Wosiewicz, Andrzej Wajda; Izie, przykład Krzysztofa, pomógł oswoić własną chorobę. Mimo nawrotów nowotworu nie straciła nadziei, pracuje a dom jest zawsze pełen gości. Skoro Krzysztofowi się udało to i jej się uda. Leitmotivem opowieści jest Gdańsk Wrzeszcz, miasto dzieciństwa i młodości, do którego Krzysztof wraca w sensie fizycznym i mentalnym. Rodzinny dom z ogrodem we Wrzeszczu to osobista arkadia, punkt odniesienia, miejsce magiczne, idealne do opowieści o rodzinie, historii, protoplastach i imponderabiliach. Pejzaże Wybrzeża są tłem przemyśleń aktora związanych z traumatycznym doświadczeniem choroby. Czy ciągła obecność śmierci może nadać nowy sens życiu? Klamrą narracyjną filmu jest makabryczna pomyłka - nadana 17 lipca 2007 roku przez jedną ze stacji telewizyjnych informacja o śmierci Krzysztofa. Ludzie wierzą, że takie zdarzenie to dobra wróżba. 12:40 NIELETNI INŻYNIEROWIE Film dokumentalny, 51 min, Polska, 2021 Reżyseria: Hanna Polak, Aleksandra Skowron Polscy inżynierowie skonstruowali i testują nowatorski żagiel deorbitacyjny, który umieszczany przy satelitach może stać się przełomem dla branży kosmicznej na całym świecie. Modele do testów żagla przygotowały pod ich nadzorem 12 - 14 - letnie dzieci. I to one właśnie, ze wsparciem Centrum Badań Kosmicznych, dostarcza inżynierom informacji, które przydadzą się w misji. Bohaterów filmu spotykamy w chwili rozpoczęcia edukacji w gimnazjum. Nowa szkoła, nowi koledzy i nauczyciele. Nauka kojarzy im się z przymusem i obowiązkiem. Obserwujemy narodziny pasji, otwieranie się na wiedzę. Przewodnikiem po świecie nauki jest Ignacy, nietuzinkowy nauczyciel przypominający genialną kreację Robina Williamsa z filmu "Stowarzyszenie Umarłych Poetów". Jest on jednak postacią realną i bardziej charyzmatyczną. "Nieletni inżynierowie" to opowieść o tym, jak dzieci współpracują z polskimi inżynierami. Co istotne, w filmie nie ma tzw. Młodych geniuszy, ale dzieci ze zwykłych rodzin. Dzieci, które każdy z naszych widzów może odnaleźć wokół siebie. Film o marzeniach, odkryciu pasji i o tym jak spotkanie odpowiedniej osoby (w tym przypadku nauczyciela fizyki) na swojej drodze, może odmienić nastoletnie życie. 13:35 DZIKIE KRAINY AUSTRALII - WYBRZEŻE REKINÓW WIELORYBICH (AUSTRALIA’S WILD PLACES. 4) Cykl dokumentalny, 50 min, Niemcy, 2013 Reżyseria: Peters Moers, Rory Mcguinness Co roku w marcu u zachodnich wybrzeży Australii pojawiają się tajemniczy goście. Rekiny wielorybie to największe z ryb. Nagle wypływają jakby znikąd, by po chwili zniknąć w głębi oceanu. Co roku pojawiają się w wodach Ningaloo od marca do czerwca. Nie wiemy dlaczego tak się dzieje. Skąd przybywają i dokąd płyną potem? Rozwiązanie tej zagadki to główny cel naszych badań. Rezerwat Morski Ningaloo znajduje się bardzo blisko wybrzeża kontynentu. Płytki szelf kontynentalny, na którym jest położona rafa, opada gwałtownie w głąb oceanu zaledwie kilka kilometrów na zachód od brzegu. Rafa Ningaloo, niezwykle złożony ekosystem, odgrywa istotną rolę w życiu rekinów wielorybich. Te łagodne olbrzymy mają nawet do osiemnastu metrów długości. Podobnie jak fiszbinowce, odfiltrowują zooplankton z bogatych w pożywienie wód. Od końca XX - tego wieku zachodni półwysep Zatoki Rekina został oddzielony trzykilometrowym ogrodzeniem, wyznaczającym granice Parku Narodowego Francoisa Perona. Park o powierzchni ponad tysiąca kilometrów kwadratowych należy do największych na świecie. Obejmuje również rafę Ningaloo. Ogrodzenie chroni tutejsze zwierzęta przed sprowadzonymi na kontynent drapieżnikami, takimi jak lisy i zdziczałe koty. Zagrożone wyginięciem filandry pręgowane mają szansę przetrwać tylko w bezpiecznym środowisku parku. Pośród łąk trawy morskiej można spotkać jedno z wyjątkowych zwierząt. Diugoń, gatunek rzadko występujący w innych rejonach Indopacyfiku, tu rozwija się doskonale. W zatoce żyje około czternastu tysięcy diugoni. To największe zgrupowanie tych zwierząt na świecie. W Zatoce Rekina można podziwiać najbardziej jaskrawe kolory wód wokół kontynentu. W Rezerwacie Morskim Hamelin Pool cofamy się o trzy i pół miliarda lat, ku początkom życia na Ziemi. Tutejsze stromatolity są dziełem cyjanobakteri. Te jednokomórkowe mikroorganizmy to jedne z najstarszych form życia. Tylko w Hamelin Pool występują w tak dużym nagromadzeniu. Mogą tu przetrwać, ponieważ woda jest zbyt słona dla zagrażających im organizmów. Zatokę Rekina zamieszkuje wiele gatunków ptaków. Rafa Ningaloo, Zatoka Rekina i jaskrawoczerwony krajobraz Narodowego Parku Francoisa Perona należą do strefy chronionej jako obszar z listy światowego dziedzictwa UNESCO. Wyjątkowa część przyrody Ziemi będzie zachowana dla przyszłych pokoleń w niemal nienaruszonym stanie. 14:35 DZIKIE OPOWIEŚCI - ODC. 4 PAŁANKI I ICH KREWNIACY (WILD TALES. EP. 4 POSSUM POWER) Serial dokumentalny, 51 min, USA, 2018 Reżyseria: Kylie Stott Fascynująca seria przyrodnicza, ukazująca historie kultowych, australijskich zwierząt oraz biologiczne i ewolucyjne czynniki, które je łączą. Każdy film opowiada jedną historię, ale połączone w "Dzikie opowieści" tworzą serię tak urzekającą i różnorodną, jak sama natura. W tym odcinku poznamy pałanki i ich krewniaków. Dopiero po zachodzie słońca nad australijskim buszem las naprawdę ożywa. Nocą najbardziej zróżnicowani i dynamiczni przedstawiciele fauny tego kraju zaczynają być aktywni. Oposy i pałanki należą do dużej rodziny i prowadzą fascynujące życie towarzyskie, mają strategie polowań i żerowania oraz walk z drapieżnikami. Żyją od najgłębszych lasów deszczowych po przedmieścia Sydney. Wszędzie znajdziemy oszałamiającą różnorodność tych futrzastych mieszkańców, którzy są bez wątpienia najbardziej charyzmatyczną rodziną w Australii. 15:40 ŻYCIE W 50 STOPNIACH (LIFE AT 50 C) Film dokumentalny, 59 min, Wielka Brytania, 2021 Reżyseria: Wayne Harley, Namak Khoshnaw Film dokumentalny o zmianach klimatu, o tym, jak niektóre miejsca na świecie są coraz bardziej gorące i o ludziach, którzy muszą tam żyć. Gdy świat staje się coraz gorętszy, przetrwanie staje się trudniejsze. Życie w temperaturze 50 stopni Celsjusza to ekstremum. Zobaczymy, jak wygląda życie na takiej pierwszej linii frontu milionów istnień, które każdego dnia muszą się mierzyć z ekstremalnymi upałami. Film bada wpływ zmian klimatycznych na ludzi na całym świecie. Od Nigerii po Pakistan, jest to aktualne śledztwo dotyczące tego, jak globalne ocieplenie zmienia życie. 16:45 FASCYNUJĄCE MIEJSCA (2 SEZON) - FASCYNUJĄCE DZIKIE OSTĘPY ZIMĄ - STOLICZKU NAKRYJ SIĘ (FASCINATING WINTER WILDERNESS - THE MAGIC WISHING TABLE) Cykl dokumentalny, 16 min, Niemcy, 2019 Reżyseria: Anette Schreurich Cykl filmów poświęconych środowisku naturalnemu, przyrodzie, krajobrazom i zwierzętom najciekawszych miejsc na świecie. W tej części serialu będziemy obserwować przyrodę, która we wszystkich porach roku potrafi przetrwać. Gdy śnieg i lód rzuci czar na ziemię zima w Europie Środkowej ukazuje swoje najpiękniejsze oblicze. Tymczasem biały splendor ma swoje ciemne strony, ponieważ zimą wiele zwierząt z trudem znajduje pożywienie. Myszy moszczą się wygodnie pod śnieżnym dywanem. Chroni je przed lodowatą temperaturą i kryje przed wzrokiem drapieżców. Tymczasem sarna nie ma ochrony przed żywiołami. Lis także. Jak ma znaleźć zdobycz w bezkresnym morzu bieli? Świat zimą wydaje się cichym, odizolowanym miejscem. Trudno sobie wyobrazić, że się tu znajdzie coś do jedzenia. Tymczasem Matka Natura zaopatruje zwierzęta nawet w czasie najsurowszej zimy. 17:05 JEDNOŚLADEM W HIMALAJE - ODC. 3 KARAKORUM I HIMALAJE (HIMALAYA CALLING - OVERLAND TO THE HIGHEST PASSES ON EARTH EP. 3 IN THE KARAKORAM AND HIMALAYAN MOUNTAINS / HIMALAYA CALLING - AUF DEM LANDWEG ZU DEN HOCHSTEN PASSEN DER WELT) Film dokumentalny, 52 min, Niemcy, 2020 Reżyseria: Erik Peters Seria podróżnicza, 4 - odcinkowa, film drogi. Podróżnicy to motocykliści, którzy odkrywają monumentalne krajobrazy i magię obcych kultur. W ciągu sześciu miesięcy pokonują 28 000 kilometrów z Niemiec do Indii. Zwariowany pomysł? Piekielna przygoda? Być może. Erik i Alain ruszają w trasę pełną niespodzianek nawet dla najbardziej zatwardziałych motocyklistów. Przez Turcję, Kaukaz i dalej w kierunku Azji Środkowej, poprzez przestrzenie kazachskiego stepu aż po ośnieżone szczyty "dachu świata". Pogoda bywa gwałtowna i zmienna. Drogi wyboiste lub pełne chaosu w Indiach. 18:10 BRYTYJSKA RODZINA KRÓLEWSKA I JEJ TAJEMNICE - ODCINEK 1. MIŁOŚĆ I OBOWIĄZEK (SECRETS OF THE ROYALS: INSIDE THE CROWN 1. LOVE AND DUTY) Cykl dokumentalny, 45 min, Wielka Brytania, 2019 Reżyseria: Ian A. Hunt, David Longan, Jay Dacey Cztery części dokumentalnego portretu brytyjskiej rodziny królewskiej. Doceniony przez krytyków, z nagrodą BAFTA, przygotowany przez specjalistów tego tematu. Pokazuje siedem dziesięcioleci, opowiada o życiu i czasach królowej Elżbiety II, najdłużej panującej monarchini i jej powiększającej się wciąż rodziny. Zawiera ekskluzywne kroniki filmowe z archiwum, wypowiedzi ekspertów, historyków i biografów, byłych pracowników i dziennikarzy. Każdy odcinek to osobny temat. Odcinek 1: Miłość i obowiązek. Brytyjska rodzina królewska, jedna z najsłynniejszych dynastii na świecie. Od ponad stu lat Windsorowie fascynują poddanych, czarują media, są inspiracją dla twórców słynnych filmów i przedstawień teatralnych. Ale co jest prawdą, a co fikcją? Zagłębimy się w archiwa, by ujawnić kontrowersyjne dokumenty skrywane od dziesięcioleci. W tym odcinku opowiemy o odwiecznym królewskim konflikcie między miłością a obowiązkiem. Po baśniowym ślubie - powrót do rzeczywistości. Troje z czworga dzieci królowej to rozwodnicy. Królowa i książę Filip godzili miłość i obowiązki. Czy nowe pokolenie wytrwa pod naporem wyzwań nowoczesnej monarchii? Obecnie młodzi członkowie rodziny królewskiej mają większą swobodę wyboru życiowego partnera. Jednak w królewskim małżeństwie nadal najważniejszy jest obowiązek. Tak jak królowa, William i Harry wybrali godne siebie partnerki, kobiety, które kochają, podzielające ich wizję monarchii jako siły zdolnej zmieniać świat. Niełatwo pogodzić miłość i obowiązki. Czy sprostają temu zadaniu? Czas pokaże. W następnym odcinku przyjrzymy się skomplikowanym związkom monarchii z mediami. 19:05 WSZYSTKIE KOLORY ŚWIATA - PEREŁKI ANTYLI (FLAVORS) Film dokumentalny, 51 min, Francja, 2008 Reżyseria: Eric Bacos W tym odcinku odwiedzimy wyspy będące częścią Małych Antyli. Barbados, Saint Vincent i Grenadyny należą do tak zwanych "Wysp Nawietrznych". Zamieszkuje je ludność pochodzenia indiańskiego i afrykańskiego. Dawne tereny Imperium Brytyjskiego wymykają się dziś wszelkim stereotypom. Barbados leży we wschodniej części archipelagu, między Martyniką a wybrzeżem Wenezueli. W przeciwieństwie do swoich wulkanicznych sąsiadek, jest wyspą koralową. Rdzenne terytorium Arawaków było kolonizowane przez Portugalczyków, a od 1625 roku - przez Anglików. Obecnie Barbados jest niezależnym państwem, należącym do brytyjskiej Wspólnoty Narodów. To jedno z najmniejszych państw świata. Jego powierzchnia wynosi zaledwie 430 kilometrów kwadratowych. Wyspa Saint Vincent wraz z częścią archipelagu Grenadyn tworzy jedno państwo należące do Wspólnoty Narodów i niepodległe od 1979 roku. Jego stolicą jest Kingstown. Pięć tysięcy lat przed naszą erą na tych terenach żyli Indianie Sibonejowie. W III wieku naszej ery osiedli tu Arawakowie, a w XIV wieku - wojowniczy lud Karaibów. W latach 1763 - 1783 Wielka Brytania i Francja walczyły o kontrolę nad wyspą Saint Vincent, mimo że traktat z 1763 roku uznał ją za "neutralną". Brytyjczycy kilkakrotnie próbowali ją okupować, jednak Karaibowie skutecznie bronili swojego terytorium. Przyczynili się nawet do porażki Anglików, którzy ostatecznie musieli uznać ich prawo do funkcjonowania jako "niepodległy naród". 20:10 UKRAIŃCY - ODC. 9. WALENTYNA Film dokumentalny, 41 min, Polska, 2022 Scenariusz i reżyseria: Julia Łuczkowska Serial przedstawia niezwykle zróżnicowane losy emigrantów i uchodźców z Ukrainy. Przyglądamy się z bliska codziennym zmaganiom ludzi w różnym wieku, pochodzących z rozmaitych środowisk społecznych, o odmiennych ambicjach i powodach, dla których zdecydowali się wyjechać ze swojej ojczyzny. Obserwujemy, jak stawiają pierwsze kroki w obcym kraju i starają się zbudować swoje życie od nowa. Przyglądamy się tym, którzy w Polsce są tylko na chwilę, chcą szybko zarobić i wrócić, by pomóc swoim rodzinom. Śledzimy także losy tych, którzy w Polsce się już zadomowili. Prowadzą z powodzeniem firmy, odnoszą sportowe i artystyczne sukcesy. Towarzyszymy im w ich codziennym życiu, w doświadczaniu wojny, w chwilach zwątpienia i radości, stawiającym czoła odmiennej i często niezrozumiałej, polskiej rzeczywistości. Serial "Ukraińcy" to okazja do przejrzenia się w oczach sąsiadów, z którymi łączy nas kulturowa bliskość, a dzieli często trudna historia. Towarzyszymy im w wizytach u ich rodzin w Ukrainie. Wspólnie z nimi gościmy ich bliskich i przyjaciół w Polsce. Opowiedzą nam historię serc rozdartych między dwoma krajami graniczącymi ze sobą od zarania dziejów. 20:55 PAN KLEKS. HISTORIA PRAWDZIWA Film dokumentalny, 55 min, Polska, 2021 Scenariusz i reżyseria: Włodek Jurków Poeta i miłość w czasach Zagłady. II wojna światowa. Niemiecka okupacja w Polsce. Zgodnie z niemieckimi zarządzeniami Żydzi mogą mieszkać tylko na terenie getta. Za opuszczenie getta grozi śmierć. Znany warszawski poeta pochodzenia żydowskiego ukrywa się po aryjskiej stronie. Dzięki pomocy polskich przyjaciół co jakiś czas przenosi się do innego mieszkania na terenie Warszawy. W samotności, w czasie największego terroru, jaki zdarzył się w tej części świata, poeta zaczyna pisać bajkę, opowiadanie dla dzieci. Powstaje książka, którą dziś nazywa się polskim Harrym Potterem, bestseller i klasyka polskiej literatury. Niezwykła opowieść o Panu Kleksie i uczniach jego Akademii, to wyprawa do świata nieograniczonej wyobraźni, gdzie triumfuje piękno i dobro. Książka czytającym ją dzieciom daje radość i przygodę, stanie się częścią ich dzieciństwa. Samotność ukrywającego się poety, rozjaśnia promień światła. Poeta jest zakochany. Niezwykłe, romantyczne uczucie. Chęć bycia z ukochaną jest silniejsza od strachu, od zagrożenia śmiercią. Poeta wychodzi z ukrycia, by spotykać się z kochaną kobietą. Miłość go odmienia, promienieje, na jego twarzy nie widać strachu. Być może właśnie dlatego nikt na ulicy nie rozpoznaje w nim ukrywającego się Żyda. Poeta przeżył wojnę. Nigdy nie wracał do okupacji, nie opowiadał o czasach Zagłady. Napisał kolejne wersje przygód Pana Kleksa i wiele wierszy dla dzieci. Po wojnie Jan Brzechwa i Janina pobrali się i tak jak w bajce: żyli długo i szczęśliwie. 22:00 PAPCIO CHMIEL Film dokumentalny, 49 min, Polska, 2020 Reżyseria: Petro Aleksowski Film dokumentalny prezentujący Henryka Chmielewskiego - wybitną postać polskiej sztuki. Filmowy portret Henryka Chmielewskiego oczami jego 11 - letniego fana, prowadzącego swój program literacki, w którym recenzuje książki. Marzeniem entuzjasty literatury jest spotkanie z Papciem i przeprowadzenie z nim wywiadu do swojego wloga. W filmie śledzimy próby kontaktu Olafa z jego Mistrzem. Olaf spotyka znawców tematu: krytyków, publicystów, artystów, uczestniczy w wydarzeniach specjalnych dla fanów. Poznaje historię swojego bohatera, zarówno zawodową, jak i osobistą. Duży nacisk został położony na przeżycia Henryka Chmielewskiego w trakcie powstania warszawskiego. Niejako drugą pierwszoplanową postacią filmu jest Tytus, czyli uczłowieczona, a wręcz spersonifikowana małpa. Projekt jest poświęcony również genealogii tej postaci. Użycie kilku technik rejestracyjnych, od klasycznej zdjęciowej po animowaną. Wykorzystano materiały archiwalne oraz efekty wizualne. 23:00 MŁODE REKINY - TAKIE SĄ POCZĄTKI Telenowela dokumentalna TVP, 24 min, Polska, 2005 Autor: Lidia Duda Sławek inauguruje działalność swojego pubu. Trwają ostatnie przygotowania przed przyjściem pierwszych gości. Ostatnie pieniądze Sławek przeznacza na honoraria dla trzech zespołów. Niestety, wbrew wielkim nadziejom, goście nie dopisali. Tomek awansuje w pracy. Jest teraz odpowiedzialny za kontrolę pracowników. Tymczasem Sławek rezygnuje ze studiów. Jego pub działa od miesiąca ale nie przynosi takich zysków, żeby wystarczyło na spłaty kredytów i na czesne. Sławek spotyka Tomka i Sebastiana. Opowiada im, jak pub prosperuje trzy miesiące po otwarciu. Tomek chwali się swoim awansem w pracy. Andrzej bierze udział w studenckim rajdzie samochodowym. Wyścigi to jego pasja. Jego Śląskie Centrum Utylizacji pracuje na pełnych obrotach. Andrzej decyduje się na urlop dziekański, bo musi wywiązać się z podpisanych umów. 23:30 LUDZIE Z PIERWSZYCH STRON GAZET Reportaż, 25 min, Polska, 1977 Scenariusz: Agnieszka Matynia, Teresa Sozańska Zdjęcia: Jerzy Pyrkosz Cykliczny program, prezentujący historie bohaterów "jednego dnia" - ludzi, o których dokonaniach pisało w jednym momencie wiele gazet. Ich wyczyny niejednokrotnie stały się dorobkiem całego narodu. W tym odcinku przytoczono historie: mgr Zdzisława Meglickiego, inż. Kazimierza Kantora oraz Józefa Glabiszewskiego. Pierwszy z nich zaistniał jako doskonały przewodniczący podupadającej Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej "Duki". Wykazując się wizjonerstwem i dobrym wykształceniem rolniczym, pan Zdzisław przekształcił nieurodzajne pola w wiśniowe sady i pastwiska dla owiec, co przyczyniło się do szybkiego i znacznego wzrostu dochodów, czyniąc ten konglomerat najprężniej działającym w całym regionie. To z kolei zaowocowało podwyżkami dla pracowników przedsiębiorstwa oraz rozbudową wsi. Do Duk zaczęły przyjeżdżać delegacje uczonych z kraju i z zagranicy. Druga historia opowiada o dokonaniach inż. Kazimierza Kantora - wybitnego ceramika, wykładowcy AGH w Krakowie oraz autora wielu patentów, dotyczących nowych rozwiązań technologicznych i produkcyjnych porcelany, wykorzystywanych głównie w "Cerpolu". To właśnie m.in. dzięki jego dokonaniom, wałbrzyska porcelana zdobyła uznanie na całym świecie. Ostatnią opowieść poświęcono lokalnym osiągnięciom pana Józefa Globiszewskiego z Ząbkowic Śląskich - emerytowanego księgowego, z zamiłowania archeologa i historyka sztuki. Będąc na emeryturze postanowił zająć się miejscowym dziedzictwem. Nawiązawszy kontakt z młodzieżą, przyczynił się do uporządkowania Krzywej Wieży, odbudowy zamku oraz do utworzenia regionalnej Izby Pamięci, z niezwykle ciekawymi eksponatami, dotyczącymi historii tego miasteczka. Jego działalność została doceniona przez mieszkańców Ząbkowic, co uwidoczniło się poprzez dwukrotne zwycięstwo w lokalnym konkursie na "Obywatela roku" (1972 r. - 92% głosów; 1973 r. - 99% głosów). W materiale rozmowy z wymienionymi bohaterami odcinka, przeplatane narracją lektorki. Dodatkowo liczne ujęcia: drukarnia, miejscowość Duki i tamtejsza Rolnicza Spółdzielnia Produkcyjna, wałbrzyskie Zakłady Porcelany Stołowej "Cerpol", Ząbkowice Śląskie i miejscowe zabytki (Krzywa Wieża, zamek, Izba Pamięci). 23:55 NOTACJE - JANUSZ MORGENSTERN. DEBIUT Cykl dokumentalny, 10 min, Polska, 2009 Autor: Krzysztof Rzączyński Reżyser i producent filmowy pochodzenia żydowskiego Janusz "Kuba" Morgenstern urodził się 16 listopada 1922 r. w Mikulińcach k. Tarnopola. Młodość spędził na Podolu, gdzie też zdał maturę. Po wojnie podjął studia na Wydziale Reżyserii PWSTTviF w Łodzi. Zaczynał karierę jako asystent reżysera w filmach Wandy Jakubowskiej i Andrzeja Wajdy ("Kanał"). Jako samodzielny reżyser zadebiutował filmem "Do widzenia, do jutra", który przyniósł mu rozgłos. Powodzeniem cieszyły się również inne oryginalne współczesne dramaty poruszające problemy młodych ludzi: "Jowita", "Trzeba zabić tę miłość" oraz zrealizowane pod koniec lat 60. XX wieku seriale telewizyjne "Stawka większa niż życie" i "Kolumbowie", a także "Polskie drogi". Morgenstern wyreżyserował również wiele spektakli teatralnych dla telewizji, a od 1990 roku przekształcił się w producenta filmów. W roku 2008 otrzymał Orła.... 00:10 CZAS KOMEDY Film dokumentalny, 57 min, Polska, 1994 Scenariusz i reżyseria: Robert Kaczmarek, Mariusz Kalinowski Filmowy portret Krzysztofa Komedy Trzcińskiego - wybitnego polskiego kompozytora i pianisty jazzowego, twórcy znanych na całym świecie standardów jazzowych i muzyki filmowej, autora słynnej kołysanki z filmu Romana Polańskiego "Dziecko Rosemary". Próba odtworzenia ostatnich miesięcy życia i kulisów tragicznego wypadku, który był przyczyną śmierci artysty. W filmie znalazły się wypowiedzi żony muzyka i jego przyjaciół przeplatane fragmentami filmów Andrzeja Wajdy "Niewinni czarodzieje" i "Popioły", Jerzego Hoffmana i Edwarda Skórzewskiego "Prawo i pięść", Antoniego Stankiewicza "Sopot 1957", Bogusława Rybczyńskiego: "Matura", "Jazz camping", Mirosława Kijowicza "Sztandar", "Uśmiech", "Klatki", "Rondo", "Wiklinowy kosz", Ryszarda Plucińskiego "Fantomy", Romana Polańskiego "Nóż w wodzie", Janusza Majewskiego "Jazz in Poland" oraz materiałami archiwalnymi TVP i WFDiF. Ilustrację muzyczną filmu stanowią kompozycje Krzysztofa Komedy. 01:15 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - ODC. 223 REMBERTÓW. OBÓZ SPECJALNY NUMER 10 Magazyn historyczny, 22 min, Polska, 2020 Autor: Adam Sikorski W tym odcinku: - Wraz z posuwaniem się Armii Czerwonej na Zachód, tuż za frontem na zajętych przez Sowietów Ziemiach wyrastała zaraz mordercza sieć terroru. Naczelnym celem nowej władzy stało się wytropić, pojmać lub zabić wszystkich skłonnych do oporu. Rembertów - dziś spokojne miejsce służące celom wojskowym - miało w tym zbrodniczym dziele miejsce szczególne. Naszym dzisiejszym zadaniem jest zlokalizowanie dawnego obozu przejściowego NKWD. 01:40 CYRK ZE ZŁAMANYM SERCEM Film dokumentalny, 52 min, Polska, 2009 Scenariusz i reżyseria: Marek Pawłowski Zdjęcia: Adam Bajerski, Rafał Wróblewski, Adam Zięcina Cyrk polski odchodzi w przeszłość, z dawnych artystów została tylko garstka, reszta zmienia branżę albo wymiera. Niewielu chce doświadczać niepewności, jaka jest udziałem odwiedzającego małe miejscowości cyrku Bojaro. Film stanowi zapis pracy cyrkowców od wczesnego rana do wieczora, kiedy odbywa się spektakl. Ale dzisiejszy cyrk, symbol trochę jarmarcznej zabawy, coraz rzadziej jest wesoły. Jeśli jeszcze się śmieje, to jest to śmiech przez łzy. "Zawód artysty cyrkowego jest zawodem, który daje człowiekowi poczucie wolności, gdyż człowiek jedzie tam, dokąd pozwala mu jego klasa, umiejętności, kontakty" - opowiada przed kamerą dyrektor cyrku Bojaro. - Ale przestaliśmy być komukolwiek potrzebni, więc radzimy sobie sami, występując na małych podwórkach, organizując wszystko własnym sumptem". Ze smutkiem przyznaje, że zainteresowanie cyrkiem maleje, nawet dzieci nie reagują już entuzjazmem na wieść, że cyrk przyjechał. A dorośli cynicznie odpowiadają, że"cyrk to mają w domu". A jeszcze w latach 70. przyjazd trupy był świętem, wozy cyrkowe z trudem sunęły ulicami pełnymi ciekawskich. Dziś ludzie nawet nie zwracają uwagi na kolorowy tabor albo reagują niechęcią, że rozbija się w pobliżu, bo to oznacza hałas i zamieszanie. W trudnych czasach cyrki muszą więc walczyć o klienta. Zdzierają zatem plakaty konkurencji, oszukują ludzi wmawiając im, że przedstawienia rywali odwołano, podkupują sobie artystów. Zmienił się również status artysty cyrkowego: w dawnych dobrych czasach to był ktoś, a jego jedynym zadaniem był udany występ. Dziś musi pomagać przy stawianiu namiotu, areny, garderoby. Na próby już nie starcza czasu ani sił. Artyści cyrkowi chwalą sobie dawne czasy także dlatego, że cyrki były wtedy państwowe. Oni sami nie musieli się troszczyć o finanse, sprzedaż biletów, mieli zapewnione emerytury. "Obecnie - mówi dyrektor, który przez dwadzieścia parę lat był linoskoczkiem - moje życie nie różni się od życia linoskoczka. Nadal muszę balansować: spadnę - nie spadnę, zagramy - nie zagramy". Dlatego przedstawienia są coraz skromniejsze: kiedyś na arenie występowało jednego wieczoru 30 - 40 artystów. Dzisiaj dziesięciu to już bogaty program. I najlepiej, jeśli każdy z nich potrafi wykonać kilka numerów. Ścisła specjalizacja nie jest mile widziana, podobnie jak wysokie oczekiwania finansowe. Drogich artystów zastąpili Rosjanie pracujący nawet za jedną czwartą stawki, jakiej żądali Polacy. Tyle że Rosjanie szybko wyjechali stąd na Zachód i nagle powstała luka. Cyrkowcy to specyficzny gatunek ludzi: zawsze w drodze. Jedni to lubią, bo życie wtedy ciekawsze, stale poznaje się nowych ludzi, a każdy dzień przynosi jakieś niespodzianki. Ale z drugiej strony to bardzo niepewny kawałek chleba. Dlatego coraz trudniej znaleźć chętnych do pracy w cyrku: nie tylko na arenie, ale i na zapleczu. Rekrutacja w noclegowniach załatwia sprawę tylko do pierwszej wypłaty, kiedy to nowo zatrudniony pracownik najczęśąciej"odpływa"w siną dal. W zawodzie pozostają tylko zapaleńcy, tacy, którzy bez cyrku żyć nie mogą. Chociaż czasami mówią sobie, że rzucą to wszystko, osiądą gdzieś, żeby żyć jak ludzie, to potem znów ruszają w drogę. Ale w kolejnej miejscowości spotyka trupę Bojaro wyjątkowo przykra sytuacja. Zjawia się tylko dwudziestu paru widzów, wygląda na to, że spektakl trzeba będzie odwołać. Ale jak to powiedzieć dzieciom, które już zasiadły na widowni? Może jednak dać występ? 02:40 NIE ODCHODŹ. 12 WSPOMNIEŃ O KALINIE JĘDRUSIK Film dokumentalny, 57 min, Polska, 1992 Scenariusz: Tadeusz Pawłowicz Zdjęcia: Wiesław Dobrowolski, Tadeusz Roman "Była zjawiskiem niezwykłym. Należała do tych kobiet, które prowadząc życie całkowicie jawne, otwarte, niepoddane żadnym kłamstwom, noszą w sobie jakąś tajemnicę. Pochylała się nad każdą ludzką troską." - Tak mówi o Kalinie Jędrusik Gustaw Holoubek. Jeden z dwunastu przyjaciół i znajomych, na wspomnieniach których opiera się film. Daniel Olbrychski, Edward Dziewoński, Agnieszka Osiecka, Andrzej Łapicki, Alina Janowska, Janusz Morgenstern, Jeremi Przybora, Halina Szopska, Tadeusz Pluciński, Krzysztof Kąkolewski i Adam Hanuszkiewicz opowiadają o Kalinie jako osobie prywatnej i jako aktorce. Każda z tych osób w inny sposób ją zapamiętała. Wszyscy jednak podkreślają, że była kobietą nieprzeciętną, wyjątkowo barwną, ekscentryczną, a przy tym bardzo ciepłą i otwartą.